Монголчууд “Найранд гурван дуутай, наадамд гурван даваатай” нэгнээ жинхэнэ эр хүн хэмээн хүндэлж, болж л өгвөл “Та дээшээ суу, алив айраг, архи сөгнөөрэй” хэмээн их багагүй хөл алдан сүйд болдог, найрсаг ард түмэн. Энэ нь монголчууд долоо хоногт ядаж л нэг удаа ямар нэгэн баяр, тэмдэглэлт өдрийг хотол олноороо наргиж цэнгэн тэмдэглэдэгтэй холбоотой.

Одоо жишээ нь Монгол Улсын хуулиар тогтоосон “Нийтээр тэмлэглэх баярын өдөр” гэж байна. Эдгээрт Үндэсний их баяр наадам, Ардын хувьсгалын ойн баяр буюу долоодугаар сарын 11, 12, 13-ны өдрүүд багтана. Дараа нь Цагаан сар буюу билгийн тооллын хаврын тэргүүн сарын шинийн 1, 2, 3 орох нь тодорхой. Түүний дараа Шинэ жил буюу нэгдүгээр сарын 1, Олон улсын эмэгтэйчүүдийн өдөр гуравдугаар сарын 8, Хүүхдийн баяр зургаадугаар сарын 1,Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо сэргээсний баярын өдөр 12 дугаар сарын 29, Их Эзэн Чингис хааны мэндэлсэн өдөр, билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн нэгэн гээд явж өгнө.

Тэгтэл бас “Нийтээр тэмдэглэх тэмдэглэлт өдөр” гэж байна шүү. Үүнд ямар бэлгэ дэмбэрэлтэй өдрүүд багтах вэ гэвэл хамгийн эхлээд Монгол Улсын Үндсэн хуулийн өдөр буюу нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр орж явчихна. За тэгээд цааш нь Монгол эрчүүдийн албан ёсны ганц баярын өдөр гэж хэлж болох Монгол цэргийн өдрийг гуравдугаар сарын 18-нд хавтгайртал тэмдэглэж, зад шоудахгүй бол ёстой алдас болно. За тэгж байтал дөрөвдүгээр сарын 7-нд Эрүүл мэндийг хамгаалах өдрийг эмч, сувилагчид маань эрүүл энхийн манаанд зогсонгоо сэмхэн шиг хэд гурваараа нийлэн тэмдэглэхгүй бол “Нэг л юм дутуу” болчихно.

Үргэлжлээд дөрөвдүгээр сарын 26-нд Оюуны өмчийг хамгаалах өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүлэхгүй бол оюуны хөдөлмөр эрхлэгчдийн эрх ашиг тун ноцтой зөрчигдөх болно. Харин тавдугаар сарын 15-нд Гэр бүлийн өдрийг тэмдэглэхгүй л бол гэр бүлийн хүчирхийлэл хараа хяналтаас гараад давхичихна гэж байгаа. Залуучуудын өдрийг наймдугаар сарын 25-нд дориухан тэмдэглэхгүй бол хүн амын 70 хувийг эзэлдэг залуучууд маань хачин их гомдож, нус нулимастайгаа хутгалдах нь ойлгомжтой.

Бурхан минь есдүгээр сарын 10-нд Улс төрийн хэлмэгдэгсдийн дурсгалын өдрийг тэмдэглэхгүй л бол цаг бусаар хорвоог орхисон олон мянган хүний сүнс биднийг амар тайван суулгахгүй нь яалт ч үгүй үнэн. Ингэсгээд байж байтал 10 дугаар сарын 1-нд Ахмадын өдөр болж аятайхан тэмдэглэн өнгөрүүлэхгүй бол өвгөд, хөгшид маань таягаа далайгаад босоод ирнэ шүү дээ.

За тэгээд Улаанбаатарчууд бид 10 дугаар сарын 29-нд Нийслэлийнхээ өдрийг тэмдэглэхгүй бол ёстой онигоонд орж, түмний шившиг болно. Тэгж байтал асар удалгүй 12 дугаар сарын 10 болж Ардчилал, хүний эрхийн өдөр тохионо. Энэ өдрийг тэмдэглэн өнгөрүүлэхгүй л бол Үүл баатараас эхлээд 1990 оны ардчилсан хувьсгалын баатрууд “Хонх”-ны дуугаа дуулж, жагсаал цуглаан хийгээд сүйд болж мэднэ.

За тэгээд шинэ жил, Цагаан сар, багш нарын баяр, Валентин ламыг цаазалсан өдөр энэ тэрийг тэмдэглэж арай л ядаргаанд орж, уначихалгүй шиг салгалаад явж байтал залгуулаад гуравдугаар сарын 1-нд Эх орончдын өдөр пижигнээд хүрээд ирнэ. Энэ өдрийг жагсаж, цуглаж, бүрээ бөмбөр хангинуулсхийн тэмдэглэн өнгөрүүлэхгүй бол МАН, МАХН-ын журмын нөхөд уурлаж, гомдож бөөн юм болно шүү дээ.

