Монголын улс төрийн хэлмэгдэгсдийн холбооны тэргүүн Дашнамжилын Цогтбаатартай ярилцлаа.
-Маршал Ю.Цэдэнбал, түүний гэргий А.И.Филатова нарыг цагаатгах асуудлыг УИХ-ын дэд дарга, Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын дарга С.Одонтуяа хөндсөн нь хэлмэгдэгсдийн үр хүүхдүүдэд хүндээр туссан бололтой?
- Манай улс жил бүрийн есдүгээр сарын 11-нд хэлмэгдэгсдийн дурсгалд хүндэтгэл үзүүлдэг. Тэгвэл энэ жилийн энэ өдөр Монголын хамгийн том хэлмэгдүүлэгчийг цагаатгаж хэлмэгдсэн иргэдээ, тэдний үр хүүхдийг доромжлох гэж байгааг бид эсэргүүцэж байгаа.
Тиймээс Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга, УИХ-ын дэд дарга, Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссын дарга С.Одонтуяа болон холбогдох газруудад албан бичиг хүргүүлээд хариуг хүлээж байна. Монгол Улс Төв Азийн анхны ардчилсан улс. Ардчилсан улсын хэм хэмжээнд ямар асуудал тавих бол хэвийн үзэгдэл. Тэгэхдээ тоталитар, авторитар дэглэм, түүний удирдагчдын талаар асуудал ярих нь ардчилсан нийгэмд харш үзэгдэл. Үүний эсрэг ардчилагчид амиараа дэнчин тавин тэмцэж 1990 оны хувьсгалыг хийхэд хэлмэгдсэн иргэд, тэдний ар гэр, үр хүүхдүүд хамгийн түрүүнд дэмжин оролцож, гарсан үр дүнг нь баяртай хүлээж авсан. Өнөөдөр аль нэг иргэний нийгмийн холбоо, ТББ-ууд Ю.Цэдэнбалыг цагаатгах талаар ярьж байгаа бол өөр хэрэг. Тэр байгууллага нь хэн нэгэн коммунист удирдагчдыг судалдаг байна уу, шүтдэг байна уу, өөрсдөө коммунист, хуучинсаг сэтгэлгээтэй байна уу хамаагүй, асуудлаа тавьж болно. Харин Монголын төр, тодруулбал УИХ-ын харьяа Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисс, тэр тусмаа АН-ын гишүүн, АН-ыг төлөөлж байгаа ардчилагч хүн коммунист удирдагчийн болон гадаадын хүний асуудлыг зэрэгцүүлэн оруулж ирж байгаа нь маш ноцтой. Ардчилагчдын үйл хэрэг, ардчилсан хувьсгалын гавьяа, хүний эрх, эрх чөлөө, хэлмэгдсэн иргэдийн итгэл сэтгэл рүү шууд нулимж, монголчуудыг талцуулж хагаралдуулж байна. Цаашид үүсэх хариуцлагыг хэн хүлээх вэ. Өнөөдөр, орчин цагт хүний эрхийн асуудал, бизнесийн эрх ашгийн зөрчил маш ихээр гарах болж, улмаар эдийн засгийн хэлмэгдүүлэлт Монголын нэг иргэний хувьд үүсэх боллоо. Тэгвэл, Монголынхоо жирийн иргэнийхээ төлөө Монголын төр ингэж их ач холбогдол өгдөг бил үү. Хэн нэгэн хуучин нийгмийн даргын төлөө үхэн хатан явж байдаг. Энэ бол хувь хүний гэхээс илүү нийгмийн асуудал шүү дээ.
- Та Монголын улс төрийн хэлмэгдэгсдийн холбооны тэргүүн, хэлмэгдүүлэлтийн талаар бодитой мэдээлэлтэй, судалгаатай хүн. Тэгвэл өнөөгийн залуус хэлмэгдүүлэлтийн тухай сайн мэдэхгүй, уншиж судалдаггүй?
- Манай холбоо 1990-ээд оны Ардчилсан хөдөлгөөнүүдийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг, Монголын анхны ууган төрийн бус байгууллагын нэг. Цагаан морин жилийн Ардчилсан хувьсгалд анхнаас нь тууштай оролцож бодитой хувь нэмрээ оруулж ирсэн. Ардчилсан хувьсгалын үйл явцад оролцож, Монголын улс төрийн буурал түүхэнд гарсан “Цуст яргалал, залхаан цээрлүүлэлт”-ийг өөрөөр хэлбэл, ард иргэдийн эсрэг үйлдсэн гэмт үйлдэл, “геноцит”-ийн талаар болон коммунист удирдагчдын алдаа завхралыг ард түмэндээ ойлгуулж, жигшүүлснээр Ардчилсан хувьсгалыг ялалтад хүргэхэд бодитой түлхэц болсныг тухайн үеийнхэн сайн мэднэ. Түүх сөхвөл, 1992 оны анхны ардчилсан сонгуульд манай холбооны дөрвөн хүн Ардын Их Хурлын депутат болж, Ц.Лоохууз гуай АИХ-ын дэд даргаар сонгогдож байсан улс төрийн уламжлалтай байгууллага. Шинэ Үндсэн хуульд Хүний эрхийн II бүлгийн 18 заалтыг оруулахад манай холбооны гишүүд бодитой хувь нэмэр оруулж, /Ц.Лоохууз, Баасанжав, Цэрэн, Тангад/ чухал үүрэг гүйцэтгэсэн.
- Танай байгууллагын дүрэм, журам, зорилго юу вэ?
-Холбооны дүрмийн нийтлэг үндэслэлийн 1.1 дэх заалтад ”Монгол Улсад улс төрийн шалтгааны улмаас хэлмэгдэлд өртсөн хүмүүсийг нарийвчлан судлан тогтоох, цагаатгуулахын төлөө тууштай тэмцэх, хэлмэгдлийн хор уршгийг арилгах, хэлмэгдүүлэлт дахин давтагдахгүй байх баталгааг, дархлааг бүрдүүлэх...хүний эрхийн манаанд тууштай зогсож, дэмжих үйл хэрэгт хувь нэмрээ оруулах нийтлэг зорилго, эрх ашгийн үүднээс сайн дураараа нэгдсэн...” гэж заасан байдаг. “Нарийвчлан судлан тогтоох...” гэдэг нь Ю.Цэдэнбал зэрэг хүмүүсийг аль нэгэн хэлмэгдүүлэгчийг нарийвчлан судалж цагаатгалд хамруулахгүй гэсэн санаа байгаа биз дээ.
2.1.1 дэх заалт “Улс төрийн дарангуйллын хэв шинжийн эсрэг дархлаа бүхий иргэний ардчилсан нийгэм байгуулахад боломжтой бүхий л аргаар туслалцаа дэмжлэг үзүүлэх” гэдэг нь аливаа гаж урсгалын эсрэг төртэй хамтран ажиллана... гэсэн байна. Мөн 2.1.2 дах заалтад “Тоталитар, авторитар тогтолцоо руу эргэж орох, түүний хэв шинжийг аль нэг байдлаар хадгалж, үлдэх гэсэн аливаа оролдлоготой эвлэршгүй тэмцэх, өнгөрсөн ба орчин үеийн хэлмэгдүүлэлт болон улс төрийн завхралыг хамгаалж зөвтгөсөн, хаацайлан халхавчилсан байдлыг үл тэвчих, энэ бүхнийг хөхиүлэн тэтгэх сэтгэлгээг эвдэх, нийгмийн дунд өвлөгдөж, хадгалагдаж ирсэн бусармаг дадал хэвшлээс ангижрах...” гэж тодорхой заасныг ноцтойгоор харшилж байгаад холбооны мянга мянган гишүүд, дэмжигчид дургүйцэж байгааг танай сониноор дамжуулж илэрхийлье.
-Тухайн үед Н.Лхамсүрэн, Д.Дамба, Л.Цэнд, н.Цагаанхүү гээд олон удирдагч, олон оюунлаг сэхээтэн Ю.Цэдэнбалын цөллөгт эмгэнэлтэй үрэгдсэн. Гадаад харилцааны сайд С.Аварзэдийг “Оросын эсрэг үзэлтэн” гэж зарлаад Монгол дахь оросуудын мэдлийн СОТ-2 нэгдлийн жолооч болгож байсан. Хугацаагүй цөллөг нь ангал руу түлхээд мартсантай адил гэж уншиж байлаа. Таны аав ээж, ах дүүс, та өөрөө амьдралаараа, биеэрээ амсаж туулж ирсэн зам ямар байв?
