sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)

Монгол Улсад гадаадаас анх хөрөнгө оруулсан хүний нэг, Монгол улсын бүтээн байгуулалтад их хувь нэмэр оруулсан, манай оронд 25 жил аж төрж ирсэн Л.Үнэнбаатар гуайн өгсөн нэгэн сонирхолтой ярилцлагыг толилуулж байна.


Л.Үнэнбаатар хэмээх энэ эрхэмтэй цөөн хэдэн удаа уулзаж байлаа. Намуухан хирнээ их жинтэй ярьдаг, орчин үеийн Өвөр Монголын түүхийн тухай бол гайхалтай мэддэг амьд лавлах бичиг гэж хэлж болохоор хүн. Харин энэ удаад Л.Үнэнбаатар гуай намайг зорьж иржээ. Юутай ч хоёулаа нэг ярилцъя гэнэ ээ.

Г.Ням-Очир: – Сайхан өвөлжиж байна уу? Л.Үнэнбаатар гуай?

Л.Үнэнбаатар: – Сайхаан сайхан л өвөлжиж байна. Дүүтэйгээ нэг ярилцлага хийе

- Би телевизийн сэтгүүлч биш болохоор нэг нь асуугаад, нөгөө нь хариулаад явах юм биш. Хоёулаа харилцан ярихыг л ярилцлага гэж боддог шүү дээ? Та надтай сайхан чөлөөтэй талбиун ярьж болно оо. Яагаад энэ олон сэтгүүлч байхад надтай ярилцахаар сонгосон хэрэг вэ?

- Чи бол онцлогтой шүү дээ. Өвөр Монголыг нэвт мэднэ. Шашин сүм хийдийг нь надаас илүү мэднэ. Би заримдаа чамаас ичдэг. Дээрээс нь миний харчин аялгууг чи сайн ойлгоно. Намайг бас хужаа гэж бодохгүй хүн. Би чамд итгэдэг болохоор л ярилцъя гэж шийдсэн.

- Мэдээж хэрэг уламжлал ёсоор та өөрийгөө товчхон танилцуулаач.

- Намайг Луунжавын Үнэнбаатар гэдэг. ӨМӨЗО-ны Хорчин нутагт 1945 онд төрсөн. Өвөр Монголын Их Сургуулийн физикийн анги төгссөн. Их сургуульдаа ажил хийж байгаад 1990 онд Монгол улсад ирсэн. Одоо бараг 25 жил болж байна уу даа.

- Таны аав Луунжав гуай бол ямар ажил мэргэжлийн хүн байсан бэ?

-Миний аав бол цэрэг хүн байсан. Өвөр Монголын морьт дивизийн командлагч хүн байсан шүү дээ. Бид бол цугаараа харвах намнахдаа мэргэн Хавт Хасарын удмынхан шүү дээ. Би чамд нэг юм хэлэх үү? Би их юм үзэж өнгөрүүлсэн. Он гараад 70 нас хүрлээ. Монголчууд бидний хэлдгээр "хөгшин хонины насгүй болсон". Би чамд орчин үеийн өвөр монголын түүхийг л бага сага ч гэсэн хэлж өгье гэж бодсон юм.

-Тэгэлгүй яахав. Хоёулаа энэ тухай хангалттай ярина. Тэгээд яг юунаас эхлэх вэ? Яагаад та ингээд ярилцахаар болов оо?

- Би хэллээ шүү дээ. Би хөгшин хонины насгүй. Дээрээс нь удахгүй намайг урагшаа өгчихөж ч магад. 1945 онд Дэлхийн II дайн дууссаны дараа манай өвөрмонгол сэхээтнүүд наашаа ирж, маршал Х.Чойбалсантай уулзсан юм. Х.Чойбалсангийн аав нь бол манай тэндэхийн Дэвсэгийн сүмд сууж байсан хүн шүү дээ. Манай дээдчүүлийн хэлэхээр бол маршал Х.Чойбалсанд ч Өвөр Монголоо авах хүсэл асар их байсан. Яагаад ч юм болоогүй. Сталин ч зөвшөөрөөгүй байх.

