Бямба - 04 сарын 20,
2024
Соёлын өвийн төвөөс Булган аймгийн Нийгмийн хөгжлийн хэлтэстэй хамтран айраг, түүнийг хийх өв уламжлалыг ЮНЕСКО–д бүртгүүлэхээр ажиллаж байна.
Эхний шатанд айраг хийж байгаа үйл явц дэс дарааг видео бичлэг хэлбэрээр гадаад орчуулга тайлбартайгаар ЮНЕСКО–д хүргүүллээ. Монгол оронтой өрсөлдөн Киргиз, Казахстан улсууд айргийг өөрсдийн өв хэмээн бүртгүүлэхээр материалаа хүргүүлээд байгаа юм байна.
Нийгмийн хөгжлийн хэлтсийн дарга Н.Дайвий–Од, манайхан айргaa өөрийн өв болгон бүртгүүлэх боломж байгаа. ЮНЕСКО-ийн Соёлын өвийн төвийн бүртгэл дээр ажилладаг мэргэжилтнүүд нь гадаад хүмүүс тул айраг, түүнийг хийх уламжлалын талаар огт ойлголтгүй хүмүүс. Бид тэдэнд ойлгох хэмжээний тайлбар хийх хэрэгтэй болж байна. ЮНЕСКО-оос тодруулга асуулт удахгүй ирнэ гэж ярилаа.
Монголын ард түмэн эртний уламжлалаараа айргийг хэрхэн хийж байгааг бодит амьдрал дээр харуулсан дүрс бичлэгийг ирэх зун Булган, Архангай, Өвөрхангай, Дундговь, Төв аймгуудад хийж явуулах юм байна. Манай аймгийн хувьд Сайхан, Баян–Агт, Могод сумдаас нэг нэг айл сонгож дүрс бичлэг хийх юм байна.
П.Батням
Эх сурвалж: "Монцамэ" агентлаг
Сэтгэгдэл0
киргиз айраг ч тасархай сайн юм байна лээ. Киргизэд Зүүнгарын хавцалын дэргэд амралтанд амарч байхдаа уудаг байсан. Оюутан байсан тэгээд ч нутгаасаа хол сурч байсан болохоор киргизийн айраг тийм сайхан амттай байсан байх аа.
ZASS SOLIORTSGOOH YUM , NUUDELCHDIIN L UNDAA ...ADUUG OMCHILJ BURTGUULSNEES YALGAA YU BNA ? CHINGIS GEJ NEG HOSHGIRTSGOOSON ...ODOO AIRAG MAIRAG BOLOOD HADUURCHIHSAN ..
Зүүн гарын хавцал гэж одоогийн узбекийн нутаг л даа. Нэг тийм усан цахилгаан станцын хажуугаар төмөр зам, автозам , гол ус бүгд ганц хан километр өргөнтэй хавцалаар дайрч гардаг юм байна лээ. Ферганы хөндий ч гэлүү нэг их хөвөн мөвөн тариалдаг газар уруу орчихдог. Тэгээд их өндөр уулстай , Тэр ууланд нь зэрлэг алим ургадаг юм байна лээ. Дээр үед Зүүнгарын улсын цэргүүд энэ хавцалаар орж ирээд узбек, киргизүүдийг их хядсан гэнэ лээ. Тэгээд л тэр аймшигийн аюул орж ирдэг хавцалыг нь Зүүнгарын хавцал гэдэг болсон гэж л хэлнэ лээ. Бодвол манай баруун монголчууд л түйвээж явсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд хаант оросод дагаар орсны дараа л орос цэргүүдтэй хамтарч зүүнгар чуудыг хөөж гаргасан гэнэ лээ. Тэр газар нь элдэв амралт , сувиллын газрууд олон юм байна лээ. Бараг гучаад жилийн өмнө л дөө. Одоо ч шал өөр болоо байлгүй дээ. Магадгүй киргизүүд нь айргаа бүлэхээ больчихоо байлгүй дээ. За за ёстой хэн мэдлээ.
MONGOL TEGVEL NERMELEEREEE
Зүүнгарын хавцал гэхээр Монгол нутаг байна даа. Иссык Күль нуурын эрэг дээр Сарт Халимагууд амьдардаг гэсэн. Уг нь дээр үед халимагууд тэнд бас нүүдэллэн амьдарч байсан байгаа юм. Зүүнгар, Манжийн дайн болж Зүүнгар ялагдаж нутгийн Манж, Орос хувааж авсанаас Оросын талд үлдсэн ойрдууд сүүлд түрж орж ирсэн хасаг, киргизүүдийн нөлөөнд лалын шашинд орж Сарт Халимаг буюу лалын сарыг шүтдэг халимагууд болсон юм. Зарим нь бүр хасаг, киргизийн дунд уусаж алга болсон
Зүүнгар нутгийн манж гэж юу байдаг юм бэ?
