Өнөөдөр хорт хавдар өвчин Монгол Улсад газар аван тархсаныг гэрчлэх статистикийн цөөн үзүүлэлтийг эхлэн дурдъя. Тухайлбал манай улсын хүн амын дундах элэгний хорт хавдрын өвчлөл дэлхийн дунджаас 8.0 дахин өндөрт хүрч зөвхөн сүүлийн 19 жилийн хугацаанд хорт хавдраар 91,0 мянган хүн нийт хүн амын 3,25 хувь/ өвчилсөний 53,1 хувь буюу 48,4 мянга нь элэг, ходоод зэрэг хоол боловсруулах эрхтний өвчлөл эзэлж байна. Сүүлийн 28 жилийн хугацаанд хүн амын дундах хавдрын өвчлөлийн стандартчилсан түвшиний үзүүлэлт /ӨСТ/ 63,0 хувь /2,25x28/ хүртэл өссөний зэрэгцээ ойролцоогоор 115,0 мянган хүн /нийт хүн амын 4,42 хувь/ хорт хавдраар өвчилсөн бол сүүлийн 18 жилд ургийн гажигтай төрсөн хүүхдийн тоо 4,0 дахин нэмэгдсэн байдаг. Элэгний хорт хавдраар өвчлөгсдийн 80 орчим хувь, бусад эрхтний өвчлөлийн 60 орчим хувь мөнх бусыг үзүүлдэг болох нь тогтоогдсон байдгаас харахад дэндүү олон бодь гал цагаасаа эрт буцсаныг үзүүлсэн нь үндэсний эмгэнэл гэж үзэхээс өөр аргагүй.
Гэтэл одоогоос гуч дөчөөдхөн жилийн өмнө буюу 1970-80 аад оны үед хорт хавдрын өвчлөл өнөөгийнхтэй харьцуулбал маш бага, газар тэнгэр шиг асар их ялгаатай байсныг сэтгэл зовнин үүнийг тэрлэгч миний бие сайн мэдэх нэгэн юм. Тэр үед ахимаг насны хэн нэгэн “нарийнтах” гэх өвчин/улаан хоолойн хорт хавдар/-аар өвчилж манай гол усныхныг нэг хэсэгтээ цочирдуулж хирдхийлгэдэг, тэр нь ёстой “өдрийн од” шиг ховор хаяа нэг тохиолддог байсан нь саяхан мэт тод санагдж байна.
Гэтэл өнөөдөр хорт хавдар, ургийн гажиг зэрэг олон аюулт өвчин манай улсын хүн амын дунд газар аван тархан гаарч аюулын харангыг дэлдсээр байна. Онгон зэрлэг байгальдаа ойрхон амьдарч экологийн цэвэр хүнс хэрэглэж ирсэнэрүүл саруул үндэстэн, энх тунх амьдарч байсан ард түмэн яагаад, чухам ямар шалтгааны улмаас энэ цөөхөн жилийн хугацаанд урьд өмнө үзэгдэж, сонсогдоогүй олон төрлийн аюултай өвчин, түүний дотор хорт хавдар хэмээх үхлийн аюултай тахалд үндэстний хэмжээнд нэрвэгдэхэд хүрч өнөөдөр дэлхийн улс орнуудаас хамгийн их өвчинд нэрвэгдэж, зовж шаналсан ард түмэн болон хувирав?!
Арга ч үгүй юм. Гуч дөчин жилийн турш химийн бохирдолд орсон хоол хүнс хэрэглэж буй ард түмэн хордож хавдахгүй, хорт хавдар тусахгүй байхаас өөр яах билээ?!
