АИХ-ын депатут, Улсын бага хурлын гишүүн асан, гавьяат багш Д.Ламжавтай цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.
-УИХ-ын даргын захирамжаар хаврын чуулганыг сарын хугацаатай завсарлуулсан. Ингэснээр хуулийн хугацаанд батлах ёстой, хэлэлцүүлгийн шатанд яваа олон хуулийн төслийг тодорхойгүй байдалд орууллаа. Сонгууль дөхсөн энэ үед ийм байдлаар завсарлага авах нь хэр зөв алхам бэ?
-Бидний нүдэнд ил харагдаж байгаагаар чуулганы ирц хүрэхгүй байна. Гишүүд бусдын кнопыг дарах аргаар маш олон хуулийг батлах шиг боллоо. Энэ нь зохисгүй бөгөөд хууль бус зүйл юм. Учир нь, УИХ-ын гишүүд аливаа шийдвэрт зөвшөөрөх болон эс зөвшөөрөх аль нэг байдлаар саналаа өгөх нь чухал. Тиймээс тухайн нэг гишүүн нэг л удаа санал өгөх эрхтэй. Тэгэхээр үүн дээр их том зөрчил харагдаж байна. Түүнчлэн бүлэг нь тарсан гэдэг утгаар Ерөнхий сайд гурван сайдаа огцруулах саналыг УИХ-ын даргад тавьсан.
Энэ асуудлыг хэлэлцэх хуулийн хугацаа гэж бий. Ерөнхий сайд Засгийн газрынхаа гурван сайдыг огцруулах саналыг тавьж байгаа нь ноцтой асуудал. Тиймээс зайлшгүй хэлэлцэх ёстой ч хэлэлцсэнгүй завсарлалаа.
Маш яаралтай завсарлага авсан нь ерөнхийдөө тохироо байж магадгүй. Эсвэл Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга нарын хооронд зөрчил байна гэсэн үг. Ямар ч байсан УИХ-ын үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах асуудалд маш том дутагдал оршиж байна. Нөгөө талаараа сонгууль дөхсөн үед парламентийн гишүүдийн сонирхлын зөрчил маш хурцаддаг. Өөрөөр хэлбэл, тухайн үед гишүүдийн сэтгэл санаа тогтворгүй болдог. Тэгэхээр ийм үед шийдвэр гаргаж, олон хууль батлах нь буруу.
Аль болохоор гарцаагүй хийх ёстой зүйлээ эртхэн хэлэлцэх нь зүйтэй. Тэгээд сонгуулийн санал авах өдөр ойртох тусам шийдвэр гаргахаа болих хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, сонгууль дөхсөн үед олон хууль батлах нь муу шийдвэр гаргах эрсдэлтэй. Яагаад гэвэл, хуулиар сонгогчдын бодол санааг өөрийн талд татах гэсэн бусармаг зүйл явдаг. Энэ талаасаа муу хууль гаргах эрсдэл өндөр.
-Гарцаагүй хэлэлцэх ёстой асуудлын дунд АТГ-ын даргын томилгоо яах аргагүй багтах болов уу. Уг асуудлыг хэлэлцэх ёстой хуулийн хугацаа нь өнгөрчихсөн гэдгийг УИХ дахь Монгол Ардын намын бүлгийн зүгээс сануулж, хэлэлцэхийг удаа дараа шаардсан боловч авч хэлэлцсэнгүй. Үүнийг та юу гэж харж байна вэ?
-Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд олон байгууллагын даргыг томилж байгаа талаар УИХ-ын дарга ярьж байсан. Хуулиараа бол Ерөнхийлөгч АТГ-ын даргыг нэр дэвшүүлж, УИХ томилох ёстой.
Тэгэхээр үүнийг эсрэгээр нь зохион байгуулж, УИХ нэр дэвшүүлж, Ерөнхийлөгч томилдог механизмд шилжинэ гээд хууль санаачлах талаар ярьж байсан. Эрх мэдэл бүхий субьектийн зүгээс харахад үүн дээр асуудал байх шиг байна. Ямар нэгэн асуудал тулгарахаар тухайн үед үйлчилж байгаа хуулийн заалтыг засах гэж үздэг. Энэ бол манай УИХ-д маш олон удаа давтагддаг бөгөөд хуулийн байж болшгүй зөрчил юм. Хамгийн түрүүнд үүн дээр анхаарах хэрэгтэй. Хуулийг удирдлага болгоно гэдэг нь аливаа асуудал тулгарахад түүнийг зохицуулах хуулийн заалтыг дагаж, шийдвэрлэхийг хэлдэг.
Гэтэл үйлчилж байгаа хуульдаа өөрчлөлт оруулчихаад тулгарсан асуудлаа шийдэх гэж үздэг болсон. Энэ бол эрх зүйн үүднээс авч үзэхэд Үндсэн хуулийн маш том зөрчил. Үүнийг нийгэм нь зад шүүмжилж, зогсоодог байх ёстой. Ялангуяа хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл болон улстөрчид энэ тал дээр анхаарал хандуулж, нухацтай ярих хэрэгтэй л дээ. Зарим нэг улстөрч ярьж, шүүмжлэх боловч асуудал шийдэгдэхгүй байна.
