Германы сонгодог гүн ухааны төлөөлөгч Л.Фейербах, Гегель нарын сор зарим бүтээлээс өмнө танилцуулсан. Одоо германы сонгодог гүн ухаан гэдэг тэр агуу зүйлийг үндэслэгч агуу их Иммануил Кант-ын “Гэгээрэл гэж юу вэ ?” гэсэн бяцхан бүтээлийг монголчууддаа толилуулж байна.
Ямар ч гэсэн би залуустаа германы философын 3 том ноён оргилын нэг нэг бүтээлээс танилцуулав. Ингэж өөрийгөө зовоохын учир нь манай залуусыг философи гэсэн агуу дээд зүйлд дур сонирхолтой болгох гэсэн чин хүсэл бөлгөө.
Гэтэл сүүлийн үед монголын зарим “сэхээтнүүд” философич С.Молор-Эрдэнэ хийгээд философи орчуулсан намайг байтугай германы сонгодог философчдыг загнах хараах “өндөр дээд” хэмжээнд хүрээд байна. Усан тэнэг чинь ийм хэмжээнд хүрсэн бол Та нарыг удахгүй няц дарна гэдгээ амлаж байна…
Агуу их Кантын тухай
Германы сонгодог философыг үндэслэгч Иммануил Кант 1724 онд Пруссийн Кёнигсберг хотод төрж 1804 онд мөн тэндээ нас баржээ. Тэрээр Соён Гэгээрэл хийгээд романтизмын завсрын үед буюу Европ тив феодалын бурангуй ёсноос ангижирч байсан түүхэн үед амьдарч байсан юм.
Нэр хүнд бүхий Кёнигсбургийн их сургуулиа эцэг нь нас барсны улмаас орхисон Кант гэрийн багш хийж эхлэв.
Чухам энэ үедээ 20 гаруйхан настай И.Кант “Түгээмэл жам ёсны түүх ба тэнгэрийн онол” (1755) ном бичиж анхдагч аварга том мананцараас үүссэн Нарны системийн үүслийн тухай таамаглал дэвшүүлсэн нь одоо ч гэсэн гайхашрал төрүүлдэг. Мөн И.Кант амьтны ертөнцийн гарал үүслийн ангилал буюу янз бүрийн амьтдыг боломжит гарал үүслээр нь ангилж үзэх оролдлого хийж байсан нь Ч.Дарвины хувьслын онолд тун ойртсон хэрэг юм. Тэр угаасаа л оюун ухаан нь задарсан хүн байжээ.
Түүнээс хойш И.Кант Кёнигсбургийн Их Сургуульд л багшилсан юм. Өөр ямар ч ажил хийгээгүй. Чингэхдээ тэр цэвэр гүн ухааны талбарт ажиллах өөрийн зорилгыг ингэж тодорхойлсон:
1. Би юу мэдэж чадах вэ ? (метафизик);
2. Би юу хийх ёстой вэ ? (ёс суртахуун);
3. Би юунд найдахыг зориглох вэ ? (шашин);
Эндээс дараачийн дөрөв дэх зорилт гарч ирэх ба энэ нь: хүн гэж юу вэ ? гэсэн асуулт юм. И.Кант “ердөө” л энэ дөрвөн асуултад хариулах гэж амьдарсан юм. Тэгээд түүндээ хариулж чадсан бөгөөд тэр нь энэ байна:
1. Цэвэр оюун ухааны шүүмжлэл (1781) – гносеологи (эпистемологи)
2. Практик оюун ухааны шүүмжлэл (1788) – ёс зүй (этик)
3. Эрэгцүүлэх чадварын шүүмжлэл (1790) – гоо зүй
Насан туршийн бодол сэтгэлгээгээ хэдхэн жилийн дотор гарган бичсэн эдгээр бүтээл нь И.Кантыг XYIII зууны агуу их сэтгэгч, дэлхийн философи сэтгэлгээний ноён оргилийн нэг болгосон юм. И.Кант ажил хэрэгч германчууд ч гайхмаар чанд хатуу дэглэмээр ажиллаж өөрийгөө шахдаг байв. Иймээс тэр: “Sapere aude! буюу өөрийн оюун ухааныг ашиглах эр зоригтой бай” гэсэн Гэгээрлийн уриатай байв.
И.Кантын ёс зүйн сургаальд хүнийг: хүн бол үзэгдэл, хүн бол өөртөө байгаа юм гэсэн хоёр талаас нь авч үздэг. Эндээс И.Кант :”Шашин бол өөрийн агуулгаар ёс суртахуунаас юугаараа ч ялгагдахгүй” гэж дүгнэсэн байдаг.
Ингээд И.Кант:”Хэчнээн ч хамаагүй, юуны ч тухай хамаагүй эрэгцүүл, харин захирагд” гэсэн гаргалгаа хийжээ.
Гэгээрэл гэж юу вэ ? (Эссе)
Гэгээрэл бол хүн өөрийнхөө буруугаас болж оршин буй насанд хүрээгүй байдлаасаа гарч буй явдал юм. Насанд хүрээгүй байдал гэдэг нь өөр хэн нэгний удирдлагагүйгээр өөрийн бодол санааг ашиглах чадваргүй байхыг хэлж байна. Өөрийн буруугаас насанд хүрээгүй гэдэг нь бодол санаа дутсандаа биш, харин харин хэн нэгний удирдлагагүйгээр бодол санаагаа ашиглах шийдэмгий зан, эр зориг дутагдахыг хэлж байна. Sapere aude ! – өөрийн оюун ухааны ашиглах эр зоригтой бай ! энэ бол Гэгээрлийн гол уриа юм.
Залхуурал, хулчгар зан хоёр бол байгаль аль хэдийн бусдын удирдлагаас чөлөөлчихсөн атал хүмүүсийн нэн олонхи хэсэг бүхий л амьдралынхаа туршид насанд хүрэлгүй үлддэг тэрхүү шалтгаан мөн; чухам энэ шалтгааны улмаас бусад хүмүүс тэдний эрхийг замаас нь авч асрамжлагч болоход амархан байдаг. Тэгээд ч насанд хүрэхгүй байх нь нэн таатай байдаг ! Хэрэв надад миний өмнөөс сэтгэдэг ном байвал, хэрэв надад намайг орлодог оюун санааны номлогч байвал, мөн миний амьдрах хэв маягийг урьдчилан бичдэг эмч гэх мэтчилэн бүгд байвал надад өөрийгөө зовоох юу ч байхгүй.
Хэрэв би мөнгийг нь төлж чадаж байвал надад бодож сэтгэх шаардлага байхгүй; энэ уйтгартай ажлыг миний оронд өөр хүн хийнэ. Асар олон хүний (тэдний дунд бүх эрчүүд) насанд хүрэх явдлыг хүнд хэцүү төдийгүй, нэн аюултай, энэ бол асрамжлагчдын хийх ажил гэж үздэг. Харин тэрхүү асрамжлагчид нь олонхийг хянах дээд хяналтыг нэн дуртайяа хүлээн авдаг.
Үүнийхээ дараа эдгээр асрамжлагчид гэрийнхээ малуудыг номхчилж, өөрийн хариулж буй эдгээр хүлцэнгүй амьтдаа тэдний тусламжгүйгээр нэг ч алхам хийхээргүйгээр халамжлан хамгаалдаг, энэ бүхний дараа эдгээр амьтаддаа хэрэв тэд бие даан явахыг оролдвол ямар аюул занал учрахыг хэлж өгдөг. Үнэндээ бол энэ аюул нь тийм ч сүрхий биш юм, учир нь хэд хэд унасныхаа дараа хар аяндаа яваад сурчих эд л дээ; гэхдээ ийм нөхцөл байдал нь тэднийг шийдэмгий бус болгож, түүгээр айлгаж байдаг бөгөөд цаашдын оролдлогоос сэргийлж байдаг юм.
Ингээд тодорхой хүн бүр түүний хувьд бараг жам ёсны зүйл болсон насанд хүрээгүй төлөв байдлаас гарах нь маш хүнд байдаг. Энэ нь тэр ч байтугай тухайн хүнд их эвгүй, эхэнд үедээ тэрээр үнэхээр өөрийн оюун ухааныг ашиглах чадваргүй байдаг, учир нь түүнд хэзээ ч ийм оролдлого хийхийг зөвшөөрдөггүй байсан.
Дүрэм журам, томъёолол зэрэг нь ухаалаг хэрэглээний буюу чухамдаа өөрийн байгалийн өгөгдлийг буруугаар ашиглах механик зэвсэг бөгөөд байнга насанд хүрэхгүй байх дөнгө мөн. Түүнийг хаясан хүн ч гэсэн өчүүхэн төдий ангалаар нэн итгэлгүй алхам л хийж чадна, учир нь тэрээр ийм чөлөөт хөдөлгөөнд дадаагүй байдаг. Чухам ийм болохоор тун цөөхөн хүн л өөрийн сүнсийг боловсронгуй болгож, насанд хүрээгүй байдлаас салан гарч, итгэлтэй алхам хийж чаддаг юм.
Гэхдээ олон нийт эрх чөлөө олгомогц өөрөө өөрийгөө гэгээрүүлэх нь илүү боломжтой, тэр ч байтугай бараг гарцаагүй. Учир нь тэр үед олон нийтийн дээр тавигдсан асрамжлагчдын дундаас насанд хүрээгүйн дарлалыг өөрөөсөө таягдан хаяж, өөрийн давуу талын оюун ухааны үнэлгээний үзэл санааг эргэн тойрондоо тарааж, хүн бүрийг бие даан сэтгэхийг уриалагч бие даасан сэтгэгчид олддог юм.
Гэхдээ энэ болтол тэдний дарлал дор байсан олон нийтийг дараа нь хэрэв ямар ч гэгээрэл үйлдэх чадваргүй зарим асрамжлагчид буруу турхирвал тэднийг мөн энэ дарлалдаа үлдэхийг албадаж болдгийг санаж явах хэрэгтэй. Бий болгосон эзэн буюу бий болгосон өмнөх эзнээр нь хөөн мөрдөж өш хонзон авах урьдач бодол суулгах хортой. Энэ шалтгааны улмаас олон нийт гэгээрэлд зөвхөн шат дараалан хүрч болно.
Хувьсгалын тусламжтайгаар хувийн дарлал, ашиг завшаан хайгчид болон эрх мэдэлд дурлагсдын зүгээс ирэх дарлал мөлжлөгийг арилгаж болох ч хувьсгалын тусламжтайгаар бодол сэтгэлийн дүр төрхийн жинхэнэ шинэчлэлийг хэзээ ч хийж чадахгүй; шинэ урьдач бодол нь хуучны нэгэн адил ухаанаа алдсан олон нийтэд гай болно.
Үүний тулд зөвхөн эрх чөлөө шаардлагатай, чингэхдээ хамгийн энгүүн, чухамхүү бүхий л тохиолдолд өөрийн оюун ухааныг нийтийн өмнө ашиглах эрх чөлөө хэрэгтэй. Гэхдээ би бүх зүгээс битгий бод ! гэсэн дуу хоолой сонсож байна. Офицер: битгий бод, зөвхөн биелүүл гэж байна ! Сангийн яамны зөвлөх: битгий бод, зөвхөн төл гэж байна ! Санваартан: битгий бод, зөвхөн итгэ гэж байна ! (Энэ дэлхий дээр цорын ганц номлогч: юу ч хамаагүй, юуны ч тухай хамаагүй бод, харин захирагд гэж байна) Энд газар сайгүй эрх чөлөөг хязгаарлаж байна.
Гэхдээ ямар хязгаарлалт гэгээрэлд саад болдог вэ ? Ямар нь саад болдоггүй, харин ч дэм болдог вэ ? гэвэл: өөрийн оюун ухааныг нийтийн өмнө ашиглах нь ямагт чөлөөтэй байх ёстой, зөвхөн энэ л хүмүүст гэгээрэл өгч чадна гэж би хариулах байна.
Гэхдээ оюун ухаанаа хувьдаа ашиглах нь маш хязгаарлагдмал байх ёстой ба гэгээрлийн хөгжилд онцгой саад болохгүй байх ёстой. Оюун ухаанаа олон нийтэд ашиглана гэдгийг би хэн нэг эрдэмтэй хүн бүхий л уншигч олны өмнө хэрэгжүүлж буй тэр зүйлийг ойлгож байна. Харин оюун ухаанаа хувьдаа ашиглана гэдгийг би итгэн хүлээлгэж өгсөн иргэний албан тушаал буюу албыг хэрэгжүүлж байгааг ойлгож байна.
Нийгмийн ашиг сонирхлыг хөндсөн зарим ажилд нийгмийн аль нэг гишүүдийг идэвхигүй байлгаж байгаад Засгийн Газар зохиомол нэгдмэл байдлын тусламжтайгаар тэдгээрийг нийгмийн зорилгыг хэрэгжүүлэх буюу наад зах нь эдгээр зорилгыг устгуулчихгүй тогтоон барихад чиглүүлж байдаг тийм механизм хэрэгтэй. Энд мэдээж хэрэг шүүн хэлэлцэхийг зөвшөөрөхгүй, харин үг дуугүй захирагдах ёстой.
Гэхдээ үүний зэрэгцээ (нийгмийн) механизмын энэ хэсэг нь нийт нийгмийн, тэр ч байтугай дэлхийн иргэдийн нийгмийн гишүүн гэсэн утгатай бөгөөд энэ агуулгаар өөрийн бүтээлийн жинхэнэ утгаар олон нийт рүү хандсан эрдэмтэй хүн болно, ингээд тэр эрдэмтэй хүн нийгмийн идэвхигүй гишүүний хувьд түүнд даалгасан ажил хэрэгтээ хор хохирол учруулалгүйгээр шүүн хэлэлцэж мэдээж хэрэг болно.
