Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх Б.Дэлгэрмаатай ярилцлаа.
-Таны одоо хашиж буй албан тушаалтай холбоотой асуултаар ярилцлагаа эхэлье. Элчин сайдын бүрэн эрхийн хугацаа тань дуусаад Сингапураас татагдсан уу, эсвэл өөр шалтгаанаар буцаж ирсэн үү. Яагаад Монгол Улсын Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхөөр ажиллахаар шийдсэн юм бэ?
-Сингапурт Монгол Улсаа төлөөлж Элчин сайдаар ажиллах миний бүрэн эрхийн хугацаа дуусах арай болоогүй байсан л даа. Санаа бол тэндээ хэсэг байя гэж бодсон. Энэ жил Сингапурын 50 жилийн ой. Бас Монгол, Сингапур улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой. Тэр утгаараа наймдугаар сарын 9-нд болох 50 жилийг нь үзчихье гэж бодож байсан л даа. Эдгээр ойн хүрээнд манай Элчин сайдын яамнаас ч олон ажил төлөвлөсөн байв. Гэтэл нэг өдөр Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг утасдаад ахлах зөвлөхөөрөө ирэх үү гэсэн. “Ахлах зөвлөх гэдэг улс төрийн зөвлөх. Таны хэрэгцээ байна” гэсэн учраас ирсэн.
-Шууд л хүрээд ирсэн үү?
-Мэдээж Ерөнхийлөгчтэй уулзсан. Хугацаа болоогүй ч гэсэн намайг эргүүлэн татах асуудлыг шийдэж өгнө үү гээд ирсэн дээ. Тэгээд Засгийн газар байгуулагдсан цагаас нь ажиллаж, сая 100 хоногтой золголоо.
-Засгийн газрын 100 хоног, бас хаврын чуулганы нээлт гээд цаг үе нь давхацсан байх. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгийн олон нийтэд хандаж хэлсэн үг эдийн засаг сэргэх нь, бизнесийн орчин сайжрах нь, амьдрал дээшлэх нь гээд олон хүний итгэлийг сэргээх шиг болсон. Гэтэл хаврын чуулганыг нээхдээ УИХ-ын дарга З.Энхболдын хэлсэн үг энэ бүхнийг баллуурдах шиг боллоо. Та Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх гэдгээс гадна АН-ын лидер эмэгтэй гэдэг утгаар энэ бүхнийг яаж харж байв?
-Лидерүүдийн хувьд эмэгтэй, эрэгтэй гэж би ялгах дургүй ээ. Тэр ч утгаараа олон жил эмэгтэйчүүд УИХ-д квотоор орж ирнэ гэдгийг нэг их дэмждэггүй явсан. Намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга байхдаа ч тийм л байсан. Хүн ер нь улс төрд чадлаараа л явах ёстой. Ямар орон зай эзэлж чадсан байна түүгээрээ л өөрийн өнгө аяс, өөрийн дуу хоолойтой байх ёстой гэж үздэг.
Чиний асуултад хариулахын өмнө “Үндэсний шуудан” сонины уншигчдад хандаж энэ ярилцлагыг Ерөнхий сайдын ахлах зөвлөх гэдэг утгаар өгөөгүй гэдгээ хэлье. Яагаад гэвэл, энэ 100 гаруй хоногт би ямар нэгэн ярилцлага хаана ч өгөөгүй. Магадгүй тийм учраас Ерөнхий сайд хэлэхгүй үгээ зөвлөхөөрөө хэлүүлж байна гэж ойлгочих вий. Ер нь бол хувь улстөрчийнхөө хувьд би энэ албан тушаалаар амаа үдүүлсэн л дээ. Гэхдээ танай сонинд хувь улстөрчийнхөө хувьд ярилцлага өгье. Хоёрт, Монгол Улсын үндэсний эрх ашиг, Монгол Улсын хөгжил цэцэглэлтийн төлөө би үгээ хэлэх үүрэгтэй гэж бодсон учраас өгч байна.
-Тэгвэл та улстөрчийнхөө хувьд миний асуултад хариулахгүй юу?
-Өнгөрсөн 100 хоногт “Эдийн засаг, эдийн засаг, эдийн засаг” гэж гурван удаа давтан хэлсэн шиг макро эдийн засаг руу Засгийн газар бүх ажлаа чиглүүлсэн. Засгийн газрын авч хэрэгжүүлсэн арга хэмжээ ард түмний нуруунд ямар ачаа болж очих вэ. Нөгөө талдаа эдийн засгийг авч яваа хувийн хэвшилд ямар дарамт учирч болох вэ, түүнээс яаж сэргийлэх вэ гэж анхаарч ажилласан. Гарах үр дагвараа үргэлж бодох ёстой. Хөрөнгө оруулалт татах, төгрөгийн ханшийн уналтыг зогсоох, төсвийн алдагдал, өрийн тааз гээд олон юмыг анхаарч байгаа. Гацаанд орчихоод байгаа том төслүүд байна. Энэ бүхэнд гарц хайж, гарцыг нь олж, зөв авч явах ёстой гэдэг утгаар Ерөнхий сайд олон нийтэд хандаж хэлэх үгэн дээрээ өөрөө нэлээд сайн суусан. Яагаад гэвэл өөрийнх нь хэлэх үг нийгэмд ямар цуурай, дохио өгөх вэ, ямар үр дагавар авчрах вэ гэдэг утгаар Ерөнхий сайд их бодож, боловсруулсан үг л дээ. Тэгээд олон жил яригдсан Оюутолгой, Тавантолгой зэрэг том төслүүд ер нь бол хөдөлсөн гэж ард түмэндээ хандаж хэлсэн.
-Гэтэл маргааш нь УИХ-ын дарга огт эсрэг юм болгочихсон?
-Харамсалтай нь тийм. Хаврын чуулганыг нээхдээ илэрхийлсэн УИХ-ын дарга З.Энхболдын байр суурийг би үнэхээр цочирдож, гайхаж хүлээж авсан. Ямар нэгэн бүлэглэлийн, эсвэл улстөрчдийн, магадгүй хувь улстөрчийн байр суурийг төрийн эрх барих дээд байгууллагын өмнөөс тэгж илэрхийлэх ёсгүй. Үндсэндээ УИХ-ын бүх гишүүний өмнөөс хуралдаан даргалж буй хүний хувьд тийм байр суурь илэрхийлэх нь дэндүү хувь хүний амбиц гэж ойлгогдож байна. Би энийг Ерөнхий сайд Н.Алтанхуягийг огцруулахад үүссэн нөхцөл байдалтай холбож харж байлаа.
-Ямар нөхцөл байдал?
-Эхлээд би чамд 1996 оноос өмнөх түүх ярьж өгье. Манай АН-д олон жил явсан маргаантай нэг асуудал бол хэн Ерөнхий сайд байх тухай байсан юм. Тэгээд сонгуульд ялсан намын дарга Ерөнхий сайд, ялагдах юм бол УИХ дахь цөөнхийн бүлгийн дарга болно гэсэн. Ялсан намын дарга Ерөнхий сайд байна гэдгийг Үндсэн хуульд оруулж чадаагүй ч бүлгийн гэдэг утгаараа ялагдсан намын дарга УИХ-ын нэг дэд дарга болох санааг бол Үндсэн хуулийн нэмэлтээр оруулсан. Анх боловсруулсан Үндсэн хуулиар бол УИХ нэг л дэд даргатай байсан шүү дээ.
Энэ түүхийг ярьсан нь Н.Алтанхуяг Ерөнхий сайдыг огцруулах үетэй их холбоотой. Хэдий тэр үед би Сингапурт байсан ч улс төр судлаачийнхаа хувьд бүх үйл явдлыг ажиглаж байлаа. Уг нь Ч.Сайханбилэг Ерөнхий сайд болсон л бол автоматаар намын дарга болох ёстой юм. Гэтэл намын дарга нь З.Энхболд болчихсон. Яахав хувь улстөрч З.Энхболд намын дарга болсон бол хамаа алга. Гэтэл энэ хүн УИХ-ын дарга. Эндээс л бүх юм эхэлсэн.