-АТГ бол шийдвэр гаргах төвшний томоохон байгууллагуудын нэг. Гэтэл ийм эрх мэдэлтэй, нөлөө бүхий байгууллагынхаа даргыг томилохгүйгээр сонгууль явуулах нь ёс зүй болон эрх зүйн хувьд хэр зохистой бол?
-Хуульд заасны дагуу Ерөнхийлөгч саналаа оруулсан. Үүнийг УИХ-ын чуулганаар хэлэлцээд шийдвэрлэх ёстой байсан. Товчхондоо, хуулиа хэрэгжүүлэхгүй байгаагийн нэг жишээ энэ.
-Оффшор данстай гишүүдийн талаарх мэдээлэл сүүлийн үед олны анхаарлыг нэлээд татаж байна. Тухайлбал, Ерөнхийлөгч болон АН-ын дарга нар оффшор данстай гишүүдээ УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшүүлэхгүй гэж мэдэгдэж, нэр хүртэл цохсон. Гэтэл дарга нарынхаа мэдэгдлийг АН-ын гишүүд дагаж мөрдсөнгүй. Эсвэл улстөрчдийн ээлжит тоглолт байв уу?
-Оффшор компанид бүртгэлтэй хүн олон байна. Тэр ч бүү хэл манай улсад оффшор нам хүртэл бий. Тал талын улстөрчдийн оролцоотойгоор анхнаасаа захиалгаар байгуулсан байдаг. Хэрэгтэй цагт буюу сонгууль зэрэгт тухайн намаа ашигладаг. Яг л оффшор компани шиг. Сүүлийн үед олны анхаарлыг татаж буй оффшор компани, оффшор данстай холбоотой мэдээллийг нэлээд судалж үзсэн. Өөрийнхөө нууц мэдээллийг алдсан “Моссач понсаки” гэдэг компани бол Канадынх юм билээ. Канад улс уул уурхайд идэвхтэй ажилладаг. Уул уурхай ярихаар Канадын дипломатууд чимээгүй болдог гэдэг үг бий.
Тэгэхээр энэ компанийн нууц бүртгэлийг дэлгэсэн хэрэг. Ийм төрлийн компаниуд гурван зорилгод үйлчилдэг юм байна. Үүнийг зарчмын үүднээс хэлэх ёстой. Нэгдүгээрт, хууль бус мөнгө угаах, хоёрдугаарт, хоригийг тойрох, гуравдугаарт, татвараас зугатаах. Нэр холбогдсон гишүүд ийм гурван үйлдэл хийсэн байвал үнэхээр гэм буруутай гэсэн үг.
Бид зөвхөн бүртгэлийн төвшинд л ярьж байна. Асуудал нарийсвал илрүүлэхийн тулд олон улсын байгууллагатай хамтарч ажиллах ёстой. Ихэнх орны хувьд хуулийн байгууллага нь уг асуудлыг мөрдөн шалгана гэсэн хандлагатай байгаа. Хамгийн гол нь бүртгүүлчихсэн байгаа нөхөд дээр дурдсан гурван зүйлээр тусалдаг өмгөөлөгч, хуульч, зөвлөхийн асуудлыг ярьж байна. Эдгээр хүнийг хатуу гараар барих нь чухал болоод байна.
-Манай улсын хувьд энэ асуудлыг зохицуулах хуулийн төслийг хоёр жилийн өмнө өргөн барьсан ч хэлэлцэлгүй орхисон. Харин энэ удаад үүссэн нөхцөл байдалтай уялдуулан тухайн хуулийн төслийг дахин өргөн барьсан боловч хэлэлцэж амжилгүй завсарлалаа. Хуулиа баталж, асуудлыг шийдэхгүй байгаа нь ямар шалтгаантай гэж үзэж байна вэ?
-Манай улсын хувьд энэ асуудлыг зохицуулах хууль батлах нь амар биш байх шиг байна. Учир нь, асуудлаа судлаагүй. Нэр холбогдсон хүмүүс тэр тухайгаа хөрөнгө орлогын мэдүүлэгтээ тусгаагүй нь хуулийн хувьд буруутгах шалтгаан болж байгаа юм. Цааш нь ярих гэхээр баримт байхгүй. Ямар ч байсан энэ бол ноцтой асуудал. Зарчмын хувьд нэг зүйлийг хэлэх нь зүйтэй болов уу.