Ухаандаа даргаасаа тушаал авсан офицер албан дээрээ энэхүү тушаалын зөв эсэх хийгээд ашигтай эсэх талаар цэцэрхвэл маш хөнөөлтэй явдал болно; тэр үг дуугүй тушаал биелүүлэх ёстой. Гэхдээ шударга ёсны үүднээс тэрээр эрдэмтэй хүний хувьд цэргийн албаны алдааны тухай шүүмжлэл хийх, үүнийгээ шүүн хэлэлцэх гэж өөрийн олон түмэнд санал болгохыг түүнд хориглож болохгүй.
Иргэн хүн тогтоосон хэмжээний татвар төлөхөөс татгалзаж болохгүй; тэр татвар төлөх үүрэгтэй, тэр ч байтугай татварыг муу санаагаар үгүйсгэвэл гүтгэлэг (бүх нийтийн эсэргүүцэл өдөөж болзошгүй учир) хийсэн хэргээр шийтгэл хүлээж ч болно. Гэхдээ энэ хүн энэ бүхнээс үл хамааран хэрэв эрдэмтэй хүний хувьд татвар төлөлт төгс биш буюу тэр ч байтугай шударга бус болох талаар өөрийн бодол санааг олон нийтийн өмнө илэрхийлэх нь түүний иргэний үүрэгтэй зөрчилдөхгүй.
Үүний нэг адил санваартан Бурхны хуулинд суралцаж буй шавь нартаа хийгээд мөргөлчдөд сүм хийдийнхээ бэлэгдлийн дагуу номлол унших үүрэгтэй, учир нь тэр ийм нөхцөлтэй бөгөөд ингэж зориулагдсан. Гэхдээ тэр эрдэмтэй хүний хувьд бүрэн эрх чөлөөтэй, сүм хийдийн бэлэгдэл дэх алдаа хийгээд шашин, сүм хийдийн ажил хэргийг илүү сайнаар явуулах өөрийн бүхий л санал бодлыг олон түмэнд мэдээлэх эрхтэй ч байж болно. Энд түүний сэтгэл санааг зовоох юм юу ч байхгүй. Үнэн хэрэг дээрээ тэр санваартны хувьд түүнд зааж өгсөн тэр зүйл нь өөрөө үзэмжээрээ сурахад чөлөөтэй биш харьцаанд байгаа тэр зүйлээ хэн нэгэн өөр хүний нэрээр биш, харин өөрийн хүслээр гарган илэрхийлэх ёстой юм.
Тэрээр ингэж хэлж болно: манай сүм ингэж ингэж сургадаг ба түүний гаргадаг үндэслэлүүд энэ байна. Тэр энэ тохиолдолд хэдийгээр бүрэн итгэл үнэмшилтэй өөрөө бичээгүй авч, мөргөлчдөд зориулан эдгээр үндэслэлээс бүхий л практик ашиг тусыг гарган авдаг, гэхдээ л тэр үүрэгтэй учраас номлох ёстой. Учир нь эдгээрт үнэн нуугдаж байгаа, ямар ч тохиолдолд эдгээрт дотоод шашинтай зөрчилдөх юу ч байх боломжгүй юм. Хэрэв тэр санваартан зөрчилдөх ямар нэг юм байгаа гэж үзэх ахул өөрийн албаа чин сэтгэлээсээ хашиж чадахгүй бөгөөд шашны цол хэргэмээ хураалгах ёстой.
Улмаар санваартан хүн оюун ухаанаа мөргөлчдийн өмнө ашиглах явдал бол түүнийг тухайлан хэрэглэсэн л хэрэг юм, учир нь эдгээр мөргөлчид бол хэдийгээр олон хүн цугласан байж болох ч зөвхөн нэг гэрийн хүмүүс юм. Чухам үүний улмаас тэрээр санваартны хувьд эрх чөлөөгүй, мөн эрх чөлөөтэй байж болохгүй, учир нь тэр бусдын даалгавар биелүүлж байдаг.
Харин эрдэмтэй хүний хувьд өөрийн бүтээлээр дамжуулан жинхэнэ олон түмэнтэй, чухамдаа бол дэлхийтэй ярьж, өөрийн оюун ухааныг олон түмний өмнө хэрэглэж байвал санваартан өөрийн оюун ухааныг хязгааргүй эрх чөлөөтэй хэрэглэж, өөрийн нэрийн өмнөөс ярьдаг юм.
Үнэн хэрэг дээрээ бол ард түмнийг асрамжлагчид (оюун ухааны зүйл дээр) өөрсдөө насан хүрээгүйчүүд байдаг гэж үзэх нь тэнэглэлийг мөнхжүүлсэн тэнэглэл мөн.
Гэхдээ лам нарыг төлөөлсөн хурал мэтийн ямар нэг нийгэмлэг, эсвэл нэр хүндтэй бүлэг (Голландад тэдгээрийг анги гэж нэрлэдэг) сүм хийдийн ямар нэг өөрчлөгдөшгүй бэлэгдлийг тогтоох тангараг тавин зүтгэх эрхтэй байж болно, тэд ийм маягаар өөрийн гишүүд бүрээс, улмаар ард түмнээс дээд асрамжлал олж авах, тэр ч байтугай түүнийгээ мөнхжүүлэх гэж байгаа бус уу ?
Би үүнийг огт боломжгүй гэж хэлж байна. Хүн төрөлхтнийг бүх үеийн туршид цаашдын гэгээрлээс ангид тогтоон барих зорилгоор хийсэн иймэрхүү төрлийн гэрээ нь дээд эрх мэдэл (энд эзэн хааныг хэлж байна-Орч.Х.Д.Г), рейхстаг хийгээд хамгийн тансаг энх тайванч гэрээ хэлэлцээгээр хийсэн байсан ч гэсэн туйлын утгаар хүчин төгөлдөр биш юм.
Ямар ч эрин үе өөрийн танин мэдэхүйг өргөтгөх боломжгүй (юуны өмнө нэн шаардлагатай), алдаанаас зайлсхийсэн, ерөөсөө гэгээрэлд урагшаа хөтөлж хүчрэхгүй тийм зүйлээ дараагийнхаа эрин үед амлах хийгээд үлдээхээр тангараглаж болохгүй. Энэ бол урагшлан дэвжих энэхүү хөдөлгөөнд угаасаа оршин буй анхдагч зориулалт бүхий хүний мөн чанарын эсрэг гэмт хэрэг болохсон билээ.
Ирээдүй үеийнхэн ч гэсэн хууль бусаар болон хорон санаагаар гаргасан ийм шийдвэрийг таягдан хаях бүрэн эрхтэй. Аль нэг ард түмэн ямар хууль гаргасны шалгуур нь энэ хуулийг ард түмэн өөртөө зориулж ийм хууль гаргасан эсэх тухай асуудалд байдаг.
Тэрээр тодорхой дэг журам бий болоход сайн сайхныг хүлээж буй мэт түр зуур үүнийг хүлээн зөвшөөрч болно. Энэ үед иргэн бүрт, юуны өмнө санваартан бүрт эрдэмтэй байдлаар олон нийтийн өмнө ярих эрх чөлөөг олгох хэрэгтэй, өөрөөр хэлбэл, өөрсдийн бүтээлд оршин буй дэг журмын дутагдалд хамаарах шүүмжлэл гаргаж, чингэхдээ бий болгосон дэг журам энэхүү ажил хэргийн мөн чанарыг үзэх үзэл бодлууд олон нийтэд тархаагүй, тийм сүрхий батлагдаагүй үед нь эрдэмтэй хүмүүс дуу хоолойгоо нэгтгэн (бүгдээрээ биш ч гэсэн), шашны байгууламжийг өөрчлөх талаар нэгэн дуугаар зөвшөөрсөн тэрхүү нийтлэгүүдийг өөрсдийн хамгаалалтад авах, гэхдээ хуучнаа дэмжихийг хүсч буй хүмүүст саад болохгүй гэсэн санал хаанд санал гаргах хэрэгтэй юм.
Гэхдээ ямар нэг тогтмол зүйлийг тойрсон, шашны тогтсон зүйлд олон нийтийн эргэлзээг төрүүлэхүйц хэний ч зүгээс шүүмжлэлд өртөхгүй гэрээ хэлэлцээр байгуулах нь огт зөвшөөрч болохгүй явдал бөгөөд энэ нь хүний нэг амьдралын хугацаанд байсан хэдий ч ингэснээрээ төгс төгөлдөрт тэмүүлэх хүн төрөлхтний хөдөлгөөнөөс цаг хугацааны зарим хэрчмийг үгүйсгэж, энэхүү цаг хугацааны хэрчмийг үр ашиггүй, улмаар ирээдүй үеийнхэнд хортой болгож байгаа юм.
Хүн өөрийн гэгээрлээ хувьдаа хойшлуулж болно, энэ тохиолдолд ч гэсэн мэдвэл зохих тэр асуудлуудаа тэр хэсэг хугацаанд л хойшлуулж байгаа юм. Гэхдээ өөртөө зориулсан, тэр тусмаа ирээдүй үеийн гэгээрлээс татгалзах явдал бол хүн төрөлхтний ариун эрхийг зөрчиж, гишгилж байгаа хэрэг мөн.
Гэхдээ ард түмэн өөрөө өөрийнхөө асуудлыг шийдвэрлэж чадахгүй байгаа бол ард түмний асуудлыг эзэн хаан шийдвэрлэх бүр ч бага эрхтэй юм. Түүний хууль тогтоох эрх мэдэл хааны хүсэл зоригт ард түмний бүх хүсэл зориг нэгдэж байдагт л оршдог.
Хэрэв хаан аливаа үнэн болон хуурамчаар боловсронгуй болгох явдлыг иргэний дэг журамтай зохицуулахыг л анхаардаг байгаа бол энэ нь тэрбээр албат нартаа өөрсдөө шийдэхийг зөвшөөрсөн хэрэг, өөрийн сүнсийг аврахад юу хэрэгтэйгээ хий гэсэн хэрэг: энэ нь түүнд хамаагүй юм; түүний ажил бол бусад хүн энэхүү авралаа хайхад нь хэн ч хажуугаас нь хүчээр саад хийхгүй байхыг харж хянах, мөн түүнд хүч хүрэхээрээ туслах явдал мөн.
Албатууд нь үзэл бодлынхоо учир начрыг олох гэж чадан ядан байгаа тэрхүү бүтээлүүдийг хянахыг Засгийн Газартаа даалгасан үедээ хаан энэ хэрэгт хутгалдан оролцож өөрийн агуу ихэд хохирол учруулдаг, түүнчлэн тэрээр үүнийг өөрийн үзэмжээр хийж, мөнөөх Caeser non est supra Grammaticos гэсэн шүүмжлэл дагуулахаар үл барам өөрийн улс дотроо үлдсэн бүх албатуудынхаа хувьд тусгай дарангуйлагч нарын оюун санааны харгис ёс тогтоож дээд эрх мэдлээ бүр ч илүү гутаадаг.
Хэрэв бид одоо гэгээрсэн зуунд амьдарч байгаа юу гэж асуувал үгүй гэж хариулах ёстой: харин бид гэгээрлийн зуунд амьдарч байгаа юм.
Өнөөгийн бүрэлдэн тогтсон нөхцөл байдалд хүмүүс нийтдээ шашны хэрэг явдлыг өөр хэн нэгний удирдлагагүйгээр өөрийн бодол санааг найдвартай бөгөөд сайтар ашиглаж чадах буюу ингэх төлөв байдалд ороход маш олон зүйл дутаж байна.
Гэхдээ л одоо бол энэ чиглэлээр боловсронгуй болох зам хүмүүст нээлттэй болж, гэгээрэлд хүрэх буюу хүмүүс өөрийн буруугаас оршин байгаа насанд хүрээгүй байдлаас гарах замд учрах саад тотгор улам бүр багассаар байна. Энэ утгаараа манай зуун бол гэгээрлийн зуун буюу Фридрихийн зуун юм.
Өөрийгөө сул дорой гэж үзээгүй, шашны ажил хэргийг хүмүүст тулган хүлээлгэхгүй байхыг өөрийн үүрэг гэж үздэг эзэн хаан бол тэдэнд энэ талын бүрэн эрх чөлөө олгож, тэр ч байтугай шашинд тэсгэлтэй ханддаг гэсэн бардам алдраасаа татгалзаж чаддаг, тийм хаан бол өөрөө гэгээрсэн байдаг бөгөөд хүн төрөлхтнийг насанд хүрээгүй байдлаас чөлөөлсөн, наад зах нь засгийн газрын асрамжийн тухай ярих үед сэтгэл зүрхтэй холбоотой ажил хэрэгт өөрийн оюун ухааныг ашиглах боломж хүн бүрт олгосон гэсэн талархал өөрийн үеийнхнээс хүртэж, хойч үеийнхэн түүнийг алдаршуулдаг юм.
Ийм хааны үед шашны нэр хүндтэй төлөөлөгчид албан үүрэгтээ хохирол учруулалгүйгээр эрдэмтэй хүний хувьд тэдний (сүм хийдийн) хүлээн зөвшөөрсөн бэлэгдлээс аль нэг талаар гажсан өөрийн дүгнэлт хийгээд үзэл бодлыг чөлөөтэй, ил тод хэлж болно; үүнийг албаны ямар нэг үүргээр хязгаарлагдаагүй дурын хүн бүр ч илүү ихээр хийж болно.
Эрх чөлөөний энэхүү сүнсийг түүнчлэн өөрийгөө буруу ойлгосон засгийн газрын зүгээс бий болгосон гадаад саад тотгортой тэмцэл хийхэд хүрсэн тэр газарт гаднаас нь тархааж болно. Ийм засгийн газрын өмнө эрх чөлөөнд нийгмийн амгалан тайван байдал хийгээд аюулгүй байдлын талаар санаа зовох зүйл байдаггүй гэдгийн жишээ нь энэ болно. Хэрэв хүмүүсийг харанхуй бүдүүлэг байдалд хэн ч санаатайгаар барихыг оролдохгүй бол хүмүүс харанхуй бүдүүлэг байдлаас өөрсдөө салан гарах чадвартай байдаг.