УИХ-ын дарга гэдэг хүн УИХ дотор хэдэн намын бүлэг байна, тэднийг зохицуулж байх үндсэн үүрэгтэй. Одоо манай УИХ-д АН, МАН, “Шударга ёс” эвслийн гээд гурван бүлэг байна шүү дээ. Энэ бүлгүүд УИХ-аар орж буй хуулийн төслүүдийг хамгийн түрүүнд хэлэлцдэг. УИХ-ын хуралдааны менежментээс ч харж болно. Даваа гаригт намын бүлгүүд, мягмар, лхагва гаригт Байнгын хороод, пүрэв, баасан гаригт нэгдсэн чуулган хуралддаг. Яагаад гэвэл, тэр бодлого дэмжигдэх үү, үгүй юү гэдэг хамгийн гол шийдвэр эхлээд намын бүлгүүд дээр гардаг. УИХ-ын дарга хүн бол бүлгүүд хоорондоо үл ойлголцох үед нэг ширээний ард суулгаж ойлголцуулах үндсэн үүрэгтэй. Бараг л Ерөнхийлөгч шиг нам бус баймаар хүн. Тэгж байж нэг асуудлаар үхрийн эвэр шиг хэдэн тийшээ болчихсон бүлгүүдийг “УИХ-ыг гацаахгүйн тулд энэ дээр улс төрийн шийдвэрээ гарга” гэж ойлголцуулж байх ёстой хүн. Гэтэл өнөөдрийнх шиг нэг намын дарга нь УИХ-ыг даргалаад сууж байна гэдэг нь өөрөө парламентат ёсонд байдаггүй л зүйл. Тийм учраас хаврын чуулганы нээлт дээр УИХ-ын дарга З.Энхболд үг хэлсний дараа би хувьдаа Үндсэн хуулийн асуудлаар дуугарах цаг болжээ гэж харсан. Харамсалтай нь, Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр ажлын хэсэг байгуулахдаа дан УИХ-ын гишүүдээс бүрдүүлсэн байна лээ. Уг нь Үндсэн хууль дээр суух гэж байгаа бол, Монголын хөрсөнд ургах модыг өөрсдөө суулгах гэж байгаа бол ажлын хэсгийн хүрээгээ тэлмээр байна. Монгол Улсад дараагийн хөгжлийг тодорхойлох Үндсэн хууль хэрэгтэй л бол хэдхэн гишүүнээр хязгаарламааргүй байгаа юм.
-Үндсэн хуультай холбоотой сэдвийг түр хойшлуулъя. Тавантолгойтой холбогдуулж асуухад эдийн засаг бол энэ ордыг хөдөлгөхийг шаардаж байна. Ийм үед Ерөнхий сайдад эрх мэдэл дутна гэж байх уу. Уг нь парламентад суудалтай намууд бүгд засагт орчихлоо. Ерөнхийлөгч нь, УИХ-ын дарга нь, Ерөнхий сайд нь бүгд АН-ынхан. Ийм байхад засгийн бодлого үргэлж “ногоон” гэрлээр явахгүй юм гэхэд “улаан” асаад таг зогсоно гэж байх уу?
-Хаврын чуулганы нээлт дээр хэлсэн УИХ-ын даргын байр суурьтай холбогдуулж би дахиад хэлье л дээ. Тэр хүн нэгдүгээрт УИХ-ын дарга ч бас АН-ын дарга. АН-ын даргын хувиар үнэхээр Тавантолгойн гэрээнд эргэлзэж, Засгийн газраас өөр байр суурьтай байгаа бол хаврын чуулганаа сайхан эрхэмсэг л нээчих байсан юм. Харин чуулган даргалж буй сандлаасаа буугаад намын бүлэг дээрээ ороод “Сайханбилэг ээ, Ерөнхий сайд аа, яагаад Тавантолгойг УИХ-аар хэлэлцэх ёстой байтал ингэв ээ” гээд толгой хагаравч малгайдаа, гар хугаравч ханцуйдаа гэдэг зарчмаар дуугарсангүй вэ. АН-ын хувь заяаг бодож, байгуулсан засгаа бодсон бол АН-ын дарга хүн тэгж л дуугарах байсан. Одоо бүгд л сонгуулиар амьсгалж эхэлж байна шүү дээ. 2016 он дөхсөн энэ үед намынхаа нэр хүндийг бодож, бодлогын хувьд энийгээ бүлэг дээрээ яагаад яриагүй юм бэ.
Шувуу нэгэнт нисчихсэн байсан шүү дээ. Улс орон даяар олон нийтэд хандаж Ерөнхий сайд үг хэлчихсэн. Тавантолгойг хөдөлгөх гэж байсан хоёр том компанийн төлөөлөл ирчихсэн байхад УИХ-ын дарга тэгж хэлсэн нь таны түрүүнд хэлдгээр үнэхээр баллуурдсан даа. Гэтэл үнэхээр тэр нь АН-ын байр суурь байсан ч юм уу. Бүлэг дээрээ энэ тухай ярьсан уу. УИХ-ын дарга хүн ийм үг хэлэх эрхтэй юү.
-Хувь улстөрчийнхөө бодлыг хэлсэн юм байлгүй дээ?
-Би сүүлийн үед Монголын топ улстөрчдийг ажиглаад байгаа. Топ гэдэг нь Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, тэгээд Засгийн газрын гишүүд. Энэ хүмүүсийн хэвлэл мэдээллээр хэлж байгаа зүйлсийг харж байгаа л даа. Сая Эдийн засгийн форумын хоёр дахь өдөр Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж үг хэлсэн. “Алдаа гаргаж болно ш дээ. Бүгдээрээ хэлэлцвэл алдаагаа засч болно ш дээ” гэж ярьсан. Гэтэл алдаа гаргах ёсгүй албан тушаал гэж байдаг юм. Жишээ нь, Ерөнхийлөгч, эсхүл УИХ-ын дарга, эсхүл Ерөнхий сайд. Эдгээр топ улстөрчдийн гаргасан алдаа улс үндэстэнд хор уршиг учруулж байдаг. Тийм учраас УИХ-ын дарга, Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдаар сонгогдон ажиллаж байгаа хүмүүс хувь улстөрч байхаа больчихдог юм. Тэд бол өөрсдөө институц болчихдог. Тийм учраас энэ хүмүүс хэлж байгаа үгийнхээ үр дагварыг сайн тооцоолж байх ёстой.
-З.Энхболд УИХ-ыг төлөөлж ярих эрхгүй гэдгийг та сая хэллээ. Тэгвэл энэ асуудал АН-ын фракцуудын зөрчлөөс болж гарч ирээд байна уу, эсвэл бизнесийн бүлэглэлүүдээс болж байна уу. Би хувьдаа хоёр дахийг нь гэж хараад байна. АН сая 25 жилийн ойн баярын хурлаараа фракцгүй нам болж буйгаа зарлалаа шүү дээ. Та ч тэр хурал дээр байсан байх?
-Би тэр хуралд очоогүй. Ажил ихтэй байсан. Намын хувьд энэ АН-ыг үүсгэн байгуулагчид бол талийгаач С.Зориг, Ц.Элбэгдорж, Э.Бат-Үүл, Да.Ганболд, Баабар, Р.Гончигдорж гээд манай нэгдүгээр эгнээнийхэн. Хоёр дахь эшелон гэвэл Р.Амаржаргал, Н.Алтанхуяг, С.Баярцогт гээд АН-ын дарга, ерөнхий нарийн бичгийн дарга хийж байсан хүмүүс бий. Ялангуяа АН-ын 25 жилийн ойгоор намынхаа өмнө гавьяатай хүмүүс бол АН-ын үнэ цэнт боловсон хүчин, АН-ын үнэт зүйл. Би ерэн хэдэн онд ч ингэж л хэлж байсан. Ардчиллын үзэл санааг тээж явсан хүмүүсийг үргэлж хүндэтгэж, бахархаж явах ёстой гэдэг утгаар тэгэхэд хэлж байлаа.