-Хэлмэгдүүлэлтийг 2-3 хувааж үздэг. Лам нарыг буудаж, сүм хийдийг шатаасан тухай бол түүхээс бүгд мэддэг. Харин 1960, 1970, 1980, 1990-ээд оны үеийн хэлмэгдүүлэлтийн талаар сайн мэддэггүй, хүмүүс ч тэр бүр ярьдаггүй. Шинэ үеийн сэхээтнүүд дөнгөж төрж байсан эхлэл. Өөрөөр хэлбэл, 1930-1940-өөд он шувтарч, 1950-аад оны засаг, төр бүрэлдэж, Монголын орчин үеийн сэхээтнүүд бойжиж байсан үе. Яг энэ үеийн хэлмэгдүүлэлт ерөөсөө маршал Ю.Цэдэнбалтай шууд холбоотой. 1940-1984 оны хэлмэгдүүлэлт тэр хүний шууд удирдлагад явсан. Өөрөөсөө дээш гарах вий гэхдээ, мэдлэг, боловсролтой сэхээтнүүдийг хэлмэгдүүлж, цөлж байсан “Сэхээтний эрлэг” байлаа. Яагаад оросууд тэр хүнд эхнэр авч өгөөд байдаг юм бэ гээд нарийн ширийн зүйлийг яривал тэр хүн цаанаас хэн нэгний төлөөлөгч, захиалгат удирдагч байсан нь харагддаг. Ийм хүнийг бид өнөөдөр магтан дуулж, Монголын бүх амжилт, бүтээн байгуулалтыг түүнд наалдуулна гэвэл өрөөсгөл. Энд чинь олон мянган ажилчид, хөдөлмөрийн хүмүүс, сэхээтнүүдийн хөлс хүч шингэсэн. Өнөөгийн залуус хэлмэгдүүлэлтийг өөрийн биеэр үзээгүй учраас ойлгохгүй. Хүн биеэр үзэнгүүтээ ямар аймшигтай болохыг нь мэдэрдэг. Түүнээс урьдчилж хардаггүй. Урьдчилаад “Энэ хүний амьдралд ийм зүйл тохиолдсон шүү. Гажуудлыг засахын төлөө дуугарахгүй, тэмцэхгүй бол надад тэр нь тохиолдох юм байна шүү” гэж боддог бол. Эсвэл энэ хүний эрх ингэж зөрчигдсөн юм чинь надад хэзээ нэгэн цагт тулгарах юм байна шүү гэдгийг хүн ойлгох ёстой юм. Тиймээс хүний эрхийн хамгаалагч болох ёстой юм. Хүний эрхийн хамгаалагч гэдэг өөрийгөө болоод бусдыг хамгаална гэсэн үг. Тиймээс нөхцөл байдлыг урьдчилж тооцоолж харах ёстой. Тэгэхгүйгээр хүний амаар энэ хүн сайн гэвэл сайн гээд, муу гэвэл муу гээд явж таарахгүй. Тэгэхээр залуус өөрсдийн болоод найз нөхдийн, цаашлаад хүмүүсийн амьдралд тохиолдсоныг өөрт тохиолдож болзошгүйг сайн харж чаддаг байвал хэлмэгдүүлэлт гэдэг зүйлийг ойлгоно. Гэтэл тэгж чадахгүй хүмүүсийн амьдрал бүгд сайхан байсан мэтээр бодоод байдаг. Байртай, машинтай, гар утастай сайхан амьдрал, сайхан нийгмийг социализмаас хүлээж авсан мэт бодоод байдаг. Гэтэл бид тийм нийгмийг хүлээж аваагүй. Тэр үед бүх зүйл хаалттай байсан. Би гэхэд л хүний эрхийн зөрчил, балмад үйл ажиллагааг биеэрээ туулж, 7-9 настайдаа хүүхдийн тэвчишгүй хөдөлмөр болох давсан дээр ажиллаж, гараа цэврүүтүүлж, цус, хөлж, шорвог давс нийлэхээр байхын аргагүй болдгийг та нар мэдэх үү. Өөрөөр хэлбэл хоёр нийгмийг биеэрээ туулж, улмаар яс махаараа мэдэрсэн хүн. Тэр үед “Намын эсэргүү бүлэг” гээд баригдаж цөлөгдсөн таван толгойлогчдын дотор аав, нагац ах хоёр минь байлаа. Бид “Эсэргүүний хүүхэд” гэж цэцэрлэг, сургуулиас хөөгдөж, тэр байтугай хутгалуулж явсан “Цэдэнбалын сорви” миний биед бий. Гэхдээ хүний эрх, аавын минь эрх, ээжийн минь эрх хэрхэн зөрчигдсөнийг нүдээрээ харж, биеэрээ туулаад давж гарах ёстой гэсэн сэтгэлгээ дархлаа сууж өсөж төлөвшсөн хүн. Одоо ч гэсэн надад ямар нэгэн бэрхшээл тулгарахад тэрийг давж гарна гэсэн ойлголт байхаас шантрах, сандрах, сэтгэл санаагаар унах зүйл надад байдаггүй.
-Маршал Ю.Цэдэнбал улс орондоо ихийг бүтээж хөгжүүлсэн, 44 жил улс орныг удирдсан удирдагч гэж ахмад үеийнхэн маань дурсдаг. Харин одоогийн залуучууд түүний тухай бүрэн хэмжээний ямар ч ойлголтгүй байна?
- Залуучуудын буруу биш. Тэдэнд коммунист нийгмийн үнэн дүр төрхийг ойлгуулж чадаагүй нь Монголын төр, бидний буруу. Ю.Цэдэнбал гэдэг хүн коммунист нийгмийн сайн удирдагч, тухайн нийгмийн онол, үзэл суртлыг илэрхийлэгч байсан гэдэг. Тэр хүнийг шүтэж бүр заримдаа түүний төлөө /Монгол Улс өмнөх нийгмийн байгуулалд ямар байсныг Ардчилсан Хойд Солонгос Улсаас жишээ болгож харж болно/ уйлдаг байж болно. Энэ бол хувь хүн Ю.Цэдэнбалын асуудал биш, нийгмийн асуудал яригдах болж байна гэж би түрүүнд хэлсэн. Ардчилсан болон коммунист нийгмийн ялгаа асар их. Онцгой ялгаа бий. Улс орныг олон жил удирдсан нь тухайн нийгмийн нэг хүнийг тахин шүтдэг тогтолцооны үр дүн. Энэ нь улс орныг хөгжүүлсэн гэсэн үг биш. Монголын хөгжлийн явцын бүхий л сайн бүхэн зөвхөн энэ хүнийг ганцаараа хийсэн ажил мэт биед нь наах шаардлагагүй. Нэг хүнийг тахин шүтэх ямар гай зовлон улс оронд авчирдгийг бид түүхээр мах цусаараа мэдэрсэн хүмүүс. Аливаа удирдагч хүн улс орноо авч явах гэж итгэл хүлээсэн бол сайн, мууг хийсэн үйлдлээ аль алиныг хүлээх ёс зүйн чадвартай байх ёстой бол уу. Ер нь улс орноо хөгжүүлсэн гэхээс илүү царцаасан гэж ойлгож болно. Өөрөөр хэлбэл, улам хурдацтай хөгжүүлэх боломж байсан. Монголын баялгийг дэлхийн зах зээлээс олон дахин хямдхан өгч байсныг юу гэж ойлгох болж байна. Энэ чинь улс орны хөгжлийг хойшлуулж, гадаадын улс оронд илүү боломж олгож, өөрсдийн бололцоогоо алдаж, тэдэнд үг дуугүй үйлчилснийг улс орноосоо урвасан гэж үзэх үү, улс орноо гайхамшигтай удирдсан гэж үзэх үү. Тухайн үеийн удирдагчид олонх нь аймхай байсан. Зарим нэг удирдагчид улс орон, ард түмнийхээ төлөө эсэргүүцэл үзүүлэх зүрх сэтгэлгүй байсан гэдгийг олон түмэн мэддэг ч хэлдэг нь цөөн, бялдуучилдаг нь нэг хэсэг байгаа ч, одоо ч маш олон болжээ. Харин улс орон, газар нутаг, тусгаар тогтнол, эх орноо гэсэн сэтгэлгээтэй, зориг зүрх гаргадаг, гадаадынхны эсрэг эсэргүүцэл үзүүлсэн эх орончид 1921-1941 онуудад бүгд алуулсан, цаазлуулсан.
Шинэ үеийн сэхээтнүүд 1950-1980-аад онуудад бүгд шорон гянданд хоригдох болж, улмаар тухайн үеийн дарга нарын бодож ад үзэж байсан хамгийн муу ажил /малчин, давсчин, загасчин, нормчин, уул уурхайн тоо бүртгэгчээр...илгээж бие сэтгэлээр нь тамласан. Ийм л сэтгэлгээтэй удирдагчид байсан./-ыг хамгийн бага цалингаар хийлгэж Монголын хязгаар нутаг, байгалийн хүнд нөхцөлтэй газар нутагт цөлж, оюун санаа, эд материалын хохирлыг биеэр амсуулж тамладаг байсны гол буруутан энэ хүн мөн.
Тэгэхээр түүнийг 1940-1980-аад оны үеийн хэлмэгдүүлэлттэй онцгой хамааралтай хүн гэдгийг надаар хэлүүлэлгүй монголчууд мэдэх нь мэднэ. 1990 оны ардчилсан хувьсгалын үеэр хангалттай мэдээллийг ард иргэдэд өгсөн. Тэр ой санамж байгаа гэж найдаж байна.
- Маршал Ю.Цэдэнбал 1937-1941 оны их хэлмэгдүүлэлтэд бол оролцоогүй, иргэдээ хэлмэгдүүлээгүй. Хийсэн нүгэл нь байгуулсан гавьяанаасаа бага. Харин ч монголчууд удирдагчаа хэлмэгдүүлж, тэтгэврийг нь хураасан, гавьяа шагнал, одон медаль, хөрөнгийг нь авсан гэж шүүмжилдэг хүмүүс бий?
- Хүнийг гүтгэж болохгүй. Бодит үнэнийг л хэлэх ёстой. 1940-1980-аад оны үеийн хэлмэгдүүлэгч мөнөөсөө мөн. Гэтэл өнөөдөр тэр хүнийг цагаатгаж, одон медалийг буцааж олгох ёстой гээд ярих юм. Тэр одон медалийн хажууд амь нас, эрүүл мэндээрээ, амьдралаараа, үр хүүхдийнхээ ирээдүйгээр хохирч, цус нулимсаа ургаж сүйрсэн хэлмэгдэгчид, хэлмэгдэгсдийн ар гэрийнхний өнчрөл хагацал, зовлон бэрхшээл юу ч биш гэж үү. Энэ хоёр ялгаатай байгаа биз. Манай гэр бүл гэхэд 25 жил хугацаагүй, эргэж буцаж харахгүйгээр цөллөгт байсан. Аав маань Өмнөговь аймгийн Гурвантэс сумын Давсны артелийн хүнд хүчир, хар ажилд өвдөх, хэвтэх, ар гэрээ анхаарах байтугай амарч суух эрхгүй хатуу чанга хараа хяналт дор зүтгэсэн. Ийм хүнд хэцүү амьдрал, хэлмэгдүүлэлт зөвхөн манай гэр бүл, биднээр тогтохгүй олон хүнд, өчнөөн гэр бүлд учирсан. Өнөөдөр би Монголын Улс төрийн хэлмэгдэгсдийн холбоог удирдаж байгаагийн хувьд дуу хоолойгоо хүргэж байна. Үүний цаана ярьж чадахгүй, ярихыг ч хүсэхгүй, айж шантарсан, амьдралын шоконд орсон, насан туршдаа дарамтаас гарч чадахгүй явсаар нас барсан олон хүн бий.
Та нар бод доо, сүүлийн мөчид маршал Ю.Цэдэнбалыг оросууд аваад явсныг. Тэд хүнээ л авсан. Тэр хүн хамгийн боломжтой газраа байж байгаад өнгөрсөн. Орос бол эрүүл мэндийн шинжлэх ухаан хөгжсөн орон. Хүнд өвчин туссан бол тэрийг нь эмчилнэ, түүнээс доройтуулаагүй. Тэгэхээр тэр хүнд бүх боломжийг нь өгсөн. Долоон жил гэрийн хорионд байсан гэж зарим хүн хэлдэг. Тийм зүйл байгаагүй, зүгээр хамгаалалтад орсон. Яагаад гэвэл, тэр хүн тийм нийгмийн бүтээгдэхүүн, тэгээд Оросын талд амжилттай ажиллаж байсан учраас оросууд хамгаалалтдаа авч байна гэсэн үг. Дандаа дарга, сайд хийсэн болохоор жирийн хүмүүсийн амьдралыг үзсэн байж болно. Тэр чинээний түүнээс илүү гай зовлонтой амьдралыг хэлмэгдэгчид, хэлмэгдэгсдийн гэр бүл, үр хүүхдүүд, төрөл төрөгсөд нь 100 дахин нугалаад үзээд туулаад ирсэн.
- Түүхийг гуйвуулах явдал их байна. Сүүлийн үед социалист, коммунист нийгмээс Ардчилсан нийгэм рүү шилжсэн гэж яриад байх боллоо. Энэ үнэн үү?