Би гэгээрлийн үндсэн агшин нь хүмүүс өөрсдийн буруугаас, голдуу шашны асуудлаар насанд хүрээгүй байдлаасаа гарах гэж буй явдал гэж тодорхойлсон, учир нь урлаг хийгээд шинжлэх ухааны талаар бол манай эрх баригчид албатуудаа асрамжлагчийн рольд тоглохыг хүсдэггүй юм. Түүнээс гадна шашны хэрэгт насанд хүрээгүй байх нь хамгийн хортой төдийгүй, мөн хамгийн шившигтэй явдал юм.
Гэхдээ шашны ажилд хэрэгт гэгээрэлд тус нэмэр болж буй төрийн тэргүүн бодол сэтгэлгээнийхээ дүрээр бүр ч цаашаа явдаг; тэрбээр өөрийн гаргасан хууль тогтоомжоор албат нартаа өөрийн оюун ухааныг олон нийтийн өмнө ашиглах хийгээд шилдэг сайн хууль тогтоомж бүрдүүлэх талаар бодол санаагаа илэрхийлэх, нэгэнт оршин буй хууль тогтоомжийг ил тод шүүмжлэхэд нь ямар ч аюул учруулдаггүй; бидэнд ийм гайхамшигтай жишээ бий, энэ талаар нэг ч хаан бидний эдүгээ хүндэтгэж буй тэр хүмүүсийг даван гарч байгаагүй юм.
Гэхдээ өөрийнхөө сүүдрээс айдаггүй, өөрөө гэгээрсэн, түүнийхээ хамт нийгмийн дэг журмыг хамгаалах сайтар сахилгажсан, олон хүнтэй арми бүхий чухам тэр хүн л бүгд найрамдах улсын хэлж зүрхлээгүй: юуны ч тухай, хэчнээн л бол хэчнээн шүүн хэлэлц, харин зөвхөн захирагд ! гэсэн зүйлийг хэлж чадна.
Ингэж энд хүний ажил явдлын хачирхалтай, хүлээж байгаагүй эргэлт гардаг бөгөөд эдгээрийг бүхэлд нь авч үзвэл угаасаа сонин хачин байдаг юм. Иргэний эрх чөлөөний ихэнхи хэсэг нь ард түмний эрх чөлөөний өмнө давуу талтай мэт санагддаг ба чингэхдээ түүний өмнө давшгүй саад тотгор учруулдаг. Үүний урвуугаар иргэний эрхийн бага хэмжээ нь ард түмний сүнсэнд бүхий л чадвараа дэлгэн үзүүлэх боломж олгодог.
Ингээд байгаль энэхүү хатуу бүрхэвч дээр хамгийн энхрийгээр санаа тавивал зохих, чухамдаа бол сэтгэлгээний эрх чөлөөнд тэмүүлэн дуудсан үр хөврөлийг бий болгосон юм, энэхүү үр хөврөл нь өөрөө ард түмний мэдрэхүйн дүр төрхөд нөлөөлж (үүний ачаар ард түмэн аажмаар эрх чөлөөний илүү их үйлдлийн чадвартай болдог), эцэст нь хүнтэй ашиг тустай харьцдаг гэж өөрийгөө үздэг засгийн газрын зарчмуудыг хүртэл хүний нэр төрд зохицсон машинаас илүү зүйл биш болгодог.
1784 оны 12 дугаар сар.
Орос хэлнээс орчуулсан: судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Сэтгэгдэл0
ganaa balai shar hadnii emlegegt hevtuul ch deven delhiin hereggui um saraachij bhiin
Тэнэг комент бичсэнээрээ чи өөрийнхөө тэнэгийг л харуулж байна да. Хөөрхий тэнэг амьтан!
Боловсролгүй тэнэгүүд Кантыг орчуулахад хүртэл сэтгэгдэл бичих болжээ. Урьд өмнө чимээгүй л байдаг байсан санагдах юм. Тэнэгээ хаана гайхуулах гэдэг юм?
манай хурцын тасгийн ах гоё юм бичиж. яагаад хүмүүс шар хаданд хэвтсэн хүнийг доромжлох ёстой юм бэ?
ганаа ах дэлхийн төгсгөл болон дараагийн амьдралын талаар бичээч. судлагч гэчихээд орчуулга хийгээд байхын.
Илжигний чихэнд ус хийсэн ч алт хийсэн ч сэгсэрнэ. Хүн төрлөхтнийг адгуус яаж хүлээн авах вэ дээ.
Эхэнд бичсэн сахал самбайтай 40 хэдийнэ хэвийсэн насанд хүрээгүйчүүд манай улсаар дүүрэн байна даа. Бид хэзээ насанд хүрсэн улс болох вэ? Энэ хэвээрээ сайн дурын асрагчдаар халамжлуулсаар байх уу.
S.Zorigiin allagiin tuhai yum bicheech! Ene talaar sudalsan uu?
Танд баярлалаа. Яг одоо хэрэгтэй зүйл орчуулсан байна.Тэнэгүүд ухаантай хүний бичсэн зүйлийг ойлгодоггүй юм. Тэр тусмаа Имманиул Кантыг бол бүүр чиг ойлгохгүй.
zarim hymyys ygeegyi teneg baih yumdaa , gyi ee gehdee seheerii gej neg udaa ch boltugai boddoggyi tegj baigaad l yhhiin baihdaa uurt ni haramsaltai bisch l baidgiin baihdaa?
Ганаа монголын енее мереедлийн багт орвол нэлээн дээгvvр жаалах байх шvv. Ямар ч байсан Сарандаваа Хунтайж эд нарын дээгvvр Фенг Шуй хавьцаа шахцалдах байх..
HE IS THE MAN
Ганхуягийн хөдөлмөрийг үнэлдэг. Гэхдээ уншихад үнэхээр төвөгтэй. Монгол хэлний өгүүлбэр зүйн бүтцийн талаар авах юм байхгүй. Яг миний энэ бичлэг шиг.
Нэг уншаад чам шиг тэнэг ойлгодог бол философи гэж байсны хэрэг байхгүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
ха ха ха
yag hellee hahahaha. Sudlaachiin ug hel hurts shuu
Чи Ганхуягийг оролцуулахгүйгээр өөрийгөө л үзэн яд. Кантыг Долзод эмгэнд шууд ойлгуулах амаргүй. Монгол хл монгол улстөрийн хэрүүлийн хэл гүн ухааны хэл биш. Хэзээ нэг цагт өөр байсан байх, харин одоо тийм болсон
Kant gej iim hun baijee. Nasand hursen hunuu ta uuruu Ganaa ahaa. ingeed geegerehgui gedeg shuu .
- Ам нээвэл уушиг нээ гэж үг бий. Бас олны хүч оломгүй далай гэдэг. Хаяа нэг үзэл бодлоо уралдуулж байхад юу нь буруу гэж? Үнэндээ, саяхан л бид хүүхэд байлаа. Хурдхан том болохыг мөрөөднө. Гэтэл том болсон хойноо эргээд хүүхэд насаа мөрөөднө. Цаг хугацаа мөн ч хурдан өнгөрч байна шүү. - Хутагтын дөрвөн үнэн гэж нэг ойлголт бий. Энэ бол бурханы шашны тулгуур болой. Үүнд нэгдүгээрт, зовлон ирэх нь үнэн, хоёрдугаарт, зовлон бүхэн өөрийн шалтгаантай нь үнэн, гуравдугаарт, зовлонгоос ангижрах арга зам олдох нь үнэн, дөрөвдүгээрт, зорьсон үйлээ бүтээх боломж олдох нь үнэн. Хүний зовлон барагдахгүй. Гэхдээ бүх зовлонг гурван том бүлэг болгон хувааж болно. Нэгдүгээрт, өвдөлт. Энэ бол биеийн зовлон. Эндээс үгүйсгэх үзэл урган гарна. Хоёрдугаарт, сайн сайхны мэдрэмж ба үүнээс улбаатай сэтгэл үл ханах зовлон. Энэ бол сэтгэлийн зовлон. Эндээс үгүйлэх үзэл урган гарна. Гуравдугаарт, гачлан гэж нэрлэдэг ахуйн шинжтэй зовлон. Эндээс ялгаварлах үзэл урган гарна. Нэг ёсондоо, үгүйсгэх үзэл, үгүйлэх үзэл, ялгаварлах үзэл гэсэн ийм хэдхэн үзлээс бидний хамаг зовлон урган гарч байна. Үзэл гэдэг маань итгэл үнэмшил маягтай зүйл. Тэгэхлээр зовлон гэдэг нь харьцангуй зүйл ажээ. Их сэтгэгч Кантын бодлоор, үгүйсгэх үзэл гэдэг нь адгуусны шинж, үгүйлэх үзэл нь хүмүүний шинж, харин үл ялгаварлах үзэл нь хувилгааны шинж ажээ. Ингэхдээ хүн бүрт эдгээр гурван шинж их, бага ямар нэгэн хэмжээгээр байдаг байна. Жишээ нь би нигүүлсэх үзэл өрнөдийн бизнест хэрхэн нэвтэрсэн тухай цухас дурдсан. Зарим хүмүүс үүнийг чөлөөт өрсөлдөөнийг үгүйсгэсэн санаа хэмээн ойлгож магадгүй. Ухаандаа, чөлөөт өрсөлдөөн бол хүний ёсноос гажсан бурангуй үзэгдэл, тиймээс зах зээлд төр оролцож ухаалаг, хүн ёсны зохицуулалт хийх ёстой гэх мэт. Энэ бол үгүйсгэх үзлийн нэг жишээ. Чөлөөт өрсөлдөөн буруу л бол ийм өрсөлдөөнөөс төрийн хүчээр зайлсхийх ёстой гэсэн санаа цухалзаж байна. Үнэн хэрэгтээ, энд чөлөөт өрсөлдөөн буруу гэж хэн ч хэлээгүй. Харин тоглоомын дүрэм боловсронгуй бус байна, тиймээс чөлөөт өрсөлдөөний тоглоомын дүрмийг илүү сайжруулах хэрэгтэй гэсэн санааг фон Нейман дэвшүүлсэн. Энд төр ямар ч хамаагүй. Компанийн нийгмийн хариуцлагыг дээшлүүлэх тухай яригдаж байна шүү дээ. Уг нь монголчууд бидэнд нүдний хор гэсэн ойлголт байдаг. Залуу хүмүүс өнгө, үзэмж, хэлбэр хөөцөлддөг тэр авирыг хэлж байна. Бусдын анхаарлыг өөртөө татах гэсэн өрсөлдөөн юмуу даа. Үүнийхээ төлөө юугаа ч хайрлахгүй тэмцэхэд бэлэн байдаг. Энэ бол адгууслаг гэхүү амьтанлаг гэх үү тийм чанар. Энэ бол хөгжлийн эхний шат. Дараагийн шат бол хүн болох үе шат. Мөнхийн нөхөр юмуу дайсан гэж үгүй, харин мөнхийн эрх ашиг гэж бий гэсэн прагматик үе шат. Чанар, чансааны төлөө өрсөлдөөн өрнөнө. Энэ үед нүдний хор арилна. Зөв, буруугийн хойноос хөөцөлдөхөө болино. Жинхэнэ сэтгэлийн хат сорино. Сайн, мууг ялгадаг болно. Элдэв арга мэхэнд суралцна. Тэсч үлдэхийн тулд шүү дээ. Дараагийн шат бол мөнхийн хутгийг олохын төлөө тэмцлийн шат. Энэ үед сэтгэлийн хор гээч зүйл арилна. Сайн, муугийн хойноос хөөцөлдөхөө болино. Үнэн, худлыг дэнслэх цаг. Хорвоогийн хоосон чанарыг таньж эхэлнэ. Юу бодитой, юу бодитой бус болохыг эргэцүүлнэ. Яг нарийндаа, хорвоогийн хэмжээс гэдэг зүйл бол хуурамч зүйл. Их бага, олон цөөн, том жижиг, урт богино, хурдан удаан, хүчтэй хүчгүй гээд энэ бүх хэмжээснүүд бид л ялгаж ангилж хараад байгаагаас бус байгальд бол энэ бүх хэмжээснүүд хоорондоо ямар ч ялгаагүй. - Би наймдугаар ангиа төгсөөд техниккумд орсон. Цаашдаа явцгүй гэсэн хүүхдүүдийг ийм маягаар сургуулиас холдуулдаг байв шүү дээ. Харин би сургуулиа улаан дипломтой төгсөж билээ. Дээд тоо бодохдоо бас муугүй. Тэгэхлээр миний толгой тийм ч хоосон биш болов уу. Цаг үеээ муухан мэдрээд байна. Сүүлийн үед бренд гэх үг нэлээд газар авлаа. Энэ талаар ямар санаа оноо байна? - Дуудах нэрийг эцэг эх хайрлана, дуудуулах алдрыг ард түмэн хайрлана гэсэн үг байдаг санагдана. Монголчууд өөр хоорондоо мэндлэхдээ таны алдар хэн бэ хэмээн тодотгож асуудаг. Бренд бол алдар гэдэгтэй төстэй ойлголт. Би энд нэг түүх ярьвал сонирхолтой байж мэднэ. ЗХУ-ын үед Сибирийн нэгэн хотод, миний санахад, Чита хотын хавьцаа хар үнэгний аж ахуй байгуулжээ. Арьс нь гялалзсан сортой, тансаг зэрэглэлийнх. Нэг эвгүй асуудал гэвэл хар үнэг нэлээд догшин, хүний бараа хармагцаа шууд довтолно. Үүнийг хэрхэн өөрчлөх вэ гэдэг асуултыг амьтан судлаачид өмнөө тавьжээ. Ингээд нэг гарц олсон байна. 100 төрөлт тутмаас 1-2 хар үнэг хүнээс айхгүй, хүнтэй найрсах хандлагатай болохыг олж тогтоожээ. Ингээд хүнд ээлтэй гаварнуудыг тусад нь ялгаж аж ахуй маягийн зүйл байгуулав. Ийм үнэгнээс төрсөн гаварнууд нь ямагт хүнд ээлтэй зан авиртай болон өсч торниж байв. Удалгүй шинэ үүлдрийн үнэгний гадаад төрх, бие галбир өөрчлөгдөж эхлэв. Нөгөө айхтар соёо, араа шүд, хурц хумс нь алга болж бие нь жижгирч сүүл нь нарийссан байна. Бараг л гэрийн тэжээвэр муур маягийн амьтан болжээ. Энэ бол адгуус хүн хоёр ижилссэн сонгодог жишээ. Хүн бол гаднах төрхөөрөө араатантай огтхон ч төсгүй, харин гэрийн тэжээвэр амьтантай нэлээд төстэй амьтан шүү дээ. Итгэлцэл бий болсны ачаар араатан хүртэл өөрчлөгдөн, нэг ёсондоо гэгээрч чадаж байна. Энэ тэнгэрлэг жишээг нийгмийн амьдралын бодит хөрсөн дээр буулгаж бас болно. Жишээлбэл, Сингапур улсын туршлага. Ер нь гааль, татвар, хяналт шалгалтын байгуулага бол нэг төрлийн араатан бөлгөө. Яаж ч мэдэх нэг л эвгүй газар. Араа, шүд, соёо, хурц хумс гээд юм бүхэн бий. Гэтэл Сингапур улс энэ асуудалд маш шинэлэг дэвшилтэт санаа нэвтрүүлсэн байна. Тодорхой шалгуур давсан компаниуд гаалийн бүрдүүлэлт, татвар, хяналт шалгалт мэтийн хөндлөнгийн байгууллагуудаас хийдэг ажлуудыг өөрсдөө бие даан хийх эрхтэй болдог болжээ. Ингэснээр асар их зардал, цаг хугацаа хэмнэх боломжтой болсон байна. Хөгжил бол хурд шүү дээ. Итгэл бий болсноор хурд бий болжээ. Бренд бол цаг хугацаагаар хэмжигдэх, итгэл даах чадвар маягийн зүйл. Өнөөдөр нэг гавъяа байгуулаад маргааш нь шууд бренд болно гэсэн ойлголт байхгүй. Тийм болохоор бренд бий болгоно гэдэг нь асар их тэвчээр, зардал, цаг хугацаа, бас ур чадвар шаардах бөлгөө. Хөгжиж буй орнуудын тавьдаг хамгийн нийтлэг гомдол нь брендтэй холбоотой байдаг. Яг адилхан материалаар, яг адилхан технологиор бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлээ. Гэтэл яаж байна? Яг адилхан чанартай, хямдхан үнэтэй хэрнээ манай үйлдвэрлэсэн бараа, бүтээгдэхүүнүүд зах зээлд борлогдохгүй байна. Гэтэл брендийн бараа бүтээгдэхүүнүүд дэлхий даяар борлогдож байна. Яагаад? Бидний ялгаа юунд байна? Зөвхөн нэрний л асуудал. Энэ бол шударга бус харилцаа. Үүнээс болоод бид хөгжихгүй байна гэсэн гомдлыг хөгжиж буй олон орны эрдэмтэн мэргэд, улс төрчид хэлдэг. Өөрөөр хэлбэл, нийгмийн баялаг гэх уламжлалт ойлголт өөрчлөгдөж байна. Хөгжлийг материаллаг эд зүйлээр төсөөлж баримжаалах нь цаг үеийн шаардлагаас хоцорч байна. Үүнийг ойлгож мэдрэх нь чухал болов уу. http://aziinhyleg.blogspot.com/
Sedev ehluulsen ganaa sudlaachid , bas ulam boduushtai bolgoson setgegdeliin ezen tanid bayarlalaa
Таньд баярлалаа маш ойлгомжтой орчуулга болж олон хүн уншаасай
Агуу их философич И.Кант ийм сонин юм бичсэн гэж үү? Арай үгүй баймаар!!!