Хууль зүйн байнгын хороо тогтоолын төсөл санаачилж байна. Өөрөөр хэлбэл, Өршөөлийн тухай хуулийн заалтыг УИХ тайлбарласан байдалтай тогтоол гаргах гэж байгаа талаар ярьж байсан. Жишээлбэл, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярын хувьд сонгуульд нэр дэвшихэд саад байхгүй гэдгийг харуулсан тодорхойлолт гаргаж өгөхийг Хууль зүйн байнгын хорооноос хүсч, цагдаагийн байгууллагад албан бичиг явуулсан. Ингэхэд цагдаа хөдлөөгүй. Үүний дараа МАХН-ынхан энэ талаар Ерөнхий сайдад хандсан. Энд нэг л том хуулийн зөрчил байна. Тодруулбал, УИХ-ын байнгын хороод УИХ-аас гарах шийдвэрийг бэлтгэх ажилд оролцдог. Түүнээс улс орон даяар дагаж мөрдөх эрх зүйн акт гаргах эрх байнгын хороодод байхгүй. Энэ тал дээр маш том хуулийн зөрчил үүсч байна. Манайхан аливаа юмыг тоодоггүй.
Байнгын хороод УИХ-аас гаргах шийдвэрийг бэлтгэх үүрэгтэй. УИХ-аас гараагүй л бол байнгын хорооноос гаргасан ямар ч шийдвэрийг байгууллагууд дагаж мөрдөх ёсгүй. Тийм эрх мэдэл байхгүй. Тиймээс Хууль зүйн байнгын хороо өөрт нь ногдоогүй эрх мэдлийг хэрэгжүүлэх гээд байна. Хэний буруу зөвийг асуудаг. Хамгийн том зөрчил нь энэ. Байнгын хороо бүхэн дур зоргоороо загнавал төрийн ажил завхарна. Өөрсдийн эрх мэдлийн хүрээнд дэс дараатай ажлаа хийдэггүй нь эндээс харагдаж байна.
-Үндсэн хуулийг зөрчиж, Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулснаар олон сөрөг зүйл бий болж байна. Тухайлбал, гадаадад сурч, амьдарч байгаа иргэд сонгуульд саналаа өгөх боломжгүй байдалд хүрсэн талаар ярьж байна. Үүнийг хэрхэн зохицуулах ёстой байсан юм бол?
-Цэцийн бүрэн эрхтэй холбоотой гурван хуульд өөрчлөлт оруулсныг бүгд санаж байгаа байх. Тодруулбал, Цэцийн тухай хууль, Цэцийн процессын хууль буюу Үндсэн хуулийн Цэцэд маргаан хянан шийдвэрлэх ажиллагааны тухай хууль, Цэцийн дүгнэлтийг хэлэлцэх гэсэн гурван асуудалд өөрчлөлт оруулсан. Үндсэн хуулийн Цэц бол хууль сахиулах, өндөр эрх мэдэлтэй субьектүүдийг захирч, хуулийг нь мөрдүүлж байх үүрэгтэй.
Цэцийн тэр бүрэн эрхийг нь авч хаясан. Ингэснээр Монгол Улс ардчилсан улс биш болж хувирна. Иймэрхүү агуулгатайгаар хуулийн өөрчлөлтийг хийсэн. Эндээс л бүх зүйлийн эхлэл тавигдаж, асуудал үүссэн. Монгол шиг жижиг орон гадаадад сурч, амьдарч байгаа иргэдийн саналыг авна гэдэг аль ч талдаа хүндрэлтэй бас хэцүү. Зарим нь сонгуульд саналаа өгье гэж улстөрждөг байж болно. Ихэнх нь сонгуульд саналаа өгөхөд хэцүү байдалд ордог. Намын нэрээр санал хураадаг байхад сонгуульд саналаа өгөхөд арай амархан байсан.
Зөвхөн намын нэр дээр нь л санал өгнө. Одоо ингээд мажоритар тогтолцоонд шилжсэн энэ үед гадаадад амьдарч байгаа иргэдийг яаж тойрогт хуваарилах гэдгээс эхлээд бөөн ажил. Тиймээс Сонгуулийн тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулахаас эхлүүлээд сонгуультай холбоотой бүх ажлыг анхнаас нь зөв зохион байгуулалтай, дэс дараалалтай хийх байсан юм.
С.Юмсүрэн
Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин
Сэтгэгдэл0
Уянгын нам бол оффшор нам яах аргагүй мөндөө
inged hytsad eheldeg yum hench vnemshihgvi,,,,MAHAH offshorchin nam
Manan offshorchdiin nam
Оффшорчин намын хувьд МАНАН г л хэлэх байх шуу
Энэ удаагийн УИХ чадамжгүй, чадвар муутай хүмүүсийн нэгдэл болсон.
юу гэсэн үг вэ ламжав гуай, мөнгөний эзнийг биш хуульчдыг нь барьж авах юм уу
Офшортой хүмүүст тэрхүү гурван үйлчилгээг санал болгон зөвлөдөг хуульчдийг чангалах хэрэгтэй гэсэн асуудлыг АНУ-ын нэгэн сенатор тавьж байгаа. Энэ санааг ярьсан юм. Ойлгомжгүй байдлаар буулгачихсан байна.