    Ингээд буцаж очоод, өвөр монголчууд маш хурдан зохион байгуулалтанд орсон. Ингээд л хэлтэй, хилтэй, туг далбаатай, засаг захиргааны бүтэцтэй, бүр мөнгөн тэмдэгттэй Өвөр монгол улсыг байгуулсан юм. Энэ бол 1949 онд БНХАУ байгуулагдахаас жилийн өмнө шүү.

- Тийм үү? Ёстой сонсч байгаагүй юм байна.

- Миний аав энэ улсыг байгуулалцсан хүн. Монгол морин цэрэг бол японтой ч тулалдсан. Дараа нь 1959 онд Түвдийг эзлэхэд ч гар бие оролцсон. ХХ зуунд бол техникжсэн армийн зуун байсан ч яг энэ Монголын өндөрлөгтөө бол ерөөсөө ч ач холбогдлоо алдаагүй ийм л юм. Аавын аав өвөө ч цэргийн хүн. Дээд үе нь ч цэрэг байсан. Би физикийн мэргэжил эзэмшсэн ч бас л цэрэг хүний л хүмүүжлийг олж өссөн хүн шүү дээ. Өвөр Монголын Их сургуулийн анхны төгсөгч. Соёлын хувьсгалыг биеэрээ туулж өнгөрүүллээ. Нээлттэй хаалганы бодлогыг тууллаа. Олон ч шавь нартай багш хүн ч байлаа. Наймаа ч хийж л үзлээ. Би их юм үзсэн. Монгол цэрэг хүний зориг тэвчээрийг аав минь суулгаж өгсөн болохоор л өдийг хүртэл амьд яваа гэж боддог.

- Та тэгвэл Монголд ирсэн хамгийн анхны сэтгэгдлээ хэл л дээ.

- Намайг хамгийн анх ирэхэд талбай дээр нөгөө өлсгөлөн болж байлаа шүү дээ. Өвөл байсан. Яг ийм хүйтэн. Би Төв шуудангийн тэндээс өдөртөө ирээд хардаг байлаа. Манай монголчууд ёстой нүүрэндээ цогтой сайхан байсан. Би ч их урам зориг авсан шүү. Тэр үйл явдлыг мартдаггүй. Тэгээд л ажлаа өгөөд л Монголтойгоо хувь заяагаа холбосон доо.

- Тийм үү? Та ер нь анх Монгол улсын тухай хэзээ анх сонссон бэ?

- Би бага сургуульд сурч байхгүй юу? Манай ангид одоо Монголд ирээд удаж байгаа Мөрөнгуа гэдэг нэг охин байлаа. Тэдний гэр бүлийнхэн 1950-иад онд дулаарлын үеэр Монголд явсан улс. Тэгээд л нэг бага сургуульд байдаг даа. Өглөө бүр хүүхдийн нэр дууддаг. Одоо жишээ нь: Ням-Очир, Үнэнбаатар гээд л багш дууна. Би, Би гээд л хүүхдүүд хариулдаг шүү дээ. Тэр охины нэрийг хасалгүй удсан юмдаг. Тэгээд л дуудангуут бүгд нэг зэрэг "Монголд явсан" гээд л хэлдэг. Тэр үед л "Монголд явсан" гэдэг энэ үгийг сонсоход л зүрх хүчтэй цохилдог болсон доо. Тэр ангид сурч байгаа бүх хүүхэд их чангаар яг нэг хүн шиг их баяртай хэлдэг байсан байхгүй юу?

- За та хамгийн анх 1990 онд иржээ. Энэ 25 жил тэгээд юу эсийг л хийх вэ дээ? Найз нөхөд, танил, бизнесийн түншүүд гээд...?