Залгуулаад Монгол хүн сансарт ниссэн түүхэн дурсгалт өдөр, шувуу сонирхогчдын өдөр, загас сонирхогчдын өдөр, инээхгүй бол болохгүй өдөр, талархлын өдөр, тахиа тэжээгчдийн эв санааны нэгдлийн өдөр, шинэ ургацын баяр, Монгол Улсын төрийн далбааны өдөр, Бүгд Найрамдах Улсаа тунхагласан өдөр гээд магнай тэнийтэл баярлан цэнгэх өдөр дуусахгүй нь сайхан даа.

Өө нээрээ долоо хоногийн эцсээр Монгол даяараа пижигнэтэл тэмдэглэж, дараагийн даваа гарагийн өглөө нь голдуухан улаан нүдлүүлээд байдаг Баасан ахын төрсөн өдрийг дурьдалгүй өнгөрвөл амьтан хар нүгэлоолно. Одоо сар хүрэхгүйн дараа алдарт “Цагаан сар” айлчлан ирнэ. Хамаг байдгаа гөвж, шавхаж байгаад “Цагаан сар ба хар нулимс” хийхчээн болно. Төд удалгүй гуравдугаар сар гарч өнөөх дуулиант мартын 8-ны өргөн их баяр цэнгэл наадам болно.

Түүний дараа 10-хан хоноод агуу их эр цэргийн баяр тохионо гэж байгаа. Харин сүүлийн үед янз бүрийн л юм толгойд орж ирдэг болчихоод байна. Жишээ нь ямар нэг баяр ойртож байгаа нь андашгүй. Утас маань хангинаж намайг гэсэн хэн нэгэн тун удахгүй ямар нэгэн баяр болох гэж байгааг сануулж гарна. Тэр нь ямар учиртай юм гэхээр янз бүрийн баяр, тэмдэглэлт өдрийн мэндчилгээ, баярын илгээлт бичиж өгөөч гэсэн татгалзахын аргагүй хүсэлт ар араасаа шунгинаад буучихыг хэлж байгаа юм.
Сүнсний баяр гэж байна. Хөршийнхнөө айлгах үг хүүхдүүдэд хэрэгтэй боллоо, сүнс зайлчихмаар хэдхэн өгүүлбэр бичээд өгөөч гэсэн заллага авч байлаа. За тэгтэл Валентиний баяр гэгч нь хайр дурлалдаа шатаж яваа залуусын баяр юмдаг уу даа.“Ахаа найз охин минь хорьтой юмаа би түүндээ хорвоогийн хамгийн сайхан үгийг хэлэх гэсэн юм бичээд өгөөч гэнэ. Хорвоогийн хамгийн сайхан үг сэтгэлээс гардаг болохоос хаа хамаагүй хэн нэгнээс гарах уу. Дараа нь цэргийн баяр болно.

Хүүхнүүддээ эртхэн хэлэхэд би эрчүүдэд зориулж генералын мөрдэс шаглаж чадахгуй шүү, ойлгоорой гуйя. Наадмаар бөх морины цол бичихээ шахна, шинэ жилээр өвлийн өвгөн, цасан охины хэлэх үгийн заллагад дарагдана. Хаа очиж цагаан сарын золгуутын үг бичээд өг гэсэн заллага ирэхгүй нь яамай. Ийм болохоор цагаан сар миний хувьд хамгийн тайван сайхан баяр нөгөөтэйгүүр золгуутын үгээ хүнээр бичүүлтлээ эх хэлээ мартчихаагуй байгаа түмэн олондоо хадаг өргөдөг баяр юм аа.

Гэхдээ чимээ аниргүйхэн өнгөрчихдөг баяр цагаан сараас гадна бас байнааа байна. Сансрын нисгэгчдийн өдөр, Лениний мэндэлсэн өдөр, Ялалтын баяр зэрэг өдрүүдэд миний утас дуугардаггүй ээ, юм үнэнээрээ сайхан. За нөхөд минь, хоёрхон хоноод Баасан ахыгаа төрүүлчихээд маргааш өглөө нь сэрэхэд л алдарт “Цагаан. сар” хаяанд ирчихсэн байна гэж мэдээрэй. Түүний ард арайхийн гарахад залгуулаад мартын 8-ны хөл ихтэй баяр цэнгэл залгах нь тодорхой.

Ээж, эхнэр, охин, ажлын газрын хүүхнүүд за тэгээд бүсгүй төрөлтэй бүхнийг баярлуулж дайлж цайлахгүй л бол болохгүй. Яагаад гэвэл 10-хан хоноод хариуг нь амсах нь гарцаагүй үнэн юм чинь. Аая яа яа,  монголын баяр дуусахгүй нь сайхан даа.

Д.Түвшин
Эх сурвалж: "Өглөөний сонин"