“Хүй омог” ТББ-ын тэргүүн, хуульч, өмгөөлөгч С.Содномдоржтой Увс аймгийн Үүрэг нууранд илэрсэн үл мэдэгдэх үлэмж биетийн талаар ярилцлаа.
-Увс аймгийн Үүрэг нуурт та ямар амьтан харсан юм бэ?
-Энэ нь 2017 оны есдүгээр сарын 16-ны өдөр байсан. Орой нар жаргах үед би нуурын эрэг орчим машины хэмжээтэй том хар зүйл харсан. Би машин байна гэж бодон хэсэг хугацааны дараа дахин хартал машин байхгүй харин усны мандалд завь хөвж буй мэт урт хар зүйл харагдсан. Хэсэг ажиглаад хартал уг биет чиглэлээ өөрчлөн хагас эргэх хөдөлгөөн хийсэн. Улмаар алгуурхан нуурын эргээс төв хэсэг рүү холдон цаашилсан. Энэ үед л би уг биетийг яах аргагүй амьтан байна гэдгийг ойлгож камераа авчирч бичлэг хийж эхэлсэн. Анх эргээс ойролцоогоор 250 метрийн зайнаас бичлэг хийж эхэлсэн. Илүү ойртож харахын тулд нуурын эрэг рүү гүйхэд уг амьтан ч нэлээд холдож харанхуй бүрийгээс болж үргэлжлүүлэн бичлэг хийх боломжгүй болсон.
Тэгээд хотод ирээд авсан бичлэгээ гавьяат палентологич Дашзэвэг гуайн хүүтэй уулзаж үзүүлсэн юм. Тэрээр энэ нутагт эрт үед далай байж байгаад хуваагдсан бөгөөд тэр үеийн амьтад үлдсэн байх магадлалтай гэж ярьсан юм. Мэдээж ганц энэ бичлэгээр эрдэмтэн судлаачдын сонирхлыг татаж чадахгүй учраас өөрийн харсан зүйлийг дахин харж, амьтныг бүтнээр нь дүрсжүүлэн авч баттай нотлох баримтуудыг цуглуулахын тулд ховор амьтан олж илрүүлэн, судлах, хамгаалах чиглэлээр “Хүй омог” төрийн бус байгууллагыг байгуулан энэ амьтныг судлан, илрүүлэхийг зорин тасралтгүй гурван жил үйл ажиллагаагаа явуулж байна.
-Хэр том амьтан байсан бэ. Ямар учиртай юм бол?
-Анх харснаар 7-8 метрийн урттай харагдсан. Усны мандал дээр ил гарч ирсэн хэсэг нь нэг метр орчим байсан. Эрэг дээр ил харагдсан байдал нь бол нүдэн баримжаагаар том оврын жийпний хэмжээтэй байсан юм. Нарны жаргалтын туяа над руу тусаж байсан учраас уг биет нь бичлэгт хар өнгөтэй үзэгдсэн. Зүйрлэж хэлбэл матрын нуруу шиг яг л усны үлэмж биет амьтны сэрвээ мэт харагдаж байсан. Нутгийн иргэдийн ярьж байгаагаар энэ нууранд хамгийн томдоо тохой гарантай загас л байдаг гэсэн. Үүрэг нууранд загасны нөөц тогтоох зорилгоор хийсэн судалгаагаар ч тийм том хэмжээтэй загас тогтоогүй юм билээ. Тиймээс энэ нь загас байх боломжгүй. Харин нутгийн хүмүүс энэ нуурыг эзэнтэй, нууранд нь “Хөх Бух” нэрт үлэмж биет амьтан байдаг гэх аман яриа хэдэн зуун жилийн турш ам дамжиж ирсэн юм билээ. Энэ амьтныг харсан гэх иргэд байх ч судалгааны явцад иргэдтэй ярилцлага хийж энэ амьтны талаарх бүх домог түүхийг олж мэдсэн. Хамгийн сонирхолтой нь хааяа нуурнаас яг бух урамдаж байгаа юм шиг хүнгэнэсэн дуу гардаг гэсэн. Ингэж урамдахад тэр жил өнөтэй сайхан өвөл болж нуурын ойролцоо буусан айлуудын мал их сайхан өсдөг байна. Энэ дуу гарахад ойролцоох айлын үхрүүд мөөрөлдөн гүйлдэж нуурын захад очин газар малтаж бөөгнөрөхийг харсан хүмүүс нь мөн ярьж байсан. Эдгээрээс үзвэл домог гэх энэ амьтан нь бодит. Түүгээр ч зогсохгүй түүнийг нь би камерт буулгаж авсан бөгөөд миний хажууд нутгийн найман хүн энэ зүйлийг мөн харсан.