Үнэндээ АН-ын хамгийн том дутагдал гэх үү, өвчин гэх үү засаг барихаараа хоорондоо зөрчилддөг. 1996 онд засаг барьсан, хоорондоо хагарсан, бутарсан. Тэр үеийн МАХН-тай өөрсдөө нийлээд л Ц.Элбэгдоржийн, М.Энхсайханы, Ж.Наранцацралтын Засгийн газрыг унагасан. Тэгээд Р.Амаржаргалын Засгийн газартай 2000 оны сонгуульд орж байлаа шүү дээ. Дахиад 2004 онд Ц.Элбэгдоржийн их эвслийн Засгийн газар байгуулагдсан. Хугацаанаас нь өмнө бас л өөрчилсөн. Сая Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг ч өөрчиллөө. Энэ бүх байдал бол манай намын том дутагдал. Энэ бүх юм фракцуудын хоорондын үл ойлголцол, зөрчил үү гээд аваад үзэхээр бас яг ч тийм биш юм шиг. Илүү сонирхлын зөрчил гэж харагдаж байгаа. Фракцгүй боллоо гэж хэчнээн зарласан ч гэсэн нэг хэсэг бизнесийн эрх ашгаас үүдэж хаврын чуулганы нээлт дээр намын дарга ийм хариуцлагагүй үг хэлж болохгүй л дээ.
-МАН-ын гишүүн Ц.Нямдорж “АН-ын фракцууд ялагдсан үедээ намын, ялсан үедээ төрийн зовлон болж байна” гээд хэлчихсэн байна лээ?
-Би санал нэг байна.
-АН тэгээд фракцуудаасаа салж чадах уу. Засгийн газраа байгуулахдаа хүртэл фракцууддаа тэнцүү суудал хуваарилдаг шүү дээ. Энэ лидер дагасан хуваагдал амархан арилах уу?
-Ер нь бол манай намд фракц гэдэг нь харьцангуй ойлголт. АН өөрийнхөө түүхийн 25 жилд их олон юм үзсэн. Олон нам нийлж, салж байсан бүтэц, бүрэлдэхүүнтэй улс төрийн институц. Тэгээд нэг хэсэг нь үүсэл гарлаараа фракц болж хуваагдаад байгаа юм. “Алтан гадас” гэхэд л соцдекүүдээс улбаатай. МҮДН гэхэд Да.Ганболдын анх байгуулж байсан Үндэсний дэвшил намаас угшилтай. МоАХ фракц гэхэд л МоАХ-ныхон. 2000 оноос хойш бол арван жил явчихсан нам дээр шинэ залуус, нам бус хүмүүс орж ирээд тухай тухайн үеийнхээ фракцуудын лидерийг дагаад фракцид орсон. Хожим бол бүр сонин юм болсон. ҮЗХ-гоор АН гол асуудлаа шийдэж байгаа учраас 20 хүн нийлээд албан тушаал авахын тулд шантаажийн баг шиг юм бүрдүүлж эхэлсэн. Жишээ нь, ҮЗХ дээр нэг асуудал дээр “Алтан гадас”, МоАХ хоёр хуваагдчихсан, хүчний харьцаа 10 хүний зөрүүтэй гараад ирэхэд нөгөө 20 хүн чинь “дундаас нь хоёр сайд хусчихъя” гээд ороод аль нэг талд нь жин дардаг. Сүүлд бол ийм л “фракцууд” төрсөн.
ҮЗХ гэдэг одоо УИХ-ын сонгуулиас долоон дор юм болчихсон. Энэ бол нам доторхи дотоод ардчилалтай ч холбоотой. Гэхдээ энэ нь зөвхөн АН-ын асуудал биш ээ, МАН дотор ч бий. Энэ бол “том” намын зовлон.
-Тавантолгой тойрсон мэдэгдэл дээр дахиад нэг тойрч асуухад АН, МАН хамтарч засаг байгуулсан хэрнээ аль, аль намынх нь дарга Ерөнхий сайддаа итгэхгүй байгаа юм биш үү. Тавантолгойтой холбоотой албан бичгийг хоёр Энхболд дарга хамтдаа гарын үсэг зурж, хамтдаа томилсон Ерөнхий сайддаа явуулсан байна лээ?
-Наадахь чинь арай өөр чиглэлийн асуудал хөндөөд байгаа юм. Өнөөдөр хоёр намд маш том сорилт гэх үү, зовлон учирчихаад байгаа. Үе солигдох асуудал. Тэр утгаараа нэг, хоёрдугаар үеийнхэн гээд хэсэг хүмүүс байна. 2016 онд хагас нь, 2020 онд бол ойлгомжтой бүгд солигдож таарна. Гэхдээ яг үе солигдоход дараагийн улстөрчдийн үе гарч ирсэн үү гэхэд маш сонин хариулт гарч ирж байгаа юм. Би энэ захиа бичсэн асуудлыг нь Ерөнхий сайдад итгэх, үл итгэхдээ ингэж бичсэн гэж харахгүй байна. 2016 онд хоёр намын хувьд тайзны эхний эгнээнд ямар гоцлол дуучид гарч ирэх вэ гэсэн асуудлыг шийдэх арга зам мөн үү, үгүй юү гээд өөр асуудал юм. Тэгэхээр хоёулаа энэ сэдвийг одоохондоо орхиё. Дахиад 100 хоногийн дараа ярилцъя.
-Тэгвэл Үндсэн хуультай холбоотой сэдэв рүүгээ оръё. Та Үндсэн хуулийн ажлын хэсэг явцуу хүрээнд байгуулагдсаныг хэлсэн. Ер нь энэ УИХ-ын бүрэлдэхүүн Үндсэн хуулийг өөрчлөх чадамжтай юу. Зарим хүн олон намын төлөөлөл орсон учраас өөрчлөх ёстой гэдэг бол зарим нь 76 хүн яриад Үндсэн хуулийг өөрчилж болохгүй гэдэг?
-Ер нь бол 50 хүн ч Үндсэн хуулийг өөрчилж болно. Америкийг үндэслэгчид хоёр, гуравхан хүн төслөө боловсруулаад 50 хүрэхгүй хүн сууж байгаад Үндсэн хуулиа баталсан түүхтэй. 200 гаруй жилийн түүхтэй Үндсэн хууль ингэж л төрсөн. Ингэхдээ институцийн харилцан тэнцэлтэй, хяналттай байх механизмыг зохиож чадсан нь мөнхийн гавьяа болсон. Тэр утгаараа өнөөдөр маш хүчирхэг Конгресс буюу хууль тогтоох байгууллагатай. Маш хүчирхэг Ерөнхийлөгчийн институцтэй. Ерөнхийлөгч нь өөрөө гүйцэтгэх эрх мэдлээ хэрэгжүүлдэг. Маш хүчирхэг шүүх засаглалтай. Энэ гурав нь бүгдээрээ хүчирхэг хэрнээ харилцан тэнцэлтэй. Нэг нь нөгөөгөөсөө хэзээ ч илүү гардаггүй. Гэтэл манай Үндсэн хуульд харамсалтай нь УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага гэж зааснаас үүдээд парламент нь өнөөдөр сэтгүүлчдийн байгууллагын удирдлагыг хүртэл томилж байна. /МҮОНРТ-ийн үндэсний зөвлөл/. Ер нь УИХ-ын томилдоггүй байгууллага гэж үгүй боллоо. УИХ гэдэг үнэндээ 76 дарангуйлагч болчихсон. Гишүүд нь хувь улстөрчид гэдэг утгаар хувь сонирхлоо илэрхийлж бүхий л юманд оролцож байна. Энийг зогсоохын тулд бие биеэ хянадаг механизмыг л бий болгох хэрэгтэй.
-Ямар механизм...?
-Манай УИХ дэндүү бага оврынх байна. УИХ яаж менежментээ явуулж байгааг би дээр хэлсэн дээ. Хамгийн гол улс төрийн шийдвэр намын бүлэг дээр гардаг гэж. Тэгэхээр намын бүлэг манайх энэ хуулийн төсөл дээр ийм “бодлого”-той гээд дэмжчихлээ гэж бодъё. Харин яг нарийн зүйл нь Байнгын хороон дээр шийдэгддэг. Өөрөөр хэлбэл, намын бүлэг гуляш хийх үү, бууз хийх үү гээд шийдэж байгаа юм. Харин Байнгын хороон дээр жинхэнэ нарийн мэргэжлийн тогооч үхрийн махаар уу, хонины махаар уу, ямар ногоо хийх вэ, яаж амтлах вэ зэргийг шийддэг. Юу гэхээр, Байнгын хороо илүү мэргэжлийн байх ёстой. Хуулийнх нь амин сүнсийг гаргадаг. Нэгдсэн чуулган бол зүгээр л товчлуур дарах асуудал. Гэтэл бага оврын парламент буюу 76 гишүүнээ тав, зургаан Байнгын хороонд хуваачихаар нэг Байнгын хороонд 11, 12 гишүүн л ногддог. Ингээд 11, 12-ынх нь зургаа, долоо нь хуралдаа сууж, тэднээс дөрөв нь олонхи болж хуулиа дэмждэг. Институцийн хувьд ийм дутуу дулимаг байгаад байгаа юм. Бойжиж өгөхгүй байна. Хэдий бид ардчилсан парламенттай, 25 жилийн түүхтэй гэж ярьдаг боловч Монголд парламентат ёс төлөвшиж өгөхгүй байна.