тийшт ийм л юм бичсэн. чи юу гэж бодоов ум мани ... хавьцаа л байх тийм үү?
What is Enlightenment? – Immanuel Kant Enlightenment is man’s emergence from his self-imposed immaturity. Immaturity is the inability to use one’s understanding without guidance from another. This immaturity is self-imposed when its cause lies not in lack of understanding, but in lack of resolve and courage to use it without guidance from another. Sapere Aude! [dare to know] “Have courage to use your own understanding!”–that is the motto of enlightenment. Laziness and cowardice are the reasons why so great a proportion of men, long after nature has released them from alien guidance (natura-liter maiorennes), nonetheless gladly remain in lifelong immaturity, and why it is so easy for others to establish themselves as their guardians. It is so easy to be immature. If I have a book to serve as my understanding, a pastor to serve as my conscience, a physician to determine my diet for me, and so on, I need not exert myself at all. I need not think, if only I can pay: others will readily undertake the irksome work for me. The guardians who have so benevolently taken over the supervision of men have carefully seen to it that the far greatest part of them (including the entire fair sex) regard taking the step to maturity as very dangerous, not to mention difficult. Having first made their domestic livestock dumb, and having carefully made sure that these docile creatures will not take a single step without the go-cart to which they are harnessed, these guardians then show them the danger that threatens them, should they attempt to walk alone. Now this danger is not actually so great, for after falling a few times they would in the end certainly learn to walk; but an example of this kind makes men timid and usually frightens them out of all further attempts. Thus, it is difficult for any individual man to work himself out of the immaturity that has all but become his nature. He has even become fond of this state and for the time being is actually incapable of using his own understanding, for no one has ever allowed him to attempt it. Rules and formulas, those mechanical aids to the rational use, or rather misuse, of his natural gifts, are the shackles of a permanent immaturity. Whoever threw them off would still make only an uncertain leap over the smallest ditch, since he is unaccustomed to this kind of free movement. Consequently, only a few have succeeded, by cultivating their own minds, in freeing themselves from immaturity and pursuing a secure course. But that the public should enlighten itself is more likely; indeed, if it is only allowed freedom, enlightenment is almost inevitable. For even among the entrenched guardians of the great masses a few will always think for themselves, a few who, after having themselves thrown off the yoke of immaturity, will spread the spirit of a rational appreciation for both their own worth and for each person’s calling to think for himself. But it should be particularly noted that if a public that was first placed in this yoke by the guardians is suitably aroused by some of those who are altogether incapable of enlightenment, it may force the guardians themselves to remain under the yoke–so pernicious is it to instill prejudices, for they finally take revenge upon their originators, or on their descendants. Thus a public can only attain enlightenment slowly. Perhaps a revolution can overthrow autocratic despotism and profiteering or power-grabbing oppression, but it can never truly reform a manner of thinking; instead, new prejudices, just like the old ones they replace, will serve as a leash for the great unthinking mass. Nothing is required for this enlightenment, however, except freedom; and the freedom in question is the least harmful of all, namely, the freedom to use reason publicly in all matters. But on all sides I hear: “Do not argue!” The officer says, “Do not argue, drill!” The tax man says, “Do not argue, pay!” The pastor says, “Do not argue, believe!” (Only one ruler in the World says, “Argue as much as you want and about what you want, but obey!”) In this we have examples of pervasive restrictions on freedom. But which restriction hinders enlightenment and which does not, but instead actually advances it? I reply: The public use of one’s reason must always be free, and it alone can bring about enlightenment among mankind; the private use of reason may, however, often be very narrowly restricted, without otherwise hindering the progress of enlightenment. By the public use of one’s own reason I understand the use that anyone as a scholar makes of reason before the entire literate world. I call the private use of reason that which a person may make in a civic post or office that has been entrusted to him. Now in many affairs conducted in the interests of a community, a certain mechanism is required by means of which some of its members must conduct themselves in an entirely passive manner so that through an artificial unanimity the government may guide them toward public ends, or at least prevent them from destroying such ends. Here one certainly must not argue, instead one must obey. However, insofar as this part of the machine also regards himself as a member of the community as a whole, or even of the world community, and as a consequence addresses the public in the role of a scholar, in the proper sense of that term, he can most certainly argue, without thereby harming the affairs for which as a passive member he is partly responsible. Thus it would be disastrous if an officer on duty who was given a command by his superior were to question the appropriateness or utility of the order. He must obey. But as a scholar he cannot be justly constrained from making comments about errors in military service, or from placing them before the public for its judgment. The citizen cannot refuse to pay the taxes imposed on him; indeed, impertinent criticism of such levies, when they should be paid by him, can be punished as a scandal (since it can lead to widespread insubordination). But the same person does not act contrary to civic duty when, as a scholar, he publicly expresses his thoughts regarding the impropriety or even injustice of such taxes. Likewise a pastor is bound to instruct his catecumens and congregation in accordance with the symbol of the church he serves, for he was appointed on that condition. But as a scholar he has complete freedom, indeed even the calling, to impart to the public all of his carefully considered and well-intentioned thoughts concerning mistaken aspects of that symbol, as well as his suggestions for the better arrangement of religious and church matters. Nothing in this can weigh on his conscience. What he teaches in consequence of his office as a servant of the church he sets out as something with regard to which he has no discretion to teach in accord with his own lights; rather, he offers it under the direction and in the name of another. He will say, “Our church teaches this or that and these are the demonstrations it uses.” He thereby extracts for his congregation all practical uses from precepts to which he would not himself subscribe with complete conviction, but whose presentation he can nonetheless undertake, since it is not entirely impossible that truth lies hidden in them, and, in any case, nothing contrary to the very nature of religion is to be found in them. If he believed he could find anything of the latter sort in them, he could not in good conscience serve in his position; he would have to resign. Thus an appointed teacher’s use of his reason for the sake of his congregation is merely private, because, however large the congregation is, this use is always only domestic; in this regard, as a priest, he is not free and cannot be such because he is acting under instructions from someone else. By contrast, the cleric–as a scholar who speaks through his writings to the public as such, i.e., the world–enjoys in this public use of reason an unrestricted freedom to use his own rational capacities and to speak his own mind. For that the (spiritual) guardians of a people should themselves be immature is an absurdity that would insure the perpetuation of absurdities. But would a society of pastors, perhaps a church assembly or venerable presbytery (as those among the Dutch call themselves), not be justified in binding itself by oath to a certain unalterable symbol in order to secure a constant guardianship over each of its members and through them over the people, and this for all time: I say that this is wholly impossible. Such a contract, whose intention is to preclude forever all further enlightenment of the human race, is absolutely null and void, even if it should be ratified by the supreme power, by parliaments, and by the most solemn peace treaties. One age cannot bind itself, and thus conspire, to place a succeeding one in a condition whereby it would be impossible for the later age to expand its knowledge (particularly where it is so very important), to rid itself of errors,and generally to increase its enlightenment. That would be a crime against human nature, whose essential destiny lies precisely in such progress; subsequent generations are thus completely justified in dismissing such agreements as unauthorized and criminal. The criterion of everything that can be agreed upon as a law by a people lies in this question: Can a people impose such a law on itself? Now it might be possible, in anticipation of a better state of affairs, to introduce a provisional order for a specific, short time, all the while giving all citizens, especially clergy, in their role as scholars, the freedom to comment publicly, i.e., in writing, on the present institution’s shortcomings. The provisional order might last until insight into the nature of these matters had become so widespread and obvious that the combined (if not unanimous) voices of the populace could propose to the crown that it take under its protection those congregations that, in accord with their newly gained insight, had organized themselves under altered religious institutions, but without interfering with those wishing to allow matters to remain as before. However, it is absolutely forbidden that they unite into a religious organization that nobody may for the duration of a man’s lifetime publicly question, for so do-ing would deny, render fruitless, and make detrimental to succeeding generations an era in man’s progress toward improvement. A man may put off enlightenment with regard to what he ought to know, though only for a short time and for his own person; but to renounce it for himself, or, even more, for subsequent generations, is to violate and trample man’s divine rights underfoot. And what a people may not decree for itself may still less be imposed on it by a monarch, for his lawgiving authority rests on his unification of the people’s collective will in his own. If he only sees to it that all genuine or purported improvement is consonant with civil order, he can allow his subjects to do what they find necessary to their spiritual well-being, which is not his affair. However, he must prevent anyone from forcibly interfering with another’s working as best he can to determine and promote his well-being. It detracts from his own majesty when he interferes in these matters, since the writings in which his subjects attempt to clarify their insights lend value to his conception of governance. This holds whether he acts from his own highest insight–whereby he calls upon himself the reproach, “Caesar non eat supra grammaticos.”‘–as well as, indeed even more, when he despoils his highest authority by supporting the spiritual despotism of some tyrants in his state over his other subjects. If it is now asked, “Do we presently live in an enlightened age?” the answer is, “No, but we do live in an age of enlightenment.” As matters now stand, a great deal is still lacking in order for men as a whole to be, or even to put themselves into a position to be able without external guidance to apply understanding confidently to religious issues. But we do have clear indications that the way is now being opened for men to proceed freely in this direction and that the obstacles to general enlightenment–to their release from their self-imposed immaturity–are gradually diminishing. In this regard, this age is the age of enlightenment, the century of Frederick. A prince who does not find it beneath him to say that he takes it to be his duty to prescribe nothing, but rather to allow men complete freedom in religious matters–who thereby renounces the arrogant title of tolerance–is himself enlightened and deserves to be praised by a grateful present and by posterity as the first, at least where the government is concerned, to release the human race from immaturity and to leave everyone free to use his own reason in all matters of conscience. Under his rule, venerable pastors, in their role as scholars and without prejudice to their official duties, may freely and openly set out for the world’s scrutiny their judgments and views, even where these occasionally differ from the accepted symbol. Still greater freedom is afforded to those who are not restricted by an official post. This spirit of freedom is expanding even where it must struggle against the external obstacles of governments that misunderstand their own function. Such governments are illuminated by the example that the existence of freedom need not give cause for the least concern regarding public order and harmony in the commonwealth. If only they refrain from inventing artifices to keep themselves in it, men will gradually raise themselves from barbarism. I have focused on religious matters in setting out my main point concerning enlightenment, i.e., man’s emergence from self-imposed immaturity, first because our rulers have no interest in assuming the role of their subjects’ guardians with respect to the arts and sciences, and secondly because that form of immaturity is both the most pernicious and disgraceful of all. But the manner of thinking of a head of state who favors religious enlightenment goes even further, for he realizes that there is no danger to his legislation in allowing his subjects to use reason publicly and to set before the world their thoughts concerning better formulations of his laws, even if this involves frank criticism of legislation currently in effect. We have before us a shining example, with respect to which no monarch surpasses the one whom we honor. But only a ruler who is himself enlightened and has no dread of shadows, yet who likewise has a well-disciplined, numerous army to guarantee public peace, can say what no republic may dare, namely: “Argue as much as you want and about what you want, but obey!” Here as elsewhere, when things are considered in broad perspective, a strange, unexpected pattern in human affairs reveals itself, one in which almost everything is paradoxical. A greater degree of civil freedom seems advantageous to a people’s spiritual freedom; yet the former established impassable boundaries for the latter; conversely, a lesser degree of civil freedom provides enough room for all fully to expand their abilities. Thus, once nature has removed the hard shell from this kernel for which she has most fondly cared, namely, the inclination to and vocation for free thinking, the kernel gradually reacts on a people’s mentality (whereby they become increasingly able to act freely), and it finally even influences the principles of government, which finds that it can profit by treating men, who are now more than machines, in accord with their dignity. I. Kant Konigsberg in Prussia, 30 September 1784
What is Enlightenment? – Immanuel Kant
Enlightenment is man’s emergence from his self-imposed immaturity. Immaturity is the inability to use one’s understanding without guidance from another. This immaturity is self-imposed when its cause lies not in lack of understanding, but in lack of resolve and courage to use it without guidance from another. Sapere Aude! [dare to know] “Have courage to use your own understanding!”–that is the motto of enlightenment.
