Тайхар чулуу нь Архангай аймгийн Ихтамир сумын нутагт Цэцэрлэг хотоос 22 километрт Хойд Тамир голын захад байдаг
Тайхар чулууны өндөр нь 18 метр бөгөөд боржин чулуунаас бүтсэн цохио юм
Тамирын гол хойд эргийнхээ боржин хошууг олон сая жилийн турш эвдэн элээсээр дундуур нь тасалж энэ цохиог үүсгэжээ
Тайхар чулуунд Түрэг, Уйгар, Монгол, Түвд, Манж, Хятад зэрэг эрт эдүгээгийн олон улс үндэстний хэлээр бичсэн YII-XYII зууны үеийн 150 гаруй бичээс байдаг боловч он жил өнгөрөх тусам улам бүдгэрч баларч байна
Бичээсийн 70 орчим нь Монгол үсгээр бичсэн байдаг ба XY-XYII зууны үеийн Монголын төрийн зүтгэлтэн Ойрадын Хуухай Даюу, Халхын Цогт хунтайжийн нэрс уншигддаг байна
Мөн 1722 онд Дайчин улсын Энх-Амгалангийн ямар нэгэн бичиг зарлигийг Равдангаар хүргүүлсэн тухай бичээс бий
Тайхар чулуунд бичиг сийлж үлдээсэн хүн нэрээ бичдэг байсны дээр алдар цол, хэний харъяат болохоо тэмдэглэсэн байдаг
Энэ нь орчин үед хүртэл өвлөгдөж он сар, нэр ус, албан байгууллагуудын хаяг гэх мэтээр "өргөжин тэлсээр" байгаа бөгөөд энэ нь урьд өмнөх цаг үед бичигдэн үлдсэн бичээсүүд бүдэгрэн алга болоход ихээхэн нөлөөлж байна
Тайхар чулуу үүссэн домгоос үзвэл Хангайн гол нурууг баруун тийш давж Заг Байдрагийн гол хүрэх замд нэг уужим хөндий урууддаг байв
Энэ хөндийгөөр аварга могой явж, Эгийн давааны өмнөх гурван ангархай харанхуй хавцал дундуур дайрч Хангайн гол нурууг арлан явсаар Их тамир уруудан Тайхар чулуу байдгийн доор нэг их нүхэнд орчихсон гэнэ
Үүнийг мэдсэн нутгийн нэртэй, бяртай бөх Тайхар гэгч хүн том цохио авчирч таглан олон амьтныг аварсан гэдэг
Гэрэл зургийг Ч.Явуухүү
Сэтгэгдэл0
Нутагтаа байсансан бол очоод цэвэрлээд арилгачих юмсан. Эх оронч сэтгэлгээ эндээс л эхэлнэ, тэрнээс цээжээ балбаж орилохдоо биш.
Монголд байгаа хамаатан садандаа уриалаач? Эсвэл танай хамаатан садан чи ч гэсэн худлаа эх оронч, сүр цээжээ балбаж орилогч юм уу?
Архангайхан энэ сайхан хад чулуугаа цэвэрлэж, цэвэр цэмцгэр байдлаар жуулчдыг хүлээн авдаг болгооч ээ?! Монголын бусад түүхэн үзвэрүүд мөн цэвэрхэн, эзэнтэй байлгамаар байна...
Архангайхан энэ сайхан хад чулуугаа цэвэрлэж, цэвэр цэмцгэр байдлаар жуулчдыг хүлээн авдаг болгооч ээ?! Монголын бусад түүхэн үзвэрүүд мөн цэвэрхэн, эзэнтэй байлгамаар байна...
Чулуун дээр нас барсан хүний нэрийг бичдэг. Гэтэл зарим хүмүүс нас барахаасаа өмнө нэрээ бичиж байгаа юм уу даа.нэгэнт нэрээ чулуун дээр бичсэн хүн тун удахгүй явдаг тул шарил дээр нь дахин чулуу тавих шаардлагагүй юм.