-Таныхаар тэгээд УИХ хэдэн гишүүнтэй бол зүгээр вэ?
-УИХ-ыг институцийнх нь хувьд бодоход дор хаяж 120 гишүүнтэй байж УИХ гэдэг утгаараа бэхжиж, чангарна. Түүнээс одоогийнх шиг хувь УИХ-ын гишүүн гэдэг улстөрчид л “төрөөд” байна. Үүнээс нь болж урвалт, шарвалт, санаа оноогоо худалдах, сонирхлын зөрчил, бизнес нь улс төр рүү ордог юм гээд утгаа алдлаа. Яг УИХ өөрөө институцийн хувьд бол хууль тогтоох байгууллага. Дээд биш шүү, хуулиа л тогтоох байгууллага. Харин гүйцэтгэх засаглал нь бүхий л гаргасан хуулийг хэрэгжүүлж байдаг шуурхай, уян хатан байх ёстой. Тэр тусмаа манайх шиг хоёр их гүрний дунд оршдог жижиг үндэстний хувьд гүйцэтгэх засаглал нь их уян хатан байх учиртай. Геополитик, геоэдийн засаг талаасаа ч гэсэн бид энэ хоёр том зах зээлийг ашиглах мөртлөө үндэсний эрх ашгаа хамгаалж ухаалаг бодлого явуулах хэрэгтэй юм. Тэгэхдээ хэлсэндээ, тохирсондоо байх, тэр утгаараа хөгжлийн бодлого тогтвортой байх. Ялангуяа, манайх шиг байгалийн их баялагтай, мега төслүүд нь дандаа 20-30 жил үргэлжлэх улсад нэг засаг гарч ирчихээд өмнөх засгийнхаа бодлогыг үгүйсгээд байвал хэн манайд орж ирэх вэ. Тиймээс төрийн залгамж чанар гэдэг юмыг бодох ёстой. Өмнөх засгаасаа авахыг нь аваад, гээхийг нь гээгээд гол язгуур бодлогоо үргэлжлүүлээд явдаг залгамж чанар манайд үгүйлэгдэж байна. Манайд өнөөдөр хүн болгон л урдахаа үгүйсгэж байна шүү дээ. Уг нь тэр залгамж чанар нь төрийн алтан хайрцагны бодлого байх ёстой. Магадгүй Ерөнхийлөгч тэр бодлогыг тээгч нь байж болох юм.
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтөөр Ерөнхий сайд нь танхимын гишүүдээ өөрөө томилдог болгох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол дурын гишүүн нь сайд нарыг дууддаг, асуудал шийдэхгүй бол огцруулна гэж айлгадаг байдал бий боллоо гэж байна. Энэ дээр та юу хэлэх вэ?
-Аливаа сонгууль гэдэг Дорж, Дулмааг сонгож байгаа зүйл биш. Сонгогчид намыг дугуйлдаг, тэр утгаараа өөрт таалагдсан мөрийн хөтөлбөр бүхий бодлогыг дугуйлдаг. Манай УИХ-ын гишүүд өөрсдийгөө “намын нэрсийн жагсаалт”-ын эхэнд оруулна гэж байгаа юм. Магадгүй насан туршдаа Их хурлын гишүүн болох нь л дээ. Энэ талаар эргээд ярья.
Ер нь яагаад дурын гишүүн сайд дуудаж загнадаг, бусад оронд яагаад тэгж дуудаж загнадаггүй вэ гэхээр сонгуультай л холбоотой. АН, МАН нэрээ дэвшүүллээ. Нэрээ дэвшүүлэхэд хэзээ ч сонгогдож чадахгүй гэдэг юм уу, олонд танигдаагүй хүмүүсээ жагсаалтад оруулдаг. Яагаад гэвэл тойрогт очоод уначихна гээд. Харин намын лидер л болж байгаа бол өөрийн тойрогтоо очдог. Сонгогчид нь улаан фэн нь байдаг. “Тэр тойрог руу очих хэрэггүй ээ, АН-ын дарга нь тэнд үзэх гэж байгаа юм билээ” гэж ярьтал нь сонгогчидтойгоо ажиллаж, тэгж итгэлийг нь авч чаддаг байх ёстой. Тэгж байж тэр хүн намын лидер болдог. Түүнээс ҮЗХ-ны, эсвэл Бага хурлынхаа гишүүдийн дунд баахан найраа тохироо хийж гардаг зүйл биш. Одоо сайд нарын тухай ярья. Намын дарга сонгуульд ачааны хүндийг үүрч өөрийнхөө нүүрээр, өөрийнхөө нэрээр, өөрийнхөө харизмаар сонгуульд яллаа. Сонгуульд нэр дэвшсэн үед нь “Энэ нөхөр намын дарга болсон учраас түүний багт энэ нь Сангийн, энэ нь Хууль зүйн, энэ нь Гадаад харилцааны сайд болох юм байна даа” гэсэн ерөнхийдөө 20 хүний нэрс мэдэгдчихсэн байдаг юм. Яагаад гэвэл, хамгийн хүнд тойрогт очиж намынхаа ачааг үүрч яваа хүмүүс мэдэгдчихсэн байдаг. Өөрөөр хэлбэл, тэд намын лидерүүд. Тэд сонгогдлоо, яллаа, засгаа байгууллаа, сайд боллоо, танхим бүрдлээ. Ард түмний итгэлийг авч маш өндөр саналтай УИХ-д орж ирсэн тэд нарыг дурын гишүүн дуудаж чадахгүй. Мэдээж Ерөнхий сайд нь командаа авч орж ирээд л бүх юмаа УИХ-аар шууд батлуулаад аваад гарна гэж байхгүй. Тэр хүн дөрвөн жил сүүдрийн Засгийн газраараа хянуулж явна.
-Сэдэв маань явсаар сонгуулийн хууль руу орчихлоо. Ер нь сонгуулийн хуулиа сонгууль болгоны дараа өөрчлөх нь зөв үү?
-Сонгуулиас сонгуулийн хооронд маш олон туршилт хийлээ. Энэ бол угаасаа эрх баригчдын, шийдвэр гаргагчдын араншин. Аль ч парламентад учирдаг л зовлон. Түрүүчийн сонгуулийг харсан чинь ийм, ийм алдаа гарсан учраас ингэж, ингэж өөрчилнө гэдэг юм зөвхөн Монголд ч биш, олон орны парламентад гардаг. Тиймээс өнөөдрийн УИХ өөртөө зориулж хууль хийдгийг л болих хэрэгтэй байна. Мэдээж 2016 онд маш ухаалаг хүмүүс УИХ-д гарч ирчихээд сайхан болгоно гэж байхгүй. Одоо байгаа бүрэлдэхүүнээрээ л бүх юмаа одоо л янзлах хэрэгтэй. Цаг нь болчихсон. Эс тэгвээс “эрх барих дээд байгууллага” гэдэг бүх юм руу орж байдаг нэг мангастай болчихлоо. Бүх юмыг зааж зааварладаг, УИХ-ын гишүүд нь яамдад очиж хяналт шалгалт хийдэг. Хяналт шалгалт нэрээр дарамталдаг энэ юмнаас гарах хэрэгтэй.
-Та судлаач хүнийхээ хувьд сонгуулийн тогтолцоон дээр Монголд ямар хувилбар нь илүү тохиромжтой гэж үздэг вэ. МАН-ынхан жижиг мажоритар руу буцах ёстой. 2012 оны сонгууль явуулсан холимог тогтолцоо Монголд тохирохгүй нь гэж мэдэгдэх боллоо?
-Холимог нь илүү тохиромжтой.
-Гэхдээ сонгуульдаа пропорциональ элемент оруулснаас болж намын жагсаалтаар “Энэ яагаад ороод ирэв ээ” гэмээр хүмүүс УИХ-д орж ирлээ ш дээ гэсэн шүүмжлэл байна. Та юу хэлэх вэ?