-/инээв/ Хуучин нийгмийн үзэл сурлын гол зэвсэг бол ард иргэдийн нэг хэсгийг хууран мэхлэх, зохион байгуулалттай гутаах, зохиомол хэрэг үүсгэх, гацаах, гүтгэх, доромжлох, аливаа зүйлийг зогсоох, царцаах, өөрийн нийгмийн эсрэг зогссон, хандсан өөр үзэл бодолтой бүхнийг хэлмэгдүүлэх явдал. Үүний нэг илрэл наад асуудал бололтой. Коммунист нийгмийг мэдэхгүй залуучууд их сайхан нийгэм байсан гэж ойлгоод байх шиг, сүүлийн үед, тухайлбал 2000 оноос хойш тэгж сурталчлаад өнөөг хүрсэн гэж ойлгогддог. Коммунист нийгэм товчхоноор хэлбэл хаалттай нийгэм. Танд ямар ч эрх чөлөө байхгүй. Дарга нийгэм. Дарга юу хүснэ, юу хэлнэ үг дуугүй тайлбар хэлэхгүй гүйцэтгэнэ. Коммунист нийгэм оршин тогтнож чадахаа байгаад өөрөө нуран унасан тогтолцоо. Өөрөөр хэлбэл коммунист тогтолцоог ардчилсан хувьсгал түргэтгэж унагасан явдал юм. Үеэ өнгөрөөсөн нийгэм байхгүй юу. Тэгэхлээр Ардчилсан нийгэмд шилжсэн биш, сөнөсөн нийгэм.
-Дэлхийн улс орнуудаас коммунист нийгэмтэйгээ үлдсэн улс орнууд байна уу?
- Ардчилсан Хойд Солонгос /БНАСУ/, Куба ...байна. Энэ л бидний санааг зовоож байна. Коммунист нийгмийн удирдагчдыг судалдаг, хувь хүн, байгууллагууд байж болно. Тэр хүний нэрийг ашиглаад юу ч хийж болох байх л даа. Судалгаа шинжилгээний ажил, төсөл хөтөлбөр, ном бүтээх гээд л... Харин Ардчилсан нийгэмд “коммунист хэлмэгдүүлэгч” гэж тогтоосон байхаас цагаатгах гэдэг асуудал байж болохгүй.
- Тэгэхээр Монголын төр Ю.Цэдэнбал гэдэг хүн иргэдээ хэлмэгдүүлсэн үү?гэдэг асуулт бас гарч байна?
- Эргэлзэх зүйлгүй Ю.Цэдэнбал иргэдээ хэлмэгдүүлсэн. Захиалагч хүмүүс нь хэлмэгдүүлсэн үү, нам нь хэлмэгдүүлсэн үү гэдгийг ард нийтээрээ, эрдэмтэн судлаачдаараа сайн тунгаан бодох ёстой. Нарийн судлах асуудал. МАХН /одоогийн МАН/ нь 1990 оны онц Их хурлаараа Ю.Цэдэнбалын талаар хэлэлцэн, хайртай гарамгай удирдагч Ю.Цэдэнбал даргаа намаасаа хөөж, тойрон хүрээлэгчдийг тодруулж, түүнийг бүх албан тушаалаас зайлуулж, шагнал, хэргэм цолыг нь хураасан байдаг. Нам нь шийтгэсэн. Нам нь энэ асуудлаа хэн нэг нь рүү чихэхгүйгээр одоо дахин зоригтой шийдэх ёстой. Тэгж яривал нам нь уучлаагүй байгаа гэж бодож байна. Шүүхээр гэм буруугүйг тогтоогоогүй байхад энэ асуудал яригдах ёсгүй юм.
Тэд үед коммунист систем задран унаж, хуучин социалист улс орнуудын удирдагчдыг тухайлбал, Румын Улсын Ерөнхийлөгч Н.Чаушеску, түүний эхнэр Боловсролын сайд Елэна Чаушеску нарыг ард түмэн нь улс орноо хөгжүүлээгүй, олон сая хүнийг хэлмэгдүүлсэн, ард иргэдээ ядуу амьдруулсан гэсэн үндэслэлээр буудсан, мөн БНАГУ-ын удирдагч Эрик Хоннеккер, БНБАУ-ын удирдагч Тодор Живков нарыг гэрийн хорионд хорьж шийтгэсэн байдаг, харин Цэдэнбал гуайг хойд хөрш ЗХУ /хуучин нэрээр/-ын хамгаалалтад авч, тусгай эмчийн хяналтад байлгасан байна. Өвчин гэдэг аюултай, хэнд ч тохиолдоно. Өвчний улмаас тэрээр эрүүл мэндийн доройтолд орсныг хайхраагүй, доромжилсон гэж хэлж болохгүй байх. Эрүүл мэндийн шинжлэх ухаан хөгжсөн улс оронд эмчлүүлж байсан. Гэтэл Цэдэнбалын үеийн 1960-1980-аад оны үеийн монголын хэлмэгдүүлэлтэд өртсөн хүмүүс эмчийн хяналтад байх байтугай нарийн мэргэжлийн эмч шаардлагатай байна гэж эмч нар оношлоод байхад, хөдөө орон нутгаас Улаанбаатар руу онгоцоор явуулах гэж байхад нь онгоцноос МАХН-ын Төв хороо, дээд газрын шийдвэрээр гэж хүчээр онгоцноос буулгасан, мөн 3 дугаар эмнэлэгт хэвтэж эмчлүүлж байгаа хэлмэгдэгчийн эхнэрийг эмчлэхгүй гэж хөөж явуулах зэрэг хүнд баймгүй араатан шиг араншин гаргаж байсан нь ном зохиолын шар хуудсан бичигдэн үлдсэн байдаг шүү дээ.
- Цол хэргэм, шагнал бусад зүйлсийг буцааж өгөөгүй, зарим нь завсраас алга болсон гэлцэх юм?
- Монголынхоо иргэдийг ямар ч судалгаагүй, мэдээлэлгүй юм шиг бодох юм. Хураасан хүмүүс нь өөрсдөө. Ерөнхийлөгч асан Н.Багабанди гуайн үеийн зарлигаар буцааж бүгдийг олгосон байдаг. Гэтэл УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяа бүх зүйлийг нь хураасан хэвээрээ байгаа юм шиг ярьж байгаад харамсаж байна. Тухайн үеийн МАХН-ын өмнөөс их санаа зовж өмнөөс нь ярьж байх сэжиг төрүүлж байна даа.
-Ингэхэд Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисс, эсвэл “Цэдэнбал академи” ТББ цагаатгах талаар Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхэд өгөөд байна уу?
-Сайн мэдээгүй байна. УИХ-ын дэд дарга С.Одонтуяагийн хэлснээр Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисс өгсөн юм шиг ойлгогдоод байна. Ер нь дарга байсан хүнийг Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комисс өмнө удирдагч, дарга байсан хүний цагаатгах асуудлыг санал болгож оруулж ирдэг, харин жирийн иргэд, хувь хүмүүс болохоор өөрсдөө болон ах дүү нар нь гаргадаг гаж тогтолцоо бий болох гээд байх шиг. Монголын улс төрийн түүхийг судлаад үзэхэд дарга нар илүү хууль зөрчиж, гажуудлыг эхлүүлдэг юм байна лээ.
-Энэ асуудал сөхөгдсөнөөр хэлмэгдэгчид, хэлмэгдэгсдийн үр хүүхдүүд, ач, зээ нарыг хүнд байдал оруулаад байх шиг байна?
-Монголын төр хэлмэгдэгчид, хэлмэгдэгсдийн үр хүүхдүүд, ач, зээ нар руу “их буугаар” буудаж доромжиллоо. Үүнийг хэлмэгдэгчид хэзээ ч уучлахгүй байх. Харин тэдгээрийн үр хүүхдүүд, ач, зээ нар их тэвчээртэй хүмүүс. Иймд монголын төр энэхүү алдаагаа үтэр түргэн засах тал дээр ажиллах хэрэгтэй байх.
Хэлмэгдүүлэлтийн талаарх төрийн бодлогоо өөрчлөх цаг нь болжээ гэдэг нь нотлогдож байна. Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссыг 2021 онд МАН-ын 100 жилийн ойгоор устгахыг завдаж байгаагаа зогсоож, улам боловсронгуй болгохыг хойч ирээдүй маань шаардаж байгаа гэдэгт итгэж байна.
Ч.Үл-Олдох
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин
Сэтгэгдэл0
Хэ хэ хэ Чи ингэж хуцахгүй ээ гөлөг минь
Өөрөө гэмгүй хүн хэлмэгдүүлээд гүтгээд хүний муу үзээд явдаг арчаагүй мал өвгөн. Ийм юмнууд үтэр дэлхийгээс зайлоо
МАН Монголын 25 мянган хүнийг цаазлан хороож геноцид яргалал үйлдсэн.Энэ талаар яривал яасан юм бэ? МАН-д цаазлуулж алуулсан улс бидэнд огт хамаагүй юу? Тэд бидний өвөг дээдэс биш үү? Биш юм бол одоогийн энэ монголчууд хэн бэ? Бүгд 100 жилийн өмнө Хятадаас орж ирсэн улс уу?
Махн -д цаазлуусан 25 мянгаас цөөн тооны сэхээтнүүд хэлмэгдсэн бусад нь хар ламын бодлого дамжуулдаг хүн сүгүүд байсан хар лам Монголын шинэ цагын сэхээтнүүдэд атаархаж үхэх шахаж байсаны үрээр тэднийг хараасан .Монголчууд нийтээрэй хар ламын тарний үйлийн удирдлагад орчихсон хүнд хэцүү байсан цаг үеийн цаад мөн чанарыг Монголчууд ерөөсөө ойлгохгүй мангартаж байгааг харахаар зүрх өвдөх юм . ерөөсөөө соцын үеийн хэлмэгдүүлэлтийн 90%нь хар ламын шашины зүгээс хийсэн хараал байсан .Монголын төр, улс төрийн товчоо ,Цэдэнбал даргаын гэр бүл 90 онд хараагдаж хэлмэгдсэн шүү! хараасан бузар хар лам гэгээнтэн гээд энэтхэгт байж л байна цаана чинь .
Хэлмэгдсэн гэж хэн Цэдэнбалын үед хэлмэгдсэн юм, хэдэн бие тоосон улсаа голсон Лоохууз Цэнд Сүрмаажав мэтийн лаларууд буцаөд хөөдөө мал дээр гарсан болхоос тэд нарыг шоронд тамлаж Гулагд биеийг хорьсон биш. Хэлмэгдсэн гэдэг үлгэр АНы жорлонгийн ялаануудын гарагсан зохимол түүх.