- Хамгийн түрүүнд миний хийж чадах юм бол бизнес байлаа. Бид арай урьд бараг 10 жилийн урд зах зээлд шилжчихсэн байлаа. Гадны хөрөнгө оруулалтаар үйлдвэрлэл ид хүчээ авч байх үед Монгол улс үүд хаалгаа нээсэн. Миний хамгийн анхны түнш бол Буянгийн Жаргалсайхан байна. Эхэндээ ч амжилттай байсаан. Оёдлын үйлдвэр оруулж ирсэн. Сайн ч ажилласан. Монголын анхны гадаадын хөрөнгө оруулагч гэсэн нэг тийм баярын бичиг, өргөмжлөл маягтай зүйлийг авч байлаа. Би бараг чам шиг л байсан болов уу? 45 настай ид хийж бүтээх жагссан насан дээрээ 40 хүрсэн эр, дөрөө дарсан ат явсан.

    "Газар шороо" романыг уншсан уу? Д.Маам гуай бол миний шүтээн. Д.Маам гуайн эхнэр Дунгаамаа гуайд би оёдлын үйлдвэрээ бүгдийг нь бэлэглэчихэж байлаа.

Ямар нэгэн болзол энэ тэр байхгүй шүү. "Газар шороо" роман бол бидний гашуун түүх шүү дээ. Тэгээд л нэг сайхан санаа амраад уртаар санаа алдаж байлаа. Эхэн үеийнхнээс бол энэ хоёрыгоо дурдъя даа. Их ч олон зүйл хийсээн. За сүүлчийн үеийнхнээс гэвэл Улаан-Үдэд төмөр замын төлөөлөгчөөр сууж байгаа Гантулга байна. Бид хоёр хамтраад анхны 100 ширхэг пад пад тракторыг оруулж ирж байлаа. Одоо энэ Төмөр замын орлогч Жигжиднямаа байна. Бид бас л ажил хэргийн хамтрагчид. Олон хүн бий. Намайг таньж мэдэх.

- Тэгээд юу болов?

- Тэгээд юу болсон бэ гэж үү. Их олон юм болсон. Нэг бичиг бичсэн. Хэсэг хүнд дарамтлуулсан. Ер нь миний амьдралын хэмнэл урьдынхаасаа ч хурдан болсон. Чи бид хоёрын танилцах шалтгаан болсон нөгөө "орголт". Одоо бас дахиад л урагшаа хүргэгдэж магадгүй байдалд орчихоод л.

- Саналгүй яахав. Яг хөлбөмбөгийн нээлт болсон өдөр шүү дээ. 2014 оны зургадугаар сарын 13. Таны найз нар тэр өдрийн үдэш таны тухай анх хэлээд, Ч.Мөнхбаяр бид хоёртой уулзсан. Тэгэхэд та эмнэлэгт байсан. III эмнэлгийн зүрх судасны тасагт. Үүдэндээ ГИХ-ын Сүлд-Очир маначихсан сууж байж билээ. Яг нөгөө "Арго" кинон дээр гардаг шиг юм болж билээ. Таныг зургадугаар сарын 14-ний өглөөний МИАТ-ын онгоцоор Монгол улсаас албадан гаргахаар болчихсон. Урдаас тусгай албаныхан 13-ны оройны Air China-аас ирж байдаг. Ч.Мөнхбаяр бид хоёр таны тухай фейсбүүк дээр бичээд сууж байсан. Хэрвээ тэр үед нээрээ таныг III эмнэлгийн цонхоор оргуулаад, түр ч гэсэн үлдээгээд, энэ асуудлыг босгоогүй бол хэн ч мэдэхгүй өнгөрөх байсан шүү. Яг юу юу болсон юм бэ?