-2012 оны сонгуулиар нэг алдаа гаргасан нь “намын нэрсийн жагсаалт” гээд пропорционалын зохисгүй хувилбарыг гаргачихсан. Уг нь намын жагсаалтад орсон хүмүүс сонгогчдын саналыг давхар авах тийм хувилбар илүү зохистой. Энэ нь “тохиолдлын” улстөрчдөөс сэргийлдэг арай шударга хувилбар юм. Жишээ нь, Дорж гэдэг хүн намынхаа жагсаалтад эхний 10-т бичигдлээ гэж бодъё. Гэтэл нөгөө нөхөр үндэсний хэмжээн дэх сонгуулиар 90-д оржээ. Ингэхээр жагсаалтын 10 дугаар байр дээр нэмэх нь 90 дугаар байр гэхээр 100. Үүнийгээ хоёрт хуваахаар Дорж 50-д бичигдэнэ. Нам нь нийт сонгогчдын 50 хувийг авсан гэж бодвол 38 суудал гэсэн үг. 50-д бичигдсэн Дорж УИХ-д орж ирэхгүй. Тийм ч учраас намынхаа жагсаалтад яаж ч дээгүүр бичигдсэн сонгогчдоосоо тийм хэмжээний үнэлгээ авч чадахгүй бол тэр хүн сонгогдохгүй. Нөгөө талаас үндэсний хэмжээнд танигдсан улстөрчид сонгогдох илүү магадлалтай.
Мөн УИХ-ын гишүүнийг эгүүлэн татах механизм байх ёстой. Энэ эрхийг бүлэгт нь өгөх нь чухал. Жишээ нь, намын нэрээр гарчихаад өөрөө хувь улстөрч гарчихсан юм шиг улс төрд хувийн тоглолт хийж болохгүй. Тийм хүнд эхлээд сануулга өгнө, дараа нь намын бодлогыг та дэмжихгүй байгаа бол та сонголтоо хий гэж болно. Тэр хүнийг ард түмэн сонгосон ч нам гэдэг нэрд нь 30 хувь, хувь улстөрчид нь 10-15 хувийн л санал өгдөг. Тиймээс нам гэдэг капиталыг ашиглаж сонгогдсон хүний хувьд намынхаа бодлогын эсрэг явбал эгүүлэн татах механизм байх ёстой. Хоёрт, дараагийн сонгуулиар тэр намаас дахин нэр дэвшихгүй байх заалт Улс төрийн намын тухай хуульд байх ёстой л доо. Өөрөөр хэлбэл, бид Үндсэн хуулийг дагалддаг органик хуулиуд буюу Улс төрийн нам, Сонгуулийн хууль, УИХ-ын тухай, Ерөнхийлөгчийн, Засгийн газрын тухай хуулиудаа боловсронгуй болгох хэрэгтэй байна.
-Ярилцсанд баярлалаа. Тантай дахиад 100 хоногийн дараа дахин уулзъя.
-Тэгье, тэр үед ч ярих сэдэв олон байх биз. Амьдрал баян ш дээ.
Ч.Гангэрэл
Эх сурвалж:
"Үндэсний шуудан" сонин
Сэтгэгдэл0
delgermaa uuruu bas daranguilagch.
Би хүн доромжлох их дургүй хэзээ ч хүн доромжилж сэтгэгдэл бичиж байгаагүй Харин энэ удаа бүүр доромжилмоор санагдчихлаа Тэнэг авгай Дэлгэрмаа одоо юу вэ Ардчилалийг хэн эхлүүлсэнийг одоо болтол ойлгоогүй нааж яваа усан тэнэг авгай Наад Зориг Гончиг энэ тэр чинь бүүр сүүлд хөдөлгөөнд орж ирэгсэд чи бол бүүр уучлаарай Чамд ганц л зам байна яваад Ч,Энхээгээс очоод уучилал гуйчих Дараа нь Элбэгдоржийн Хятад гарлийг нуусан нүглээ ард түмэндээ наминчил тэгээд АН-ийн нэг үүрийн дарга хийвэл барав чамд Өнгөрсөнөө бүү хэл одоо юу хийж байгаагаа ч мэддэггүй тэнэг авгай Юу юу гэнэв ээ бүх нам засагт байгаа гэнэ үү уучлаарай засгийн газрын тухай хууль гэж байгаа олоод унш тэр хуулийн дагуу бол жишээ нь ИЗННам наад засагт чинь оогт байхгүй нам ИЗНН надад хамаачгүй л дээ гэхдээ чи битгий өөрсдийнхөө хар ажилд хаа хамаагүй хүмүүсийг чирэх гээд бай бҮДҮҮЛЭГ БҮДҮҮЛЭГ БҮДҮҮЛЭГ АВГАЙ
халзан Ганболд та хоёр нийлж байгаад төмөр замын хөрөнгийг Хятадлуу гаргаж нилээн капитал босгосондоо. Тэр тухайгаа яриач.
Дэлгэрмаа бол харин ч ухаалаг тулхтай улс терч шvv. Монголын Меркел канцлер болох потенциалтай улс терч
ENE TENEG ABGAIGAAR ZOBLOX XIILGEJ BAIDAG MONGOLIIN ERONXII SAID SHIBSHIGT GUTAMSHIGT ARDCHILAL SONOTYGEI
Enhbold lalariig ogtsruulah estoi ter odoo haan ymuu
harin ch uhaantai baih,eregteichuud hor nairuulaad naad uls oron chini sonoj b.a ih medegch mini...
Mongolchyyd!!!ali ert helchihsen YLAAN SAGAISAN HEDEN HYYHEDYYD YLAS BOLJ TOGLOJ BNA DAA!!!!!Mongol ylas tysgaar gyren boloh yagaach ygyi bna?daa....
mash uhaanati yariltslag ugchee.amjilt husie
Ene huniig ahlah zovloh bol gej guisan bol haramsaltai l bn. Singapore dahi elchin saidiin yam gej boon hund surtal, ajlichid ni naad zahiin haritsaanii soyolgui, medleg bolovsrolgui gazar baidag yum. Singapore ongotsnii buudlaasaa ehleed hund surtal chiregdelgui uls bogood tend neg l gazar Mongold baidag hund surtal har baraaniig uzej boloh neg gazar baidag ni Mongol elchin saidiin yam. Ene hun neg ih gaviya baiguulaad irsen yum shig yarih. Mongol hun Singaport passport oo geevel 8 sariin daraa shineer avch boloh bogood Singapore Mongol iin hoorond shuud nislegtei bolson uchir 6 sariin dotor shineer olgoh bolomjtoi tiim bolohoor ta ooroo l hootsoldson ni deer gesen hariu ogson ajiltantai. Mon elchin saidiin yam hamgiin unetei horoolold ordond bh bogood dotor ni yanhan mayagiin huvtsas tom tomor zuusen heden huuhen suuna. Sard heden togrog ter bairand toldogiig setguulch asuugaaarai. 20-30.000$ naashgui gedgiig bat medne. Naad taliin oroond orson bolohoor hir tomiig medeegui. Ene hun tend amidardag bsan bol zovhon bairnii zardal ni 20000-30000$ baisan bh.
Yaduu ornii irgen geheeeree l yaduu uilchilgee avch baih yostoi yu haach yavsan. Humuusee Singapore yavbal Passport oo geej bolohgui. Ugui Bol manai elchin said 8 sariin dotor gargaj ogoh bolomjtoi neeree ongots shuud nisdeg bolson geed 6 sar. 6 sariin hugatsaand ta mongotei bol hoteld ugui bol gudamjind 6 sar amidrana. Elchin saad tuslah bh gej goridoh hereggui uridaas chini nulimaad gargana. Bolovsrolgui teneg ih zantai nuurendee shavar naasan ajilchidiinh aranshind gutraad garna. Ter humuus Mongol orniig mini bidniig toloolood suuj bgaa gej bodohoos l daanch yavdaa gemeer. Tegeed odoo ene hun zovloh genee, jijig baiguullaga udirdaj chadaagui hunuu? Nudnii bulai, nohoin baas l bn.