40 jil Moskvagiin zaavryg sain heregjuulsen hyniig herheh yostoi ve? Gomdoltoi hyn olon bgaa, Byambyn Rinchen, Loohuz, Tumur-Ochir-yn yr saad g.m,
Төрөлх Орос хэлээрээ түрий барьж Монголчуудыг хаанчилж ирсэн Орос буриадууд одоо Монголчуудад заахгүй.Төв аймгийн Төмөр Очир Москва үгүй гэсээр байтал Зөвлөлтөд нэгдэх хүсэлт гаргаад турхирагчид гэж нэрлүүлээд Оросууддаа алгадуулсан. Буриад Ренчин англи францаар а-гүй байж төрөлх Оросоос илүү мэддэг гэнэ лээ гэж цууруулж тэнэгтэж л байсан. Малчин Монголчууд өөрчлөгдсөн.
МАН Монголын 25 мянган хүнийг цаазлан хороож геноцид яргалал үйлдсэн.Энэ талаар яривал яасан юм бэ? МАН-д цаазлуулж алуулсан улс бидэнд огт хамаагүй юу? Тэд бидний өвөг дээдэс биш үү? Биш юм бол одоогийн энэ монголчууд хэн бэ? Бүгд 100 жилийн өмнө Хятадаас орж ирсэн улс уу?
хэн ,хэнийгээ хэлмэгдүүлчихсэн юм бол бүр сүүл рүүгээ учир ни олдохоо болилоо.бантан болж дууслаа,батүүл элбэг нарыг шоронд хийж дүүжлэх үү.али эсвэл цэдэнбал филатова болон улс төрийн товчооны тойрон хүрээлэгч нарын зураг хөрөг хөшөө алдар гавияагийн улс даяаараа гаргаж ирж өлгөж шүтэх үү.үгүй бол энэ бүгд худал хуурмаг юм бол ардчилал хүний эрх ,эрх чөлөө яриад хэрэггүй шүү дээ.бүүр сүүлдээ энэ улс чини ямар улс юм бол,ямар нийгэм монголчууд бий болгосоноо мэдэхгүй хар харанхуй масс шиг л ард олон болжээ.хаашаа юу хийж,ямар зорилго тавиж бгаагаа мэдэхээ байжээ.ардчилал шударга ёс шударга нийгэм гэж ярихаа болицгоо.монгол ахуй соёл түүх уламжилалаа дээдэлсэн нийгэм журамаар явсан чини дээр шүү.юун баруун,зүүний нам энэ бол хоцрогдсон үзэл суртал шүү дээ.
Сургамж авцгаа!! Цэдэнбал Орост СОЛИОРЧ үхсэн!!! Монгол сэтгэлгүй, аймхай хулчгар этгээдийг Оросын КГБ сонгосон, тавьсан авсан. Монголчуудад падлийгүй нохой. УРВАГЧ нарын хувь заяа тийм л байдаг.
103.212.116.249 Монголчуудыг Хужаа Америк Дөрвөд гэж Төвийн оросжсон хужаа нартайгаа турхираад араас нүүдэлчин залхуу пизда гэж доромжилдог Хэнтийн буриадууд архиа бага уумаар юм.
Ямар их харамсалтай.Ардчилсан намын ТОМ зүтгалтэн соц үеийн хамгийн ТОМ хилмэгдүүлэгчийг цагаатгана гэх.Монголын шүүх ял өгөөгүй шүү. Нам нь арга хэмжээ авсан. Нам нь цагаатгана.Чааваас...
МАН Монголын 25 мянган хүнийг цаазлан хороож геноцид яргалал үйлдсэн.Энэ талаар яривал яасан юм бэ? МАН-д цаазлуулж алуулсан улс бидэнд огт хамаагүй юу? Тэд бидний өвөг дээдэс биш үү? Биш юм бол одоогийн энэ монголчууд хэн бэ? Бүгд 100 жилийн өмнө Хятадаас орж ирсэн улс уу?
Ван Хуй лалараа чи чинь хүн амьтан мунхруулдаг лам хуврага шашин хэрэггүй гээд байсан одоо яасан 100 жилийн өмнөх сүгнүүдийг босгож ирэх гээ юу. 21 зууны чамшиг гамингийн сүгнүүд болох АНы яарагчид Монголд ихэдсэн үү гэхээс багадаагүй шүү муу өмхий жорлогийн ялаа минь
Цэдэнбалыг Оросын бууны нохой байж гэж бодох болсон
Тийм. Гэхдээ цаг үедээ энэ нь зөв байсан.Яасан ч байсан Цэдэнбал буриадууд шиг 1958 онд албан ёсоор үндэстнийхээ нэрнээс Монголыг авч хаяж Монгол үндэстнээс татгалзаагүй. Одоо зарим Төмөр Очирын Төв аймгийн Төв Халхууд шиг албан бусаар ч Монгол үндэстнээс тэр адилхан татгалзаагүй үхсэн.
МАН Монголын 25 мянган хүнийг цаазлан хороож геноцид яргалал үйлдсэн.Энэ талаар яривал яасан юм бэ? МАН-д цаазлуулж алуулсан улс бидэнд огт хамаагүй юу? Тэд бидний өвөг дээдэс биш үү? Биш юм бол одоогийн энэ монголчууд хэн бэ? Бүгд 100 жилийн өмнө Хятадаас орж ирсэн улс уу?
Tsedenbal guaig tsagaatgaj bolno ter oros avgaig hamtruulj yah gee ve, Mongol ulsad ter olon jil amidarch usiigne uuchikhaad neg ch Mongol ug surakhiig oroldoogui, Mongoliig dan doromjilj baisan muukhai avgai Mongolchuudiin khiikh ajliig bulaaj khiij baisniig ikh yum khiisen gej uzeed baidag yamar uchirtai yum be. Turiin terguunii ekhner baij gants udaa ch Mongolchuudad uuriimsug khandaj, Mongoloor gants neg ug khelekhiig oroldokhgui kharin bainga Mongolchuudiig doromjildog bailaa. Orosoor yaridaggui Mongol khun bol tuund khun bish bailaa. Tsaanaa zevuun khuiten tsaraitai, khamgiin muukhai oros irgen bailaa. Kharin tuuniig shiitgekh kheregtei baikh shuu.
ҮНЭН ҮНЭН БАЛД САЙН МУУ ХИЙСЭН ЗҮЙЛ ИХ БИИ ГЭРЧҮҮД БҮГД АМЬД БАЙНА . ОДОНТУЯА МЭДЛЭГ ХОМС НИМГЭН СЭТГЭЖ НИЙГЭМИЙГ ТАЛЦУУЛСАН ТЭНЭГ ҮЙЛДЭЛ ХИЙЛЭЭ ҮҮНД АРДЧИЛСАН НАМ ЯМАР Ч БУРУУГҮЙ ХУВЬ ХҮНИЙ Л УЛС ТӨРИЙН БОДОЛ..ЦОГТБААТАР ГУА ҮНЭН ЯРИЖ БАЙНА ХЭЛМЭГДЭЛ БОЛ МАНЫ ГАНЦ ХИЙЖ ЧАДСАН ЗҮЙЛ АРД ТҮМНЭЭ Ч ИХ ХЯДСАН ГУНИГТ ОН ЖИЛҮҮД БАЙСАН ЮМ ШҮҮ ОДООГИЙН ХҮҮХДҮҮД ЯАЖ МЭДЭХ ВЭ ДЭЭ ХӨӨРХИЙ.. МАНЫ УЛААН ДЭМЖИГЧИД БОЛ ХАРИН МАНТАЙГАА АДИЛ ГАЙТАЙ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭГЧИД ШҮҮ ЭД НАРААС Л БОЛГООМЖИЛОХ ХЭРЭГТЭЙ ОЛОН МЯНГАН МОНГОЛЧУУДАА ХЭЛМЭГДҮҮЛЧИХЭЭД ОДОО ХҮРТЭЛ УУЧИЛАЛ ГУЙГААГҮЙ МАН- ГЭЭЧ МАНГАСУУД БАЙЖ Л БАЙНА. МАНЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БА БАЛЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БҮГД ХУВХАЙ ГАЙНУУД ..ТҮҮХ ШИНЭЭРЭЭ БАЙНА ШҮҮ ЭРГҮҮ ШҮЛСЭЭ ҮСЧҮҮЛЭН ОРИЛОГСОД ОО ..
Хэлмэгдсэн гэж хэн Цэдэнбалын үед хэлмэгдсэн юм, хэдэн бие тоосон улсаа голсон Лоохууз Цэнд Сүрмаажав мэтийн лаларууд буцаөд хөөдөө мал дээр гарсан болхоос тэд нарыг шоронд тамлаж Гулагд биеийг хорьсон биш. Хэлмэгдсэн гэдэг үлгэр АНы жорлонгийн ялаануудын гарагсан зохимол түүх.
ҮНЭН ҮНЭН БАЛД САЙН МУУ ХИЙСЭН ЗҮЙЛ ИХ БИИ ГЭРЧҮҮД БҮГД АМЬД БАЙНА . ОДОНТУЯА МЭДЛЭГ ХОМС НИМГЭН СЭТГЭЖ НИЙГЭМИЙГ ТАЛЦУУЛСАН ТЭНЭГ ҮЙЛДЭЛ ХИЙЛЭЭ ҮҮНД АРДЧИЛСАН НАМ ЯМАР Ч БУРУУГҮЙ ХУВЬ ХҮНИЙ Л УЛС ТӨРИЙН БОДОЛ..ЦОГТБААТАР ГУА ҮНЭН ЯРИЖ БАЙНА ХЭЛМЭГДЭЛ БОЛ МАНЫ ГАНЦ ХИЙЖ ЧАДСАН ЗҮЙЛ АРД ТҮМНЭЭ Ч ИХ ХЯДСАН ГУНИГТ ОН ЖИЛҮҮД БАЙСАН ЮМ ШҮҮ ОДООГИЙН ХҮҮХДҮҮД ЯАЖ МЭДЭХ ВЭ ДЭЭ ХӨӨРХИЙ.. МАНЫ УЛААН ДЭМЖИГЧИД БОЛ ХАРИН МАНТАЙГАА АДИЛ ГАЙТАЙ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭГЧИД ШҮҮ ЭД НАРААС Л БОЛГООМЖИЛОХ ХЭРЭГТЭЙ ОЛОН МЯНГАН МОНГОЛЧУУДАА ХЭЛМЭГДҮҮЛЧИХЭЭД ОДОО ХҮРТЭЛ УУЧИЛАЛ ГУЙГААГҮЙ МАН- ГЭЭЧ МАНГАСУУД БАЙЖ Л БАЙНА. МАНЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БА БАЛЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БҮГД ХУВХАЙ ГАЙНУУД ..ТҮҮХ ШИНЭЭРЭЭ БАЙНА ШҮҮ ЭРГҮҮ ШҮЛСЭЭ ҮСЧҮҮЛЭН ОРИЛОГСОД ОО ..