Laziness and cowardice are the reasons why so great a proportion of men, long after nature has released them from alien guidance (natura-liter maiorennes), nonetheless gladly remain in lifelong immaturity, and why it is so easy for others to establish themselves as their guardians. It is so easy to be immature. If I have a book to serve as my understanding, a pastor to serve as my conscience, a physician to determine my diet for me, and so on, I need not exert myself at all. I need not think, if only I can pay: others will readily undertake the irksome work for me. The guardians who have so benevolently taken over the supervision of men have carefully seen to it that the far greatest part of them (including the entire fair sex) regard taking the step to maturity as very dangerous, not to mention difficult. Having first made their domestic livestock dumb, and having carefully made sure that these docile creatures will not take a single step without the go-cart to which they are harnessed, these guardians then show them the danger that threatens them, should they attempt to walk alone. Now this danger is not actually so great, for after falling a few times they would in the end certainly learn to walk; but an example of this kind makes men timid and usually frightens them out of all further attempts.
Thus, it is difficult for any individual man to work himself out of the immaturity that has all but become his nature. He has even become fond of this state and for the time being is actually incapable of using his own understanding, for no one has ever allowed him to attempt it. Rules and formulas, those mechanical aids to the rational use, or rather misuse, of his natural gifts, are the shackles of a permanent immaturity. Whoever threw them off would still make only an uncertain leap over the smallest ditch, since he is unaccustomed to this kind of free movement. Consequently, only a few have succeeded, by cultivating their own minds, in freeing themselves from immaturity and pursuing a secure course.
But that the public should enlighten itself is more likely; indeed, if it is only allowed freedom, enlightenment is almost inevitable. For even among the entrenched guardians of the great masses a few will always think for themselves, a few who, after having themselves thrown off the yoke of immaturity, will spread the spirit of a rational appreciation for both their own worth and for each person’s calling to think for himself. But it should be particularly noted that if a public that was first placed in this yoke by the guardians is suitably aroused by some of those who are altogether incapable of enlightenment, it may force the guardians themselves to remain under the yoke–so pernicious is it to instill prejudices, for they finally take revenge upon their originators, or on their descendants. Thus a public can only attain enlightenment slowly. Perhaps a revolution can overthrow autocratic despotism and profiteering or power-grabbing oppression, but it can never truly reform a manner of thinking; instead, new prejudices, just like the old ones they replace, will serve as a leash for the great unthinking mass.
Nothing is required for this enlightenment, however, except freedom; and the freedom in question is the least harmful of all, namely, the freedom to use reason publicly in all matters. But on all sides I hear: “Do not argue!” The officer says, “Do not argue, drill!” The tax man says, “Do not argue, pay!” The pastor says, “Do not argue, believe!” (Only one ruler in the World says, “Argue as much as you want and about what you want, but obey!”) In this we have examples of pervasive restrictions on freedom. But which restriction hinders enlightenment and which does not, but instead actually advances it? I reply: The public use of one’s reason must always be free, and it alone can bring about enlightenment among mankind; the private use of reason may, however, often be very narrowly restricted, without otherwise hindering the progress of enlightenment. By the public use of one’s own reason I understand the use that anyone as a scholar makes of reason before the entire literate world. I call the private use of reason that which a person may make in a civic post or office that has been entrusted to him. Now in many affairs conducted in the interests of a community, a certain mechanism is required by means of which some of its members must conduct themselves in an entirely passive manner so that through an artificial unanimity the government may guide them toward public ends, or at least prevent them from destroying such ends. Here one certainly must not argue, instead one must obey. However, insofar as this part of the machine also regards himself as a member of the community as a whole, or even of the world community, and as a consequence addresses the public in the role of a scholar, in the proper sense of that term, he can most certainly argue, without thereby harming the affairs for which as a passive member he is partly responsible. Thus it would be disastrous if an officer on duty who was given a command by his superior were to question the appropriateness or utility of the order. He must obey.
But as a scholar he cannot be justly constrained from making comments about errors in military service, or from placing them before the public for its judgment. The citizen cannot refuse to pay the taxes imposed on him; indeed, impertinent criticism of such levies, when they should be paid by him, can be punished as a scandal (since it can lead to widespread insubordination). But the same person does not act contrary to civic duty when, as a scholar, he publicly expresses his thoughts regarding the impropriety or even injustice of such taxes. Likewise a pastor is bound to instruct his catecumens and congregation in accordance with the symbol of the church he serves, for he was appointed on that condition. But as a scholar he has complete freedom, indeed even the calling, to impart to the public all of his carefully considered and well-intentioned thoughts concerning mistaken aspects of that symbol, as well as his suggestions for the better arrangement of religious and church matters. Nothing in this can weigh on his conscience. What he teaches in consequence of his office as a servant of the church he sets out as something with regard to which he has no discretion to teach in accord with his own lights; rather, he offers it under the direction and in the name of another. He will say, “Our church teaches this or that and these are the demonstrations it uses.” He thereby extracts for his congregation all practical uses from precepts to which he would not himself subscribe with complete conviction, but whose presentation he can nonetheless undertake, since it is not entirely impossible that truth lies hidden in them, and, in any case, nothing contrary to the very nature of religion is to be found in them. If he believed he could find anything of the latter sort in them, he could not in good conscience serve in his position; he would have to resign. Thus an appointed teacher’s use of his reason for the sake of his congregation is merely private, because, however large the congregation is, this use is always only domestic; in this regard, as a priest, he is not free and cannot be such because he is acting under instructions from someone else. By contrast, the cleric–as a scholar who speaks through his writings to the public as such, i.e., the world–enjoys in this public use of reason an unrestricted freedom to use his own rational capacities and to speak his own mind. For that the (spiritual) guardians of a people should themselves be immature is an absurdity that would insure the perpetuation of absurdities.
But would a society of pastors, perhaps a church assembly or venerable presbytery (as those among the Dutch call themselves), not be justified in binding itself by oath to a certain unalterable symbol in order to secure a constant guardianship over each of its members and through them over the people, and this for all time: I say that this is wholly impossible. Such a contract, whose intention is to preclude forever all further enlightenment of the human race, is absolutely null and void, even if it should be ratified by the supreme power, by parliaments, and by the most solemn peace treaties. One age cannot bind itself, and thus conspire, to place a succeeding one in a condition whereby it would be impossible for the later age to expand its knowledge (particularly where it is so very important), to rid itself of errors,and generally to increase its enlightenment. That would be a crime against human nature, whose essential destiny lies precisely in such progress; subsequent generations are thus completely justified in dismissing such agreements as unauthorized and criminal. The criterion of everything that can be agreed upon as a law by a people lies in this question: Can a people impose such a law on itself? Now it might be possible, in anticipation of a better state of affairs, to introduce a provisional order for a specific, short time, all the while giving all citizens, especially clergy, in their role as scholars, the freedom to comment publicly, i.e., in writing, on the present institution’s shortcomings. The provisional order might last until insight into the nature of these matters had become so widespread and obvious that the combined (if not unanimous) voices of the populace could propose to the crown that it take under its protection those congregations that, in accord with their newly gained insight, had organized themselves under altered religious institutions, but without interfering with those wishing to allow matters to remain as before. However, it is absolutely forbidden that they unite into a religious organization that nobody may for the duration of a man’s lifetime publicly question, for so do-ing would deny, render fruitless, and make detrimental to succeeding generations an era in man’s progress toward improvement. A man may put off enlightenment with regard to what he ought to know, though only for a short time and for his own person; but to renounce it for himself, or, even more, for subsequent generations, is to violate and trample man’s divine rights underfoot. And what a people may not decree for itself may still less be imposed on it by a monarch, for his lawgiving authority rests on his unification of the people’s collective will in his own. If he only sees to it that all genuine or purported improvement is consonant with civil order, he can allow his subjects to do what they find necessary to their spiritual well-being, which is not his affair. However, he must prevent anyone from forcibly interfering with another’s working as best he can to determine and promote his well-being. It detracts from his own majesty when he interferes in these matters, since the writings in which his subjects attempt to clarify their insights lend value to his conception of governance. This holds whether he acts from his own highest insight–whereby he calls upon himself the reproach, “Caesar non eat supra grammaticos.”‘–as well as, indeed even more, when he despoils his highest authority by supporting the spiritual despotism of some tyrants in his state over his other subjects.
If it is now asked, “Do we presently live in an enlightened age?” the answer is, “No, but we do live in an age of enlightenment.” As matters now stand, a great deal is still lacking in order for men as a whole to be, or even to put themselves into a position to be able without external guidance to apply understanding confidently to religious issues. But we do have clear indications that the way is now being opened for men to proceed freely in this direction and that the obstacles to general enlightenment–to their release from their self-imposed immaturity–are gradually diminishing. In this regard, this age is the age of enlightenment, the century of Frederick.
A prince who does not find it beneath him to say that he takes it to be his duty to prescribe nothing, but rather to allow men complete freedom in religious matters–who thereby renounces the arrogant title of tolerance–is himself enlightened and deserves to be praised by a grateful present and by posterity as the first, at least where the government is concerned, to release the human race from immaturity and to leave everyone free to use his own reason in all matters of conscience. Under his rule, venerable pastors, in their role as scholars and without prejudice to their official duties, may freely and openly set out for the world’s scrutiny their judgments and views, even where these occasionally differ from the accepted symbol. Still greater freedom is afforded to those who are not restricted by an official post. This spirit of freedom is expanding even where it must struggle against the external obstacles of governments that misunderstand their own function. Such governments are illuminated by the example that the existence of freedom need not give cause for the least concern regarding public order and harmony in the commonwealth. If only they refrain from inventing artifices to keep themselves in it, men will gradually raise themselves from barbarism.
I have focused on religious matters in setting out my main point concerning enlightenment, i.e., man’s emergence from self-imposed immaturity, first because our rulers have no interest in assuming the role of their subjects’ guardians with respect to the arts and sciences, and secondly because that form of immaturity is both the most pernicious and disgraceful of all. But the manner of thinking of a head of state who favors religious enlightenment goes even further, for he realizes that there is no danger to his legislation in allowing his subjects to use reason publicly and to set before the world their thoughts concerning better formulations of his laws, even if this involves frank criticism of legislation currently in effect. We have before us a shining example, with respect to which no monarch surpasses the one whom we honor.
But only a ruler who is himself enlightened and has no dread of shadows, yet who likewise has a well-disciplined, numerous army to guarantee public peace, can say what no republic may dare, namely: “Argue as much as you want and about what you want, but obey!” Here as elsewhere, when things are considered in broad perspective, a strange, unexpected pattern in human affairs reveals itself, one in which almost everything is paradoxical. A greater degree of civil freedom seems advantageous to a people’s spiritual freedom; yet the former established impassable boundaries for the latter; conversely, a lesser degree of civil freedom provides enough room for all fully to expand their abilities. Thus, once nature has removed the hard shell from this kernel for which she has most fondly cared, namely, the inclination to and vocation for free thinking, the kernel gradually reacts on a people’s mentality (whereby they become increasingly able to act freely), and it finally even influences the principles of government, which finds that it can profit by treating men, who are now more than machines, in accord with their dignity. I. Kant Konigsberg in Prussia, 30 September 1784
Уооу англиар уралдчих юм бн л даа!
Энэ онолын тухай бичсэн хүниий буруу байсан юм байна Яагад гэвэл та нар хүнд өвчтэй хүмүүс шүү дээ Та нарт зөвхөн энэ сонинг уншуулдаг учраас өөр хийх ажил алга байна л даа. Та нар эрүүлдээ ч энэ бичсэн онолыг ойлгохгүй учраас эмнэлэгт өвчтөн болжээ. Тэнэгүүд ухаантай хүний бичсэн зүйлийг ойлгодоггүй юм. Тэр тусмаа Имманиул Кантыг бол бүүр чиг ойлгохгүй.
muu orchuulga hiilee geed bicheed baih hereggui shu de unshigchdaa! uuniig unshij oilgoj utgiig n gargaj bichihed yamar hetsuu gedgiig medeh u? iim orchuulga hiij busdiin hurteel bolgohod uuriinhuu tsag nariig harlahgvi baigaa hund bayarlalaa gehed ch bagadna. mash ih oyunii hudulmur hiisen baigaad huwidaa ihed talarhaj baina. Миний бодлоор чөлөөтэй сэтгэн бодож ухаанаа уралдуулж амьдрах боломжтой нийгэмд амьдарч байгаа атлаа оюуны хүлээсээ авч хаяхыг хүсэхгүй хүн бүрийг шүүмжилсэн, яаж энэ хүлээсийг олж харж хэрхэн энэ дөнгөнөөс салахыг харуулахыг судлаач зорьсон байна. баярлаад ухаж ойлгохын тулд хэдэн өдөр давтан уншихын оронд найруулга шаардаад нулимах хүнийг юутай зүйрлэмээр юм бэ дээ...