зайл
Тэр утгаараа наймдугаар сарын 9-нд болох 50 жилийг нь үзчихье гэж бодож байсан л даа. Ингэж үзвэр үзэх гээд чадаагүй аятай ярьж байгаа хүн элчин сайд байсан гэх, ийм хүмүүс төр барьж байна гэхээр ёоо утга алга
Koment ch bas bichigch xvnii bolowsroliig xaruuldag l daa,
чиний бичгийн чадвараас харахад тийм л байнадаа
Ингээд л ажаад байхад нэг улс төрч өөрийн байр сууриа илэрхийлсэний төлөө хэдэн хүн нөгөөхөө янзан бүрээр дуудаад л. Тэр хэлсэн, хэрэглэсэн үг энэ тэрийг нь ээ. Хэн нэгнийг элдвээр хэлээд байгаа зарим хүмүүс ийм байдлаар бусдад хандахаар л нэг санаа сэтгэл нь амарч сайхан болдог юм болов уудаа. Дэлгэрмаа уг нь санаа авууштай л юм ярьсан байна. Ингэж хүн дайрч доромжилсон хүмүүсийн үйл хэрэгт цаагуураа /тухайн хүн, тэр хавьд байгаа өөрийнх хүмүүст нь/ их муу байдаг юм гэсэн. Ер нь бүх юм муу талтай, бас сайн талтай. Хүн болгоны санаа сэтгэлд таарах юм гэж хорвоод огт байхгүй. Аргагүй шүү дээ. Дэлгэрмаа, тэр Энхээ 2 чинь наад зах нь өөр өөр хүйсийн, 2 өөр айлын хүүхдүүд шүү дээ. Хүн гэдэг амьтад чинь хоорондоо ерөөсөө ойлголцож чадахгүй нь 99 хувьтай л байдаг, учраа ололцдог нь 1,2 л хувьтай байдаг байх даа.
Эр эмийн ялгааг энд хэн ч яриагүй байна Тэр ч бүү хэл мэдлэг чадварийн тухай ч яриагүй Айл амьтаны тухайд бидний төрж өсөж хүн болсон адгийн гэх хаягтай соц нийгмийн үед жолоо ч 1000 төгрөгний цалинтай сайд ч 1000 төгрөний цалинтай байсан Энхээ Дэлгэрмаа мань мэтэд яг ижил төвшинд боловсрол олгодог байсан гэдгийг хэлчихий ингэж хэлэх зоригтой хүн одоо байхгүй гэхэд барьсан ч алзахгүй Бодит үнэнийг л хатуухан хэлж байна 20 гаран жилийн өмнө Монголийн төрд гай болсон нь энэ эмэгтэйд багадсан юм байхдаа 2016 онд МАНАН-тайгаа цуг манай гаригаас зайлж тус болоорой
Тээр жил З.Энхболд, Дорлигжав хоёр Эрдэнэтийн хаалгыг эвдэж ороод хөрөнгийг нь хусч эхэлсэн. Засгийн газар болон Ардчилсан нам ард түмнээ дагуулах хаалгыг Сайханбилэг дөнгөж нээмэгц З.Энхболд хаагаад, бүр түгжчихлээ.Онгойхоосоо өнгөрсөн.
ЗИ ГЭДЭГ НӨХӨР НАМЫН ДАРГАД БАТАЛГААЖИХГҮЙ НЬ ТОДОРХОЙ БОЛЛОО. ЕР НЬ Ч БҮТЭХГҮЙ НӨХӨР НЬ ХАРАГДЛАА ДӨӨ.
Ali ulsiin irgen passport shineer avahad 8 sar huleedeg gej sonsson be? Jishee ni ayalj yavaad geesen ued. Ene hunii tolgoildog baiguullaga tiim uilchilgee l uzuulne. 4-5 udaa zalgaj baij asuultiin hariu avna. Meddeg hun ni alga bnaa l gene. Yahaaraa naad zahiin jijighen asuultand hariulah chadvargui hun songoj suulgadag ni ih sonin. Er ni bidniig toloolood suuj bgaa ene humuusiig yaj songon shalgaruulj yavuuldag yum be? Mongol hundee uilchildeggui gazar bn lee. Singapore chuud bolon gadaad humuusdee hun gesen utgaar ni handdag baiguullaga gej oilgohoosdoo l gej bodson. Tiim bolohoor ene hun ajlaa hiideg, baiguullaga terguuleed yavj chaddag gej jiriin irgenii huvid eroosoo setgel torohgui bn.
DELGERMAAG DFEMJIJ BAINA ! UNEN ZUV YARSAN BAINA AA !
Маш сайхан ухаалаг ярилцлага болсон байна.Даанч хөдөө орон нутгаас сонгогдсон туйпуу толгойтнууд сонгохгүй л дээ.
"Гэтэл манай Үндсэн хуульд харамсалтай нь УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага гэж зааснаас үүдээд парламент нь өнөөдөр сэтгүүлчдийн байгууллагын удирдлагыг хүртэл томилж байна. /МҮОНРТ-ийн үндэсний зөвлөл/" ийм үгийг өмнө нь амнаасаа унагаж байсан улс төрчийг санахгүй юм байна. Үндсэн хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах журмын тухай хууль дээр энэ заалтыг ерөөсөө өөрчилж болохгүй гээд биччихсэн байгаа, энэ бол сонгуулийн журмаар төрийн эрх барьж байгаа 2 намын худалдагдсан удирдлагуудын гадны эздийнхээ даалгавараар хийсэн ажил. Энэ хууль Үндсэн хууль батлагдсанаас 10 жилийн дараа 2010 онд батлагдсан. Хуулийн дээрх заалтыг хүчингүй болгохгүйгээр цааш явахгүй. Сонгодог буюу 2 танхимтай парламенттай, гүйцэтгэх засаглалаа ерөнхийлөгч толгойлж парламентийн өмнө хариуцлага хүлээдэг болсны дараа л хөгжлийн тухай ярих байх. Түүнээс нааш 76 луйварчингийн луйвар, дээрмийн тухай үнэн худал нь мэдэгдэхгүй хов живэнд умбасаар Монгол улс дампуурлаа зарлана, харин тэр үед 76 луйварчин ч эздийнхээ гарт нөгөө ертөнц рүү тонилох байх.
ENE EGCH HUU CHIN UURUU BAS DIKTATOR SHIG AVIRLADAG HUN L DEE, HE HE....
Дэлгэрмаа гуай өөрөө их муухай шударга бус бнаа. Яагаад гэвэл хуулийнхаа хувьд З.Энхболдыг УИХ-ын дарга болох ёсгүй байсан гэдгийг одоо хэлж бн. УИХ-ын дарга гэдэг бол бараг улс төрийн намын угшилаасаа татгалзсан хүн байх ёстой. Яагаад гэвэл парламентад суудалтай бусад намууд, бүлгүүдийн байр суурь, зөв зүйтэй байр суурийг ижил тэгш хамгаалж зохицуулж байх ёстой албан тушаал гэдгийг хэллээ. Үнэхээр ч тийм. Гэтэл АН-ын даргын тушаалыг давхар хашиж бгаа хүн. Энэ бол ашиг сонирхолын зөрчлийн дээд хэлбэр. З.Энхболд цөөнхийн гишүүдийн үг хэлэх эрхэнд зарим хэлбрээр халддагаас энэ ашиг сонирхолын зөрчил нь харагддаг. Ийм бх ёсгүй юм. З.Энхболд УИХ-ын гишүүн байх ёсгүй бас нэг үндэслэл нь монгол улсад хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулиар бол тухайн парламентад сонгогдсон гишүүдээс хамгийн өндөр настай нь УИХ-ын дарга болох тов тодорхой хуультай. Энэ хуулийн дагуу Дэмбэрэл гишүүн УИХ-ын дарга болох ёстой юм билээ. Гэтэл энэ хуулийг улайм цайм зөрчиж бгаа нам бол АН. Хуулийг дээдэлье гэж үргэлж ярьдаг ерөнхийлөгчтэй АН ингэж улаймцайм хууль зөрчиж байхад нөгөө ерөнхийлөгч нь мэдээгүй юм шиг ганц ч үг хэлдэггүй. Дэлгэрмаа тавантолгойг явуулахыг зорьж бгаа хүн юм бн. Тийм ч учраас Сайханбилэг дуудаж ирүүлж. Гэтэл Энхболд хориг тавьсан. Тэгэнгүүт Энхболд УИХ-ын дарга байх ёсгүй тухай ярьж эхэлэлээ. Өөрөөр хэлбэл ашиг сонирхол нь зөрчигдөөд эхлэхээр ярьж эхэлж байгаа болохоос биш ашиг сонирхол нь зөрчигдөөгүй бол чимээгүй явж байх бсан бн гэдэгт нь дургүй хүрч бн. Тэрнээс биш анхаасаа АН хууль зөрчөөд Энхболд УИХ-ын дарга болоод бараг 3 жил болж бхад чимээгүй л явж ирсэн хүншд.