- Нэг ийм учир байхгүй юу. Намайг хэдэн тагнуулын хүмүүс барьж аваачаад нэг зочид буудлын өрөөнд элдэвлэсэн. Надаар хятад, монгол хэлээр мэдээлэл өгч байна гэсэн бичиг үйлдүүлж авсан. Дээрээс нь мөнгө нэхсэн. Гэхдээ газар худалдаж авч байгаа юм шиг хий гэж. Би ч өгсөн. Ингээд гайгүй тайван амьдрах байх гэж бодсон чинь намайг албадан гаргахыг оролдсон. Золоор бид тааралдсан. Энэ хэргийг цагдаа тагнуул, дээшээ ерөнхийлөгчид хүртэл мэдүүллээ. Шалгууллаа. За тэр мөнгө авсан улс бүх мөнгийг буцаагаад өгчээ. Тэгснээ энэ бол эрүүгийн хэрэг биш хэрэгсэхгүй болгоно гээд прокурорт оччихсон байгаа. За миний паспорт Гадаадын иргэн харъяат дээр байгаа. Чи бид хоёр хоёулаа хүртэл хамт очсон өгөөгүй байгаа. Ердөө уржигдар намайг барина, хорино, гаргана гээд дахиад л цагдаа барилаа.

- Яг яагаад таныг ингээд сонирхоод байдаг юм бэ? Удаа дараа авъя гэсэн л гэнэ. Манай хууль хүчнийхэн ч бариад л авдаг.

- Би физикч хүн. Юмны зүй тогтолыг, хөдөлгөөнийг бол судалдаг. Би энэ хэрэг заргын тухай нэг ч удаа ам ангайсангүй ээ. Сайнаар шийдэгдэнэ. Сайн сайхан болно л гэж бодож явлаа. Тэр дээрэмдсэн улсад ч юм санаагүй. Харин тэд маань надаар бичүүлсэн бичгээ л нэхээд байгаа хүнд өгчихсөн байлгүй дээ. Би өөрөө хуулийн хүрээнд, хуулийн дор амьдарч ирсэн. Одоо хаа сайгүй авилгын хэрэгтэй сайн тэмцэж байна. Энэ ч зөв. Миний хувьд бол авилга өгсөн авсан хууль бус зүйл бол байхгүй ээ.

 - Ямар их гачигдал хавчигдал вэ? Ёстой хэлэх үг алга. Та яаж тэсч байгаа хэрэг вэ? Миний аав танаас дөрөв дүү хүн юм. Би аавыгаа ийм асуудалд орсон бол өмнөөс нь өмрөөд уначихмаар л сонсогдож байна.

- Ням-Очир оо! Аан гэж бай. Миний бага нас цэргийн хуаранд өнгөрчээ. Миний аавын нутгийн нэг настан манайд байдаг байлаа. Тэр хүн бол Богд хаант Монгол улсыг байгуулалцсан. Ардын хувьсгалыг бас байгуулалцсан. Арга бусаар 1923 онд Монголоос хөөгдөж гарсан хүн. Өвөр Монголын 200 хүнтэй, 40 жил байлдсан туршлагатай цэргүүдийг ардын журамт цэргүүд хөөж гаргасан юм. Тэгээд л араас нь буудаад л хөөгөөд байсан гэдэг. Гэхдээ хий буудаад агаарт буудаад л явж. Монгол хүн монгол хүнийхээ өөдөөс буу шагайхгүй гэсэн тангарагтай байж. Хөөж яваа нь ч уйлаад л, хөөгдөж яваа нь ч уйлаад л.

    Нутгийн дээс гарахын өмнө хоёр жанжин нь уулзаж, хөөргөө солилцоод, "Цагийн эрхээр саллаа даа. Өчигдөрхөн нэг тугийн дор харийнхны эсрэг Богд хааныхаа төлөө байлдаж явлаа. Өнөөдөр бие биенийхээ өөдөөс буу шагайхгүй шүү" гэж хэлээд салцгаасан гэж ярьдаг байлаа.

Би ч бас тэдний удам цэрэг хүн шүү дээ. Надад одоо айх юм алга. Энэ бол зовлон биш. Миний үзэж өнгөрүүлсэн олон зовлонгийн дэргэд бол юу ч биш. Зүгээр л башир явдал. Намайг хүсээд байгаа хүмүүс нь аваачиг. Харин надад ганцхан хүсэл бий. Чамд хэлчих үү? Чи харин заавал бичнэ шүү. Энэ үгийг олон хүмүүст дуулгаарай.

- Тэгэлгүй яахав. Та үүний тулд л намайг зорьж ирсэн байх. Би ч бас энэ түүхийн зах зухыг мэднэ. Би бол ойлгоно.