Манай улсын нийт ард иргэд дээрх хугацаанд өдөр тутмын ахуйн хэрэглээний ундны ус, сүү, цагаан идээ, жимс жимсгэнэ зэрэг олон төрлийн хүнсний түүхий эд, бүтээгдэхүүнээ хүнсний зориулалтын бус буюу химийн бодисын хуванцар саванд савлаж, хадгалж, зөөж тээвэрлэж түүнийгээ хэрэглэж байгаагаас шалтгаалж монголчууд бидариун тансаг сүү, цагаан идээ, рашаан ус, хоол хүнс биш харин хүний амь насанд аюултай, эрүүл мэндэд ихээхэн гэм хортой химийн хүнд металл, нэгдлээр бохирдсон хоол хүнсийг байнга идэж ууж, хэрэглэж ирсэн явдал нь химийн бодисын архаг хордлогод үндэстний хэмжээнд нэрвэгдэх бодит нөхцлийг бүрдүүлж үүний улмаас өнөөдөр хорт хавдар, ургийн гажиг, оюуны хомсдол, хүүхдийн цусны хорт хавдар болон бусад олон аюултай өвчин манай хүн амын дунд газар аван тархсаны голллох хүчин зүйл, шалтгаан нөхцөл болсоор байна. Монгол Улсын Засгийн газрын 2016 оны 287 дугаар тогтоолоор баталсан “Сав баглаа боодол" үндэсний хөтөлбөрийн хавсралтын 1.1-д "... хүнсний зориулалтын бус хуванцар савны найрлагад ордог химийн бодисууд нь хүнсний түүхий эд бүтээгдэхүүнд шилжиж хүний биед орж хуримтлагдан олон төрлийн өвчний суурь шалтгаан болоод зогсохгүй хорт хавдар үүсгэдэг гол хүчин зүйлийн нэг юм.
Нийгмийн Эрүүл Мэндийн хүрээлэнгийн хийсэн судалгаа /2008 он/-аар хуванцар саванд хадгалсан усан дахь хар тугалганы шилжилтийн хэмжээ ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээ болон Монгол улсад мөрдөж байгаа стандартад заасан зөвшөөрөгдөх дээд хэмжээнээс 60- 800, формальдегид 1800- 6900 дахин их байгааг тус тус тогтоосон болно” гэж онцолж дурдсан байдаг.
Энд дурдагдаж буй химийн хүнд металл болох хар тугалга, хорт хавдар үүсгэдэг А зэрэглэлийн хортой бодис формальдегид нь стандарт хэмжээнээс хэдэн зуу, мянга дахин биш ердөө 3-5 дахин их байхад л хүний биеийн эрхтэн системд хорт хавдар болон бусад олон эдгэшгүй өвчин үүсэх эрсдэлийг эрс нэмэгдүүлдэг байна. Дээрх судалгааны дүгнэлт нь хорт хавдар өвчин өнөөдөр Монгол улсад газар авахад хүрэх гол хүчин зүйл мөн болохыг одоогоос 11 жилийн өмнөөс анхааруулан сэрэмжлүүлж байсан нь харагддаг бөгөөд тэр нь ч өнөөдөр Монголчуудын амьдрал дээр ил тод бүрнээ нотлогдож байна. Гэвч манай улсын ЭМЯ өөрийн харъяа судалгааны энэ байгууллагын дээрх ноцтой дүгнэлтийн мөрөөр тодорхой арга хэмжээ авч хүн амын эрүүл мэндийг химийн хордлогоос хамгаалах, түүнээс шалтгаалсан өвчлөлөөс урьдчилан сэргийлэх талаар төрөөс эрүүл мэндийн талаар баримтлах бодлого үйл ажиллагаандаа тусган хэрэгжүүлэлгүй өнөөг хүрч байгаа нь Монгол Улсын эрүүл мэндийн салбарын бодлогын том алдаа, гажуудал гэж харж байна.
Өнөөдөр ойролцоогоор 4,5 сая орчим дээрхтэй адил химийн хорыг өөртөө өндөр тунгаар агуулж хүний биеийн эрүүл эсийн бүтцийг өөрчилж хувьсалд оруулж хорт хавдар үүсэх эрсдэлийг эрс нэмэгдүүлдэг химийн бодисуудын нийлбэр болсон хуванцар сав манай иргэдийн эрүүл мэндэд өдөр тутам бодитойгоор заналхийлж Монгол Улсын иргэн эрүүл аюулгүй орчинд амьдрах, эрүүл мэндээ хамгаалуулах эрхтэй байх тухай Үндсэн Хуулийн суурь зарчим алдагдаж улмаар улс орны Үндэсний аюулгүй байдалд ч сөргөөр нөлөөлөх хэмжээнд хүрээд байгаа юм.