Хатагтай Одонтуяа хүний тусыг мартдаггүй ухаалаг хүн юм.Аав нь Цэбалын ойрын хүрээллийн хүн байлаа.
үнэн Салдан гэгч гөлөг Хятад авгайтай байсан. Цэдэнпил болон оросын бууны нохой. бас Архангай өөлд ч билүү байсан гэжээгэээ. Цэдэнпил Монгол хүнийг үзэн ядах нууц бодлоготой байсан. тул дандаа бага ястангуудыг дээш татдаг байсан. оросууд мөн зөвөлж байсан.
103..90 үхэх нээ хөөрхий Үх үх чамшиг АНы лаларууд бага байх тусмаа сайн.
Нус байгуулсан үйлдвэрээс н байхан зүйл идсэн гар байгаа даа хахаж үхмэр
Сургамж авцгаа!! Цэдэнбал Орост СОЛИОРЧ үхсэн!!! Монгол сэтгэлгүй, аймхай хулчгар этгээдийг Оросын КГБ сонгосон, тавьсан авсан. Монголчуудад падлийгүй нохой. УРВАГЧ нарын хувь заяа тийм л байдаг.
МАН Монголын 25 мянган хүнийг цаазлан хороож геноцид яргалал үйлдсэн.Энэ талаар яривал яасан юм бэ? МАН-д цаазлуулж алуулсан улс бидэнд огт хамаагүй юу? Тэд бидний өвөг дээдэс биш үү? Биш юм бол одоогийн энэ монголчууд хэн бэ? Бүгд 100 жилийн өмнө Хятадаас орж ирсэн улс уу?
Сургамж авсан АН гэж заваан завхай новшнууд байдаг гэж ойлголт авсан одоо болоо юм биш үү Тархини тураалаа
Хуцдаа бүүр холоо очиж хуц .Одонтуяа харин яаж тэгж санаж сэдэв ээ би баярлаад байгаа юм Монголын ардчилал бол ардчилал гэдэг нэрээс өөр юу ч байхгүй энэ нэрийн ард нийгэмийн эрүүл бүтэцийг эвдэж байдаг цөөн тооны балмадууд байгаа шүү бас гадны шашин байдаг .90 оны хувьсгал гээч юм чинь Монгол улсын хамгийн сайн нийгэмийн тогтолцоог эвдсэн хулгайч нарын хийсэн хар ажилагаа байсан . Цэдэнбалын үед хэлмэгдсэн гэж байгаа бол Цэдэнбал даргатай биш балмад хар ламын шашинтайгаа л очиж заргалд Цэдэнбал дарга нар балмад шашинийг нийгэмээс шахаж гаргасаны үр дүнд Монгол улс эрүүл саруулаар аж төрсөн тусгаар улс болсон тэгж чадаагүй бол өнөөгийн түвд шиг байх байлаа .Одоогын Монголын нийгэм балмад шашинаас салахгүй бол түвдийн араас тээглэх юм байхгүй орно гэдэгийг санацгаа .тэр цагт та нар ганц үг хэлэх эрхгүй болно шүү .ардчилал нэрээр даварагсад аа .Монголын ардчилал шиг ийм замбараагүй авилагч хулгайчтай байсанаас байгаагүй нь дээр .
Энэ сэтгэгдэлүүдийг уншхад баабар Монголын шинэ үеийхний тархийг бөөстүүлэж чадажээ эмгэнэл шүү баабар аа !
Монголын төр хэлмэгдсэн иргэдээ цагаатгасан ш дээ. Цэдэнбалыг яагаад цагаатгаж болохгүй гэж. Нэг нь юм хийхээр нөгөөдөх нь эсэргүүцээд байж болохгүй. АН хэлмүүлэх гэж их зүтгэсэн. Санасандаа хүрсэн. Одоо өөрсдөө цагаатгах ёстоЙ гэж үзээд цагаатгуулж байгаа бол сайн л байна ш дээ.
Түүхийн баримт авч үзэх юм бол боловсон хүчний зарим алдаа дутагдал гарч байсан байж болох ч Монголын тусгаар тогтнолыг бэхжүүлэгч, Халхын голын дайны үед мах, агт бэлтгэх Засгийн газрын комиссийн тэргүүн, Монголын анхны Армийн комиссар, анхны генерал, 120 оронтой дипломат харилцаа тогтоосон Дэлхийн энх тайвны зөвлөлийн шагналт, Дэлхийд 18-д ордог том улсын хил тогтоогч байсныг бодолцох нь зөв бизээ. Эдийн засгийн сэргэн мандлын гол менежер, эх орондоо 350 үйлдвэр байгуулсан бүтээн байгуулалтын удирдагч, соёлын салбарыг үндсээр нь өөрчлөгч реформатор, МУИС, ШУА-ийг үндэслэн байгуулагч, ард түмнээ эрүүлжүүлэн хүн амын тоог 3 дахин өсгөсөн буяны эзэн, ядуурал гуйланчлалыг арилгагч, бүх иргэд нь хөдөлмөр эрхэлж, цалингаараа амьдардаг орныг бүтээгч гуманист хүн байсныг харгалзах нь зүйд нийцнэ.
Авилгал хээл хахуульгүй, утаагүй, түгжрэлгүй, үнийн тогтвортой байдлыг хангагч, шудрага журамтай нийгэм цогцлон байгуулагч , Монголын төр, засаг,нийгмийг түүхэнд хамгийн олон жил удирсан ард түмний Их удирдагчийг хүндлэх нь монгол ёс жудаг билээ. Бал даргын ариун нэр төрийг хүндэтгэх нь нь үнэхээрийн том ухаан мөн. Үе үеийн эх орончдын гавьяат үйлсийг дээдлэн залгамжлах, хүний эрхийг сахих, жинхэнэ ардчиллын зарчимд үнэнч байх, дотоод эв нэгдлээ хамгаалах сайн цаг үеийг л ард түмэн хүсэж байгаа , тэр цаг ирж байна.
Ажил үүргийнхээ дагуу бичсэн таны үгүүллийг хүндэтгэж байна. Хэрвээ өш хонзонгийн маягаар асуудалд хандвал танай байгууллагын нэр хүндэд сайнаар нөлөөлөхгүй байх вий гэж санаа зовж байна. хохирч хэлмэгдсэн хүмүүсийн талаар Томоохон буянтай үйлс та бүхэн бүтээснийг бүгдээрээ л зөвөөр ойлгодог. Харин нэг хэсэг хохирогчдын төлөө нөгөө хэсэг хохирогчид нь үе удмаараа хохироод уйлаад байж байг гэвэл энэ нь танай эрхэм сайхан байгууллагын ажлыг чимэхгүй болов уу.
1964 оны үед хэн нь зөв бурууг НТХ хэлэлцэж шийдсэн. Нам төрийн эсрэг хуйвалдаан л гэж дүгнэсэн байдаг. Цэдэнбал даргын ээжийн төрсөн ах Цэвэлжин 38 онд бас л буудагдсаныг, энэ хүний хүү Гэжээ шоронд 10 жил тарчилсныг та бүхэн мэдэх байх. Цэ дарга бас л хэлмэгдэгдэгчдийн үр сад юм шүүдээ. МАН л гэнэ, тэр байгууллага бүрэлдүүний хувьд хамгийн их хэлмэгдсэн тухай баримтууд ч их байдаг. Цэ даргын жилүүдэд Ард түмнийхээ эсрэг нам, төр ганц ч удаа цэрэг цагдаа хөдөлгөөгүй, Ард түмэн ч нам,төрийнхөө эсрэг ганц удаа ч бослого үймээн, жагсаал цуглаан хийсэнгүй, олон жилийн турш өөрийн нь эсрэг ажиллаж байсан хүмүүсээс ганц ч хүнийг шоронд илгээсэнгүй, асуудлыг оюунлагаар шийдэхийг л боддог байсан. Төрийн эсрэг агуулгатай шүлэг тараасний төлөө нэг шүлэгч, 64 онд улсын нууц задруулсан үндэслэлээ 4 хүн л шоронд орсон байдаг. Өөр улс төрийн хоригдол энэ 44 жилд хэн байсан юм бол. Лоохууз, Нямбуу, Сурмаажав гуай нар ч бүгд хурлын дараа тодорхой ажил эрхлээд л цалингаа аваад л явж байсан гэдэг.
Лоохууз гуай буруутаж хаалга татсан нь өөр шалтгаантай байсныг хуулийнхан тайлбарласан нийтлэлүүд байдгийг та сайн мэдэх байх. Хохирч хэлмэгдэж явсан ганц хүнийг ч болов хүний эрхийг нь хамгаалаасай гэж бодож байна.
Цогтбаатар гэгч хэний гар хөл болж донгосч байгааг мэдэж байна.Чи дэмий юм донгосч од болох гээд хэрэггүй. Төрийн нэрт зүтгэлтэн Ю.Цэдэнбалыг ардчиллын нэр зүүсэн эрлийз голдуу этгээдүүд элдвээр гүтгэн гутаан доромжилсныг цагаатгах цаг болсон. С.Одонтуяа шударгаар асуудлыг тавьсан шүү дээ. Түүнийг улс төржиж нэг их ардчилагч болж харагдах гэж бүү горьд.
Цогтбаатар гэгч хэний гар хөл болж донгосч байгааг мэдэж байна.Чи дэмий юм донгосч од болох гээд хэрэггүй. Төрийн нэрт зүтгэлтэн Ю.Цэдэнбалыг ардчиллын нэр зүүсэн эрлийз голдуу этгээдүүд элдвээр гүтгэн гутаан доромжилсныг цагаатгах цаг болсон. С.Одонтуяа шударгаар асуудлыг тавьсан шүү дээ. Түүнийг улс төржиж нэг их ардчилагч болж харагдах гэж бүү горьд.
Цогтбаатар гэгч хэний гар хөл болж донгосч байгааг мэдэж байна.Чи дэмий юм донгосч од болох гээд хэрэггүй. Төрийн нэрт зүтгэлтэн Ю.Цэдэнбалыг ардчиллын нэр зүүсэн эрлийз голдуу этгээдүүд элдвээр гүтгэн гутаан доромжилсныг цагаатгах цаг болсон. С.Одонтуяа шударгаар асуудлыг тавьсан шүү дээ. Түүнийг улс төржиж нэг их ардчилагч болж харагдах гэж бүү горьд.
Үндсэн хуулийн бус аргаар ажлаасаа өөрчлэгдсөн, эх орон, ард түмнийхээ дунд амьдрах эрхээ хууль бусаар хасуулж, бараг л 7 жил хүний нутагт "гэрийн хорионд" гэмээр амьдарсан,, Намд эвлэлдэн нэгдэх эрхээ хасуулж, бараг л шинээр чадан ядан эмхэлсэн намаасаа үндэслэлгүй хөөгдсөн, шүүхийн шийдвэргүйгээр бүх өмч хөрөнгөө хураалгасан, бүх амьдралаа нам, улс ард түмнийхээ төлөө зүтгэж хүртсэн гавьяа шагналаа хууль бусаар хураалгасан, 36 жилийн турш дөрвөдөөрөө муучлуулж, өмч идсэн, КГБ-ын тагнуул, орос авгай авсан, хормойн донтон, бараг л хар тамхичин байсан мэтээр үзэшгүй муухайгаар гүтгэгдэн доромжлагдож байсан энэ хүнийг хамгаалах нь танай байгууллагын үүрэг байх ёстой боловуу гэж бодож байна.