Mundag hun shuu
Хуц. Чам шиг усан тэнэг тэр тусмаа Имманиул Кантыг бол бүүр чиг ойлгохгүй.
Кант, Иммануил. Ответ на вопрос: Что такое просвещение Иммануил Кант Ответ на вопрос: Что такое просвещение. 1784. Просвещение — это выход человека из состояния своего несовершеннолетия, в котором он находится по собственной вине. Несовершеннолетие есть неспособность пользоваться своим рассудком без руководства со стороны кого-то другого. Несовершеннолетие по собственной вине — это такое, причина которого заключается не в недостатке рассудка, а в недостатке решимости и мужества пользоваться им без руководства со стороны кого-то другого. Sapere aude! — имей мужество пользоваться собственным умом! — таков, следовательно, девиз Просвещения.
Леность и трусость — вот причины того, что столь большая часть людей, которых природа уже давно освободила от чужого руководства, все же охотно остаются на всю жизнь несовершеннолетними; по этим же причинам так легко другие присваивают себе право быть их опекунами. Ведь так удобно быть несовершеннолетним! Если у меня есть книга, мыслящая за меня, если у меня есть духовный пастырь, совесть которого может заменить мою, и врач, предписывающий мне такой-то образ жизни, и т. п., то мне нечего и утруждать себя. Мне нет надобности мыслить, если я в состоянии платить; этим скучным делом займутся вместо меня другие. То, что значительное большинство людей (и среди них весь прекрасный пол) считает не только трудным, но и весьма опасным переход к совершеннолетию, — это уже забота опекунов, столь любезно берущих на себя верховный надзор над этим большинством. После того как эти опекуны оглупили свои домашний скот и заботливо оберегли от того, чтобы эти покорные существа осмелились сделать хоть один шаг без помочей, на которых их водят, — после всего этого они указывают таким существам на грозящую им опасность, если они попытаются ходить самостоятельно. Правда, эта опасность не так уж велика, ведь после нескольких падений в конце концов они научились бы ходить; однако такое обстоятельство делает их нерешительными и отпугивает их, удерживая от дальнейших попыток.
Итак, каждому отдельному человеку трудно выбраться из состояния несовершеннолетия, ставшего для него почти естественным. Оно ему даже приятно, и первое время он действительно не способен пользоваться собственным умом, так как ему никогда не позволяли делать такую попытку. Положения и формулы — эти механические орудия разумного употребления или, вернее, злоупотребления своими природными дарованиями — представляют собой кандалы постоянного несовершеннолетия. Даже тот, кто сбросил бы их, сделал бы лишь неуверенный прыжок через небольшую канаву, так как он не приучен к такого рода свободному движению. Вот почему лишь немногим удалось благодаря совершенствованию своего духа выбраться из состояния несовершеннолетия и сделать твердые шаги.
Но более возможно, и даже почти неизбежно, что публика сама себя просветит, если только предоставить ей свободу. Ибо тогда даже среди поставленных над толпой опекунов найдутся самостоятельно мыслящие, которые, сбросив с себя иго несовершеннолетия, распространят вокруг дух разумной оценки собственного достоинства и призвания каждого человека мыслить самостоятельно. При этом следует иметь в виду, что публика, до этого поставленная ими под это иго, затем заставит их самих оставаться под ним, если ее будут подстрекать к этому некоторые ее опекуны, не способные ни к какому просвещению. Вот как вредно насаждать предрассудки, которые в конце концов мстят тем, кто породил их или кто был предшественником тех, кто породил их. По этой причине публика может достигнуть просвещения только постепенно.
Посредством революции можно, пожалуй, добиться устранения личного деспотизма и угнетения со стороны корыстолюбцев или властолюбцев, но никогда нельзя посредством революции осуществить истинную реформу образа мыслей; новые предрассудки, так же как и старые, будут служить помочами для бездумной толпы.
Для бездумной толпы окажет воздействие только революция против них. Появивщееся положительное воспоминание о вчерашних проклятий станет сдвигом мысли более сильно тормозяшем всего нынчего. Ибо бездумная толпа всегда смотрит назад, что не хуже бесмысленного ей вперед. Темная толпа ищет всякое светлое только в прошлом и предрассудках.
Для этого просвещения требуется только свобода, а притом самая безобидная, а именно свобода во всех случаях публично пользоваться собственным разумом. Но вот я слышу голоса со всех сторон: не рассуждайте! Офицер говорит: не рассуждайте, а упражняйтесь! Советник министерства финансов: не рассуждайте, а платите! Духовное лицо: не рассуждайте, а верьте! (Лишь один-единственный повелитель1 на свете говорит: рассуждайте сколько угодно и о чем угодно, но повинуйтесь/) Здесь всюду ограничение свободы. Какое, однако, ограничение препятствует просвещению? Какое же не препятствует, а даже содействует ему? — Я отвечаю: публичное пользование собственным разумом всегда должно быть свободным и только оно может дать просвещение людям. Но частное пользование разумом нередко должно быть очень ограничено, но так, чтобы особенно не препятствовать развитию просвещения. Под публичным же применением собственного разума я понимаю такое, которое осуществляется кем-то как ученым, перед всей читающей публикой. Частным применением разума я называю такое, которое осуществляется человеком на доверенном ему гражданском посту или службе. Для некоторых дел, затрагивающих интересы общества, необходим механизм, при помощи которого те или иные члены общества могли бы вести себя пассивно, чтобы правительство было в состоянии посредством искусственного единодушия направлять их на осуществление общественных целей или по крайней мере удерживать их от уничтожения этих целей. Здесь, конечно, не дозволено рассуждать, здесь следует повиноваться.
Но поскольку эта часть [общественного] механизма рассматривает себя в то же время как член всего общества и даже общества граждан мира, стало быть в качестве ученого, обращающегося к публике в собственном смысле в своих произведениях, то этот ученый может, конечно, рассуждать, не нанося ущерба делам, заниматься которыми ему поручено как пассивному члену. Было бы, например, крайне пагубно, если офицер, получивший приказ от начальства, стал бы, находясь на службе, умствовать относительно целесообразности или полезности этого приказа; он должен подчиниться. Однако по справедливости ему как ученому нельзя запрещать делать замечания об ошибках в воинской службе и предлагать это своей публике для обсуждения. Гражданин не может отказываться от уплаты установленных налогов; если он обязан уплачивать их, то он даже может быть наказан за злонамеренное порицание налогообложения как за клевету (которая могла бы вызвать общее сопротивление), но этот же человек, несмотря на это, не противоречит долгу гражданина, если он в качестве ученого публично высказывает свои мысли по поводу несовершенств или даже несправедливости налогообложения. Точно также священнослужитель обязан читать свои проповеди ученикам, обучающимся закону божьему, и своим прихожанам согласно символу церкви, ибо он с таким условием и назначен.
Но как ученый, он имеет полную свободу, и это даже его долг — сообщать публике все свои тщательно продуманные и благонамеренные мысли об ошибках в церковном символе и свои предложения о лучшем устройстве религиозных и церковных дел. В этом нет ничего такого, что могло бы мучить его совесть. В самом деле, то, чему он учит как священнослужитель, он излагает как нечто такое, в отношении чего он не свободен учить по собственному разумению, а должен излагать" согласно предписанию и от имени кого-то другого. Он может сказать: наша церковь учит так-то и так-то; вот доводы, которые она приводит. Он извлекает для своих прихожан в этом случае всю практическую пользу из положений, которые он сам не подписал бы с полной убежденностью, но проповедовать которые он обязан, так как не исключена возможность, что в них скрыта истина, во всяком случае в них нет ничего противоречащего внутренней религии. Ведь если бы он полагал, что в них есть нечто противоречащее ей, то он не смог бы отправлять свою службу с чистой совестью и должен был бы сложить с себя свой сан. Следовательно, применение священником своего разума перед своими прихожанами есть лишь частное его применение, ибо эти прихожане составляют только домашнее, хотя и большое, собрание людей. И ввиду этого он, как священник, не свободен и не может быть свободным, так как он выполняет чужое поручение. В качестве же ученого, который через свои произведения говорит с настоящей публикой, а именно с миром, стало быть при публичном применении своего разума, священник располагает неограниченной свободой пользоваться своим разумом и говорить от своего имени. В самом деле, полагать, что сами опекуны народа (в духовных вещах) несовершеннолетние, — это нелепость, увековечивающая нелепости.
Но может ли некое сообщество из представителей духовенства, нечто вроде собрания, или досточтимая группа (класс, как они называются в Голландии) иметь право клятвенно обязаться установить некую неизменную церковную символику, чтобы таким образом приобрести верховную опеку над каждым своим членом и через них — над народом и даже увековечить эту опеку? Я говорю: это совершенно невозможно. Подобный договор, заключенный с целью удержать человечество от дальнейшего просвещения на все времена, был бы абсолютно недействительным, даже если бы он был утвержден высшей властью, рейхстагом и самыми торжественными мирными договорами. Никакая эпоха не может обязаться и поклясться поставить следующую эпоху в такое положение, когда для нее было бы невозможно расширить свои (прежде всего настоятельно необходимые) познания, избавиться от ошибок и вообще двигаться вперед в просвещении. Это было бы преступлением против человеческой природы, первоначальное назначение которой заключается именно в этом движении вперед. И будущие поколения имеют полное право отбросить такие решения как принятые незаконно и злонамеренно.
Критерий всего того, что принимается как закон для того или иного народа, заключается в вопросе: принял бы сам народ для себя такой закон. Он мог бы быть признан на короткое время, как бы в ожидании лучшего для введения определенного порядка. При этом каждому гражданину, прежде всего священнику, нужно было бы предоставить свободу в качестве ученого публично, т. е. в своих сочинениях, делать замечания относительно недостатков в существующем устройстве, причем введенный порядок все еще продолжался бы до тех пор, пока взгляды на существо этих дел публично не распространились бы и не были доказаны настолько, что ученые, объединив свои голоса (пусть не всех), могли бы представить перед троном предложение, чтобы взять под свою защиту те общины, которые единодушно высказываются в пользу изменения религиозного устройства, не препятствуя, однако, тем, которые желают придерживаться старого. Л о совершенно недозволительно прийти к соглашению относительно некоего постоянного, не подвергаемого ни с чьей стороны публичному сомнению религиозного установления, пусть даже на время жизни одного человека, и тем самым исключить некоторый промежуток времени из движения человечества к совершенствованию, сделать этот промежуток бесплодным и тем самым даже вредным для будущих поколений.
Человек может откладывать для себя лично просвещение — и даже в этом случае только на некоторое время — в тех вопросах, какие ему надлежит знать. Но отказаться от просвещения для себя лично и тем более для будущих поколений означает нарушить и попрать священные права человечества. Но то, что не может решить относительно самого себя народ, еще меньше вправе решать относительно народа монарх. Ведь его авторитет законодателя покоится именно на том, что он в своей воле объединяет всеобщую волю народа. Если он обращает внимание лишь на то, чтобы всякое истинное или мнимое усовершенствование согласовалось с гражданским порядком, то он может позволить своим подданным самим решать, что они считают нужным делать для спасения своей души: это его не касается; его дело — следить за тем, чтобы никто насильственно не препятствовал другим заниматься определением этого спасения и содействием ему по мере своих сил. Он сам наносит ущерб своему величию, вмешиваясь в эти дела, когда он доверяет своему правительству надзор над сочинениями, в которых его подданные пытаются разобраться в своих взглядах, а также когда он делает это по собственному высочайшему усмотрению, заслужив тем самым упрек: Caeser non est supra Grammaticos, и еще в большей степени тогда, когда он свою высшую власть унижает настолько, что начинает поддерживать в своем государстве духовный деспотизм отдельных тиранов по отношению к остальным своим подданным.
Если задать вопрос, живем ли мы теперь в просвещенный век, то ответ будет: нет, но мы живем в век просвещения. Еще многого недостает для того, чтобы люди при сложившихся в настоящее время обстоятельствах в целом были уже в состоянии или могли оказаться в состоянии надежно и хорошо пользоваться собственным рассудком в делах религии без руководства со стороны кого-то другого. Но имеются явные признаки того, что им теперь открыта дорога для совершенствования в этом, препятствий же на пути к просвещению или выходу из состояния несовершеннолетия, в котором люди находятся по собственной вине, становится все меньше и меньше. В этом отношении наш век есть век просвещения, или век Фридриха.
Государь, который не находит недостойным себя сказать, что он считает своим долгом ничего не предписывать людям в религиозных делах, а предоставлять им в этом полную свободу, который, следовательно, отказывается даже от гордого эпитета веротерпимого, — такой государь сам просвещен и заслуживает того, чтобы благодарные современники и потомки их славили его как государя, который избавил род человеческий от несовершеннолетия, по крайней мере когда речь идет об опеке со стороны правительства, и предоставил свободу каждому пользоваться собственным разумом в делах, касающихся совести. При таком государе досточтимые представители духовенства могут без ущерба для своих служебных обязанностей в качестве ученых высказать свободно и публично свои суждения и взгляды, которые в том или ином отношении отклоняются от принятой ими [церковной] символики; в еще большей степени это может делать каждый, кто не ограничен никаким служебным долгом. Этот дух свободы распространяется также вовне даже там, где ему приходится вести борьбу с внешними препятствиями, созданными правительством, неверно понимающим самого себя. Ведь такое правительство имеет перед собой пример того, что при свободе нет ни малейшей надобности заботиться об общественном спокойствии и безопасности. Люди сами в состоянии выбраться постепенно из невежества, если никто не стремится намеренно удержать их в этом невежестве.