Хүнсний бүтээгдэхүүний сав, савлагааны аюулгүй байдлыг хангасан 1,3 тэрбум хүн амтай их гүрэн Энэтхэг улсын Джабалпур мужийн хөдөөх тосгоны иргэд 2002 онд пестицидийн хуванцар саванд (хүнсний бүтээгдэхүүнээ хадгалсанаас хордон 3 хүн нас барж 10-аас доошгүй иргэд , эмчлүүлсэн тухай мэдээлэл, ДЭМБ-ын мэдээнд дурдсан байдаг. Харин гуравхан сая хүн амтай манай улсад ард иргэд нь гуч, дөчин жилийн турш олон сая ширхэг пестицидийн хуванцар саванд хоол хунсээ хадгалж, зөөж тээвэрлэж түүнийгээ хэрэглэж ирсэнээс шалтгаалж иргэдийн эрүүл мэндэд сөргеөр нөлөөлж үүссэн хүн амын дундах өвчлөлийн тандалт судалгаа, үнэлэлгээ дүгнэлт, мэдээ мэдээлэл өнөө хэр байдаггүй нь ЭМЯ-ны бодлогын алдаа, завхрал гэж хэлэхэд хүргэж байна. Ерөөс алив төрийн алдаатай бодлого нийгэмд ихээхэн хор хөнөөл дагуулж байдаг нь жам ёсны үзэгдэл юм. “Төрийн түвшинд бодлого алдагдсан нэг жижиг асуудал иргэдийн амьдралд олон том асуудал болж ирдэг” гэсэн төрийн бодлого үйл ажиллагааны нийтлэг бөгөөд сонгодог зарчмаас харахад ЭМЯ-ны энэ “жижиг” алдаатай бодлогын үр дагаварт Монголын нийгэмд тоолшгүй олон мянган өвчин зовлон учирч, хүн амын эрүүл мэндэд гамшиг нүүрлэх нөхцлийг бүрдүүлсэн байна. Энэ алдаатай бодлогоо залруулж хүн амын эрүүл мэндэд учруулж буй ахуйн хэрэглээн дэх хуванцрын химийн хордлогын хор хөнөөлийн талаарх асуудлыг бодлого үйл ажиллагаандаа тусган хэрэгжүүлж ажиллахыг Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах, нийгэмд үйлчилдэг тус Төрийн бус байгууллага /НҮТББ/-аас олон удаа санал болгон хандсан боловч ЭМЯ энэ асуудалд ач холбогдол өгч анхаарал хандуулалгүй ирсэн. Яаж зүгээр байхав гэсэн мэт ор нэр төдий ганцхан заалтыг Засгийн газрын 2017 оны 225 дугаар тогтоолоор баталсан “Орчны эрүүл мэнд” үндэсний хөтөлбөрийн 3.7,1.4-г оруулсан юм.
Харин ДЭМБ-ын Монгол улс дахь Суурин төлөөлөгчийн газрын Тэргүүн доктор Су НьюУнт-У болон ажилтан нар манай дээрх санал хүсэлтэд эхэн үедээ итгэж ядан гайхаж, иргэдийн химийн хортой саванд ундны ус, сүү, цагаан идээгээ хадгалж, хэрэглэж байгаатай газар дээр нь үзэж танилцсаны дараа тэдгээр хүмүүсийн сэтгэл ихээхэн зовинон эмзэглэж байсан. “ноцтой асуудал" хэмээн үзэж ихэд анхаарч тус байгууллагын санхүүжилтээр “Хүнсний зориулалтын хуванцар савны хэрэглээний тандалт судалгаа”-г 2015 онд хийж уг судалгааны дүгнэлт нь Засгийн газрын 2016 оны 287 дугаар тогтоолоор баталсан “Сав баглаа боодол” үндэсний хөтөлбөрийг батлахад нэг үндэслэл болсоныг энд онцлон дурдъя.
