Мэдээллийн аюулгүй байдал Монгол Улсад хэрхэн заналхийлж байгааг манай сонин хөндөн бичиж байгаа билээ. Дэлхий дахинаа маш хурдтай шинэчлэгдэж буй мэдээллийн технологийн хувьсалд монголчууд бэлтгэлтэй юу, мэргэжлийн боловсон хүчин хангалттай юу, тусгаар тогтносон улсын бүхий л мэдээллийг хадгалж байдаг төрийн байгууллагуудын хамгаалалт хангалттай байж чаддаг уу гэсэн олон асуулт урган гарч байгаа юм. Түүгээр ч зогсохгүй сонгуулийн хар машиныг хакердсан гэх хардлага одоо ч олон нийтийн дунд бий. Энэ хардлага хэр бодитой вэ?
Аливаа асуудал, түүнээс гарах гарцыг шийдвэрлэх үндсэн зарчим нь төрийн бодлого, хууль тогтоомж. Тэгвэл Монгол Улсыг цахим гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах тал дээр төрийн бодлого зангидаж, хууль боловсруулагч эрхмүүд хэр мэдлэгтэй вэ.
Үнэндээ маруухан мэдлэгтэй гэхэд ч багадахаар тодорхойлолт. Ямар сайндаа л компьютерийн анхан шатны сургалтад суусан УИХ-ын зарим гишүүн түүнийгээ сонгогчдоосоо нуухын тулд сургалтынхаа багш нарыг панаалдаж, нэрээ нуухыг хүсдэг гэнэ лээ. Энэ бол бодит жишээ. Гэтэл Монгол Улсад цахим гэмт хэрэг жил бүр нэмэгдэж, мэдээллийн аюулгүй байдал улам алдагдаж байгааг мэргэжлийн хүмүүс анхааруулж байна. Өнөөдөр Монгол Улс бүхий л мэдээллээ цахим болгож, төрийн байгууллагуудыг цахим хуудас хөтлө, цахим хаяг ашигла гэж шаардаж буй. Олон улсын жишгээ дагах нь зөв. Гэвч хамгаалалт, аюулгүй байдал нь анхаарал татах асуудал боллоо.
Төрийн байгууллагынхны хувьд ч мэдээллийн технологийн мэдлэггүйгээс дээрээс өгсөн тушаалын дагуу өөрийнх нь байгууллагын нэр, лого харагдсан цахим хуудастай болохыг л хүсдэг. Аюулгүй байдлын тухайд тэр бүр хайхардаггүй, мэдлэг ч байхгүй. Компьютерийн жаахан мэдлэгтэй захын нэгэн л төрийн байгууллагын цахим хуудсаар дамжуулан дуртай мэдээллээ олж авах боломжтой. Үүний баталгаа болж саяхан Замын хөдөлгөөний удирдлагын төвийн серверт нэвтэрч жолооч нарын торгуулийг устгадаг хэрэг гарсан юм.
Өнөөдөр хэл, хөлд ороогүй хүүхдээс эхлээд л ухаалаг технологи ашиглаж буй. Тиймээс ухаалаг технологи ашиглаж буй анхан шатнаас нь хэрэглээний соёлыг төлөвшүүлэх ёстой. Энэ талаар массаар нь мэдээллийн технологийн хэрэглээний соёлтой болгож чадвал тулгамдаж буй асуудлыг багахан ч болов шийдэж чадна. Гол нь төрийн зөв бодлого чухал.
Энэ салбарт мэргэшсэн боловсон хүчин бий. Гэвч төрд бодлого зангидаж байгаа хүмүүс нь энэ төрлийн мэдлэг муутайгаас тэдний хүч хөдөлмөрийг ашиглаж чадахгүй байна. Гадаадад мэдээллийн технологийн шилдэг компаниудад ажиллаж байгаа монгол залуус олон. Тэд эх орондоо сурсан мэдсэнээ нутагшуулах чин хүсэлтэй. Гэвч төрөөс энэ салбарыг анхаарлын гадна орхисноос өнөөдөр үүсээд буй цахим гэмт хэрэг, мэдээллийн аюулгүй байдлын асуудал улам дэвэрч байгаа юм гэж Монгол, Японы хүний нөөцийн хөгжлийн төвийн компьютерийн сургалтын багш Б.Оюундарь хэлж байна.
