Өдөр тутмын амьдралд ч аливаа хүн ихэд баярлан баясах, удаан хүлээсэн зорилго, зүйлдээ хүрэх, ялалт байгуулахдаа урай хашгирдаг. Түүнчлэн орчин цагийн олон улсын цэргийн хэргийн практикт урайлах буюу урай хашгиран сүрийг бадруулж, сэтгэл зоригоо илэрхийлэх зан үйл түгээмэл хэрэглэгддэг. Тухайлбал, оросууд "ура", түрэгүүд "хурра", англичууд улсын "оорай, хуррэй", герман, испаничууд "урра", чехүүд "ура", францууд "оуррэй", италичууд "орра" гэдэг бол япончууд давшилтанд орохдоо "Банзай" (энэ нь "Түм насла!" гэсэн үг буюу "Эзэн хаан түм насалтугай!" гэсэн ерөөлийн товчлол), хятадууд "Чун!, Чун!" гэж урай хашгирдаг. Монголчууд 1920-иод оны үеэс цэргийн жагсаалаа орос цэргийн дүрмийг хуулбарлан журамлах болсноос эхлэн орос лугаа адил "Ура" хэмээх болсон. Өмнө нь "Хурай! Хурай!" гэх юмуу "Урагшаа!", "Уухай!" хэмээдэг байжээ.
"Ура" хэмээхийн гарлыг орос хэлний тайлбар толиудад янз бүрээр тайлбарласан байдаг. Тухайлбал, Татаарын "Ур" мөн Хиргисийн "Ураан" хэмээх үгнээс гаралтай байж магадгүй хэмээн бичсэн байна. Мөн Оросын "Уразить", эсвэл Литовын "Вираи гэдэг үгнээс үүдэлтэй гэж дурджээ. Мөн Оросын армид "Ура" гэдгийг Петр хааны зарлигаар хэрэглэж эхэлсэн гэх ба тэр нь оросууд Полтаеын дэргэд Шведүүдтэй тулалдах үед Халимагийн морьт цэргүүд урай хашгиран сөрөг давшилт хийсний үр дүнд Шведийн дайралтыг няцаан бут цохисон түүхтэй холбоотой гэж үзжээ. Түүнчлэн Монголын цэрэг давшилтад орохдоо "Хурай" буюу урай хашгирдаг байснаас үүдсэн гэх тайлбар ч бий.
Харин Монголчуудын урайны тухайд гэвэл "Цэргийн дайрах болон ерөөс цог жавхлантайг үзүүлэхэд дуудан хашгирах үг" хэмээн Монгол хэлний дэлгэрэнгүй тайлбар тольд тэмдэглэжээ. Харин "Хурай" гэдгийг "хүссэн зүйлээ биелээсэй, бүтээсэй хэмээн уриалан дуудах, бэлгэдэн даллахад хэлэх аялга", "Уухай" гэдгийг харваач сур харваж эхлэх дохио болгон оноо мөрөөдөн урих аялга, байлдаанд дайран орох цэргийн зориг, бахархлыг илэрхийлсэн дуудлага" гэж тус тус тайлбарлажээ. Түүнээс гадна шарын шашны зан үйлд хурай, хурай гэдгийн оронд Түвэдээс авсан "Хоржийлоо" гэдэг үгийг хэрэглэдэг байсан. Одоогийн бидний хэрэглэж байгаа "Ура" гэдэг аялга үг нь монгол хэлний "Урай", "Хурай"-гаас үүдэлтэй бөгөөд эртний монгол-татаар юмуу халимаг цэргийн сүрт урайнаас улбаалан орос цэрэгт "Ура" хэмээн хэрэглэгдэх болж, тэр нь XX зуунд оросоос хуулбарласан цэргийн дүрмээр дамжин Монголд эргэж ирэхдээ орос дуудлагаар "Ура" гэгдэх болсон нь тодорхой байна. Тиймээс "Ура" гэдэг харь хэлний аялгыг халах нь зүйтэй мэт. Гэхдээ "Хурай" хэмээх аялгыг цэргийн бус, энгийн ардын өдөр тутмын амьдралд олон зүйл дээр хэрэглэдэг тул хүмүүсийн сэтгэлд цэргийн жагсаалын урайтай харьцуулахад сүр багатай мэт хүрч сэтгэгдэнэ. Нөгөөтэйгүүр монголчууд "Ура"-г бичиглэхдээ оросоор "Ура" гэх боловч дуудахдаа монголоороо "Урай" гэдэг. Мөн их, бага аливаа шинэчлэлийг хийхэд уламжлалыг харгалзваас наалдацтай, үлдэцтэй байдаг нийгмийн амьдралын бичигдээгүй хууль бий. Тиймээс энэхүү хүчин зүйлийг харгалзан бүхэл бүтэн нэгэн зууны турш дадаж заншсан уламжлалыг бодолцон цэргийн дүрмээр "Ура" гэдгийг "Урай" болгож, ярианы болон бичгийн хэлний ялгааг нь арилган хэрэглэж дадах нь зүйтэй буюу.