Мунхруулгаа боль! Хэн хэзээ тэгээд сургачихсан юм? Чулуун дээр нь чулуу тавьдаг уламжлал Еврейчүүдэд байдаг.
ene muuhai sohor yhaanii bicheesyyd chini arai dendjee!!ene bas l ediin zasagiin yhaan uu?Zaluus aa!!ta nar l bichej baigaa s dee!!!odoo bolil doo!!!eh oron gazar nytagaan hairla!enyyn deer chini eneeder amidarch baigaa ta bidnees gadna ireedyi Mongol hyn amidrana!ta bid ch yahab hereldseer ene heden jil yhej daldrana?...chaasaa ireedyio gej martaj bolohoorgyi hybi tabilan baidagiig yadaj yhaar hyn tolgoi zyysen hyn baibal?....ygyi bol seneh ni baina syy!!!
ene muuhai sohor yhaanii bicheesyyd chini arai dendjee!!ene bas l ediin zasagiin yhaan uu?Zaluus aa!!ta nar l bichej baigaa s dee!!!odoo bolil doo!!!eh oron gazar nytagaan hairla!enyyn deer chini eneeder amidarch baigaa ta bidnees gadna ireedyi Mongol hyn amidrana!ta bid ch yahab hereldseer ene heden jil yhej daldrana?...chaasaa ireedyio gej martaj bolohoorgyi hybi tabilan baidagiig yadaj yhaar hyn tolgoi zyysen hyn baibal?....ygyi bol seneh ni baina syy!!!
ene muuhai sohor yhaanii bicheesyyd chini arai dendjee!!ene bas l ediin zasagiin yhaan uu?Zaluus aa!!ta nar l bichej baigaa s dee!!!odoo bolil doo!!!eh oron gazar nytagaan hairla!enyyn deer chini eneeder amidarch baigaa ta bidnees gadna ireedyi Mongol hyn amidrana!ta bid ch yahab hereldseer ene heden jil yhej daldrana?...chaasaa ireedyio gej martaj bolohoorgyi hybi tabilan baidagiig yadaj yhaar hyn tolgoi zyysen hyn baibal?....ygyi bol seneh ni baina syy!!!
ene muuhai sohor yhaanii bicheesyyd chini arai dendjee!!ene bas l ediin zasagiin yhaan uu?Zaluus aa!!ta nar l bichej baigaa s dee!!!odoo bolil doo!!!eh oron gazar nytagaan hairla!enyyn deer chini eneeder amidarch baigaa ta bidnees gadna ireedyi Mongol hyn amidrana!ta bid ch yahab hereldseer ene heden jil yhej daldrana?...chaasaa ireedyio gej martaj bolohoorgyi hybi tabilan baidagiig yadaj yhaar hyn tolgoi zyysen hyn baibal?....ygyi bol seneh ni baina syy!!!
100 хувь орос монголоор кирилл үсгээр бичиж.
Тайгүрү чулуунд эртний соёл түүхийн гэрч бичээс олон зуугаар байсан. Тэр бүгдийг шинэ цагийн монголчууд тосон будгаар дарж нэрээ бичсэн юм. Хорлон сүйтгэгчдийн нэрсийг арилгахдаа цаана нь байгаа эртний бичээсийг тодруулах сайн аргыг олох ухаантан гарах байх гэж итгэе.Элгэн дээр нь байгуулсан жуулчны баазыг хоригло. Архангайн засаг дарга хориглох цэвэрлэх ажлыг зохион байгуул.
Чи өөрөө цээжээ балбаад байгаа юм биш үү? Очъё гэвэл ойрхон л байна . Ямар улс, тив алгасаад байгаа биш.
Одоо цахилгаан хенген сайхан багаж их бий болсон. Тиймээс зугээр л зулгуурдээд цэвэрлэж болно доо. Даанч тэндхийнхэн еерсдее хусдэггуй биз. Тэгээд заваараад явах нь сайхан байдаг биз.
amarhan arilgaj boloh baihoo Arhangainhan um bodoh heregtei baihaa.Nutagiin zovlol ntr gd l holbood yanz bureeree l baigaashtee,joohoon setgel l heregtei