Мягмар - 04 сарын 23,
2024
1937 оны 6 сарын 14-ний өдөр П.Гэндэнгээс сайд нарын Зөвлөлийн Ерөнхий сайд А.Амарт бичсэн захидлаас.....
* * *
Сайд нарын Зөвлөлийн Ерөнхий сайд хүндэт нөхөр
Амар таны энэ завсарын амрыг эрээд өчүүхэн миний бие та бүхний гүн хамгаалал ба Холбоот Улсын гайхамшигтай өршөөлөөр хязгаар нь үзэгдэхгүй хар далайн захад ямарч гачигдалгүй хуучин хэвээр гэр бүлийн хамт сууж байгааг сонсгохын ялдамд таны улс төрийн их хэрэг ба бие лагшин хийгээд өрх хотлоор туйлын бат энх төвшин хөгжиж буй бизээ.
Өчүүхэн мунхаг би дөчин хэдэн жил оршсон зах хязгаар нь үзэгдэхгүй их шар тал нутаг ба сэргэлэн шар нар, салхины цэвэр амьсгал болон мөн элэг махны садан салбар хийгээд та их баригчид удирдагчидаас ёслон салсаар нэгэн жил хагас болов.
Энэ жил хагасын дотор хоцрогдсон үхээнц дорой би өөрийн орон нутаг ба ах дүү нар хийгээд малын үнэр, аргалын утаа зэргийг үргэлжлэн сэтгэл санаанаас гарахгүй өдөр шөнийн зүүд бодол болон байх юм.
Намайг эргэж албан тушаал горилж байна гэж битгий бодоорой. Намайг анх явуулахдаа нэг жилийн хугацаагаар гэсэн боловч одоо жил хагас болоод байна. Буцая гэхээр буцаахгүй гэх юм. Юуны учир энд байлгаад байгааг мэдмээр байна.
Амралтанд сууж буй би байтугай ял хэрэгт холбогдсон хүн ч халдаж үйлдсэн тогтоол тушаалыг сонсохыг хүсдэг, сонсохч ёстой хэмээн ойлгож явдаг юм.
* * * Ёслогч гээгдэн жигшигдсэн тэнэг Гэндэн мөн.
* * *
Сэтгэгдэл0
Uneer mundag zahia bnaa! Yun dalain ereg baihav dee! Hoorhii doo!4
Оросын дэмжигчид шалтаг заавал олох юмаа Одоо бие биенээ матаж Оросуудыг унтуулахгүй байсан гэнэ үү Юмны учир шалтгааныг ойлгохгүй байж худлаа мэдэмхийрч хуцахийн Энэ бүхэн Оросын тагнуулын ухаалга нарийн ажилалгааны үр дүн шүү дэээ
Үнэн юм чинь яах юм бэ? Найзынхаа жороо морийг нь авах гэж матаж байсан тохиолдол хүртэл байдаг юм билээ.
Zugeer zahiag unshval Mongolchuud bie bieniigee alban tushaalaas bolood nuhdag baisan n deer yees yum bishuu!??bid Orosuudad l buruu ogood bdg mataach manjiin tsus holildsonoo odoo huleeh heregtei yum bishuu?
Монголчууд нэгнээ манжуудад матаад малгай дээрээ чулуу авч тавьдаг байсан нь үнэн. Бодоо нь анх Данзангаа нухасанаар эхэлсэн. Орсуудыг унтуулахгүй нэг нэгнээ матдаг байсан цаг саяхан хүртэл байсан.Хөөрхий дөө хүний нутагт хэлмэгдэн очсон хүний энэ захиаг унших бүрт ямар хэцүү байсныг төсөөлж ч чаддаггүй юм. Нацагдорж, Чойном гээд л хөөхрийлөлтэй хувь тавилантай улс олон байж дээ
Bodoo danzang nuhaad l...
нухна гэдэг чинь хүнийг хэвтүүлж гижигдэж тоглохыг хэлдэг шүү дээ. Нухаж тоглосон л хүмүүс бололтой умаа.
Уул нь Бодоо нь 1922 онд, Данзан нь 1924 онд нухуулсан биз дээ. Хэн хэнийгээ нухсан юм бол доо...
1920-30 ond 35000 hun bie bienee gijigden togloson bh ni ee.tegej yavaad buunii aman deer 35000 uulaa sanamsarguigeer unaad zolgui tohioldloor ood boljdee.yamar ch allaga hyadlaga boloogui yum bn.