Чадамжгүй,чадвар муу хүмүүсийг чадамжгүй,чадвар муу ард түмэн сонгож, засаг төрөө чадамжгүй,чадваргүй болгосон.Өнгөрсөн 4 жилд монголын ард түмний чадамж,чадвар өчүүхэн ч дээшлээгүй тул энэ сонгуулиар мөн л чадамжгүй,чадваргүй хүмүүсийг дахин сонгож гаргах болно.Мүүний пастор эболадорж тэргүүтэй харийн дайснуудад урвасан ноход монголчуудыг боловсролгүй,харанхуй мунхаг болгохын тулд манай боловсролын салбарыг гартаа атгаж,хорлон сүйтгэх ажил хийж байгаагийн үр дүн нь энэ чадамжгүй,чадваргүй ард түмэн юм.Ямар ард түмэн байна яг тийм засаг төр байдаг тул чадамжгүй,чадваргүй ард түмний сонгосон чадамжгүй,чадваргүй төр улсын эрх баригчдыг нь элэг барих гэж солонгосууд ийм алсын хараатай, хорон санаат бодлого явуулж байна.
Lamjav guiag tsetsed syylgamaar bn manaikhaan
Zov
ёстой л цэцэд сууж байх хүн гэж боддог, даан ч нас өндөр болжээ.
ene hvnees hogshin zonog teneg bird bolson ochirbat geh uhna suuj l bnaa..
Ухамсар ёс суртахуунгүй ард түмнээс гарах улс төрчид Монголыг мөхөөсөөр байх болно
АВИЛГЫН ЭСРЭГ МОНГОЛ ТУНХАГ Монголчууд бид хулгайч, луйварч, дээрэмчид гэж үү? Үгүй гэвэл С. Баяр, Сү.Батболд, С.Баярцогт, Д.Цогтбаатар, У.Барсболд, Э.Бат-Үүл, Ч.Ганзориг, Д.Батбаяр, Ц.Сандуй нарыг юу гэх вэ? Эд нар чинь Монголчууд төдийгүй, Монголын урдаа барьдаг боловсорсон, шалгарсан элитүүд бишсэн бил үү? Монголчууд бид үе удмаараа, гэр бүлээрээ, найз нөхдөөрөө хулгайч, дээрэмч, луйварчид гэж үү? Үгүй гэвэл Санжийн Баяр түүний охид, гэр бүл, найз нөхөд, Эрдэнийн Бат-Үүл түүний хүү, Чимэддоржийн Ганзориг түүний ах, Цэндсүрэнгийн Сандуй түүний дүү нарыг юу гэх вэ? Монголчууд бид үр, хүүхдээ хулгай, дээрэм, луйварт сургадаг гэж үү? Үгүй гэвэл Баяртан түүний охид, Бат-Үүлтэн түүний хүүг юу гэх вэ? Түмний мэдэхээс Баяртан, Бат-Үүлтэн нар чинь Монголын удам дамжсан сэхээтнүүдийн хүүхдүүд бишсэн бил үү? Монголын ард түмнийг эрх чөлөө, тусгаар тогтнолд хүргэсэн гэдэг МАН, ардчилал, эрх чөлөө, шударга ёсонд хүргэсэн гэдэг АН хоёр хоёулаа хулгайч, луйварч, дээрэмчдийн бүлэглэл гэж үү? Үгүй гэвэл С.Баяр, Сү.Батболд, У.Барсболд, Д.Цогтбаатар, Ч.Ганзориг, Ц.Сандуй нарыг юу гэх вэ? Тэд чинь МАН-ын дарга, нарийн бичгийн дарга гэх мэтээр эл намыг удирдаж, төлөөлж явсан эрхмүүд биш бил үү? Э.Бат-Үүл, С.Баярцогт, Д.Батбаяр нар чинь АН-ын анхдагч, шилдэг боловсорсон лидерүүд бишсэн бил үү? Монголын төр засаг хулгайч, луйварчдын дэглэм гэж үү? Үгүй гэвэл ерөнхий сайд, сайд, засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга, УИХ-ын гишүүд, Улаанбаатар хотын захирагч гээд хөврөх эдгээр эрхмүүдийг юу гэх вэ? Эдний цаана илрээгүй хэн, хэд ч байгаа юм билээ? Эцэст нь Монголын сонгогч олон ардчилсан сонгуулиараа хулгайч, луйварч, дээрэмчдийг сонгодог гэж үү? Үгүй гэвэл сонгуульд нэр дэвшиж байгаа дээрх эрхмүүдийг, нэр дэвшүүлсэн намууд, дэвшүүлэхийг зөвшөөрч байгаа төр засаг, хууль хяналтын байгууллагуудыг юу хийж байна гэх вэ? Монголчууд ийм гэж үү? МАН-АН ийм гэж үү? Монголын төр засаг ийм гэж үү? Монголын сонгогчид ийм гэж үү? Үгүй. Монголчууд бид хулгайч, луйварч, дээрэмчид биш. Харин энэ хэдэн муу авилгачид! Монголчууд