Монгол гэдэг үндэстэн үүсэн бүрэлдсэн цаг үе хасаг хиргисүүдээс өмнө юм.Одоогийн хасаг болон хиргисүүд 15 р зууны дунд үед үүссэн.Хиргисүүд дээр үеийн Енисейн хиргисүүдэд бага хамааралтай тэгээд тухайн үед енисейн хиргисүүд айраг уудаг байсан гэх баталгаа байхгүй.Тэгэхээр монгол гэдэг нэр л айраг хэн анхлан хэрэглэж эхэлсэн баталгаа болно.Манай махан толгойнууд үүх түүхээ сайн судалж баримт баталгаатай нь хасаг хиргисүүдтэй өрсөлдөх хэрэгтэй.
үнээн үнэн! Айраг бол цэвэр Монгол бүтээгдэхүүн! ойрдууд гэгдээд байгаа хүмүүсээс ихэнх нь айраг уудаггүй, хийж мэддэггүй шүү дээ, соёл, ёс заншил нь ч бас Халх Монголчуудаас нэлээд өөр, яагаад вэ??!!! Харин хасаг, киргизийн зарим овог аймгууд айраг хийдэг нь жинхэнэ Монгол овог, аймгийн үлдэгдэл учраас тэр үү?
13р зуунд хиргисүүд Енисей мөрний орчим амьдарч ойн иргэд гэгдэж байсан.Ойн иргэдэд ямар юмных нь айраг байх вэ.Хасгууд бүр бол хожуу үүссэн. Хасгууд бол Зүчийн харьяаны талын нүүдэлчний соёлтой жалайр, үүшин, найман, хэрэйд,мэргэд,татаар, хонгирад,хатаган,долоод,сухан,баарин гэх мэтийн монгол аймгууд болон баруун Сибирийн түрэг болон монгол хэлтэн ойн иргэдийн холимог бүтэцтэй шинэ угсаатан.Нууц товчоонд 13 р зуунд монголын тайчуудын сүлдэс аймгийн Сорхон Шар шөнө дөл болтол айраг бүлэх бөлгөө гэсэн өгүүлбэр бий.Энэ бол баталгаа болно.Харин 13 р зуунд хасаг болон хиргис гэсэн үндэстнүүд айраг хийж бүлж байсан гэх батлагаа хаана ч байхгүй. Иймээс айраг бол монголчуудад хамааралтай
Енисейн хиргисүүдийг монголын баарин аймгийн Хорчи ноён захиргаандаа авсанаар бас л монгол овог аймгууд одоогийн хиргисүүд маш ихээр орсон.Баарин,долоод,ноёнхон,найман хэрэйд татар,мэргэдүүд бас могол буюу монгол гэж гэж нэрлэсэн улсууд одоогийн хиргисүүд дотор бий.Ойрдууд мэдээж ойн иргэд байсан учир айраг цагаа бараг хэрэглэдэгүй байсан.
айргийг бүртгүүлснээр монголд ямар ашиг тус ирэх вэ?
Burtguullee geed yu ch bolohgui. Ter ulsuud mongoloos airgiig bulaagaad avchih bish demii um hiij mongoo urj baih um. Burtguulj baigaa heden novshnuud mongo iddeg arga baih daa
Монголчууд хэзээ шинэ юм хийж бүтээж байлаа даа. Киргизүүд анх хийсэн гэдэг нь үнэн байхаа.
Ойн модон дотор айраг хийж болдог арга туршлагаасаа хуваалцаач хөө.Монголчуудын дээд өвөг монгол хэлтэн талын Скифүүд анх айраг хэрэглэж байсан баримт байдаг юм.Скифүүдийн удам Хүннү нар .Хүннү нарын удам одоогийн Монголчууд юм.
үнээн үнэн! Айраг бол цэвэр Монгол бүтээгдэхүүн! ойрдууд гэгдээд байгаа хүмүүсээс ихэнх нь айраг уудаггүй, хийж мэддэггүй шүү дээ, соёл, ёс заншил нь ч бас Халх Монголчуудаас нэлээд өөр, яагаад вэ??!!! Харин хасаг, киргизийн зарим овог аймгууд айраг хийдэг нь жинхэнэ Монгол овог, аймгийн үлдэгдэл учраас тэр үү?
өрсөлдөөд байхдаа яахав дээ. айраг цагаан идээ эсгий гэр таван хошуу мал чинь угаасаа түрэг угсаатнуудын бидэнд өвлүүлсэн соёлшд. угаасаа тэдний юмшд. юмаа мэдэж хуцуаж баймаар юм.
Chi oooroo holo chip huts