Я определил основной момент просвещения, состоявшего в выходе людей из состояния несовершеннолетия по собственной вине, преимущественно в делах религиозных, потому что в отношении искусств и наук наши правители не заинтересованы в том, чтобы играть роль опекунов над своими подданными. Кроме того, несовершеннолетие в делах религии не только наиболее вредное, но и наиболее позорное. Однако в своем образе мыслей глава государства, способствующий просвещению в делах религии, идет еще дальше; он понимает, что даже в отношении своего законодательства нет никакой опасности позволить подданным публично пользоваться своим разумом и открыто излагать свои мысли относительно лучшего составления законодательства и откровенно критиковать уже существующее законодательство; мы располагаем таким блистательным примером, и в этом отношении ни один монарх не превосходил того, кого мы почитаем в настоящее время.
Однако только тот, кто, будучи сам просвещенным, не боится собственной тени, но вместе с тем содержит хорошо дисциплинированную и многочисленную армию для охраны общественного спокойствия, может сказать то, на что не отважится республика: рассуждайте сколько угодно и о чем угодно, только повинуйтесь! Так проявляется здесь странный, неожиданный оборот дел человеческих, да и вообще они кажутся парадоксальными, когда их рассматривают в целом. Большая степень гражданской свободы имеет, кажется, преимущество перед свободой духа народа, однако ставит этой последней непреодолимые преграды. Наоборот, меньшая степень гражданских свобод дает народному духу возможность развернуть все свои способности. И так как природа открыла под этой твердой оболочкой зародыш, о котором она самым нежным образом заботится, а именно склонность и призвание к свободе мысли, то этот зародыш сам воздействует на образ чувствования народа (благодаря чему народ становится постепенно более способным к свободе действий) и наконец даже на принципы правительства, считающего для самого себя полезным обращаться с человеком, который есть нечто большее, чем машина, сообразно его достоинству.
Уооу одоо оросоор уралдчих л юм бн доо!
HAHA
Хөөе энэ нэг мал орос англи эхийг нь копипож тавьчихаадюу гэх гээд байгаа юм бол? Өөрийн орчуулгатай тавих ёстой биз дээ? Наад копи пастийг чинь бага ангийн хүүхэд ч хийчихнэ шүү дээ. Өөрөө юу ч хийхгүй, юу ч мэдэхгүй, тэгсэн атлаа хийсэн хүнийг шүүмжлэх гээд ядчихна, ядахдаа тэр шүүмжилж байгаа юмныхаа талаар түй ч мэдэхгүй. Ийм эргүү дагзнууд УБ-аар нэг байна. Ичмээр нь өөрийгөө сэхээтэн гээд бодчихсонд л байгаа юм даа. Заримдаа бүр ичиж үхэхээ шахахыг яана гээ?
Бид хүний бүтээснийг уншиж суралцъя, түүнд сэтгэл байгаа, мэдээлэл бүхэн сэтгэлгээний өөрчлөлтийг авчирна...
Монголд ийм орчуулга хийгээд Монголын нийгэм, хумуусийн сэтгэлгээний явцад судалгаа хийж, мэдээлж, гэгээрлийн урийг тарьж байдаг цоон тооны хун байгаа нь Тэнгэрийн аврал байх.... Гончигсум минь гэждээ!?
Ведущий конструктор ОКБ «Импульс» Владимир Ефремов умер внезапно. Зашелся в кашле, опустился на диван и затих. Родственники поначалу не поняли, что случилось ужасное. Подумали, что присел отдохнуть. Наталья первой вышла из оцепенения. Тронула брата за плечо: — Володя, что с тобой? Ефремов бессильно завалился на бок. Наталья попыталась нащупать пульс. Сердце не билось! Она стала делать искусственное дыхание, но брат не дышал. Наталья, сама медик, знала, что шансы на спасение уменьшаются с каждой минутой. Пыталась «завести» сердце, массируя грудь. Заканчивалась восьмая минута, когда ее ладони ощутили слабый ответный толчок. Сердце включилось. Владимир Григорьевич задышал сам. — Живой! — обняла его сестра. — Мы думали, что ты умер. Что уже все, конец! — Конца нет, — прошептал Владимир Григорьевич. — Там тоже жизнь. Но другая. Лучше... Владимир Григорьевич записал пережитое во время клинической смерти во всех подробностях. Его свидетельства бесценны. Это первое научное исследование загробной жизни ученым, который сам пережил смерть. Свои наблюдения Владимир Григорьевич опубликовал в журнале «Научно-технические ведомости Санкт-Петербургского государственного технического университета», а затем рассказал о них на научном конгрессе. Его доклад о загробной жизни стал сенсацией. — Придумать такое невозможно! — заявил профессор Анатолий Смирнов, глава Международного клуба ученых. Переход Репутация Владимира Ефремова в научных кругах безупречна. Он крупный специалист в области искусственного интеллекта, долгое время работал в ОКБ «Импульс». Участвовал в запуске Гагарина, внес вклад в разработку новейших ракетных систем. Четырежды его научный коллектив получал Государственную премию. — До своей клинической смерти считал себя абсолютным атеистом, — рассказывает Владимир Григорьевич. — Доверял только фактам. Все рассуждения о загробной жизни считал религиозным дурманом. Честно говоря, о смерти тогда не думал. Дел на службе было столько, что и за десять жизней не расхлебать. Далее лечиться было некогда — сердце шалило, хронический бронхит замучил, прочие хвори досаждали. 12 марта в доме сестры, Натальи Григорьевны, у меня случился приступ кашля. Почувствовал, что задыхаюсь. Легкие не слушались меня, пытался сделать вдох — и не мог! Тело стало ватным, сердце остановилось. Из легких с хрипом и пеной вышел последний воздух. В мозгу промелькнула мысль, что это последняя секунда моей жизни. Но сознание почему-то не отключилось. Вдруг появилось ощущение необычайной легкости. У меня уже ничего не болело — ни горло, ни сердце, ни желудок. Так комфортно чувствовал себя только в детстве. Не ощущал своего тела и не видел его. Но со мной были все мои чувства и воспоминания. Я летел куда-то по гигантской трубе. Ощущения полета оказались знакомыми — подобное случалось прежде во сне. Мысленно попытался замедлить полет, поменять его направление. Получилось! Ужаса и страха не было. Только блаженство. Попытался проанализировать происходящее. Выводы пришли мгновенно. Мир, в который попал, существует. Я мыслю, следовательно, тоже существую. И мое мышление обладает свойством причинности, раз оно может менять направление и скорость моего полета. Труба — Все было свежо, ярко и интересно, — продолжает свой рассказ Владимир Григорьевич. — Мое сознание работало совершенно иначе, чем прежде. Оно охватывало все сразу одновременно, для него не существовало ни времени, ни расстояний. Я любовался окружающим миром. Он был словно свернут в трубу. Солнца не видел, всюду ровный свет, не отбрасывающий теней. На стенках трубы видны какие-то неоднородные структуры, напоминающие рельеф. Нельзя было определить, где верх, а где низ. Попытался запоминать местность, над которой пролетал. Это было похоже на какие-то горы. Ландшафт запоминался безо всякого труда, объем моей памяти был поистине бездонным. Попробовал вернуться в то место, над которым уже пролетел, мысленно представив его. Все вышло! Это было похоже на телепортацию. Телевизор — Пришла шальная мысль, — продолжает свое повествование Ефремов. — До какой степени можно влиять на окружающий мир? И нельзя ли вернуться в свою прошлую жизнь? Мысленно представил старый сломанный телевизор из своей квартиры. И увидел его сразу со всех сторон. Я откуда-то знал о нем все. Как и где он был сконструирован. Знал, где была добыта руда, из которой выплавили металлы, которые использованы в конструкции. Знал, какой сталевар это делал. Знал, что он женат, что у него проблемы с тещей. Видел все связанное с этим телевизором глобально, осознавая каждую мелочь. И точно знал, какая деталь неисправна. Потом, когда меня реанимировали, поменял тот транзистор Т-350 и телевизор заработал... Было ощущение всесильности мысли. Наше КБ два года билось над решением сложнейшей задачи, связанной с крылатыми ракетами. И я вдруг, представив эту конструкцию, увидел проблему во всей многогранности. И алгоритм решения возник сам собой. Потом я записал его и ВНЕДРИЛ... Бог Осознание того, что он не один на том свете, пришло к Ефремову постепенно. — Мое информационное взаимодействие с окружающей обстановкой постепенно утрачивало односторонний характер, — рассказывает Владимир Григорьевич. — На сформулированный вопрос в моем сознании появлялся ответ. Поначалу такие ответы воспринимались как естественный результат размышлений. Но поступающая ко мне информация стала выходить за пределы тех знаний, которыми обладал при жизни. Знания, полученные в этой трубе, многократно превышали мой прежний багаж! Я осознал, что меня ведет Некто вездесущий, не имеющий границ. И Он обладает неограниченными возможностями, всесилен и полон любви. Этот невидимый, но осязаемый всем моим существом субъект делал все, чтобы не напугать меня. Я понял, что это Он показывал мне явления и проблемы во всей причинно-следственной связи. Я не видел Его, но чувствовал остро-остро. И знал, что это Бог... Вдруг я заметил, что мне что-то мешает. Меня тащили наружу, как морковку из грядки. Не хотелось возвращаться, все было хорошо. Все замелькало, и я увидел свою сестру. Она была испуганной, а я сиял от восторга... Сравнение Ефремов в своих научных работах описал загробный мир при помощи математических и физических терминов. В этой статье мы решили попытаться обойтись без сложных понятий и формул. — Владимир Григорьевич, с чем можно сравнить мир, в который вы попали после смерти? — Любое сравнение будет неверным. Процессы там протекают не линейно, как у нас, они не растянуты во времени. Они идут одновременно и во все стороны. Объекты «на том свете» представлены в виде информационных блоков, содержание которых определяет их местонахождение и свойства. Все и вся находится друг с другом в причинно-следственной связи. Объекты и свойства заключены в единую глобальную информационную структуру, в которой все идет по заданным ведущим субъектом — то есть Богом — законам. Ему подвластно появление, изменение или удаление любых объектов, свойств, процессов, в том числе хода времени. — Насколько свободен там в своих поступках человек, его сознание, душа? — Человек, как источник информации, тоже может влиять на объекты в доступной ему сфере. По моей воле менялся рельеф «трубы», возникали земные объекты. — Похоже на фильмы «Солярис» и «Матрица»... — И на гигантскую компьютерную игру. Но оба мира, наш и загробный, реальны. Они постоянно взаимодействуют друг с другом, хоть и обособлены один от другого, и образуют в совокупности с управляющим субъектом — Богом — глобальную интеллектуальную систему. Наш мир более прост для осмысления, он имеет жесткий каркас констант, обеспечивающих незыблемость законов природы, связующим события началом выступает время. В загробном мире констант либо нет вообще, либо их значительно меньше, чем в нашем, и они могут меняться. Основу построения того мира составляют информационные образования, содержащие всю совокупность известных и еще неизвестных свойств материальных объектов при полном отсутствии самих объектов. Так, как на Земле это бывает в условиях моделирования на ЭВМ. Я понял — человек видит там то, что хочет видеть. Поэтому описания загробного мира людьми, пережившими смерть, отличаются друг от друга. Праведник видит рай, грешник — ад... Для меня смерть была ничем не передаваемой радостью, не сопоставимой ни с чем на Земле. Даже любовь к женщине по сравнению с пережитым там — ничто.... Библия Священное Писание Владимир Григорьевич прочел уже после своего воскресения. И нашел подтверждение своему посмертному опыту и своим мыслям об информационной сущности мира. — В Евангелии от Иоанна сказано, что «в начале было Слово, — цитирует Библию Ефремов. — И Слово было у Бога, и Слово было Бог. Оно было вначале у Бога. Все чрез Него начало быть, и без Него ничто не начало быть, что начало быть». Не это ли намек на то, что в Писании под «словом» имеется в виду некая глобальная информационная суть, включающая в себя всеобъемлющее содержание всего? Свой посмертный опыт Ефремов применил на практике. Ключ ко многим сложным задачам, которые приходится решать в земной жизни, он принес оттуда. — Мышление всех людей обладает свойством причинности, — говорит Владимир Григорьевич. — Но мало кто догадывается об этом. Чтобы не причинить зла себе и другим, нужно следовать религиозным нормам жизни. Святые книги продиктованы Творцом, это техника безопасности человечества... — Владимир Ефремов: «Смерть для меня сейчас не страшна. Я знаю, что это дверь в другой мир». опубликовано econet.ru
Энэ нэг бяхлуунууд яагаад монгол сайт руу орж ирж, монгол биш хэлээр бичээд маяглаад байна.
HAHA
Манай үе үеийн 76 ард түмнээ насанд хүргэж том хүн болгох хүсэлгүй байна. Мал мэл боолчлохийг чухалчилдаг даа
Алдаа засагчийн тайлбараар "манай үеийн 76 гэсэн нь УИХ-ын 76 гишүүнийг хэлж байгаа юм."Ард түмнээ" гэж энд сэтгэгдэл бичигчийг хэлсэн юм. "Насанд хүргэж" гэж наслах насных нь хэмжээг хэлсэн юм."Том хүн болгох" гэж тарган бүдүүн болгох, "мал мэл" гэдгийг мал мэт гэж уншаарай. "боолчлохийг" гэхэд "ий" биш, "ы" байдгийг би сүүлд олж үзэв. Жаахан ичиж байна уучлаарай.
66.249.84.153-тай эрхэмд: Монгол хувилбарыг нь Орос, Англи хувилбартай харьцуулбал сайн л баймаар!? Тэрчлэн Герман-аар нь байршуулбал бvp л сайн! Монголчууд эдгээр хэлэнд муугvй ш дээ.