Мэргэжлийн хүний ярьснаар бодлого нь орхигдсон энэ салбарын цоорхойг ашиглан энгийн нэгнээс эрх мэдэлтэй нэгэн ч амин хувийн олз, ашиг хонжоог олох боломжтой юмсанж. УИХ-ын сонгуулийг олон улсын дэвшилд нийцүүлж автоматаар тоолох аргыг 2012 оноос хэрэглэж эхэлсэн нь эдүгээ санал тоолох хар машины түүх билээ. Олон нийтийн саналыг хакердсан гэх дуулиан сонгуулийн дараахан дэгдсэн билээ. Тэгвэл үнэхээр хар машиныг хакердах боломжтой юу?
Энэ тухайд мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүд шууд л “Тийм” гэж байна. Хар машины программ хангамжийг манайхны компани бичсэн байдаг. Ганц, хоёр инженер л кодыг нь бичдэг. Нэг үгээр тэдний гарт сонгуулийн санал, намуудын хувь заяа бий гэсэн үг. Тэрхүү код худалдагдсан байж болох магадлалыг мэргэжилтнүүд ярьж байна. Түүгээр ч зогсохгүй иймэрхүү программ хэрхэн бичигдсэн нь энгийн бид ойлгохгүй болохоос мэргэжлийн хүмүүсийн хувьд бол алган дээр тавьсан мэт уншигддаг гэж байна. Тэгвэл сонгуулийн хувь заяа ганц, хоёр инженерээр зогсохгүй мэргэжлийн компаниуд ч анхаарч болох асуудал бололтой.
Б.Заяа
Эх сурвалж:"Зууны мэдээ" сонин
Сэтгэгдэл0
Анх 2012 онд Янкууд манай сонгуулийг луйвардах гэж Ч.Сайханбилэг, С.Баярцогт нараар дамжуулж Ж.Сүхбаатарыг ашиглаж сонгуулийн хууль батлуулж ажиллагаанд оруулсан байдаг. Тэгээд АН-ыг ялуулах зорилгодоо хүрсэн ч АН өөрийн үүргээ биелүүлж ОУВС- г оруулж ирээгүй. Янкууд дахиад өөрийн дуулгавартай намын эрэлд гарч нөгөө өөрийн төлөөний хүн С.Баяраар дамжуулж МАН-ыг ялуулахаар тохирсон. Харин МАН дуулгаартай учраас ОУВС-г оруулж ирсэн. Мэдээж бол бас хар машины бүтээл юм. Франц улс сая хар машинаас татгалзлаа.
Hiderland say Parlamentiin songuulia sanaliin huudsaar avlaa.
зам тээврийн осол буурахгүй ямар сайндаа л зам дээр лүүжин уншуулж байхав дээ. замын цагдаа хийж буй ажлынхаа төлөө (нямдоржийн хэлдэг шиг) юутай ч нөхцөхөд бэлэн байгаа нь тэмдэглүүштэй ч... бонбын ном ч архи, хүний мах цус л...
С.Баярын тушаал олон олон 7с1-ний үр дагавартай байх вий дээ. Бусдыг хориод буруутгаад худал жүжиг тавихаа болимоор.
Одоо яасан ч байсан өнгөрсөөн хө
бүр зомбийрхоор шийдчихсэн байна шдээ. дуртай нь ирээд удирдаад байдаг. 220 жилийн колончлолдоо уусчихсан хэвээрээ.
покер Баярын ялдаг арга бага насны хүүхдийн хүчирхийлэл боолчлолтой кинонд гардаг арга. Auction яг хаагдахын өмнө, хэн ч үйлдэл хийх боломжгүй, сонгууль яг болохын өмнөх мөчид 1сая500гийн эцсийн дээд ханшаа хэлдэг.
хорссон шатаасан.
цэ вирустэй өвчтөн яаж олон хаустай болох вэ. Батболд зочид буудлаа зарж борлуулж ер сайдын суудлыг авсан гэх. Мэдээж ганц буудлаар тэр олон хаус авч, дэлгүүрүүдийг барих вэ дээ, 32 он хүртэл 200 дэлгүүр салбар барина. Зах дээр л байгаа аятай панз наймаагаа хийдэг болчихож.
чамласан бололтой. Улам шунаад. Мянганбаяр болгочих болтой юм. Намбарка, Баяр өөрийх нь ярилцлагаас ойлгомжтой байнлээ шдээ. 7с1 -ний тухай "тэгээд яадын" гэчихсэн бүр гөлийцөн. Олон юманд ийм муухай хөгийн байхад улсаа төлөөлүүлж байдаг.
Английн хатан хааны бид ямар боол зарц шивэгчин хамжлага харъяат биш толгой доогуур намсаж бөхөлзөж нахилзахгүй. Зайгаа барь гэсэн бол холоос хүний ёсоор гар барилаа болоо юм бишүү, улс төлөөлөхгүй хоёр ч гэлээ.
Евгений Касперскийгийн хэлснээр копьютераа унтраагаад тайван суу.