-Та гурван жилийн турш судалгаа хийсэн гэлээ. Судалгааны явцад энэ амьтныг дахин харсан уу?
-Мэдээж өөрийн нүдээр хараагүй хүмүүс миний харсан зүйлд тэр бүү хэл бичлэгт буусан дүрсэд итгэх хүн цөөн байсан. Гэсэн ч дахин харах хүсэлдээ хөтлөгдөн баг бүрдүүлж тэр оныхоо аравдугаар сараас хойш тасралтгүй, жилийн дөрвөн улиралд Үүрэг нууран дээр ирж ажиглалт, тандалт судалгаа хийсний үр дүнд байгаль эх надад “Хөх Бух” үлэмж биет амьтныг 3-4 удаа харах боломж өгсөн. Энэ боломжийг ашиглан тухай бүрт нь үйл явцыг дүрс бичлэгээр удаа дараа баримтжуулан авч чадсан. Гэхдээ яг өмнөх шигээ бүтэн биеэрээ харагдаагүй ч сэрвээ хэсэг нь усны мандалд давалгаа үүсгэн цухуйж байгаа нь харагдсан. Домог ярианд “Хөх Бух” буюу нуурын эзнийг жаранд нэг удаа ил гарч ирдэг гэх яриа бий.
-Та эрдэмтэн судлаачтай энэ талаар ярилцаж үзсэн үү. Тэдэнтэй хамтарч ажиллах талаар ямар бодолтой байна вэ. Соёлын яамтай ч боллоо шүү дээ?
-Би загас судлаач Б.Мэндсайхан гуайтай уулзаж бичлэгээ үзүүлсэн. Тухайн үед их сонирхож байсан. Мэндсайхан гуай өөрөө тэр нууранд гурван удаа очсон юм билээ. Мөн зарим нэг судлаачтай уулзсан. Тэгээд тэдний сонирхлыг татъя гавэл өөрөө эхлээд энэ амьтны бүтэн биеийн дүрсийг бичлэгт буулгах хэрэгтэй юм байна гэдгийг ойлгосон. Гэвч энэ нь эх газрын амьтадтай адилгүй л дээ. Нуурын эрэг дээр бүтнээрээ гарч ирэхээс бусдаар бүтэн биеийнх нь зургийг авна гэдэг тийм ч амар зүйл биш. Техник тоног төхөөрөмж, судалгаанд зарцуулах цаг, хүн хүч гээд шаардагдах зүйл их байна. Тиймээс би цаашдынхаа судалгаандаа Монгол эрдэмтэн судлаачид, мэргэжилтэн, залуучуудыг нэгдэж хамтран ажиллаасай гэж чин сэтгэлээсээ хүсч байгаа юм.
Саяхан ОХУ-ын зохиолч, олон нийтийн зүтгэлтэн Игорь Гришин Хяргас нуурыг 2010 оноос хойш судлаад одоо үеийн аварга загасны өмнөх төрлийн аварга загас байх магадлал өндөртэй байна гэдгийг сая зарлачихлаа. Нэлээн том хайгуулын баг оруулна, энэ дэлхийг донсолгоно гэсэн мэдээлэл хийсэн.