Danzan bodoo hoyoriin heden ond uhsen ni yamar hamaatai yum be.bodoo danzang nuhsan l gesen bol nuhsan.tegsen chini haa hamaagui on yariad bh yum.
Baabariin ulgert samuursan malnuud bh shiv dee! Medeej orosiin noloo huchtei baisaan gehdee ter 35000 n ihenhi n lam nar tgd tsereg armiinhan baisan yum! Ter yed hediigeer gadnii noloo ih baisan ch ev negdeltei baisan bol lam lamaa mataj tsereg tsergee tsaash n haruulahgui l bsn yum! Ydaj tal n uldehgui yu!!Nogoon malgaitnuud gj urvagch nariig sonsoo l biz dee! Odoo tednii ur sad huuliin baiguullagad uldej estoi mongolchuudaar togloj bna daa!
Богд хаан, Сүх жанжин, Бодоо, Данзангаасаа урвасан, Коминтернийг дагаж хамтрал, комуун гэж далдганасан, Кминтернд байнга матаас бичсэн, 1932 оны ардын бослогыг хэтэрхий харгисаар дарсан цэргийнхэн, Лхүмбийн хэргийг эхлүүлсэн ногоон малгайтнууд, эрдэмгүй лам нар, ховч, матаасчид гээд тусгаар тогтнолын дайснуудыг 1937 онд цэвэрлэсэн юм. Завсарт нь хэлмэгдсэн хүн байлгүй яах вэ. Үүнийг хийхдээ Сталиныг ашигласан нь Маршал Х.Чойбалсангийн тактик байв. Тэгээд ч гадаад нөхцөл байдал маш хүнд байсан юм шүү.
Bie bieniigee chadhiilgeed l mataad l muriad l ... Ataarhaad l busdaar husuulaad l tgd oodlohgui tgd dampuuraad l baidag ym bna daa! Jaahan hun shig baisan ye n Chingis bolood tsedenbalizmiin yed l baij dee! Busad yed n nohoitood l baij dee! Ta 5 r angiin huuhdees uhaantai yu?????
tuuheesee suraltsah heregtei shuu. Ug uguulber bur ni gaihaltai. Bi ch gesen nutagaa sanachilaa.37 on bol aimshig shuu. 600 myangaas 25 myangiig alsan gej bodohoor . Hervee odoo 3 saya hun gej uzvel 125 huniig tsaatslasan gesen ug. Tuuheesee suraltsaya.
Zahianii aguulgiig bodoj unshaachee
Бие биенээ хядсаар л.....
35000 hun chadhiilgesen tuuh bol mongol mongoloo l matsaar duusgasan shuu dee! Komintern medeej shuu dee! Mongol mongoloo mataad hyduulahad gadnii humuust hamaagui shuu dee!Er n huuchin (Baabariinh bish )tuuh 60 onoos omno barag unen ym shuu dee!
Aav ni huugee mataad ehner ni nohroo mataad oorsdoo onchirtsgooj baij dee.orosuud yamar ch buruugui yum bn.
omhii orosuud mongoliin yazguurtnuudiig honooj mongoliig tolgoigui bolgoson bie biee matsan gedeg hudlaa orosuud oorsdiinhoo hiisen yalt hergiig zovtgoh hudal hooson ug shuu mongolchuudaa mongolchuud bie biedee itgehgui bolgoh hort yavuullaga uma
Unen unen mongol zaluuchuud erchuud estoi mataachid yum bn lee ! Bi bieeree uzsen yum 1000 erhund usreed 10 n erhun shig busad n novsh bdg ym bn lee! Mongol tsus ugaasaa iim yumuu? Es bol bohirdson yumuu buu med!
хазгар Гэндэн Коминтерний л бууны нохой шүү дээ. Монголын том лам нар миний үгэнд ордоггүй, намайг тоодоггүй, Амар лам нараа өмөөрдөг гэж Сталины чихнээс хонх уясан хүн чинь энэ хүн өөрөө шүү дээ. Хойно хоригдож байхдаа өөрийн өчүүхэн хар амины төлөө мөн ч олон хүнийг матаж, араасаа чирсэн дээ.
Matah gutgeh hoyor oor bhaa.eruuden shuuj hucheer gutguulsen shuu dee.
Эрүү, шүүлт амссан ч хэнийг ч маталгүй хүнээрээ үлдэж, амь гарсан хүн зөндөө байдаг юм.