УИХ-ын зарим гишүүдийн Асуулгад өгсөн ЗГХЭГ-ын өгсөн хариуд “Дэлхий дахинд жилд 14,1 сая хүн шинээр хорт хавдраар өвчилж 8,2 сая хүн хорт хавдрын улмаас нас барж байгаа ...“тухай мөн манай улсад “2018 оны байдлаар 6073 хавдрын шинэ тохиолдол оношлогдож, 4412 хүн хорт хавдрын шалтгаанаар нас барсан ...хорт хавдрын өвчлөл, нас баралт цаашид нийгмийн хөгжил, хүний амьдралын хэв маяг, хүрээлэн буй орчны бохирдол, насжилт гэх мэт олон хүчин зүйлээс нэмэгдэх хандлагатай..." гэж хорт хавдар зайлшгүй нэмэгдэх мэт үзэж, дэлхийн чиг хандлагыг тооцож байгаа хэрнээ дэлхий нийтэд ахуйн зориулалтаар хэрэглэхийг хатуу хориглодог “Waste extremely hazardous” гэх нэршилтэй химийн хүнд металл, нэгдлийг өөртөө ихээхэн хэмжээгээр агуулж байдаг аюултай хог хаягдал болох химийн бодисын хуванцар савны ахуйн хэрэгдээ өнөөдөр манай ард иргэдийн дунд хэт хавтгайрч химийн бохирдолд орсон хоол хүнс удаан хугацаанд байнга хэрэглэж байгаагийн улмаас энэ нь манай улсын хүн амын дундах хорт хавдрын өвчлөлийн өндөр түвшний тархалтын дийлэнх хувийг бодитойгоор нөхцөлдүүлж, өвчлөл нэмэгдэх гол хүчин зүйл, шалтгаан болж байгааг салбарын Яам олж харахгүй, харахыг ч хүсэхгүй байгаа нь дэндүү харалган бодлого, эмгэнэлт явдал юм.
Монгол Улсын Засгийн газрын 2017 оны 289 дүгээр тоггоолоор баталсан “Халдварт бус өвчинтэй тэмцэх” /ХБӨ/ үндэсний хөтөлбөрт “...хүн амын нас баралтын шалтгааны 85,9 хувийг ХБӨ эзэлж, үүний дотор 3 хүний нэг нь зүрх судсны тогтолцооны өвчин, 4 хүний нэг нь хавдар өвчний шалтгааны улмаас нас барж байна ... урьдчилсан тооцоолсоноор 2025 он гэхэд жилд хавдрын шинэ тохиолдол 7500 болж нэмэгдэх хандлагатай байна” гэж ЭМЯ хорт хавдрын эрсдэлт хүчин зүйлд архи тамхины хэрэглээ таргалалт, насжилт, орчны бохирдол нэмэгдсэнээр гэх хориод жилийн өмнө тооцож байсан хавдрын эрсдэлт хүчин зүйлийг өнөөдөр мөн адил тооцож байна. Энэ нь өнөөгийн амьдралын нөхцөл байдалд нийцэхгүй, ихээхэн алдаатай дүгнэлт хийж таамаг дэвшүүлж байгаа нь монгол ардын нэгэн мэргэн үгэнд байдаг “Уулын чинээ харыг харахгүй дуулайн чинээ цагааныг олж харав” гэгчээр нийт ард иргэд нь хуванцар савны хорон дунд нэлэнхүйдээ “живчихсэн”, хүн ам нь химийн хордлогод өдөр тутам, өвөл зун, хот хөдөө ялгалгүй, хөгшин залуугүй үндэсний хэмжээгээр нэрвэгдэж буйг тооцож үзэхгүй, гамшгийн хэмжээнд байгаа тулгамдсан энэ асуудалд ийнхүү бодитой бус хандаж байгаа нь дэндүү харамсалтай бөгөөд хачирхалтай санагдаж байгаа юм. Сүүлийн гуч, дөчөөд жилийн хугацаанд манай ард иргэдийн гар дээрх химийн хүнд металл, нэгдэл бүхий хуванцар савны тоо ойролцоогоор 90,0 дахин нэмэгдэж 4,5 сая орчимд хүрч нэмэгдсэн.