Үүрэг нуур болон Хяргас нуурын хоорондын зай 153 км. Миний бие өөрсдийн судалгаанд үндэслэн Үүрэг нуурт магадгүй Хяргас нуурт илэрсэн гэх амьтантай насжилтаараа ижил төстэй галвын үеийн шинэ төрөл зүйлийн амьтан байх өндөр магадлалтай гэж үзэж байгаа юм. Бүрэн судалж чадвал дэлхийн хэмжээнд том нээлт болно.
Оросын эрдэмтэн манай Хяргас нуурыг судлаад дэлхий нийтэд цацаж байхад манайхан ч гэсэн өөрсдийн баг гаргаад нутаг орноо яагаад судалж болохгүй гэж. Улс эх орныхоо талаар гадаадынхнаас илүү өөрсдөө сайн мэддэг төдийгүй мэдсэн зүйлээ судалж бусдад таниулан, хамгаалж чаддаг байх хэрэгтэй гэж хувьдаа бодож явдаг.
Нэгэнт эхлүүлсэн судалгаагаа орхих бодол байхгүй. Монгол Улсын төр, засаг, эрдэмтэн судлаачид, бусад мэргэжилтэн болон ард иргэддээ хандаж хэлэхэд Увс аймгийн Сагил сумын Үүрэг нууранд эртний галвын үеийн судлагдаагүй үлэмж биет усны амьтан байна. Энэ амьтны тайван байдлыг алдагдуулалгүй зөв зохистой судалгаа хийж, олон нийтэд таниулах, хамгаалалтад авахад Монголын төр, засаг, эрдэмтэн судлаачид та бүхэнтэйгээ хамтран ажиллах хүсэлтэй байна. Тиймдээ ч энэ мэдээллийг мэдэх ёстой хүмүүс нь олж хараасай гэж бодсны үндсэн дээр энэ ярилцлагыг өгсөн юм. Хэрэв би шинэ утас бүтээсэн бол миний өмч. Харин байгаль өөрөө бүтээгээд тавьсан энэ амьтан бол бидний том өв. Өв соёлоо бид хайрлан хамгаалах ёстой.
Р.Оюун
Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин
Сэтгэгдэл0
suliatai
Яаж ч баларч байсан энэ хүнийг өмгөөлөгчөөр авж болохгүй шүү,та минээ
Arhi airag ihdvel ulemj biet bitgii hel iym haragddag bolno shuu yavaandaa.
Sudlaachid iim yariand itgej tsag zav, hurungu mungu zartsuulahgui ee. Zuvluhud, barimtat kino hiih huseltei gadaad hel saitai zaluustai negdej barimtat kino hiij gadnii naadmudad oroltsoj daraa ni mungu bosgoh arga bodson deer.
Сайхан шаах юм аа? Хи юм хардаг ннөхөр үү?
Нөгөө бурханаар бөөлждөг,алтан бурхан ч билүү алтан.цөгц билүү нэг их шуугиан тарьсан даа түүнтэй л төстөй юм байна даа .Үгүй яахав бас тодрох гэж нэг тийм явдал зарим хүнд байдаг байхаа
Мань нь машиныхаа дугүйныхаа запас олгойг хийлчээд нууранд ороод зугаацаж байсан чинь эрэг дээр байсан хэдэн юм "Аврага амьтан байна" гэж орилолдоод гүйгээд явчиханалээ.Тэгсэн ннэ нэг нөхөр нэг нь байж дээ янз нь
Очоод алчуул яана юунд ингэж олонд зарлдим дэ. Одоо ямар харуул хамгааллт гаргах биш
Yah argagvi bdag geh yum bilee
бас нэг солиотын сэтгэцийн юм нь хедлеед ...ккк. Сонгууль ойртхоор сонин хачин юм их болноо.
Лох несийн мангасын төрөл зүйл байх нь. Хха. Эсвэл тэр хавьд хэдэн гэр түрээслэдэг хүн бх нь
Manai uureg nuuriin avarga bietnii naiz ohinn Hollandad baidag gesen .