- Монгол хүн монгол хүндээ хүйтэн ханддаг энэ явдал надаар дуусчихаг. Өөрөөр хэлбэл буу шагайхаа л больчихъё гэсэн үг. Зүгээр л надаар төгсгөл болчихоосой. Үүнд бас хэнийг ч бүү буруутгаасай гэж бодож байна. Одоо олон олон өвөр монгол залуучууд Монголд ирж сурч байна. Би чамайг өвөр монголчуудыг өмөөрч, үг хэлж, тэдний төлөө их юм хийж чадах залуу хүн гэсэн утгаар чамд ийм хариуцлага үүрүүлж байгаа юм шүү. Чи чадах уу?

- Би таны хэлсэн үгийг өөрийн аавын хэлсэн үг, аавын минь захиас гээд л энэ зүрхэндээ хадгалчихъя. Надад бол гарц байгаа санагдах юм. Та ер нь Монгол Улсын иргэн болчихвол энэ бүх бэрхшээлүүдээс ангижрах юм биш үү? Та иргэн болох хүсэлтээ гаргасан уу?

- Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж гуайд хандаад би өргөдлөө гаргачихсан байгаа. Монгол Улсын иргэн болохыг хүсдэггүй юм уу гэж чи яаж асууж, зүрхэлж байна аа. Би 25 жил хүлээж байна шүү дээ. Хэрвээ цорын ганц хүсэл байдаг бол тэр. Би үхэхдээ Монгол Улсын иргэний паспортоо энгэртээ хийгээд авсандаа орно оо л гэж итгэж найдаад амьдарч байсан хүн. Энэ тухайгаа хэнд ч хэлээгүй. Чамд л хэлчихье. Хэрвээ би бас хэнд ч хэлэхгүй яваад өгвөл хэн ч мэдэхгүй үлднэ ээ дээ. Яахав хожим хүмүүс "Өө тийм Үнэнбаатар гээд бизнесмэн хүн байсан" гэж дурсах л байх. Би Монгол Улсын иргэн Үнэнбаатар гэж хүнд дурсуулмаар байна шүү дээ. Би 70 насныхаа өндөрлөгөөс өөрийнхөө хэрээр хорвоог таньсан гэж боддог. Ямар ч хүнд буруу байдаггүй. Бүх хүн өөрийнхөө хийж байгаа үйлдлийг зөв гэж боддог. "Хээрийн галуу нисэн үл хүрэх газар хүний хүү нэр ашгийн тул эрсдэнэ" гэж үг байна. Хэтэрхий шунаж болохгүй ээ. Шунал л ингээд бие биенийгээ яахаас ч буцахгүй ангал руу л түлхээд байгаа юм. Намайг энэ ангал руу түлхсэн улс маргааш мөн л миний унасан ангал руу түлхүүлнэ. Чи миний энэ үзсэн бүхнийг зовлон гэж ойлгож байвал чамд ч миний насан дээр над шиг зовлон ирж мэднэ. Энэ бол маш ойрхон байгаа шүү.

- Тэр бол үнэн шүү. 25 жилийн дараахи байтугай. Унтаад сэрэхдээ л юу болчихсон бол гэж аймаар юм маш хурдан өөрчлөгдөж байна. Хэрвээ бидэнд цаг байсан бол би уг нь өөр түүхүүд танаар яриулна гэж боддог байлаа. Та бид хоёрт бол ярих юм маш их байгаа. Та ер нь ингэхэд яагаад юу ч бичдэггүй юм бэ?