ЧИ МУУ БЭЭЖИН ХАВНЫ ШЭЭС ТҮҮХИЙГ ИЛТ ГУЙВУУЛЖ, ИХ ХҮНИЙ НЭРИЙГ ЮУНД БУЗАРЛАНА ВЭ? ЧИ ҮХДЭЛ БОЛНО ДОО. ХУЖААГИЙН ШЭЭС ЧИ ЭЛБЭГДОРЖТОЙГОО НИЙЛЭЭД "ЧОНОН СҮЛД" ХУЖААГИЙН КИНОГ ШҮТЭЭД, ХОШНОГОО ХАВЧААД ХЭВТЭЖ БАЙ.
1932 онд цахиур буу, модон муна, ташуураас өөр зэвсэггүй ард түмний бослогыг онгоц, танк, хуягт, их буу ашиглан харгислан дарсан хүн чинь энэ хазгар Гэндэн юм.
Лхүмбийн хэргийг эхлүүлсэн хүн чинь энэ хазгар Гэндэн юм.
Хазгар Гэндэн чинь Нянгар маягийн ямар ч боловсролгүй, хувьсгалын далимаар засагт гарсан зальжин, ховч, малын хулгайч л юм билээ.
Haanaas iim teneg yum sonsoo ve? Estoi odoogiin saiduud l magadgyi nyngar ch bilyy tuuntei tostei baih!
хэдийгээр маш өрөвдмөөр хувь тавилан болов ч гэндэн бол коментерний бууны нохой гэдэгтэй бүрэн санал нэг. тэр өөрийнхөө сонгосон хувь тавилангийнхаа золиос болсон хүн. хорь гучаад онд болсон аймшигт харгислалын золиос бологсод бараг бүгд толгой дараалан өөрсдөө өөрсдийнхөө өмнө буруутай. хэрэв тэд арай хүнлэг арай уужуу арай ухаантай арай зохион байгуулалттай байсансан бол оросын больщевикуудын идиш болж тийм олуулаа хүйс тэмтрүүлэхгүй байж болох л байсан гэж би боддог юм. монголчууд бид өнөөдөр ч өөр хоорондоо эв нэгдэлгүй өчүүхэн хувийн эрх ашгийнхаа төлөө нэг нэгийгээ барьж идэхээс буцахгүй байгаагаас гадаад харгис гүрний тоглоом болж байна. монголд гадаадын хөрөнгө оруулалтыг зогсоох хүсэл ганцхан улсад л байгаа. үүнийг ойлгохгүй ойворгон загнацгаах тэнэг монголчуудаа яалтай билээ.
Пэлжидийн Гэндэн нь 1895 онд хуучнаар Сайн ноён хан аймгийн Үйзэн вангийн хошуу буюу одоогийн Өвөрхангай аймгийн Тарагт суманд төрсөн юм байна. Багадаа бусдын л адил адуу мал хариулж өссөн байна. 1922 онд нутагт нь эвлэлийн үүр анх байгуулагдахад гишүүнээр элсч 1924 он хүртэл хошууны эвлэлийн үүрийн даргаар ажиллаж байгаад 1923 онд МАХН-д гишүүнээр элссэн байна. Улмаар хошууны 1924 оны Ардын Их Хуралд сонгогдож анхны үндсэн хуулийг батлалцаж явжээ. Тэрээр энэ их хуралд маш идэвхитэй оролцож хамгийн олон удаа асуулт асуусан байдаг. Тус хурлаас улсын бага хурлын гишүүдийг сонгож, даргыг нь томилох болоход тухайн үед ардын их хурлыг удирдаж байсан Хичээнгүй сайд хэмээх Балингийн Цэрэндорж түүнийг санал болгосноор П.Гэндэн улсын бага хурлын тэргүүлэгчдийн даргаар томилогдож 1928 он хүртэл ажиллажээ. 1928 оноос МАХН -ын Төв хорооны ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад 1932 оноос Монгол Улсын Ерөнхий сайдаар томилогдсон. 1936 онд бүх албан тушаалаасаа огцорч Зөвлөлт Холбоот Улсад амрахаар яваад 1937 оны 7 сарын 10-д эх орноосоо урвасан хэмээх хилс хэрэгт ял тулгагдан баривчлагдаж, 1937 оны 11 сарын 26 ны өдөр ЗХУ-д цаазлагджээ. Түүнийг асар их тамлан зовоож, хилсээр хэрэгт гарын үсэг зуруулах гэж оролдсон боловч зураагүй. Харин дурайлган зурж, дараа өдөр нь буюу 11 сарын 26 нд цаазалсан. Энэ тухай Оросын архивт үлджээ. Түүнийг цаазалсан нь Монголын олон арван эх орон гэж дуугардаг нөхдүүдэд маш хүнд туссан. Олон хүн хөдөө гарч, мал ахуй эрхлэх болжээ. 1962 онд П.Гэндэнгийн нэр төрийг цагаатгасан хэдий 1990 он хүртэл түүний нэрийг хэвлэл мэдээллээр дурдахыг хорьж байсан байна. 1956 онд ЗХУ-ын Дээд шүүх П.Гэндэнг цагаатгасан. 1993 онд түүний охин Цэрэндулам амьдарч байсан байшинд нь Улс төрийн хилс хэрэгт хэлмэгдэгсдийн дурсгалын музейг нээсэн юм байна. Ер нь 1921 оны 7 сарын 10-ны шөнө Намын нэрээр Монголын сор болсон цэрэг, улс төрийн өндөр албан тушаалын 180 хүнийг шар хаданд аваачин буудан хороосон гэдэг. Нүгэлтэй нам юм даа.