АН ийм л идэх уухыгаа булаацалдан алалдсан мафийн бүлэглэлүүд шүүдээ. Тэдэнд улс орны эрх ашиг, ард түмэн гэсэн ойлголт байхгүй, зөвхөн амин хувиа бодсон цөөврүүд. Монгол орныг сүйрэлд ортол 25 жил үймүүллээ. Одоо болсон, дахин нэг ч санал авч чадахгүй, зөвхөн сонгуулийн хууль, хар машин хоёроос өөр найдвар байхгүй. 1996 онд эдийн засаг сэхэх шинж орж цалингаа тавьж дөнгөдөг болсон байсныг эд нар яаж балласан билээ. Мартсан бол санагтун. 2012 онд гайгуй болсон байсныг 2 жилийн дотор ямар болгов? Энэ жил бүр сүйрнэ, харж байгаарай. Элбэгдорж, Энхболд, Сайханбилэг, Алтанхуяг, Баярцогт .. бүгд ичиж зовохоо байсан дээрэмчид, хулгайчууд.
Шударга боловсролтой эмэгтэй, зов ярьсан бна. Энэ 76 д Хоорондоо бие биеээ том амбтад хийгээд бодяихсон.албан тушаал гуйсан хуваасан, хэрэгжихгуй мангар хуулиуд гаргасан этгээдууд бна.
Delgermaa ynen yarij baina.demjij baina.
Балай авгай солиорчээ
Ухаантай ярьсан бна. Тэнэг хүмүүст тэнэг ярилцлага, хариулт зохино.Энхболд намын дарга биш.
Avah,geehiin uhaanaar hand l daa.yariltslaga ogsni toloo zuhchih yuma.tarhi ni goojson yum shig,yamarch bodlogogui1,1-niige hair nairgui haraj bj setgelin taashaal avdag gaj zuil tsetseglej bga ni haraagaad bga lhumuudeesee iluu haramsaltai,hor honooltoi bdald orj bna sh dee.
deegi bol ardchilsan namd nuluutei, lider emegtei bish dhuu dee. hun bur tuunees salahin tuus boldog, araihiij neg uym ysvuulsan chini tolgoigui erunhi said avchraad gaaruulchihlaa. yamar olon ul buteh humuusig toiruulj baina daa. ted nar ni todrood l.
Ta hadam egcheeree bitgii bidniig doromjluulaarai.
ue ueiin obog deedcuudiin xaluun ami bulee tsucaaraa xamgaalj uldeecen ex ornoo ene 76 abch ybj chadaxgui bj 120 bolchood yu xiix gej bgaa buur bxgui bolgox nuu ard tumnee boddog xun tun tsooxon ardchilal gej yriad bgaa ter xumuuc odoo bolnoo ardchilal bishee ene bol darangulal dur ecegcen baaxan darga nar medleg bolobcorol dutuu baij yu yriad bnaa xamag caixan bolobcroltoi cexeetnuud mini xobordol bgaa ter xumuuceec tuclamj abaach archaagui nobchnuudaa xelex ug ch oldoxgui bna nobch gej
Дэлгэрмаа эрхмийн vгэнд авууштай санаа оноо байнаа байна!? Жишээ нь, УИХ-н гишvvн 120 байх...гэх мэт!?
Нэг архинд орсон,казиночин авгайн ярьснаар болно гэж юу байх вэ дээ.
ene avgaig bugd meden shu dee
ярилцлага комментуудыг уншлаа. хараад байхнээ ан-ын талын хүмүүсийн коммментууд бололтой. та нар үнэхээр өрөвдөлтэй харагдаж байна: талцсан, муудалцсан, бие биенээ үгүйсгэсэн. ганц намаа зохицуулж чадахгүй байгаа хүмүүс яаж улс орноо зохицуулж хөгжүүлэх юм бэ? би аль ч намын хүн биш шүү
bid bvgdeerei choinom yaruu nairagchiin nomiig unsh ter nomond(svmtei budriin chuluu)naad uxaantai geed bgaa xvmvvsiin mun chanariig tob todorxoi bichsen bdag um bn lee. buruug bid uuruusuu l xaix xeregtei.uxaangvi munxag xvniig bid uursduu songojter songoson nobshuuddaa ve udamaarai deerelxvvlj doromjluuj bgaagaa xir uxaantai ard tvmen gexeb ee.ungursun xoino ni xooloi suutul baxaraad,nus nulimasaa bartal uilj,jagsaj,ulsuj tsangaxad naad boxir nobshuud ard tvmeniixee vgiig sonsson um uu.vgvi ee xarin esergeerei bid bvgdiig xuuli xvchii baiguulagaar xich tvremgiilj uursdiinxuu umnu ubdug suxuruulex boxir argaa l xereglej bn.etsest ni bid songuuli ugch boloxgvi um bn gedgiig yas maxandaa xvrtel oilgox xeregtei.ene mongoliin ard tvmenii svvlchiin bolomj shvv oi uxaandaa tungaana bizdee.
Дэлгэрмаа бол мундаг улс төрч эмэгтэй, сохорууд ойлгохгүй л дээ.
АН-ын үе солигдох болсоон. Тэр солигдох үед энэ Дэлгэрмаа ч мөн хамаарна. Та нарыг комоороо зайлсан цагт Монголын улс төр цэвэршинэ. Өөр гарцгүй. Хэрээ хэрээнийхээ харыг гайхав гэгчээр одоо Дэлгэрмаа нөгөөдүүлээ юу ч гэж муулаад нэмэргүй. Та нар бүгд зайлах цаг чинь болсон шүү.
de-g demjij b/na. sanaa avuushtai uxaalag yariltslaga bolj....
Монголын хамгийн сайн казиночин,бас архи сайн уудаг эмэгтэйг ерөнхий сайд зөвлөхөөр авсан нь учиртай. Казиногийн хууль батлах үед казиночин зөвлөх хэрэг болно.