амжилт хүсье
бор зурхээрээ явж байгаа иргэн таньд баяр хургэе!Зутгэл байвал зорилгодоо хурдэг юмшуу,олон олон хамтран зутгэгчидтэй болох болтугай!Улгэр домог бодит байдаг тохиолдол олон буй,тэр тусмаа нудээрээ узсэн хун оортоо итгэлтэй байлгуй яахав!
Лус савдагын Хилэгнүүлэх хэрэггүй шүүү . Хэдэн үеэр чинь сүйрүүлнэ шүү
KKK
tegeed unen yum bol bichlegee taviach
Tiishdee hud hud
Bdag gej yaridag shd bdag bhaa.hun am bagatai gazar
Time lapse camera-uud suulgachih barimttai ni deer
бичлэг нь хаана байна вахахахаха
Манай Увсынхан ч мундаг шүү,бас нэг нээлт байна.
Tanai uvsiinhan ch yostoi hun bish sh de yun mundag
3 jil ajillachaad neg ch zyraggyi .Ineedtei l ium.Tegsenee TBB baigyylaad l kkkk
Javkhlan ter nuurand shumbaa blgui dee.
Хяргас нууранд бас нэг гуалин шиг юм хөвж явсныг эрэг дээр байсан хүн бичиж авсан бичлэг байна лээ. Хяргас, Увс, Үүрэг нуурууд эрт цагт нэг том нуур байсан гэж үздэг. Мэддэг чаддаг бол энэ залууд тусалмаар л байх юм.
Гадаад улсын далай тэнгис судалдаг байгууллагад хүсэлт тавьж далайд шумбагчидыг багаж хэрэгсэлтэй нь урьж авчирж ажиллуул ах хэрэгтэй. Увс аймгийн зүгээс зардал мөнгийг нь гаргах хэрэгтэй.
Бага байхдаа энэ тухай яриаг сонсож байсан. АН-2 онгоцоор нисэж байсан таньдаг хүмүүс маань харсан гээд ярьж байсан. Энэ хүнд итгэж байна.
zurag ,bichleg chaana bgaa um ???,uzmeer bnaaaa
манай төвийн иргэд хэдэн мянгаараа очоод хог хаяаад бааж шээгээд амар тайван байдлыг нь алдагдуулаад тэсэхээ болиод мандал дээр гарч ирж байгаан бн л даа ккк одоо сургаар нь манай нөгөө анчин нэртэй алуурчид буу зэвсэг тэсрэх бодис энэ тэрээ агсаад дайнд мордоно доо
Агуу нээлт хийж монгол гэсэн нэрийг дэлхийд мөхжүүлэх гэж байгаа хульч өмгөөлөгч бнаштэ. Тэр үзсэн 8 хүний нэрний эхий үсгийг зарлаж нууцал. Төр энэ хуулчид төрийн гагнал олго. энэ хүнийг асар их мөнгөтэй эби хэрэгтний өмгөөлөгч болгож баяжуул.
Шинжлэх ухаан гэгч юмыг нилээд эртнээс зах зухыг нь ойлгож ухаарсан британий арлынхан хүртэл Лох Несс нууранд үлэг гүрвэл байна гээд элийрээд байсан гэхээр манайд аргагүй ээ. Үүрэг нуур зах хязгааргүй далай шиг юм биш. Дрон хөөргөөд үлэг гүрвэлийг барьчихаж болох юм шүү. Ядаж Юрийн галавын биш юм аа гэхэд Кайнозойн ямар нэг юм олчихвол аштай юу.Хан Уулын дэмбэрэлд хэлж Увс хүн хөтөлбөртөө нэмэлт оруул гэмээр юм байна даа.
оросын судлаачид нотолсон байна лээ...