Өнөөдөр манай улсын хүн амын дундах хавдрын өвчлөлийн стандартчилсан түвшин /ӨСТ/ 63.0 хувьхүртэл өсч, хоол боловсруулах эрхтэн системийн тэр дундаа элэгний хорт хавдрын өвчлөлийн түвшин дэлхийн дунджаас 8,0 дахин өндөрт хүрч “тасран цойлж”, ходоодны хорт хавдраар дэлхийд тэргүүн эгнээнд жагсаж, бага насны хүүхдийн цусан дахь хүнд металлын нэвчилт ДЭМБ-ын зөвлөмж хэмжээнээс даруй 4-5 дахин ихэсч, хүүхдийн цусны хорт хавдар, ургийн гажиг, оюуны хомсдол зэрэг эдгэшгүй, үхлийн аюултай олон өвчин хүн амын дунд газар аван тархан гаарч байгаагийн голлох шалтгаан, хүчин зүйл болж байгааг монголчууд бидний өнөөгийн амьдрал барин тавин ил тодоор нотлон харуулж байна.
Энэ бүгдээс харахад химийн бодисын болон хүнсний зориулалтын бус хуванцар сав баглаа боодлоос монголчуудын хоол хүнсийг нэн даруй салгах, эдгээр савны хэрэглээнээс нөлөөлж үүссэн хүн амын дундах өвчлөлийн тандалт судалгаа, үнэлгээ, дүн шинжилгээг даруй хийж магадлан тогтоох, түүнээс шалтгаалсан өвчлөлөөс хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалах, урьдчилан сэргийлэх талаар Төрөөс эрүүл мэндийн талаар баримтлах бодлогод цаг алдалгүйгээр тусган оруулж хэрэгжүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна. Энэ асуудал бол цаг үеийн онцгой шаардлага, хүлээлт үүсгэсэн нийгмийн захиалга юм. Хэрэв эдгээр хуванцар савыг ахуйн хэрэглээнээс бүрэн шахан гаргасан тохиолдолд 6-10 жилийн хугацаанд хүн амын дундах дээрх өвчлөлүүдийн өндөр түвшний тархалт эрс багасч цаашлаад 60-80 хувь хүртэл буурах бүрэн магадлалтай болохыг амьдрал, цаг хугацаа бидэнд нотлон харуулах нь дамжиггүй юм.
Ийнхүү химийн бохирдолд орсон хоол хүнс нь хүний эрүүл мэндэд ихээхэн сөргөөр нөлөөлж эрсдэл дагуулж хорт хавдар өвчин үүсэх эрсдэлийг 90 хүртэл хувь нэмэгдүүлдэг болохыг манай ард иргэд маань ойлгон ухаарч хорт хуванцрын хэрэглээнээс бүрэн татгалзаж өөрийн болон үр хүүхэд, гэр бүлийнхээ цаашлаад нийгмийн эрүүл мэндийг эрсдэлд оруулахаас зайлсхийхийг уриалж байна.
Манай Нийгэмд үйлчилдэг Төрийн бус байгууллага /НҮТББ/ эдгээр хуванцар савны хэрэглээг хориглож, хүнсний аюулгүй байдлыг хангаж хүн амын эрүүл мэндийг хамгаалахад чиглэгдсэн “Сав баглаа боодол" үндэсний хөтөлбөрийг батлуулж УИХ-ын Байнгын хорооны хоёр ч тогтоол гаргуулсан боловч Төр, Засгийн дээрх бодлого шийдвэрүүд цаасан дээрээсээ бууж иргэдийн амьдралд хүрч, малчдын хотонд очиж хүрч хэрэгжихгүй байсаар байгаа хэдий ч удахгүй монголчууд бид хорт хуванцар сав болон хорт хавдар өвчнөөс нэгэн зэрэг салах сайхан цаг айсуй гэдэгт итгэл төгс байна.