бид үр хүүхдээ хулгай, луйвар, дээрэмд сургадаг нь биш. Харин энэ хэдэн муу авилгачид! МАН-АН хулгайч, луйварч, дээрэмчдийн бүлэглэл биш. Харин энэ хэдэн муу авилгачид! Монголын төр хулгайч, луйварч, дээрэмчдийн дэглэм биш. Харин энэ хэдэн муу авилгачид! Монголчууд бид хулгайч, луйварч, дээрэмчдийг хэзээ ч сонгож байгаагүй. Харин энэ хэдэн муу авилгачид биднийг хуурч байсныг Панамын Пейпэрс илчиллээ. Монголчууд ингэж хариулах ч биз, ингэж ч бухимдаж байгаа биз, гасалж ч байгаа биз. Тэр ч байтугай энэ муу авилгачид биднийг юу гэж бодоод байгаа юм бэ? Өөрсдтэйгөө адилхан хулгайч, луйварчид, дээрэмчид гэж санаа юу. Үнэт зүйлс, үзэл бодол, төр ёс, нэр төрөө алдсан, үхээнц дорой, өлөн хоосон, арчаагаа алдсан адгийн шаар, “хогийн лаларууд” гэж басаа юу. Үгүй тэгээд очиж очиж бид энэ муу авилгачдыг сонголоо юу? Үр хүүхдүүдийнхээ нүдэн дээр, дэлхий дахины өмнө авилгачдыг сонгож “Авилгыг сонговол хандах зүг өөрөө тогтмой. Бидний Монгол улс болбоос хэсэг бүлэг цөөвөр хулгайч, дээрэмч, луйварчид билээ. Монгол орон хэмээгч болбоос цөөвөр хулгайч, луйварч, дээрэмчдийн үүрлэх газар болой.” хэмээн хүлээн зөвшөөрч, хуульчлан баталж, тунхаглан зарлалаа юу? Хол хэвтэнэ, муу авилгачид гэж хөмхий зууж ч байж болох. Тийм ч биз. Тиймээ. Монголын сонгогчид хэзээ ч авилгачдыг сонгож байгаагүй. Тэр ч байтугай бид 1992 оноос хойшхи сонгууль бүхэнд бид эрх баригчдыг халж, сольж, өөрчилж ирсэн нь үнэн. Харин Монголын эрх баригч анги болчихоод байгаа МАН-АН өөрчлөгдсөн үү? Монголын сонгогчдын 1992 оноос хойш хийсэн сонголтууд МАН-АН-д нөлөөлсөн үү, МАН-АН-ыг өөрчилсөн үү? Яагаад авилгачид хээв нэг сонгуульд нэр дэвшээд явж байгаа юм бэ? Яагаад МАН-АН тэдний нэрсийг дэвшүүлээд байж байна вэ? Яагаад Монголын төрийн эрх баригчид тэднийг сонгуульд оролцуулаад явж байна вэ? Монголын ард түмэн биш МАН-АН авилгад идэгдээд, авилгын торонд ширэлдээд, авилгачдаас салах нь битгий хэл харин тэдний үүр уурхай болчхоод байна бус уу. МАН-АН Монголд авилгын дэглэм тогтoочихоод байна бус уу. Үнэнийг хэлэхэд Монголчууд МАН-ыг авилгадахад нь АН-аар сольсон. АН-авилгадсан. АН-ыг авилгадахад МАН-аар сольсон. Бүр дордсон. Аргаа бараад хоёуланг нь тэнцүүлж үзсэн. Маш том алдаа болсон. МАН-АН хуйвалдаж манан буулгасан. Сарниулах, салгах гэтэл 7 сарын 1 болж МАН-АН өнөөгийн дүрдээ хувирсан. Гуравдагч хүчний эрэлд гарсан МАН-АН тоглоомын дүрмийг будлиантуулж жингээрээ ноёлсон. МАН-АН улам ихсэв бус уу. Авилга хаа сайгүй садгадаж дэлхийн дэвжээнд дуулдах болсон бус уу. Аргаа бараад та бид сонгууль хүлээж суугаа биш бил үү. Гэтэл та биднийг сонгууль хүлээгээд сууж байхад МАН-АН биднийг сонголтгүй, сонгуульгүй болгож байна бус уу. МАН-АН сонгуулийн дүрмийг өөрчилж өөрөөсөө бусад намыг сонгогдох боломжийг боомилж нуман тулгуурт оруулав. Хутган үймүүлэв, хагалан бутаргав. Лидерүүдийг нь авилгадахыг нь авилгадаж, дарамтлахыг нь дарамтлав. МАН-АН-ын энэ ажиллагаа сонгуульд оролцохгүй МАНАН-ыг дэмжинэ гэсэн намуудыг Монголоор нэг болгов. Тэр ч байтугай нам нь сонгуульд оролцохгүй гишүүд нь бие даан нэр дэвшдэг намтай ч болов. ХҮН, ИЗНН, МҮАН, МАХН