1932 онд цахиур буу, модон муна, ташуураас өөр зэвсэггүй ард түмний бослогыг онгоц, танк, хуягт, их буу ашиглан харгислан дарсан хүн чинь энэ хазгар Гэндэн юм.
Москва руу Коминтерн руу хамгийн их матаас бичсэн хүн чинь энэ хазгар Гэндэн шүү дээ.
Балингийн Цэрэндоржтой нийлж Данзанг нухсан этгээд юм биз дээ?
Danzan chin ooroo urvagch bsn shuu de! Bayn hund bayjihtun! Gj heldeg bolohoos yduu hund tegj heleegui l bhgui yu!Ter yed hen bayn baisiim be? Hedhen feodal tgd hytad hudaldaachid l bayan bsn yum shuu dee!jaahan bodoh yum bol ta nariin aavuud bugd l booluid bsn yum shu de! Bool hund bayjigtun geed ch yah bilee dee!
Ер нь 1921 оны 7 сарын 10-ны шөнө Намын нэрээр Монголын сор болсон цэрэг, улс төрийн өндөр албан тушаалын 180 хүнийг шар хаданд аваачин буудан хороосон гэдэг. Нүгэлтэй нам юм даа. Оноо андуураагүй биз
Цуурхал тараах дэмий дээ.
ali ch uls orond alvan tushaal, erh medel, horongo mongonii toloo yu ch hiihees butsahgui humuus bsan, odoo ch bgaa, ireeduid shudarga yos togtoh bhaa
49.0.161.211 ээ чи 100 айлд орогносон хужаа шүү дээ. Түүх яаж мэдэх вэ дээ. Шээс чинь гоожлоо юу
Чамаас илүү мэднэ.
Ер нь бол Өвөрхангайнхнаас өмд, гутлаа холхон байлга гэж өвөө, эмээ захьдаг байсан нь үнэн юм билээ.
хазгар Гэндэн Коминтерний л бууны нохой шүү дээ. Монголын том лам нар миний үгэнд ордоггүй, намайг тоодоггүй, Амар лам нараа өмөөрдөг гэж Сталины чихнээс хонх уясан хүн чинь энэ хүн өөрөө шүү дээ. Хойно хоригдож байхдаа өөрийн өчүүхэн хар амины төлөө мөн ч олон хүнийг матаж, араасаа чирсэн дээ.
Yamar saikhan yaruu sonsgolontoi heltei zahia ve .. Iim zahia bichsen hun bolovsrolgui gej bi lav huvidaa itgehgui baina .. Manai tord baisan baharhal torom humuusiin tuhai tuuh zohiodog bolson bololtoi ....
Кора, битгий худлаа дүр эсгээд байгаач, чи.
1. 1932 оны бослогын дараа ерөнхий сайд болсон хүн. 2, Лам хүн ардаа хамтрал нугалаа аллагаас авран хамгаалж баяжигтун гэсэн лоозон дэвшүүлж 1932 он хүртлэх нугалааг зассан хүн, 3. лам нараа алахгүй гэж Сталинтай муудсанаас болж алтан амиа алдсан эх оронч хүн, Яагаад алахгүй удаад байсныг мэдэх үү та нар. Тэр үедээ гэндэнг чойбалсан цэдэнбал шиг шүтэж биширч хүндэлдэг байсан тул шууд алж чадахгүй их хэлмэгдүүлэлт эрчээ авсан 11 сарын сүүлээр үндсэн хууль тунхагласан өдөр нь цаазалсан түүхтэй.