Р.НЯМДОРЖ
“Заша өвс төв" ТББ-ын тэргүүн, “Сав баглаа боодол” үндэсний хөтөлбөрийн хэрэгжилтийн удирдан зохион байгуулах зөвлөлийн гишүүн
Сэтгэгдэл0
ЦЭНХЭР САВНУУД ХАВДРЫН ГОЛ ШАЛТГААН. БАС ХАЧИР ГЭХ ДУН НОГОО ДҮҮПҮҮ ЭЛДЭВ ӨМХИЙ НОГООНУУД ХООЛТОЙГОО ХАМТ ИДДЭГ БОЛСОН НЬ ХАВДРЫН БА НЭГ ГОЛ ШАЛТГААН.
Үгүй дээ, хуванцар савнаас хавдар үүсэх нь бага. Гол аюул бол Хятадын химийн хортой бордоогоор бордсон хүнсний ногоо, жимс, хүнс зэргийг оруулж ирж байгаа явдал.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
МАН монголчуудыг хятадын хорт хүнсээр хордуулж устгаад Монгол улсыг Хятадад нэгтгэх далд зорилготой байгааг нь барьж байгаа бодлогоос нь ямар ч тэнэг хүн тун түвэггүй харж болно.
Тогоо буурэн буцалж байгаа халуун суутэй цайг хуванцар шанагаар хутгаж хутгаж халуун цомийн урвал явуулж байгаад гэрийн эзэнд аяга дуурэн аягалаад огчиж байгаа юм тэгээд гэрээ тойруулаад бух хуухдууддээ уулгаад терроризм хийгээд сууж Байдаг авгай нар ходоогоор дуурэн бацна
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Yag unen. Bi bas tegej bodoj baina. Huvantsar sav halahaaraa hort bodis yalgaruuldag.
Гэртээ эрүүл хоол хүнс хийж идэхээ бүр больсон шүү дээ залхуураад. Гэр хорооллынхон усаа дандаа цэнхэр саваар худгаас зөөж хадгалдаг юм билээ тэхээр яаж олигтой байхав. Хөдөөнийхөн хуванцар шанагаар цайгаа самардаг гэдэг яг үнэн. Бид ч махаа хөргөгчинд гялгар уутанд боож л хадгалж байна. Одоо тэгээд яах ёстой юм болоо?
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
Хужаагийн кондом Тошилийн Баярхүү гэрийнхээ цэвэрлэгчийн 14 настай охиныг жирэмслүүлээд абортны мөнгө гэж 3 н сая төгрөг өгөөд зугатсан гэнээ. Хүү Наранцацралт охин Наранзул. Хөнгөн бетон компани.
3say xuniig ustgachik yum bauna daadeerees gazar nutag maany bayan gej tamtaggyi yax ve tsomooroo
Ene on udaan jiliin mongolcnuudiig ustgah huatadiin bodlogo bsan bhaa Ongon tsewer bgalitai hun am tsootei tsewer bgaliin huns heregledeg bsan mongolcnuud hawdaraar uheh ucnirgyi urid zugt daisan bii gedgiig urgelj sanaj yawtugai
Бас уулаа ухаж алтаа цианитаар угааж авдаг нь гол мөрөн гүний усыг бохирдуулж улмаар бэлчээр тариалан хордоно.Мал нь бэлчиж махыг нь бид идэцгээнэ
За шаа тбб нь уг нь
Odoo manai mongold zaragdaj baigaa hunsnii gol neriin buteegdehuunuud bugd yamar ch batalgaagui baina.Uchir ni hunsnii nogoo gehed l mongol hursund tarij urguulsan gej baigaa bolovch ug hurs ni tsianit metiin uul uurhain bayajuulaltand heregledeg hort bodisoor bohirlogdson baidag. Hulemjiin nuhculd urguulsan jims jimsgene tehnologiin shaardlaga hangaagui urgacaa nemegduuleheer himiin bordoogoor bordoj urguulsan baidag. Mongol maliin mah bur ch sejigtei. Uhsen maliin mahand ungu oruulaad zogsoj baigaa hiyatad hun zunduu baidag gesen.Bas maliin too tolgoi het ussunuus uudeltei maliin haldvart uvchin ihessenees maliig himiin tarilga tariagaar ih taridag bolson uchraas mah organik shinj chanaraa buren aldsan baidag gej baigaa. Ene asuudald Tur baihgui uchraas turiin baiguullaga nertei hyanalt shalgalt yavuuldag gazar humuus zurchil dutagdliig zasch zalruulah bish hahuuli avch ulam gaaruulah bolson ni mongoliin unuudriin emgenel.Avilga hulgai tender nereer hurungu zavshsan etgeeduud bidnii