за ирээдүйд юу болохын нь мэдэхгүй, гэхдээ өнгөрсөн түүхээ харж байхад, орос, хятад,манжид долдигносон монгол хүмүүс л албан тушаал ахиад явж өгдөг байсан, дандаа монголоо хөгжүүлье, монгол ганцаараа бүтээж хийж чадна , хэнээс ч хараат бус байж чадна гэсэн хүмүүс нь алуулсан байдаг, ийм болохоороо одооны монгол хүмүүсийн тархинд орос хятад хоёр бол мөнхийн хөрш, энэ хоёргүйгээр монгол хөгжихгүй гээд бүүр тархинд нь кодлогдцон байдаг. аргагүй шүүдээ, эцэг эхийн нь урвагчид кодлоо хаяцан, үр хүүхэд нь бас нэг сармагчин болцон, бас кодлогдцон, яанаадаа яанаа монголчууд минь. бүүр нэг бодлоготойгоор хятад, орос хоёр монгол гэсэн сэтгэхүйтэй хүн болгоныг устгаж ирсэн энэ бол ёстой үнэн шүү монголчуудддаа, одоо ч та нар хараад байгаарай, монголд байгаа хятад, оросууд, өөрсдөд нь талтай баагийнуудыг дэмжиж, монгол өөрсдөө хөгжинө гэсэн бүх хүмүүсийг муухай нүдээрээ хардаг
ҮНЭН ҮНЭН БАЛД САЙН МУУ ХИЙСЭН ЗҮЙЛ ИХ БИИ ГЭРЧҮҮД БҮГД АМЬД БАЙНА . ОДОНТУЯА МЭДЛЭГ ХОМС НИМГЭН СЭТГЭЖ НИЙГЭМИЙГ ТАЛЦУУЛСАН ТЭНЭГ ҮЙЛДЭЛ ХИЙЛЭЭ ҮҮНД АРДЧИЛСАН НАМ ЯМАР Ч БУРУУГҮЙ ХУВЬ ХҮНИЙ Л УЛС ТӨРИЙН БОДОЛ..ЦОГТБААТАР ГУА ҮНЭН ЯРИЖ БАЙНА ХЭЛМЭГДЭЛ БОЛ МАНЫ ГАНЦ ХИЙЖ ЧАДСАН ЗҮЙЛ АРД ТҮМНЭЭ Ч ИХ ХЯДСАН ГУНИГТ ОН ЖИЛҮҮД БАЙСАН ЮМ ШҮҮ ОДООГИЙН ХҮҮХДҮҮД ЯАЖ МЭДЭХ ВЭ ДЭЭ ХӨӨРХИЙ.. МАНЫ УЛААН ДЭМЖИГЧИД БОЛ ХАРИН МАНТАЙГАА АДИЛ ГАЙТАЙ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭГЧИД ШҮҮ ЭД НАРААС Л БОЛГООМЖИЛОХ ХЭРЭГТЭЙ ОЛОН МЯНГАН МОНГОЛЧУУДАА ХЭЛМЭГДҮҮЛЧИХЭЭД ОДОО ХҮРТЭЛ УУЧИЛАЛ ГУЙГААГҮЙ МАН- ГЭЭЧ МАНГАСУУД БАЙЖ Л БАЙНА. МАНЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БА БАЛЫГ ӨМӨӨРӨГСӨД БҮГД ХУВХАЙ ГАЙНУУД ..ТҮҮХ ШИНЭЭРЭЭ БАЙНА ШҮҮ ЭРГҮҮ ШҮЛСЭЭ ҮСЧҮҮЛЭН ОРИЛОГСОД ОО ..
овоо юм уу гэсэн чинь овоолсон .... байжээ
Цагаатгах ажлыг удирдан зохион байгуулах улсын комиссыг 2021 онд МАН-ын 100 жилийн ойгоор устгахыг завдаж байгаа.... Үүнийг юу гэж ойлгох юм бэ? ТҮҮХ бол хойч үедээ СУРГАМЖ болдог учраас гашуун ч гэсэн үнэнээрээ байх ёстой шүү!!! Түүхийн үнэнийг дарагдуулж байгаа нь маш том НҮГЭЛ юм. Эх оронч сэхээтэн Д.Төмөр-Очир нь ЧИНГИСИЙН 800 жилийн ойг хүндэтгэн, төрөлх нутагт нь ХӨШӨӨ байгуулж байсан, үндэсний үзэлтэн байсан хүн. Монголыг ЗХУ-н 16 дахь автономит улс болгох төслийг эсэргүүцсэн ЭХ ОРОНЧ байсны төлөө цөлөгдөж, тэндээ алуулсан. Буруутай хүмүүс бусдын гар хөл болсныгоо илчилж, гэмээ цайруулж, НҮГЛЭЭ нимгэлээсэй!!! Хойч үедээ түүхэн сургамж болно шүү дээ,
Салдангын Одонтуяа увсынх болхоороо зев бурууг тунгаахгуй Цэдэнбалаа емеереед балайна Цогтбаатар их зев ярьж бн Балдарга оросын бууны нохой л байсан олон ч нехдее хэлмэдуулж явсан туух мэдэх хун бухэн мэднэ эвлэлийн тев хорооны дарга Магсар гэдэг залууг хэмэгдуулээд зодуураа даалгуй ухсэн гэж уншиж бс юмдаг
Ю.Цэдэнбалыг харааж зүхээд яахав.Тэр цаг үеийн бүтээгдэхүүн байсан л биз.Гэхдээ УИХын дэд дарга хүн түүнийг хэлмэгдэж хохирсон, цагаатгана гэж ярих нь үнэхээр утгагүй юм аа.Сүүлд авгайтайгаа ирэхэд нь манай төр засаг та нутагтаа амьдарч болно л гэсэн. Филатова авгай үгүй гээд явсан тэгээд тэндээ өнгөрсөн.Өмч хөрөнгө өдий төдий зүйлийг ачаад явсаныг мэдэх хүн олон бий баримт материал ч байгаа. Яах гэж олон нийтийг төөрөлдүүлж ардмргэдийг хагаралдуулах гэж оролдоод байгаа юм бэ.Нээрээ улс төрийн талаар хэлмэгдэгсэд болон тэдний үр сад ач зээ нарыг илэрхий доромжилж байна. Одонтуяа гуай арай өөр юмаар хөөцөлдөөч.Хэнээс ямар оноо авах гэж ядаад байгаа юм бэ.
Монголын түүхэнд Цэдэнбал шиг агуу гавъяа байгуулсан хүн байхгүй. Бараг цаашдаа ч тийм хүн гарахгүй болов уу. Цогтбаатар бол Америк ардчиллын хоронд гүнзгий согтсон хүн байна. Ардчилал, даяршлал бол Монгол шиг буурай хөгжилтэй орны байгалийн баялагийг дээрэмдэж авах зорилгоор Америкуудын зохиосон уран зохиол юм. Ардчилал, даяршлал бол эдийн засгийн түрэмгий дайны далд гоё нэр юм. Дэлхийн том гүрнүүд энэ дайнаас зугтдаг. Жишээлбэл, Хятад улс. Хятадын ухаагаг, эр зоригтой удирдагчид Америкийн хатгалагаар Тэн Ан Миний талбайд Ардчилал гэж солиорсон залуучуудынхаа бөөрийг нь нэг шөнө сугалаад хаячихсан. Харин Монголын Батмөнх мэтийн усан тэнэг, аймхай хулчгар удирдагчид 1990 онд Америкийн хатгалагаар Ардчилал гэж солиорсон Элбэгдорж, Бат-Үүл мэтийн залуучуудад хоёр гараа өргөөд бууж өгсөн. Үр дүнд нь коммунист Хятад улс сүүлийн 30 жилд хөгжлөөрөө гайхагдав. Харин капиталист Монгол улс дампуурлаараа дэлхийд гайхагдав. Цогтбаатар гэгч эдгээд Ардчиллын гүн согтолтоосоо 30 жил гараагүй явна.
1940-1980-аад оны үед хэлмэгдсэн гээд байгаа этгээдүүд бол мөн чанартаа Монгол төрийн эсрэг, Монголын хөгжил дэвшлийн эсрэг гэмт хэрэгтнүүд байсан юм. Тэд 1990 оноос хойш хэлмэгдэгсэд болж жүжиглэцгээсэн. Тэр жүжигийг Цогтбаатар мэтийн жүжигийн зоиолчид найруулсан юм.
1990 оны Ардчилсан хувьсгалд идэвхийлэн оролцсон хүмүүс бол нийгмийн баялаг бүтээхээс зайлсхийсан залхуучууд, амар хялбар амьдрахыг хүсэгчид, дарга нарыг үзэн ядагсад мэтийн адгийн шаарнууд байсан гэдгийг өвгөчүүл батлан хэлдэг.
Баавар болон энэ мэт их мэдэгчид КБГ-ийн архивт орж таницсан юм шиг ард иргэд, залуучуудынг социализмаар айлгаж толгойг нь угаах юм. 1980 оноос урагш төрөгсөд бүгд социализмын бүтээгдэхүүнүүд. Социализмын ачаар монголчууд өвчин бөөснөөсөө салж, бүгд бичиг үсэг боловсролтой болцгоосон. Хэн ч ардчиллагчид гэж өөрсдийгөө нэрлэдэг хүмүүс монголын баялгийг гадагш зөөгөөгүй, харийнханд найр тавьж хамтран завшаагүй, бүгдийг бүрэн бүтэн хүлээлгэж өгсөн. Тэд гарч ирээд өмч хувьчлал нэрээр бүх өмч хөрөнгө, баялгийг давуу рэхээр цөлмөж эхэлсэн. Соц-змын үед хэлмэгдсэн гээд байгаа хүмүүс нь тун цөөхөн, яагаад хэлмэгдсэн нь тун тодорхой.Ардчилал эхлээд социализмыг удирдаж байгуулж байсан хүмүүсээ хэлмэгдүүлж эхэлсэн. тэдгээрийн нэг нь Цэдэнбал, түүний гэр бүл. Нигймийн өс хонзон гэж байх ёсгүй. Хэлмэгдсэн ээсэхийг хууль , хуулийнхан шалгаж тогтоодог. Цагаатгах үндэслэлгүй бол үлдээдэг жамтай. хэн нэгэн ТББ хэлмэгдсэн эсэхийг шүүдэггүй.