Яагаад өмд гутлын хулгайч гэсэн тухай. Энэ нь шууд утгаараа биш юм. Дээр үед оны ялгаа цэрэгт ид байх үед нэгнээ дээрэлхэх гэж өмд гутлыг хулгай хийж нуудаг байж. Ингээд өмд гутлдаа алдсан хүн дарга жа нартаа жинхэнэ дэглүүлдэг байж. Энэ олон эрчүүдээс өвөрхангайхан л хэнэггүй зоригтой сэргэлэн сийрэг байж дор нь буцаагаад хэн нэгний гутал өмдийг туугаад дарга жа нарын дэгээс хол байж чаддаг байж. Иймд бусад нутгийнхан болохоор тэгж чадахгүй дарга жа даа дэглүүлдэг байсан юм. Имйд бусад нь Өвөрхангайнханы энэ овсгоонд хорссондоо ингэж муулах болмон түүхтэй. Ер нь бүх лнутгийнхан амд гутал хулшайлдаг алддаг байсан юм. Цэргээс энэ үг анх ингэж гарсан түүхтэй. Одоогийн залуус энэ тухай юу ч мэдэхгүй шүү. Ер нь зоригтой сийрэг чадмаг хүн л хулгай хийдэг. Тийм газрынхан толгой ухаан сайтай байдаг хуультай. Халхад Өвөрхангайнхан, Ойрдод Увс л хулгайчаараа дуудуулдаг. Гэтэл энэ 2 аймгийнхан лав л тоондоо гавал байлгийг багш хүний хувьд би ажигласан. Амьдрал дээр ч эд их сайн явдаг. Увсынхан Өвөрхангайханыг бодвол нэлээд дотуур тамиртай, муу санаатай айхтар зальтай улс. Өвөрхангайхан харин хэнэггүй дэндүү зоримог гүжирмэг хээгүй нээлттэй хүмүүс байдаг.
Tuuhee medehgui baij demii bitgii yarij bai, Danzang nuhah bolson 1924 onii hural deer genden zugeer lneg tuluulugch yamar ch erh medelgui negen baisan um, Nom unsh
Хөөрхий Гэндэн агсан нэгэн үе хэт сагсганаад хэтэрчихсэн гэдэг биздээ. ӨХ-хан ер нь болчимгүйлдээ. Одоо тэр АН-ын дэмжигчдийн хорооны дарга гэнэ үү нэг далбигануур байнаа. Тиймэрхүү хүн байсан гэдэг.
Коминтерн тэрний толоологч нам гэж баахан монгол хэлтэй оросын буриад халимагууд это уед Монголд баахан бантан хутгаж улс торийн тэргуудийг бугдийгнь оросуудад матах сэгсруулээд Данзан Бодоо Сухбаатар Нарын хорлож алах оросуудын гараар алж замаасаа зайлуулж байсан туух одно бол онгорхойшд.Тэр уед Монголд оросуудын даалгавараар ажиотаж байсан энэ онин нудтэй оросууд более бугд комментарий тагнуулууд дандаа Оросын эрх ашигийн ууднээс Монголд бантан хутгаж явсан угаасаа урвагч царайлсан матарууд байдаг!Буриадуудын магтаад байдаг хувьсгалч нар болох Ренчино.Элдэв Очир,ерньл бугдээрээ улаан оросын тагнуулууд,цаашаа кремельруу монголчуудын хэн но Оросод ээлтэй хэннь ээлгуйг матах суудаг байсан умхий Дулзингууд
Buriaduud er n ugaasaa l urvaj baisan odoo ustlaa! Hariugaa avlaa!odoo tuuhend ch uldehgui! Tgd l orovdmoor l duusna! Iim l bna!
Энэ түүх Бээжин хавны шээснүүдэд өчүүхэн ч хүртээлгүй юм. Яатуугаа саацгаа
TUUHEE UNSH.EH ORON ,ELGEN SADNAA SANANA GEDEG HETCUU.TUUHEE MEDEHGUI BAIJ YUND HEN NEGNIIGEE HELEH HELEHGUI UGEER DOROMJILDOG YM BE.HUN CHANRAA L HARUULJ BAINA.OORIIGOO HUMUUJUUL.
Агуу хүн
УЛС ТӨРИЙН ЦӨЛЛӨГ.АЮУЛТАЙ ЯЛ ШҮҮ. . . МАНАЙ ДЭЭДСҮҮД ЭРХ ЧӨЛӨӨГ ИХ ҮНЭЭР .ЦУСААРАА ОЛСОН .АВЧИРСАН АЧТАГУУД ШҮҮ. .