гэх мэтээр Монголын сонгогч та бидний сонгох эрх танагдав бус уу. Улмаар МАН-АН-ын “төрийн машин” “аюултай” нэр дэвшигчдийг арилгах үйл үл ажиллагааг өрнүүлж бие даан нэр дэвшигчдийг үл бүртгэх, хасах, хахуульдах, дарамтлах замаар нэр дэвших боломжгүй болгосоор байна бус уу. Тэр бүр сонгогч та бидний сонголт устгагдсаар байна бус уу. Удахгүй шалгах, баривчлах, хорих дуулиант муу аргаа ч хэрэглэх биз. МАН-АН гуравдагч намыг сонгох та бидний боломжийг, эрхийг бараг устгав. Гуравдагч нам байхгүй бол МАН-АН-aaс өөр сонголт та бидэнд үлдэх үү. МАНАН-тай бүхэлд нь өрсөлдөх бие даан нэр дэвшигч гэж байх уу. Тэр тусмаа МАН-АН “аюултай” байж мэдэх бие даан нэр дэвшигчдийн ихэнхийг “арилгах” үйл ажиллагаагаараа сонгуулиас арчиж байна бус уу. Үр дүнд нь бидэнд сонгох аргагүй, “МАН-АН-д хоргүй, МАН-АН-д халгүй” хэдэн юм үлдэх нь ойлгомжтой бус уу. Танд сонголт үлдэв үү? Та, бидэнд сонголт үлдэхгүй бол сонгууль мөн үү? Социализмын жилүүдэд нам ба нам бусчуудын эвслээс ганц нэр дэвшигчтэй сонгуульд санал өгдөг байсан чинь санаанд орохгүй байна уу? Тиймээ, танд сонгуульд оролцохгүй байх сонголт байгаа. Үнэн. Гэхдээ та сонгуульд оролцохгүй ч МАН-АН оролцох бус уу. МАН-АН та, бидэнгүй гишүүд, дэмчигчид, даган баясагчдаараа сонгогдох бус уу. Тэгэхээр МАН-АН таныг, намайг сонголтгүй болгож та биднийг сонгуулиас арчин хаяж байна бус уу. Та бид тэгэхэд юу хийгээд сууж байгаа билээ. Басаад, тавлаад, доромжлоод, бах таваа хангаад, баясаад сууж байгаа биш бил үү. Та, бидний тавлаад доромжлоод байгаа ХҮН, ИЗНН, МҮАН, МАХН төдийгүй дугаар тойрогт бие даан “горилогчид”, тэр ч бүү хэл таны даапаалан даажигнан хөхрөх “мөрөөдлийн баг” ч гэсэн таны, миний сонгох, сонгогдох эрхийн төлөө тэмцэж байна бус уу. Тэр бүхнийг МАН-АН хагалан бутаргаж, арчин устгаж байхад та, бид тавлан, доромжилж бах таваа ханган суугаа бус уу. Тэдний хэд нь сонгуулийн хуульд эрстэв, хэд нь “хагалган бутраалтанд” амь тавив, хэд нь сонгуулийн товчооны үүдэнд няцлагдав. Тэр бүхэнтэй хамт таны, миний, та бидний сонголт устгагдаж байна бус уу. Тэгэхэд та бид тавлаад сууж байгаа бус уу. Та өөрийгөө хар даа хэнтэй адилхан байна. МАН-АН-ын гишүүд, дэмжигчид улс төрийн дайснуудаа сонгуульд нэр дэвших боломжгүй болголоо, бид ялах боломжтой боллоо гэж баярлаж ч байж мэдэх. Тийм ч биз. МАН-АН ялж ч болно. Гэхдээ тэр “ялалтын” төлөө та сонгох эрх, түүнээс уламжлах бүх эрх, эрх чөлөөгөө тавиад туужээ гэдгээ ухаарах цаг ирэхэд та хэтэрхий оройтсон байх бус уу. Та бидний сонголтыг устгана гэдэг та бидний сонгох эрхийг хурааж авч байгаатай адил бус уу. Сонголтгүй сонгох эрх байх уу? Сонголтгүй, сонгох эрхгүй сонгууль байх уу? МАН-АН та бидний төр барих эрхийг устгаж байна бус уу. МАН-АН сонголтгүй, сонгох эрхгүй, “сонгуулиар” засгийн эрх авах гэж байна бус уу. Авах ч гэж дээ, тэд одоо засаг, төрийг чинь зайдагнаж байгаа биз дээ. Тэгэхээр МАН-АН зүгээр л та бидний төр барих эрхийг хураан авч байна бус уу. Та бид эрхгүй болно гэдэг МАН-АН-д төрийг чинь хувьчилж, өмчилж авч байна гэсэн үг бус уу. Авилгачид өмч хөрөнгө, эд баялаг, эрдэс уурхай, эх