Засс хорвоогийн бүх юмыг хамж шимээд өчүүхэн шувуун тарнхиадаа боловсруулалт хийсэн ч юмгүй зүгээр л ямар нэгэн юмны "тухай"-г л сараачих юм.
Ганаад баярлалаа.
Хуц. Боловсролгүй тэнэгүүд Кантыг орчуулахад хүртэл сэтгэгдэл бичих болжээ. Урьд өмнө чимээгүй л байдаг байсан санагдах юм. Тэнэгээ хаана гайхуулах гэдэг юм? Сэтгэгдэл бичихээс цаашгүй хөгийн гөлөг байж чи дуугүй бай. Чамайг бол зүгээр дээрэлхээд хуц л гэнэ. Чи хаа холддог юм бэ? Жорлонгийн өт өө. Чам шиг тэнэг үүнийг уншаад ойлгодог бол философи гэж байсны хэрэг байхгүй... Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
Ха ха ха. Чи наад сэтгэгдлээсээ бүр сэтгэцийн эмгэг авчихсан байнаштээ. Тэгээд тэрнээсээ салж чадахгүй ингэж хүний өмнөөс копипоод байдаг болчихож. Ийм эмзэг байж хүн битгий шүүмжилж бай.
Gegeerehiig husdeg boddog hun bur unshdag sedev tul bi ch gesen uuriin bichsenee havchuulaad toliluulchihya. Ganaadaa bayarlalaa. Сонгуулийн хуулинд болон Намуудын тухай хуулинд зарим өөрчлөлт оруулья. Манай улс сүүлийн 20 шахам жилд сонгуулийн хуулиндаа олон удаа өөрчлөлт оруулсан боловч тулгамдаад байгаа эцсийн зорилгоо бүрэн дүүрэн хангаж чадахгүй байна. Өнгөрсөн хугацаанд сонгуулийн үр дүнг зөвшөөрөхгүй террорист халдлага хийх, өөрсдийн үзэл бодлыг олон түмэнд тулган зөвшөөрүүлэх, айлган сүрдүүлэх ухуулга хийх, намын гишүүнчлэл ажлын байраар дарамтлах, худлаа амалж хууран мэхлэх, сүүлдээ бүүр автоматаар тоолдог машин...... зэрэг монголчуудын хэрэглэж сураагүй янз бүрийн аргаар сонгуулийг явуулж будилаантуулдаг байдал гаарлаа. Энэ байдал цаашид улам лавширч улс орны тусгаар тогтнолд ч нөлөөлөхөөр болоод байна. Магадгүй нэг л өдөр иргэний үймээн самуун дийлдэхээ байж олон түмнийг давалгаалан хамарч хүнд нөхцөл байдал үүсэхийг үгүйсгэх аргагүй юм. Одоогийн сонгуулийн систем, улс төрийн намуудын санал авах магадлал зэргийг ажиглаад дүгнэлт хийхэд цаашид одоогийн мөрдөж буй сонгуулийн хуулиар үнэмлэхүй олонхийн саналыг аль нэг нам авч чадахааргүй байна. Сонгуулийн үр дүнгээр ялсан нам нь ЗГ-аа бие даан бүрдүүлээд тогтвортой ажиллаад явчих боломж харагдахгүй байна. ЗГ тогтвортой ажиллаж чадахгүйгээс төрийн бодлого савлагаатай, өмнөх ЗГ-ын хийснийг нь дараагийнх нь баллуурдаж устгадаг дэлхийд байхгүй жишигээр нэг суурин дээрээ 20 жил дэвхэцлээ, цаашид ч үргэлжлэх төлөвтэй. Сонгуулийн эцсийн зорилго нь тусгаар улсаа бататган чирэгжүүлж, ард түмнээ эрүүл,боловсрол соёлтой, идэх хоол амьдрах орон, эдлэх зүйлээр элбэг хангалуун байлгаж чадах тийм хүмүүс, тийм төр засгийг олон нийтээрээ шударгаар сонгоход оршдог. Ийм төр засгийг сонгохын тулд дэлхийн улс орнууд сонгуулийн олон янзын хувилбар, арга хэрэгслийг ашигладаг гэхдээ ардчилал, сонгох сонгогдох тэгш эрх, шударга байдлыг алдагдуулж болохгүй. Сайн засаглалыг тогтвортой ажиллуулах сонголтыг хэрхэн яаж хийх вэ. Манай улс парламентийн засаглалтай улс, тэгэхээр “Сайн төр”-ийг сонгох тухай асуудал УИХ-ийг сонгох сонгуулийн тухай хуулийг тойрч ярих нь ойлгомжтой. Сонгуулийн хуулинд дараахь 2 өөрчлөлтийг оруулах нь зүйтэй гэсэн саналтай байна. 1. Тогтвортой төр – Тогтворжуулах квот: Төрөө тогтвортой байлгахад сонгох сонгогдох аргаа эргэж харах хэрэгтэй байна. Намыг сонгох зарчмыг барихуу, хүнээ сонгох зарчмыг барихуу. Аль аль нь сайн муу талтайг бид бүгдээрээ мэднэ. Одоогийн сонгуулийн хуулиар можаротори ба пропорционал системийг хосолж хэрэглэж байгаа. Одоогийн мөрдөж буй хуулиар яваад байвал 2-3 нам ээлжлэн арай илүү суудал авдаг, бусад намууд цөөн суудал авдаг, олонхиийн суудал авсан нь ЗГ-аа байгуулдаг /гэхдээ хамтрахгүй бол дангаараа ЗГ-аа байгуулах суудлын тоо хүрдэггүй /, олонхи болж чадаагүй нь бүлэглэн эвсэж ЗГ-ыг нь огцруулдаг энэ байдал цаашид давтагдах магадлал өндөр байна. Энэ завхралыг засахын тулд “ ХАГАС ПРОПОРЦИОНАЛ БҮХИЙ ХОЛИМОГ АРГА”-аар буюу 76 тойргийнхоо 60 тойрог дээр нь можаротори хэлбэрээр сонгууль явуулаад үлдсэн 16 суудлыг хамгийн олон суудал авсан нэг намд нь өгөх зарчмыг баримтлан хуваарилах аргаар явуулж болох юм. Тухайлбал: 60 суудал дээр можаротор сонголт хийхэд “А” нам 20 суудал, “Б” нам 25 суудал, “В” “Г” “Д” намууд үлдсэн 15 суудлыг нь авлаа гэж бодьё. 25 суудал авсан “Б” нам ЗГ-аа байгуулах ёстой/ одоогийн хуулиар хамтарч буюу дангаараа/ ба 25 суудал авсан “Б” намд үлдсэн 16 суудлыг намаас нь гаргасан жагсаалтын дагуу өгч болох юм. Энэ 16 суудлыг тогтворжуулах квот гэж нэрлэж байна. Ингэсэн нөхцөлд нэгэнт олонхийн санал авсан “Б” нам 25 16 буюу 41 суудалтай болж УИХ-д үнэмлэхүй олонхи болсноор дангаар ЗГ-аа байгуулж тогтвортой ажиллах боломжтой болох юм. Тооны хувьд хэд байхыг нарийн тооцох шаардлагатай. Энд жишээ болгон авсан болно. Одоогийн хуулиар цаашид явбал арай олон суудал авсан нам нь ЗГ-аа бусад намтай хамтран байгуулсан нөхцөлд намуудын баримтлах бодлого, үндсэн зарчим, амлалт зөрчилдөөд удаан тэсэхгүй, дангаараа байгуулахад нөгөө намууд нь сөрөг хүчин болж нэгдээд ЗГ-ыг нь амархан унагана. Үүний үр дүн нь нөгөө л тогтвортой байдал, тогтвортой бодлого үйл ажиллагаа алдагдаж эдийн засгийн уналт, ядуурал, хөгжлийн царцалт гээд өнөөгийн нөхцөл байдал бий болно. Иймд сонгуулийн хуулинд дээрхи өөрчлөлтийг олонхи намууд хамтарч ЗГ-аа байгуулж буй энэ агшинд амжуулах хэрэгтэй. 2. Сонгуулийн саналын хуудсыг гараар тоольё: Сонгуулийн автомат машинаар тоолдог заалтыг өөрчилж гараар тоолдог больё. Дэлхийн олон улс сонгуулийн санал хураалтыг автомат машинаар тоолж үзээд автомат системийг өөрчлөх замаар санал хураалтын дүнг өөрчлөх боломжтой , сонгогчдын дунд үл итгэх байдал гарах магадлалтай гэж үзээд олонхи нь татгалзаж байсан байна. Бид ч үүнээс даруй түргэн татгалзах хэрэгтэй. Автоматаар санал тоолох хувилбарт санаатай болон санамсаргүй гардаг алдаа, санал хураалтын дүнг зориуд өөрчилдөг аргуудын талаар” Hacking Democracy” /2006/ гэдэг эрэн сурвалжлах баримтат кино, бас номууд гарсаныг ард түмнээрээ олж унших хэрэгтэй. 3. Талцлыг таслан зогсооё: Сонгуулийн хуультай уялдуулан “Намуудын тухай” хуулиа өөрчлөх хэрэгтэй байна. Тухайлбал намыг гишүүнчлэлгүй болгох нь зүйтэй байна.. Нам бол бодлого боловсруулж түүнийгээ төрийн үйл ажиилагаа болгохын төлөө ажилладаг институт байх ёстой. Ард түмнээ намын гишүүнчлэлээр тасдан хуваах нь хэт намчирхах, иргэд хагаралдах үүгээр улбаалан нийгэм хагаралдах аюул нүүрлэж байна. Сонгогчид “Сайн засаглал”-ыг сонгохын төлөө уран ухаанаа уралдуулах байтал муу ч байсан зөвхөн өөрийн намыг сонгохын төлөө санал өгч байгаа нь Монгол улс сайн засаглалтай орон болж чадахгүйд хүргэж байна. Иймд намын гишүүнчлэлгүй болгох өөрчлөлтийг олонхи намууд хамтарч засгаа байгуулж буй энэ агшинд амжуулах хэрэгтэй. Боржгин овогт Цээгий.
Ta nar odoo oorsdoo yum bichihgui baij hunii bichsen ii door yunch teneg olon yum bichdeg teneg uud ve. Neg l ih hudlaa angli oros oor hudlaa soliorohoo boli doo.
Монгол хувилбарыг Орос, Англи хувилбартай нь харьцуулж vзвэл философчийн санаа оноог мэдхэд дехемтэй л дее. Тэрчлэн эх хэлээр (deutsch) нь байршуулбал бvp л сайн! Монголчууд эдгээр хэлэнд муугvй ш дээ.
Кениксбергский затворник
Энэ сайхан оюун санааны тус дэмийг үгүйсгээд ухаант хүнийг галзууруулаад байгаа хүмүүс хуурамч ардчилал хулхи боловсролтойгоо тонил.Дэлхий үнэлсэнчихсэн байхад сонсоочгүй дуулаачгүй ойлгох ухаан санаа нь ч хүрэхгүй юмнууд өмхий тархиндаа орсон бузар ардчилсан үгээрээ илжирсэн санаагаа бүү гарга!!Хүн бид аливаагаас сайныг нь олоод авдаг сонсоод ойлогдог уншаад мэдчихдэг байвал болох нь тэр.Түүнээс хийсэн юмтай хэлэх үгтэй хүнийг доромжлох нь Монгол ёс биш.Харин хуурамч ардчилал худалч ерөнхийлөгч хулгайч урвагч улс төрч бол өөр!!!Дотоодын дайснуудаа муугаар нь дуудаж чадахгүй болтлоо мулгуурсан сайн сайхныг үгүйсгэгчид болсон гэдгээ эх орныг минь барьцаалж зээл нэрээр луйвардсан ӨРИЙГ нь төлөөд өрвийтлөө өлсөөд ирхээрээ удахгүй мэдэх биздээ.Монголчууд минь ухаантай байхсандаа!Судлаач Ганхуяг танд маш их баярлалаа.Удахгүй сайн сайхан бүхнийг мэдэх мэдхийг хүсэх цаг ирнэ гэж би итэгдэг.Тэр цагт энэ их хөдөлмөр үнэлэгдэнээ.
SAPERE AUDE - "Have courage to use your own understanding!”–that is the motto of enlightenment. "— имей мужество пользоваться собственным умом! — таков, следовательно, девиз Просвещения" !
"Авлигал,луйварын онол,практикийн асуудал"гэсэн ном байдаг байж магадгүй.Түүнийг хамгийн сайн судалсан хүн байгаа бол Энхбаяр л байж таарах болов уу.Ер нь Энхбаяр бол боловсрол маш муу хүн байна билээ.Ярьж буйг нь сонсоход лав л эрүүл биш.
Баярлалаа,эрхэм судлаачид цаашид дэлхийн олон сонгодог бүтээлүүдийг цаг заваа умартан Монгол хэлэнд хөрвүүлэх болтугай гэж хүсэе
сайхан орчуулж, гэхдээ гэгээрэл гэдэг үгийн утганаас болоод хүмүүс үүнээс юу ч ойлгохгүй. гэгээрэл гэдгийг монголд ихэнх хүмүүс их өөрөөр хүлээж авч ойлгодог. тэгэхээр хүмүүсийн тархинд баннтан болоод л бууна.өөр үг хэрэглэсэн бол,,,,
тийм л юм шиг байна Баярлалаа
өөрийн оюун ухааныг нийтийн өмнө ашиглах эрх чөлөө хэрэгтэй.гэсэн байна Энэ нь шашинаас ангид эрх чөлөөтэй байх гэсэн санааг гэгээрэх гээл байгаа юм уу Бидний мэдэх гэгээрэл бол бодол оюун ухаанаас дээш бясалгалыг хүчээр ухамсарын өндөр түвшинд хүрэх тухай ойлголтыг бид гэгээрэл гэдэг гэж ойлгодог шүү дээ