Odoo manai mongold zaragdaj baigaa hunsnii gol neriin buteegdehuunuud bugd yamar ch batalgaagui baina.Uchir ni hunsnii nogoo gehed l mongol hursund tarij urguulsan gej baigaa bolovch ug hurs ni tsianit metiin uul uurhain bayajuulaltand heregledeg hort bodisoor bohirlogdson baidag. Hulemjiin nuhculd urguulsan jims jimsgene tehnologiin shaardlaga hangaagui urgacaa nemegduuleheer himiin bordoogoor bordoj urguulsan baidag. Mongol maliin mah bur ch sejigtei. Uhsen maliin mahand ungu oruulaad zogsoj baigaa hiyatad hun zunduu baidag gesen.Bas maliin too tolgoi het ussunuus uudeltei maliin haldvart uvchin ihessenees maliig himiin tarilga tariagaar ih taridag bolson uchraas mah organik shinj chanaraa buren aldsan baidag gej baigaa. Ene asuudald Tur baihgui uchraas turiin baiguullaga nertei hyanalt shalgalt yavuuldag gazar humuus zurchil dutagdliig zasch zalruulah bish hahuuli avch ulam gaaruulah bolson ni mongoliin unuudriin emgenel.Avilga hulgai tender nereer hurungu zavshsan etgeeduud bidnii
tatvariin munguur gadaadaas eruul huns ongocoor teeverlen avchirch idej uudag gej baigaa.Mongold ajillaj baigaa gadaad ornuudiin elchin saidiin yam busad gadaadiin baiguullaguud bol mongoloos yamar ch hunsnii zuil avch heregledeggui ni todorhoi.Tiim uchraas humuus mini mongolchuud mini mash sonor geremjteigeer hunsnii hudaldan avaltaa hiij baigaarai
horoololiin minj plazagiin urd taliin 33r bairnii 2r ortsnii 1 davhart shunu bolohoor baahan mansuursan zaluuchuud tsuglaj muriitei togloh yum.zohion baiguulj bga jekson bataa kolon tugsuu hoer tsagdaa nart avilgal ugsun bololtoi
Монгол хүн юу хортой,юу болохгүйг сайн мэддэг. Учир нь 100 хувь бичиг үсэгтэй юм.Хоорондоо ярихаараа бол мэдэхгүй юм гэж байхгүй уралдаад чалчаад байна.Яг амьдрал дээрээ болохоор ярьсн юмнаас нь юу ч байхгүй.Ийм сонин үндэстэн дэлхийд бараг ганц биз ээ.Хариуцлага гэдэг юмны хомсдолд орсон үндэстэн шүү дээ.Барууны эрдэмтдээс ийм хүмүүсийг яах ёстойг асууж судалгаа хийлгэвэл зохистой.Бүгдийг нь устга гэвэл яана аа.
Hort ugaar bhad eruul huns heregleed ch nemergui dee.
Хүнсний аюулгүй байдал алдагдсан.Хятадаас хортой хүнс орж ирсэнээс ихэнх монгол хүн хорт хавдартай болсон.Дээр үед Хятадын хил хаалттай хортой хүнс байхгүй байх үед хорт хавдар бараг байхгүй байсан.Барууны орноос цэвэр хүнс орж ирдэг байлаа.Монголын төр хүн амаа бодохгүй Хятадад худалдагдсанаас хортой хүнс ямарч шалгалтгүй орж ирж чимээгүй аллага явагдаж байна.