Баавар болон энэ мэт их мэдэгчид КБГ-ийн архивт орж таницсан юм шиг ард иргэд, залуучуудынг социализмаар айлгаж толгойг нь угаах юм. 1980 оноос урагш төрөгсөд бүгд социализмын бүтээгдэхүүнүүд. Социализмын ачаар монголчууд өвчин бөөснөөсөө салж, бүгд бичиг үсэг боловсролтой болцгоосон. Хэн ч ардчиллагчид гэж өөрсдийгөө нэрлэдэг хүмүүс монголын баялгийг гадагш зөөгөөгүй, харийнханд найр тавьж хамтран завшаагүй, бүгдийг бүрэн бүтэн хүлээлгэж өгсөн. Тэд гарч ирээд өмч хувьчлал нэрээр бүх өмч хөрөнгө, баялгийг давуу рэхээр цөлмөж эхэлсэн. Соц-змын үед хэлмэгдсэн гээд байгаа хүмүүс нь тун цөөхөн, яагаад хэлмэгдсэн нь тун тодорхой.Ардчилал эхлээд социализмыг удирдаж байгуулж байсан хүмүүсээ хэлмэгдүүлж эхэлсэн. тэдгээрийн нэг нь Цэдэнбал, түүний гэр бүл. Нигймийн өс хонзон гэж байх ёсгүй. Хэлмэгдсэн ээсэхийг хууль , хуулийнхан шалгаж тогтоодог. Цагаатгах үндэслэлгүй бол үлдээдэг жамтай. хэн нэгэн ТББ хэлмэгдсэн эсэхийг шүүдэггүй.
ЦЭДЭНБАЛ ГУАЙ ХАДГАЛАМЖИЙН МӨНГӨ, ТЭТГЭВРЭЭ ХОЙШ НЬ ШИЛЖҮҮЛЭЭД ЯВСАНШДЭ. БУСДЫГ ХЭЛМЭГДҮҮЛЭГЧ БАЙСАН НЬ ҮНЭН. АМЬД ГЭРЧ ЗОХИОЛЧ ЧИНААГИЙН ГАЛСАН ГУАЙ БАЙНА. ОДОНТУЯАГИЙН ААВ САЛДАН ТУХАЙН НИЙГЭМД ДАРГА БАЙСАН, ЦЭДЭНБАЛЫН ХАЙР ХИШГИЙГ ХҮРТЭЖ ЯВСАН ХҮН.
Монголд кириллийг авчирсан ч Дамдинсүрэн гуай Ренчин Бямбаев шиг гэртээ Оросоор ярьдаг байгаагүй. Дамдинсүрэн гуай Ренчин шиг мэдэхгүй байж англи франц мэднэ гэж эзэнгүй цуурхалаар Монголчуудад поопорч байгаагүй. Монголд кирилл авах шийдвэрийг Ренчин Бямбаевын Москва гаргасан.Аялгуу сайхан Монгол хэл шүлгээ шоучин буриад Хөх хотод бичиж Маод явуулан Өвөрмонголд кирилл нэвтрүүлэхээс аварсан гэдэг бол зүгээр л Орос үлгэр. КГБ-н хөлсний жижиг тавиулыг Хятад мэдэж гэнэ! Монголчууд Ренчин Бямбаевын Аялгуу сайхан Монгол хэл шүлэг эхлээд Москвад орос хэл дээр хэвлэгдсэнийг одоо мэдэх хэрэгтэй. Яагаад гэдгийг ч бас! Бурят гэж цээжээ нүдэгчид 1958 онд үндэстнийхээ нэрнээс Монголыг хасч албан ёсоор Монгол үндэстнээс татгалзсан бол Төв аймгийн урдаас голдуу гаралтангууд Төв Халх гэж цээжээ нүдэн албан бусаар Монгол үндэстнээс татгалздаг. Цэдэнбал үхэхдээ тэдэн шиг албан ёсоор ч албан бусаар ч Монгол үндэстнээс татгалзаагүй.
Аллаху Акбар!
Цагаатгах хэрэггүй. Жинхэнэ дахин шүтэгдсэн нөхөр блаа. Оросын гар хөл
Гэхдээ тэр унаган Орос хэлээрээ Монголд өндөр аваад сурчихсан буриад жүжигчин хэзээ ч байгаагүй.
Санал нэг байна
УБХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга байсан Г.Бумцэндийн хүү, сэтгүүлч Б.Эрдэнэ: “Хүүхдэд их хайртай хүн байсан. 1974 онд миний том хүү 6 настайдаа толгойдоо золгүй явдлын улмаас нэлээн хүнд гэмтэл авсан юм. Ийм хүнд үед Цэдэнбал гуай хүүг маань Зөвлөлтөд эмчлүүлэхээр явуулж, намайг бас тэнд ажилд томилсон юм. Энэ бүхэн түүнийг хэр нинжин сэтгэлтэй, ач буянтай, хүний төлөө гэсэн сайхан сэтгэлтэй болохыг нь харуулж байгаа юм. Ер нь их ховор хүн дээ, их ховорхон заяах хүн”. . . Жанжин Д.Сүхбаатарын хүү С.Галсан : “Цэргийн байгууллагад дөчөөд жил ажиллаад 1964 онд тэтгэвэртээ гарсан. Ю.Цэдэнбал даргад би баярлаж явдаг хүн. Намайг их анхаардаг байсан хүн шүү. Цэргийн тусгай тэтгэвэр тогтоож өгсөн, байр сууц ч Цэ даргаас л авсан.” 1920-1930 онд НТХ- ны нарийн бичгийн дарга байсан Б.Элдэв-Очирын ээж Р.Долгоржав эмээ 1976 онд Завхан аймгийн Түдэвтэй суманд хүндээр өвчилж, төрийн тэргүүнээс тусламж эрэхэд Цэдэнбал дарга тусгай онгоц явуулан Улаанбаатарт авчирч эмчлүүлж байжээ.
Монголын төрийн нэрт зүтгэлтэн Ж.Самбуу гуайн хүү С.Сүрэнжав: “Тэр хүний сэтгэл дулаахан, булцгар тарган биетэй, том цагаан гараараа чихрийг харамгүй тараадаг буянтай ах л санагдсан.” Тэрээр: “ерөөсөө та хоёрыг (ах бид хоёр) орос сургуульд оруулна” гээд ТИС–ийн Максимова багшаар орос хэл заалгасан. Нэг өдөр Цэдэнбал дарга намайг Москвагийн УИС–ийн бэлтгэл ангид оруулахаар болов. 1972 онд манай аавыг нас нөгчихөөс өмнө ирээд миний хоёр хүү ямар дэмжлэг авах вэ гэж асууж байсан. 1984 оны VII сарын 14–нд их хурлын тэрэг барьдаг Жаваан гуай утасдаж “ Цэдэнбал дарга танай ээжийн 80 насны ойгоор энэ Швейцарь цагийг өгөөрэй гэсэн гээд нэг цаг өгсөн” НТХ-ны II нарийн бичгийн дарга байгаад буусан Ч.Сүрэнжав: “Намайг ДХЯ-ны Чагдаржав гүжирдсэн. Тэгэхэд Чойбалсан, Цэдэнбал хоёр намайг хамгаалж гүтгэлэг хэлмэгдүүлэлтээс аварч байсан юм. Цэдэнбал дарга зан чанарын хувьд их хүнлэг, ил сайхан сэтгэлтэй, хүнд туслахыг л боддог.”. Комиссар байсан Н.Дамбасүрэн: Сүүлд нь бас дэмжиж байгаад Д.Төмөрочир
Комиссар байсан Н.Дамбасүрэн: Сүүлд нь бас дэмжиж байгаад Д.Төмөрочирыг Москва хотноо гүн ухааны цол хамгаалуулахаар аспирантурт явууллаа. Түүнийг сургуульд байх хооронд ар гэрт нь байнга тусална. Бас өөрөө Москвад ажил төрлөөр очихдоо хоол унд, мөнгө, хувцас байнга залгуулдагсан. Москвад очингуутаа буудалд ормогц хамгийн түрүүнд өөр дээрээ дууддаг хүн нь Төмөр-Очир байв. Зуны амралт болоход нь Сэлэнгийн хилийн гааль руу Төмөр–Очирыг тосуулан өөрийн хоёрхон тэрэгний нэг “М” машинаа хамгийн итгэлтэй сайн жолооч “бух” Ёндонгоороо бариулан явуулна.. Д.Төмөр–Очирын зуны амралтаа эдлээд буцах хүртэл бүх хугацаанд уг унаа, жолооч хоёр дагнан үйлчилдэгсэн. Буцахын цагт нь бүх зардал, замд хэрэглэх хүнс, бусад зардлыг дарга даадаг байв.”
АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн нарийн бичгийн дарга байсан, доктор Ц.Готов: “Дарга бол хүн чанарын хувьд онцгой хүн байсан гэж үздэг. Яагаад гэвэл, Их хурлын шугамаар орж ирсэн хүсэлтийг танилцах бүртээ учир шалтгааныг нарийн сайтар судалсан эсэхийг мэдээд, дараа нь аль болохоор уг асуудалд төрийн тэргүүний хувьд нааштай ханддаг байсан.” Хөдөлмөрийн Баатар, Ардын жүжигчин, профессор Г.Хайдав: “Би оюутан байхдаа амралтаараа ирээд хойшоо явах гээд хоёр ч удаа онгоцноос хожигдож байсан. Хожигдчихоод загнуулаад байж байхад Цэдэнбал дарга “Хөөе, чи бидэнтэй хамт явчих” гэсэн. Ингээд үзэхэд тэр ямар хүн байсан бэ гэдэг нь харагдаж байна… Ардын уран зохиолч, Төрийн соёрхолт, яруу найрагч Ш.Сүрэнжав: “Бал даргын ганц үг миний амьдрал, уран бүтээлийн саад тотгорыг арилгаж, өнөөдрийн энэ буян гавьяаны үүдийг нээж өгсөнд би сүслэн баясаж явдаг юм.”.
Нэрт хэлзүйч, Төрийн соёрхолт, Гавьяат багш, академич Ш.Лувсанвандан: “Ю.Цэдэнбал маш их хичээлтэй, ном сурах сонирхолтой хүүхэд байв. Их сахилгатай, томоотой хүүхэд байсан”. 1970 онд өвгөн академичийн мэндэлсний ой болох үед Ю.Цэдэнбал гоёмсог цаг, хүлээн авагч, бэлэглэж, 4 өрөө байр олгосныг тэрээр ихэд бэлэгшээн ярьдаг байжээ. Ардын жүжигчин, Төрийн Соёрхолт, Зууны сайхан бүсгүй өргөмжлөлт Л.Цогзолмаа: “Их сайн хүн байсан. Хүнд итгэмтгий, хүнийг дэмждэг, зөөлөн хүн байж дээ”,. “Ялангуяа үерхэл нөхөрлөлдөө их үнэнч хүн байсан. Манай өвгөнд их итгэдэг байсан.”