ҮБХИС-ийн профессор, доктор Ж.БАЗАРСҮРЭН
Сэтгэгдэл0
saihan hudlaa husdag doktor baina daa Mongolchuudiin huraaya avah ezleh gedeg ug chini orosoor damjaad ura bolood yavj baigaag odoo boltol meddeggui yum bol hudlaa amnii zorgoor burahaa boli
ура нь зөвөө. эмгэн шиг урай гэж гонгинох юмуу? тэнэг пизда юу чи
Ура гэдэг үг кирилл бичиг авснаас Монголд тэр чигээрээ Орос дуудлагаар нэвтэрсэн олон үгсийн л нэг төдий байх. Улсынхаа нийслэлийг Улан Батор гэж бичдэг болоогүй нь их юм. Париж,Швец бол дүүрсэн хэрэг.Хоёрын хооронд урай гэж биш зүгээр л хурай гэж бичдэг болбол дээр байх.Зарим Төвд лам нар их суурьшиж ирсэн нутгийнхны хэрэглэдэг Хоржийлоо гэдэг үгийг Төвд гаралтай хурдан байна гэсэнүг гэдгийг чамирхах дуртай жалгын Оркуудад сануулсанд баярлалаа.Ёндоог бас бут цохисон бол Улаанбаатрын нэрээр минь нэрэлсэн дэлгүүр ядаж Ёндоодож тэнэгтэхээ больж магадгүй юм.Лхаса гээд дэлгүүрээ нэрэлж болно шүү дээ.
Тун зөв санаа байна. Дэмжиж байна.
Уриа дуудлагын уриа, наад ураа чинь нэг юм аа. Хуучин монгол хэлэнд ураа дуудлага л гэдэг юм. Урианхай нар ураа дуудлага гэдэг юм билээ. Кирилл үсэгт орсноос хойш л уриа гэдэг болсон. Уг нь ураа гэх нь зөв.
Урай, хурай гэдэг бол хятдын хуа рай гэсэн үгнээс гаралтай юм билээ.
Чи "ёндоотой" юм байна.Ирээдүйд "хоржийх" чинь ойлгомжтой!
Ийм мундаг нээлт хийсэн доктор, профессорт тэр Нобелийн шагналыг өгөхөд яадаг байна аа? Нуль түүх, нуль зөв бичих онол практик.
Худлаа яриаад бай доктороо, яагаад заавал хос эгшигтэй байх ёстой юм, худалч хог вэ.
" хоржилоо" гэдэг тувд угийг монголчууд ер хэрэглэдэггуй ( байсан ) суулийн уеэс л монгол телевизийн нэг тувд ч болов уу гэмээр нохор хурдан морьд гарах уед л орилоод ( тэр муухай угийг ) байдаг болсон байна билээ , энэ эрлийзуудийг хэвлэл мэдээлэлийн цэгуудэд шургалуулаад байгаа нь наад зах нь эх хэлээ устгуулана л гэсэн хэрэг дээ ?!
Тэр Телевизийн нөхрийн нутгийг бол би гадарлаж л байна. Төвдээр хашгирна уу юугаараа хашгирна надад уул нь хамаагүй.Гэхдээ Монгол Телевизэд нутгийн аялга хэрэглээд байх нь зохисгүй санагддаг.
ОХУ-н Цэргийн Академид багш профессор нь монгол сонсогчийг босгоод,-Танайхаар Ура гэж юу гэсэн утгатай үг вэ ,энэ бол танай монголчуудаас уламжилж ирсэн уриа шүү гэж асуухад хариулж чадахгүй байснаа тэр сонсогч ярьж байсан.Монголын уламжлалт Хурай гэдэг уриаг оросууд уламжилж аваад хэрэглэсэн байна.Манайхан байсан бол манайхыг эзэлж явсан улсынх гээд яах байсан бол.Аугаа Дээдсийн маань энэ Тэнгэрлэг уухай одоо ч дэлхийн хамгийн ялагдашгүй армийн уриа болж байгаа нь бахархал шүү.
Унгар албан хаагч Хоора гэж уриалдагаа Монголын Хурай-с гаралтай гэж тайлбарлаад үнэхээр та нар Оросуудад балбуулсаар байгаад үндэсний үзэлийн үнэргүй Чукчанууд болчихсон юм байна гэж уурлаж байсан.
Alaad esvel Uragshaa geh yostoi bgaam uul ni.