Aris,shiren hohuur, modon pooshig ,modon huvin, modon shanaga halbaga,zes shanaga,halbaga,zes ,guulin dombo ,mongon ayaga geed l ovog deedes maani EKO um bolgoniig l uldeesendee uul ni..butsaagaad bugdiig ni heregleh heregtei boljee
хорт хавдар тарааж байгаа халдварт дох сүрьеэ тэмбүү элэгний вирус бүр эмчилгээгүй дельта вирус тараадаг гоомой хар тамхичид элдэв төрлийн аргаар секс хийдэг шөнийн зочид буудал далд янхны газрууд долоон зуу гарай архины газрууд хорт хавдар өгч байгааг мэдсээр байж хаанаас хавдар гараад байна гэж асуугаад байна уу нүдэн дээр ил байхад мэдэхгүй дүр үзүүлээд байгаачээ дээрээс нь орон сууц ниййтийн аж ахуйн газар цахилгаан хэмнэлт гаргаж халуун ус өгдөггүйгээс халдвар тархаж нян бактери устаж үхдэггүй далан тав дугаар сургуульд халуун ус ирдэггүй гэнэлээ усны темпертур хэдэн градус байх ёстой хууль байхгүй буцлам усанд л микроб үхнэ сургуулийн эмч нар өрхийн эмч нар цэцэрлэгийн эмч нар эрүүл ахуйд анхаарахгүй байна халуун ус л хэрэгтэй халуун ---ус халуун -ус--
Монгол улст худалдаалж байгаа цэвэр ус, талст, бон акуа, хужирт мужирт гээд бүгд л пластик гэх хуванцар сав байдаг. тэр савандаа ус их уднаа. Цэвэр усны сав юм чинь гайгүй байлгүй гээд л хөдөөнийхөн тэр саванд айраг, сүү савлаж зарна. ЭД усны сав хорт хавдар үүсгэдэг л байж таарна даа. Хуванцар савыг хориглсон хууль байгаа л гэх. зараад л байх юм. ТАЛСТ гээд л маш том пластик савтай усны савны тухай тэр ТББ хэлж зааварлаж тусална уу. Бас пивоны савнуудыг яах вэ?
Tiim deeree tulbal ANU-d ch Japand ch plastic savtai tsever us zarj l baidag, humuus ni ch avaad l uuj l baidag shde. Harin China-s oruulj irj baigaa himiin bordoogoor urguulsan jims nogoo chin hamgiin ih ayultai baih shuu!!!
China-s oruulsan jims nogoo chin l hamgiin ih hortoi shuu dee. ANU-n document nevtruulgeer garch bsan. China-d nogoonii gazar, tarialangiin talbaid ajillaj baigaa humuus ni uursduu nogoo jimsee iddeggui, gehdee urgelj agaaraar ni amisgalj bga bolohoor ter himiin horondoo hordood mash ih uvchlult, ert uhej bn genee. Zuvhun ter agaaraar ni amisgalahad l tiim bn, tegehed manai mongolchuud ter jims nogoog ni mash undur uneer hor avch idej baigaagaa medehgui bn.
China-s oruulsan jims nogoo chin l hamgiin ih hortoi shuu dee. ANU-n document nevtruulgeer garch bsan. China-d nogoonii gazar, tarialangiin talbaid ajillaj baigaa humuus ni uursduu nogoo jimsee iddeggui, gehdee urgelj agaaraar ni amisgalj bga bolohoor ter himiin horondoo hordood mash ih uvchlult, ert uhej bn genee. Zuvhun ter agaaraar ni amisgalahad l tiim bn, tegehed manai mongolchuud ter jims nogoog ni mash undur uneer hor avch idej baigaagaa medehgui bn.
China-s oruulsan jims nogoo chin l hamgiin ih hortoi shuu dee. ANU-n document nevtruulgeer garch bsan. China-d nogoonii gazar, tarialangiin talbaid ajillaj baigaa humuus ni uursduu nogoo jimsee iddeggui, gehdee urgelj agaaraar ni amisgalj bga bolohoor ter himiin horondoo hordood mash ih uvchlult, ert uhej bn genee. Zuvhun ter agaaraar ni amisgalahad l tiim bn, tegehed manai mongolchuud ter jims nogoog ni mash undur uneer hor avch idej baigaagaa medehgui bn.