Жанжин Д.Сүхбаатарын хүү С.Галсан: “Жил бүр манайд ирж ээжтэй (Янжмаа гуай) золгодог байсан. Ээжтэй яриа их таардаг, түүнийг эхийн ёсоор хүндэлдэг сайхан харьцаатай байсан. Ээж ч Цэдэнбал даргад их сайн, түүнд их итгэдэг байсан. Цэдэнбал дарга манайд ирэхдээ манай аавын тухай манай Монголын хөгжлийн замыг нээж өгсөн их ачтан, баатар хүн гэж хэлдэг байсан юм. Ээжийг өнгөрсний дараа ч мөн гэрт нь ирж байсан даа. Хүн чанар их сайтай, хүнлэг зөөлөн хүн шүү дээ. Их сайхан намуухан дуугаар ярьдаг. Ахмад үеэ их хүндэлдэг.”
Ю.Цэдэнбалын хүчирхэг өрсөлдөгч, НТХ-ны УТТ-ны гишүүн, НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байгаад 1963 онд буруутгагдсан Д.Төмөр-Очир: “Ширүүн дориун зангүй, хүний үгэнд оромтгой хүн” НТХ-ны I нарийн бичгийн дарга байгаад 1959 онд шүүмжлэгдэж буусан Д.Дамба: “…өндөр шаардлагатай, зарчимч сайн хүн. Иймээс нөхөр Цэдэнбалд тусалж, дэмжин ажиллах хэрэгтэй” Аймгийн намын хорооны Нэгдүгээр дарга байгаад 1964 онд шүүмжлэгдэж буусан Б.Нямбуу: “Та бол нуруутай, хүн чанартай хүн”, “Цэдэнбал бол угийн номхон дөлгөөн, элдэв сүржигнүүр ааш зангүй, албан тушаалын ихэмсэг авир байдаггүй, уур уцаар багатай, харьцаа түвшин, жирийн сайхан эр… Би нутаг заагдан сууж байхдаа Цэдэнбалд 3 удаа хүсэлт тавьсан. Цөмийг биелүүлж өгсөн”
НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байсан Д.Моломжамц: “Хүнтэй зөв харьцдаг, даруу төлөв энгийн хүн”, “Хүлээцтэй, болгоомжтой, няхуур хүн байсан даа. Дарга бол хүний хувийн дутагдлыг нийтийн дунд тэр бүр хэлдэггүй, ганцааранд нь аминчлан хэлдэг хүн байв” НТХ-ны Нарийн бичгийн дарга байгаад өөрчлөгдсөн С.Сосорбарам: “Өндөр боловсролтой, чадалтай, хөдөлмөрч сэхээтэн. Сул тал нь хүний үгэнд оромтгой” МАХН-ын ТХ-ны гишүүнээр Ю.Цэдэнбалтай хамт 44 жил ажилласан, намын ахмад зүтгэлтэн Д.Балжинням: “Нэг дутагдалтай, өөрийн итгэсэн найзын үгэнд ямагт найдсаар яваад балардаг. Хүний үгэнд дэндүү оромтгой хүн байсан. Хувийн талаас дэндүү сул гартай”.
1984 оны эргэлтийн дараа СнЗ-ийн дарга болсон Д.Содном: “Тэр үед Цэдэнбал гуай үнэхээр ухаан чадвараар, ажлаараа үлгэрлэж чадаж байсан даа. Ю.Цэдэнбал соёлтой, хүмүүстэй маш болгоомжтой боловсон харьцдаг, түүгээрээ хүндэтгэл хүлээж, үлгэрлэж байсныг олон хүн мэднэ” 1984 оны эргэлтийн дараа НТХ-ны Ерөнхий нарийн бичгийн дарга, АИХ-ын Тэргүүлэгчдийн дарга болсон Ж.Батмөнх: “Цэдэнбал бол мэдлэг боловсролын суурь сайтай, их хөдөлмөрч, маш тэвчээртэй, зан харилцааны хувьд эелдэг, хүнийг өөртөө татах увдистай, өөрийн гэсэн маш хатуу дэг журамтай нэгэн байсан гэж би боддог.. Тэр их уншдаг, ярьж хөөрөх, санаа бодлоо илэрхийлэхдээ хэлэх үгээ маш цэнэж, туйлын болгоомжтой ярина… Ю.Цэдэнбал социализмд ёстой яс махнаасаа итгэл үнэмшилтэй байж, түүнийг монголд хэрэгжүүлэхэд өөрийн ухамсарт амьдралаа гуйвалтгүй зориулсан гэдэгт би огтхон ч эргэлздэггүй.”
ЗХУ-ын ГЯЯ-ны орлогч сайд, ШУА-ийн Дорно дахины хүрээлэнгийн захирал байсан, нэрт эрдэмтэн М.Капица: “Цэдэнбал их соёлтой, өндөр мэдлэгтэй, гарамгай улс төрч, том калибрын улс төрийн зүтгэлтэн,байгалиас заяасан зөөлөн сайхан сэтгэлтэй хүн, ер нь Монголын сэхээтнүүдийн дотроос илт тодорсон “од” байсан” Оросын дипломатч, 1984 оны хуйвалдааны үед ЗХУКН-ын ТХ-нд Монголын асуудал хариуцаж байсан Ш.Г.Надиров “Ю.Цэдэнбал үлэмж уян хатан улс төрийн бодлоготон. Тэрээр төрөлхийн зөөлөн, эелдэг даруу, туйлширдаггүй, улс төрийн дайснуудынхаа хувьд ч хүртэл эцсийн арга хэмжээ авч байгаагүй юм… Монголын түүхэн дэх хамгийн том содон улс төрчдийн нэг”
1984 оны эргэлтийн үед Зөвлөлтийн гол удирдагчдын нэг байсан М.С.Горбачев: “н.Цэдэнбал бол туйлын их гавьяа зүтгэл бүхий хүн. Монгол, Зөвлөлтийн ард түмний найрамдлыг бэхжүүлэн хөгжүүлэхэд их хувь нэмэр оруулсан, та бидний хайрлан хүндэтгэдэг сайн нөхөр билээ… Цэдэнбал 40 гаруй жил танай НТХ-г толгойлж ирсэн нэр хүндтэй хүн. Түүний сайн нэр (доброе имя)-ийг тэр хэвээр нь хадгалах хэрэгтэй”; ”Цэдэнбал бол түүх. Тэр түүхийн томоохон дүр (большая фигура). Монголд болон Зөвлөлт, Монголын найрамдлын үйл хэрэгт чин үнэнч, том эх оронч, интернационалч хүн. Тийм хэвээрээ л тэр түүхэнд үлдэх болно”
ЗХУ-ын 4 удаагийн Баатар, БНМАУ-ын Баатар, ЗХУ-ын Маршал Г.К.Жуков: “Гайхамшигтай хүнлэг чанартай, өндөр боловсролтой ухаалаг хүн”, “ Нөхөр Цэдэнбалыг би их эртнээс мэднэ. Миний дотны нөхөр. Хүний гайхалтай чанарыг биеээр үзүүлсэн,юмны учрыг нарийн олдог улс төрч”, “ Цэдэнбал миний эртний найз. Эртний найз гэдэг чинь хоёр дахиасаа, шинээсээ илүү байдаг юм” ЗХУ- ын 3 удаагийн Баатар, БНМАУ ын Баатар С.М.Будённый: “ Ю.Цэдэнбал ямагт мэргэн цэцэн үг хэлдэг байв. Тэр бол тэнүүн сайхан сэтгэлт хүн билээ.” ЗХУ-ын ЭХЯ-ны Газрын дарга байсан, 1984 оны хуйвалдаанд оролцогчдын нэг Ё.Чазов: “Ю.Цэдэнбал боловсон, зөөлөн сайхан сэтгэлтэй, өвөрмөц зан араншинтай хүн байсан”.
Tsedenbal,Choibalsan 2 KGB -iin toloologch baisan.Orosiin bodlogoor Mongoliig kolonchilson
Цэдэнбал бол тухайн цаг үед нь тааруулаад олон хүний хийж чадахгүй ажлыг хийсэн л хүн. Одоо цагт таарсан бол одоогийн удирдагчдаас илүү л гарнуу гэхээс дутахгүй тийм л хүн.
дөрвөд хүнээ Цэдэнпил нэгииг ч хэлмэгдүүлээгүй Хазгай нарыг удирдах албан тушаалд тавьдаг байсан юм Цэдэнбалын ясыг үргэлж өндөлзүүлэгчид нь УВС хүмүүс бөгөөд цаад санаа нь бид л төр барих ёстой гэсэн санаа халхын дээр гарах гэсэн шунал бас Цэдэнбал агуу дөрвөд хүн бараг Чингисээс олон жил төр барьсан гэж донгосцгоож байхыг нь сонсож л явлаа Соц ниигмииг магтан дуулахдаа биш өнөө цагт төр лүү мярайж байгаа Исмэлүүд л юм Энэ дөрвөд Салтангиин Одонтуяаг албан тушаалаас нь зайлуулж намаас нь хөөхииг шаардаж хэлмэгдэгсэд бид 11 нд жагсах хэрэгтэй байна
Их эзэн Чингис хаан маань энэ дорой долдой дөрвөдүүдииг төрд гаргадаггүй хар хайрцаг байсан нь маш зөв байсан нь одоо чхарагдаж байна биш үү Зарим нэг казактай цус холилдсон нүд ам нь эргэлдсэн дөрвөдүүд зөндөө байдаг Салтангиин хүүхэн төрд гарангуут яаж байна Мэнгэт яаж төрииг хутгаж байв Дорлигжав яв ядуу байснаа машины цуглуулагатай ганзага ч үүрээгүй байж Баянмөнх бөхчүүдииг яаж хагалан бутаргаж байна Эд нар тэр тувадаа очиж шар оросуддаа доромжлуулаад сууж байхдаа таарсан шиирнүүд юм даа
Төвийн хужаа Хэнтийн буриад хойноос урдаас гаралтангууд үнэн бүтэхгүй.
Жамбалдорж гэх мэтиин дөрвөдүүд зүгээр байж чаддаггүй юм уу Үхсэн ПИЛЭЭ ОДОО ЯАХ ГЭЭД БАЙГАА ЮМ БЭ хУВХАЙ ДӨРДӨВҮҮД ХАЛХУУДЫН ДЭЭР ДАХИЖ ХЭЗЭЭ Ч ГАРАХГҮЙ ЗА
оНГОРХОЙ ХАМАРЛАСАН оДОНТУЯАГ НАМААС ХУРДАН ХӨӨГӨӨЧ ЭЭ
Эрх мэдэл хүнд суртлаар яргалж байсан бүдүүлэг ялзарсан үеийн нүгэлтнүүдийг мартаж боломгүй