Анх АН гарч ирэхдээ нам төвтэй байна, бүх юмыг ард түмэн шийддэг болно гээд Улс төрийн товчоог устгаж байсан. Тэр үед нөгөө дарангуйлагч гээд байсан Филатова нэг бенз л унадаг байсан.Харин одоо бол бүүр дордож манай нам тэр тэр сайдыг нь авна өгөхгүй бол сөнөж байна устаж байна гээд л жинхэнэ дарангуйлж өгнө. Төрийн албаныхан улс төрийн намын гишүүн бус байна гэснээ засаг солигдоод манай намын 10000 хүн ажилгүй боллоо манай намын хүмүүсийг халаад байна гээд гонгиноно. Жинхэнэ нам гэдэг нэрийн доор цугларсан хэсэг бүлэг луйварчдын дарангуйлалд Монгол улс орсныг хүлээн зөвшөөрөх хэрэгтэй
Сайн байцгаана уу? Хөөш хүмүүсээ сэрээчээ. Энэ засаг төр гэж байна уу? Бид нэг ерөнхий сайдтай юм шиг байгаа юм. Тэрнийгээ ямар ард олон бид сонгох биш. Тэр нь тэгээд огт монгол амьдрал мэдэхгүй зөвлөх сонгож авсан юм байна л даа. Тэгээд юугаа зөвлөх юм болдоо хөөрхий. Дэлгэрмаа чи хамгийн хурдан хөгжиж байгаа ямар ч баялаггүй улс оронд дипломат алба хашиж улс орноо төлөөлж байгаад ирлээ. Татвар төлөгчдийн мөнгийг үрж байгаад ирлээ гэсэн үг. Гэхдээ тэдний туршлагыг бүтээлчээр судлаад хөгжилд хэрэг болох санаа олж ирсэн бол магтууштайлдаа. Гэтэл чиний ярьж байгаа үг чинь зөрчил хэрүүл маргаан авах өөдтэй нэгч санаа алга. Та нар энэ бузрын хэрүүл ярьж амьтны хайран цагийг бардаг арчаагүй байдлаа хэзээ хаях юм бэ? Чи Америк явж ирээд радиогийн од болж нэг их хариуцлага дэг журам ярьсан хүн тодорч билээ. Ээжийгээ дагаад л Майдар даргын өрөөнд орж байх үеийнхээ сэтгэгдлийг яриад. Овоо нэг сэхээтэй эх оронч, зарчимч эмэгтэй Монголд нэмэгдэж байгаа юм байна гэж үнэлж байсансан. Гэтэл үр дүн гэж ёстой их санасан газар болсон шүүдээ. Одоо засах жаахан ч гэсэн хугацаа байж магадгүй. Ардчилсан намын лидерүүд гээд байгаа та нар арайчдээ. Ардын нам ч ялгаа алга. Ардчилсан хувьсгал ялаад 25 жил боллоо гээд бас баяр хийгээд байгаа юм даа. Тэгвэл 1946 онд ардын хувьсгалын 25 жилийн ой тэмдэглэж байхад Монгол улс орчин үеийн армитай боловсон хүчин нь дэлхийн хэмжээний мэдлэгтэй офицерүүдтэй, үндэсний их сургуулиа байгуулаад шинэхэн сайхан барилгад нь монголын залуучууд сураад эхний хэсэг нь төгсөөд эргээд тэр сургуульдаа багшлаад эхэлчихсэн аж үйлдвэрийн комбинатыг байгуулаад үндэсний үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүнээ үйлдвэрлээд экспортод гаргачихсан үндэсний ажилчин анги бий болчихсон, эх орондоо боловсрол эзэмшсэн эмч, багш, малын эмч гээд дээд боловсролтой сэхээтнүүдээ гадаад дотоодод бэлтгэж эхэлсэн ямар үсрэнгүй хөгжлийн үе байсныг түүх бэлээхэн гэрчлээд өгнө. Та нар энэ 25 жилд юу гээчийн бантанг хэний заавраар хийгээд одоо ямар үр дүнд хүрчихээд байгаагаа эрүүл ухаанаар бодоод ичээч. Ард түмнээсээ зоригтойгоор уучлал гуйгаад зайгаа тавьж өгөх цаг болжээ. Чамайг би шудрага нэр төртэй аав, ээжтэй байсны чинь хувьд энэ үгийг хэлж байгаа юм. Чиний аавын бичсэн “Зам” романыг уншиж, чиний ээжийн дуулсан “Уяхан замбуу тивийн нар”-ыг сонсож хүндэтгэж байдгийн хувьд хэлж байна. Жааханч гэсэн сайн эцэг,эхийн хүмүүжлийн үлдэц байгаа байлгүй гэж найдалж байна.
z.enhboldiig oilgohgui yum.alban tushaalaa ashiglaad helchibuul gej bodloo
Авилга авах гэж байгаа юм.
"Түмний нэг"- тэй санал нэг байна.Егөөдхөд энэ УИХ гэдэг байгуулалга бүхнийг хийгээд ард түмэн бид хуулиа батлаад явчихвал аль аль талдаа хэрүүл шуугиангүй амар юм бишүү?дотоодын дайснуудаа?!Ардчилал гээд эм эргүй хийрхэх юм. Эх орноо өөд татсан юуч алга харин дампуурлын ирмэг дээр авчирчаад тас нуугаад байгаагаа бас л ардчилал гэх байхдаа!Улс орноо залж яваа ухаантай хэд нь бугд хууль бус томилгоотой хоорондоо эвлэрч чададгүй тэнэгүүд түмэн олныг эвлүүлж нэгдүүлж хөгжүүлж чадахгүйдээ итгэхгүй байна тэгээд ч өр зээл дээр нь төрийн хулгайчуудад хөндийлүүлээд эх орон газар нутаг хөрсөн доорх баялаг чинь бидэнд наалдсан юмгүй сөнөж дууслаашдээ.Ардчилсан худалчууд нь бүгд худлаа ярьж хууран мэхлэнэ.25 жилд эх орон ард түмэнд ганц ч өөдтэй юм хийсэнгүй. Гайгүй юм хийлээ гэхэд араасаа заавал сүйрэл хөнөөл дагуулна. Аймшигтай ч түүнийгээ их ажил хийсэн мэтээр ажирахгүй алтдаж мөнгөдөөд ард түмнийг мунхруулана.Сая ерөнхийлөгч гээч нь тайлангаа тавих гэж мэдээлэлийн хэрэгслээр олон ангит инээдмийн цуврал гарагхаа шахлаа.Хариуцлага,хууль дүрмээ уландаа гишигчхээд цайруулж тэнэгтүүлж байгаа царай нь.Яагаад ийм хуурамч байдлыг эрхэмлээд байнаа?Ярихдаа шудраг байдлыг эрхмэл юу юу...Нэг өдөр бүүр том хуурах вийдээ таминь!!! Анхаарахтүн!
Сайханбилэг хэн ч биш МАНГУУ дүрдээ итгээд байгаа юм биш биз? Элбэгдорж, Баяр, Баярцогт нарын УТСАН ХҮҮХЭЛДЭЙ!!! Элбэгдоржийн энэ засгийг унагаа!!! Энхболд засгаа ав!!! СОНГУУЛЬ болоход АРДЧИЛСАН НАМЫН ѲМНѲѲС улс тѳрийн кареерийн авсанд орсон Элбэгдорж, Баяр, Баярцогт нар хариуцлага хүлээх юм уу? Хэн ч биш утсан хүүхэлдэй Сайханбилэг хариуцлага хүлээх юм уу? ҮГҮЙ З.ЭНХБОЛД хариуцлага хүлээнэ!!! ЭЛБЭГДОРЖТОНГУУДЫН ХУЙВАЛДААНЫ засгийг түлхэн унагаж ХУУЛЬ ёсны ЭЗЭН нь ЗАСГАА АВ!!!
end tendgui neg negendee tomorhson, ataarhsan, medemhiirsen dongosolt. omhii hulgaich luivarchdiin tsoriin gants sonirhol ni idej uuh. end mongoliig hogjuuleh, omhii namgaas ni tatah huseltei neg ch amitan baihgui. ich mongonii toloo neg 1-teigeen orsoldson nam nertei luivarchdiin bulegleluud. shunaldaa nud ni sohorson hulgaich nar. zoosnii toloo nudee uhahad belen luivarchinguud
Хөөе,хөөе,"эрхэм" хатагтай та өөрөө энэ завхралыг зохион бүтэгчдийн нэг мөн бус уу.Хаанаас ч юм ирсэн харь гарагийн хүн шиг юм донгосохоо боль.Чи бол Монгол улсыг сүйрүүлж байгаа ардчилал хэмээгч хорт нянгийн үрждэг өмхий жорлонгийн нэг өт, тэр тусмаа бүдүүн өт нь.Энэ бүх завхралыг гардан хийсэн та нар шиг эрүүгийн элементүүд ингэж хариуцлагаас зайлвал ард түмэн буруутаж таарахгүй биз дээ.Аа,тийм нээрээ та нар шиг эрүүгийнхнийг сонгосон ард түмэнд их буруу байгаа юм байна.
Miatiin ongotsond baidag setguuld yariltslaga ogson bsan. Shine sorgog hund sanaa ogoh yum yu ch bgaagui. Tend helnii surguulid surdag huuhiin yarih hemjeenii l zuil yarisan baiv. Minii gants hiisen zuil shuud nislegtei bolgoson yavdal yum gesen bsan. Manai bayachuud hulgailsan mongoo ochij zartsuuldag nuudag gazar bolohoor tednii talaas tatgalzaad bath asuudalgui yum chini.
Ардын нам гэдэг цуст нам байгаа цагт ардчилал гэж байх ч үгүй ард түмэн амар заяа үзэх ч үгүй.
odoogin 76-g tsøølmøør bhad yun 120 dendenee eruul uhaantai l baimaar daraagin 20 jild toroos torson bayjuud 30-aar nemegdej ard tumni amidral mon deeshilj haragdaach.
"Тер зев (сайн) менежер байж чадвал" улс ямар амжилтанд хvрч болдогийн нэгэн жишээ - Синга!?
Ottawagiin elchind bas AN namiin neg mederel muutai eregtei baigaa. utas avaad hariulahiin orond hun zagnaad bdag bolovsrolgui arhichin. Teriigee avaad AN Zailaarai. tanaihiig bolovson huchingui gej medne tegehdee diplomat alband tiim humuus bailgaj bolohgui.