орныг чинь төдийгүй, сонгуулийг чинь, төр барих эрхийг чинь, ардчиллыг чинь булаан авч байна бус уу? Тэд хэн болоод ингэж байна вэ? Богд эзэн Чингис шиг энэ улс орныг минь байгуулсан бил үү тэд? Богд, Ханд, Цэрэн нар шиг төр улсыг минь сэргээсэн бил үү тэд? Бодоо, Данзан, Сүх нар шиг тусгаар тогтнолыг минь сэргээсэн бил үү тэд? Бид тэднийг гуйл уу? Тэд биднийг гуйл уу? Амин хувиа хичээхгүй, амь биеэ хайрлахгүй ард түмэндээ зүтгье, хар амиа хичээхгүй, халуун амиа хайрлахгүй хас төрдөө зүтгье гэж өвдөг сөхөрч, хормой дэвсэж, хошуу унжуулж, үгээ хэлж, үсээ маажиж, ам, өчгөө өгч, аргадан гуйхад нь итгэл, найдвар, сэтгэлээ өгч хаанаас нь татаж хатавчны тэндээс хоймортоо бид залсан бус уу, тохойноос нь татаж тотгоны тэндээс төрдөө бид залсан бус уу? Итгэж, найдаж ирээдүйгээ даатган төрөө түшүүлж, эрх ямба эдлүүлж, улс орноо удирд, ард түмнээ арчил, бид хүчээ өгье, эдийн засгаа цогцлоож, эх орноо хөгжүүлж, ядуурал зовлонгоос ангижирч мандан бадарсан, цэцэглэн хөгжсөн, хүчирхэг чийрэг улс шиг улс, айл шиг айл больё гэсэн бус уу. Монголоор “За” гэж андгайлсан бус уу, тангарагласан бус уу? Тэгэхэд тэд яаж байна? Хар амиа хичээж хас төрөөсөө хулгайлж, амин хувиа хичээж ард түмнээсээ луйвардаж, эдэд шунаж эх орноо тонож, төгрөгөнд шунаж түмэн олноо дээрэмдэж итгэлийг эвдэж, сэтгэлийг хөсөрдүүлж, тангаргаа няцаж, андгайгаа алгасаж, өчгөө буцаж урвасан байна бус уу. Тангаргаасаа няцсаныг Taйчу, Сача бэхи нарын жишгээр болгох бус бил үү? Андгайгаасаа няцвал Алтaн, Хучарын ёсоор болгох биш бил үү? Монголын төр энэ бус уу? Монголын цааз энэ бус уу? Монголчуудын тангараг Монголын төр бус уу, Монголчуудын хилэгнэл Монголын цааз бус уу? Алтан, Хучар, Сача-бэхи, Тайчу нарын сургамж энэ бус уу? Гэтэл авилгачдын санаанд Монголчууд нэртэйгээ, төртэйгээ, эрхтэйгээ, ардчилалтайгаа, тангарагтайгаа, хилэнтэйгээ, цаазтайгаа багтаад байна бус уу. Та муу авилгачид даварч байна гэх биз. Би ч гэсэн тэгэх биз. Гэхдээ яагаад, яагаад тэд даварч байгаа юм бэ? Та, би, та бидний Монголчууд бид төртэй, ёстой, хуультай, цаазтай, тангарагтай, андгайтай, үгтэй, өчигтэй, эрхтэй, дархтай ард түмэн шиг ард түмэн байж чадаж байгаа бил үү? Tөрт ёсны хоёр мянган жилийн түүхтэй гэж сагсуурдаг ч төрийн төлөө оготно боож үхэх гэгч болно гэдэг гэмтэй бус уу Монголчууд. Хар гэртээ хаан, бор гэртээ богд гэдэг ч хувиа хичээж довоо шарлуулахыг эрхэмлэдэг гэмтэй бус уу Монголчууд. Дотроо бодолтой доороо суурьтай гэдэг ч түрүүлж дуугарсан хөхөөний ам хөлдөнө гэдэг гэмтэй бус уу Монголчууд. Буруугийн дэргэд нүд хурц гэдэг ч амьдын гэрч болохоос үхсэний дэр бол гэдэг гэмтэй бус уу Монголчууд. Барын сүүл байснаас батганын толгой байсан нь дээр гэдэг ч ноёнтой хэдэрлэвэл толгойгүй, нохойтой хэдэрлэвэл хормойгүй гэдэг гэмтэй бус уу Монголчууд. Эх орондоо хайртай гэдэг ч эзгүйчлэх гэмтэй бус уу. Эрх чөлөөнд дуртай гэдэг ч эрх мэдэлтний бөгс долооход бэлэн байдаг гэмтэй бус уу. Хүний эрх, тэгш эрх, нэр төр, нандин чанар гэдэг ч хүчтний өмнө хүчгүй нь буруутай гэдэг гэмтэй бус уу. Ёс жудаг, хүний мөс чанар гэдэг ч өнгө мөнгө, эрх мэдлийн өмнө