- Эв эе их чухал. Эвтэй байж байж бизнес хийнэ. Улсаа хөгжүүлнэ. Эв гэдэг бол гэр бүлээ хайрлах. Ах дүүсээ хайрлах хайр. Сумъяа бээс бол Илийн хязгаарт байхдаа Өөлэй гэдэг нэртэй байжээ. Энд ирээд нэрээ сольж, Сумъяа болсон. Бавуужав байна. Мөн л нутагтаа бол Сөөрөг гэдэг нэртэй байсан. Монгол Улсад зугтаж ирээд, бүгд нэрээ сольдог байсан. Энэ хоёр шалтгаантай байсан байх. Нэгд: тэнд нутаг орондоо үлдсэн ах дүүстээ дарамт шахалт үүсгэхгүйн тулд ингэдэг байжээ. Хоёрт: Монголд ирээд дахин төрж, шинээр амьдарч байгаа гэсэн утгаар нэрээ сольдог байжээ. 1940-өөд оны сүүлээр Говь-Алтай аймгаар орж ирсэн монголчууд байна. Тэд Монгол нутагтаа зэвсэгтэй очихгүй гээд хилийн цаана бүх буу зэвсэг хутга сэлмээрээ овоо босгочихоод орж ирж байсан гэдэг. Монгол бол тийм хүндэтгэлтэй ариун дагшин сайхан нутаг. Чи бурхны шашин судалдаг хүн байх аа. Монгол бол бурхны орон. Би одоо хадан гэр ойртож байгаа учраас ингэж боддог болсон. Туулын уснаас 25 жил уулаа. Дөрвөн уулын дунд амьдарлаа. Сайн сайхан, баяр гунигтай сайхан дурсамжууд байна. Надад хангалттай. Үнэндээ би чамд атаархдаг юм шүү. Чи бол маш азтай залуу. Чи монгол хүн. Монгол Улсын иргэн. Хаа ч очсон чамд паспорт байна. Чи бас омогтой бардам. Харин миний гадаад паспорт сүүлийн зургаан сар Гадаадын иргэн харъяатын газарт байна. Одоо надад юу ч байхгүй. Хэн ч биш. 70 насны босгон дээр ингээд явж байна гэдэг бол ичгэвтэр явдал. Тийм болохоор би хэнд ч хэлдэггүй. Зовж шаналсан болж хүнд харагдахыг хүсдэггүй. Өрөвдүүлэх дургүй нэг тийм бардам зан ааваас минь иржээ. Дотроо бол өмөрч л, нурж л явна. Юуг нь нуух вэ? Миний асуудал бушуухан нэг тийшээ шийдэгдээсэй л гэж хүсч байна. Зовлонгийн түргэн, жаргалын удаан гэдэг шүү дээ. Нас явах тусам харчин аялгуугаараа ярьдаг болох юм. Чи залуу хүн зөв зам дээрээ зогсч байгаа. Энэ үл ойлголцол, үзэн ядалт, балмад баширын Цагаан хэрэм байна даа даа. Үүнийг л үгүй болгоорой. Чамаас хүсэх л зүйл энэ.

- Та бид хоёр уг нь харилцан ярилцана гэж тохирсонсон. Та л ярьсаар байгаад энэ ярилцлагыг төгсгөчихөв өө дөө. Ам нээвэл уушиг нээ гэдэг шиг та бол уушгаа бараг нээчих шиг боллоо. Би харин маш их зүйл ойлгосон шигээ хүнд хүргэж чадах болов уу гэж айж байна. Та маш цэгцтэй ярих юм.

- Яг энэ чигээр нь миний ярьснаас юу ч нэмж хасалгүй л биччих. Ингэвэл л миний санаа ч амарна. Чиний үүрэг ч биелнэ. Луунжавын Үнэнбаатар бол бизнесмэн хүн гэж хүмүүс дурсах байх. Өвөр Монголын морьт дивизийн командлагчийн хүү, цэрэг хүн байсан гэдгээрээ л үлдмээр байна. Энэ түүхийг одоо надаас өөр мэдэх хүн байдаггүй байлаа. Одоо бас чи мэддэг болоо. Ингээд л болоо. Өвөр монгол хүн бол ялагдашгүй л байхгүй юу...

 

Түвд судлаач, эрдэмтэн Г.Ням-Очирын  "Миний өвөрмонголчууд буюу Би хэн бэ" номноос

 

Өвөр Монголын морин цэргийн ерөнхий командлагч  Луунжав