ХЯРГАС НУУРЫН АМЬТАНЫ ХУВЬД 70-Д ОНД НАДЫГ ЖААХАН БАЙХАД ЯРЬЖ Л БАЙСАН УЛИГ БОЛСОН ЯРИА ШУУ ДЭЭ. ТЭР ОРОС СУДАЛЖ БАЙГАА ЮМНЫХАА АЧ ХОЛБОГДЛЫГ ОРГОЖ ХЭДЭН ЦААСНЫ САНХУУЖИЛТ ГАРГУУЛЖ АВАХ ГЭЖ ТИЙМ ЯРИА ГАРГАСАН БАЙХ
ганц ч баримтгүй ийм юмаар одоо хүмүүсийг хуурна гэж байхгүй шүү. Дараа нь баримт гээд эвлүүлсэн зураг л гаргаж ирж магадгүй.
Hii yum hardag nohor uu .balarsan yum
Bi ch bas 11jiliin umnu 2ugluu daraallan tom har zuil harj bsn usnii mandal dr zavi shig huvj bgaad baga bagaar shingej orson ene gehdee selbe gol eejdee helsen ch lus savdag gd unguruusun
Chi harj bsiimu
Солонго эгч үү
Буйр нуурт матар байгаад байхад даа.
Худлаа, худлаа. Юу гэж эрт галавын амьтан одоо амьд байж байдгийн. Нүд нь хүртэл худалч хүний нүд байна шүү дээ, та минь.
Үнэхээр тийм амьтан байгаа бол, Үүрэг нуур ёроолгүй нуур усан доор зураг авдаг камертай гүний шумбагчид хэрэгтэй юм байна. Бид далайн ероолд зураг авч байсан бичлэгийг амьны ертөнцөөр бишгүйл үзэж байсан.
Энэ зун гэр бүлээрээ Үүрэг нууранд очиж "Сүлдэт Цахир" амралтанд хэд хоног тухтай сайхан амарсан. Энэ амьтаны талаар нутгын хүмүүсээс лавлаж асуухад үзэж хүмүүс цөөнгүй байдаг бололтой. Голдуу 9-р сарын дундуур харагдсан гэж ярьж байна лээ. Сайн судлаж үзмээр санагдсан. Магадгүй дэлхийн сониуч хүмүүсийн чихийг дэлдүүлгэх ч юм билүү.
Оросын эрдэмтэн манай Хяргас нуурыг судлаад дэлхий нийтэд цацаж байхад манайхан ч гэсэн өөрсдийн баг гаргаад нутаг орноо яагаад судалж болохгүй гэж. geed l buruutaad ehelj dee
Судлаагүй батлаагүй байж шуугиан тарих хэрэггүй. Хар сүүдрээр нээлт хийдэггүй юм.
Ene hun hudlaa yariagui bh shuu. Bi uuruu Hyrgas nuurand bdag amitniig Zavkhan sumiih ni zasag dargatai ni tsug harsan. Bi bitgii hel sumiin zasag darga uuruu shockond orson. Teheer bas Uureg nuurand tiim amitan bh magadlaltai!
Бичлэгээ л тавьчихвал олон зуйл нуршсанаас хол дээр ,унэмшилтэй юм даа
Яаж ингэж худлаа ярьж чадаж Байнаа. Битгий тэнэгт
ЭНЭ НӨХӨР ЯАХ ГЭЭД БАЙНА? АРАЙ ДАРААГИЙН ИХ ХУРАЛД ДЭВШИХ НЬ ҮҮ? СУМТАЙ ХҮМҮҮС МОГНОЛД ИХ БОЛЖЭЭ. ХӨӨРХИЙ. ҮҮНИ ОРОНД УСАНД ШУМБАЖ БАЙСАН АЛМАС ХАРСАН ГЭВЛ АРАЙ ҮНЭМШТЛТЭЙ. ЯГААД ГЭВЭ БИ ЭНХБАЯРЫГ АЛМАСТАЙ ХАМТ УУЛАНД ЯВЖ БАЙГААГ ЭНЭ ХОЁР НОГООНН НҮДЭЭРЭЭ ХАРСАН ХҮН ККК
Bichlegee tawij boliishdee. Yagaad tawiagvim bol
video bichlegiig uzmeer baina
Маш сонирхолтой санагдлаа
Сонин мэдээллээ хийн, та нар өөрсдөө очиж судалж болохгүй юу