өвдөг сөхөрч, толгой бөхөлздөг гэмтэй бус уу. Нэр хугарахаар яс хугар гэдэг ч газрынхаа бараанд ганцынхаа тарганд гэх нь ч цөөнгүй бус уу. Монгол хүнд “совесть” гэдэг юм байдаггүй юм гэж цэцэрхэх нь ч бий. Чухам бидний дунд, бидний дотор эдгээр зан чанар түгээмэл байдаг учир авилгачдын санаанд багтаад байна бус уу. Авилгачид давраад байна бус уу. Авилгачид, хань хамсаатан, холбоотон сүлбээтнүүдийнхээ хамт Монгол улсын, Монголын ард түмний гэсэн өнгөтэй, өөдтэй бүхнийг өмч хөрөнгө, үйлдвэр завод, уурхай баялаг, газар шороог хулгайлж, тонож, дээрэмдэж, луйвардаж байхад нүдэн балай чихэн дүлий байх битгий хэл тэдэнтэй үгсэж, эвсэж, эвлэж, өрсөлдөн тонож ирсэн хэсэг ч бий бус уу бидний дунд. Чадаж байгаа юманд арга байхгүй гэж сагсуурдаг байсан бус уу та, бид. Чухам бид тийм л учраас УИХ-ын дэд дарга асан этгээд эдүгээ УИХ-ын гишүүн, Сайд, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга хийгээд “жишиг” тогтоогоод явж байна бус уу. Чадаж байгаа юманд арга байхгүй бус уу. Бид Исландчууд шиг төр ёсоо, хууль цаазаа хамгаалдаг байсан бол ийм “жишиг” тогтох битгий хэл тэр этгээд ч тийм үйлдэл хийх байсан yy? МАН-АН ийм болох байсан уу? Монголын засаг төр ийм болох байсан уу? Та, бид авилгачдыг давруулсан бус уу? Даварсан авилгачид таныг, биднийг эх оронтой минь, эрх чөлөөтэй минь, ирээдүйтэй минь залгиж байна бус уу? Үнэхээр дотроо бодолтой доороо суурьтай байсан бол УИХ-ын дэд даргa асны офшоор бол Бороо, Оюу толгой, Таван толгойн ордууд шиг юмны илрэц гэдгийг дор нь ойлгох байсан бус уу. Төр ёсоо хамгаалаад түрхрэн босох байсан бус уу. Тэгсэн бол МАН-АН өнөөдөр сонгуулийг чинь халж, төрийн эрх барих эрхийг чинь хураан авч, төр ёсыг чинь өмчлөх байсан уу? Хар гэртээ хаан бор гэртээ богд байсан бол эх орноо эзгүйчлүүлэхгүй, төр ёсоо булингартуулуулахгүй, гал голомтоо самруулахгүй байх байсан бус уу. Хэдий болтол хувиа хичээж довоо шарлуулж, нүдэн балай чихэн дүлий явах вэ? Хэзээ таны нүд бурууд хурц болох вэ? Хэзээ та, бид үхсэн дайсныхаа биш юм гэхэд сайн нөхрийнхөө нэрийг хамгаалахын тулд амьд авилгачны эсрэг гэрч болж чадах вэ? Хэзээ та, бид нэрээ бодоод ясаа хугалаж чаддаг болох вэ? Хэзээ та, бид авилгачин барын эсрэг зогсох батганын толгой болж чадах вэ? Төрийн төлөө оготно ч атугай зүтгэх хэрэгтэй бус уу?
Лхамжав багшийг Үндсэн хуулийн цэцийн даргаар тавих хэрэгтэй. Нэгд, үнэнч шудрага, хоёрт, математикч, математикч хүн логикийн алдаа гаргахгүй, гуравт,нас тийм өндөр биш. та нар тэр монголд айлчилж байгаа парламентын гишүүдийг харагүй юу. хажууд нь манай гишүүд хүүхэд шиг харагдаж байгаа биз дээ. Ухаантай хүмүүс нас ахих тусам улам чадварждаг гэдгийг ойлгохгүй. Биетэйгээ адилхан хөгширдөг юм шиг санадаг. Энэ буруу ойлголтыг авч хаях хэрэгтэй.
Хулгаичууд шударга Ламжав гуаи шиг хумуусииг Цэцэд даанч оруулахгуил дээ Ядаж ганц шударга хун баивал зугуухнаар цэвэршээд л эхэлнэ Тэр ексель унахгуи гэж томордог эргуу зоног толгоилохлоор Цэц юу болох нь оилгогдсон доо АН ыхан тэнд ямар ялзарсан новшнууд буг болон бугэж баисныг харин хууль муулииг нь зорчиж баигаад Ард тумэнд таниулсан даа