Дэлхийн улс орнууд хойчийн ирээдүйгээ бодоод хөрөнгө мөнгө хадгалах гэж оролдож байсан нь Баялгийн сан нэртэй эдийн засгийн том үзэгдэл болж ялангуяа 2000-аад оны үед их л хүч авч байсан байдаг.
Энэ үзэгдэл Монголыг бас тойроогүй. Нэн ялангуяа суперциклийн үед уул уурхайн түүхий эдийн үнэ өндөр байх үед тун моодонд орсон яриа болж байсан.
Бусад орнуудаас хоцроод яахав гэсэн бололтой Норвегийн сан руу олон ч хүмүүс очиж туршлага судалж байж. Манайх шиг зэс ихтэй Чили орноос суралцья хэмээн тэднийхээс эрдэмтэн мэргэдийг залж өөрсдөө ч зөндөө очсон. Гэвч Монголд Баялгийн сан жинхэнэ утгаараа байгуулагдаж чадаагүй. Харин Монгол яаж бүтэлгүйтснийг хичээл болгон Оксфордод ярьж байхыг энэ муу дэлдэнгээрээ сонссон нь саяхан даа. Яагаад бүтэлгүйтсэн тухай, юу хийх ёстой талаар зарим санааг хэлбэл энэ асуудлыг дахин сөхөж буй хүмүүст хэрэг болох буйзаа.
Уул уурхайн түүхий эд дахин нөхөгдөхгүй байгалийн нөөц учир түүнийг олборлож, ашигласнаас олсон орлогыг зөвхөн энэ үеийнхэн идэж ууж, хэрэглэх биш мөн ирээдүй болсон хойч үедээ нэг хэсгийг нь үлдээх гэдэг үндсэн зарчмаас энэхүү сан байгуулах санаа үүсэлтэй юм.
Манайхны зарим нь байгалийн нөөцөө онгон хэлбэрээр нь хойч үедээ үлдээх шахуу юм ярьдаг. Энэ нь оюуны залхуурал, өөрсдөө энэ үеийнхэн хоцрогдолтойгоо байя гэсэнтэй агаар нэгэн сонсогдох юм. Үүний оронд байгалийн нөөцийг зохистой ашиглая, олсон орлогоо ирээдүй үетэйгээ Сан байгуулж хуваалцья гэвэл хамаагүй эрүүл байхсан.
Хойчоо боддоггүй өнөөдрөөр амьдрагсад уул уурхайгаас олсон орлогыг бушуухан зарцуулахыг хүсдэг. Хүний л араншин юм шиг байгаа юм. Монголчуудад энэ хандлага маш хүчтэй.
Уул уурхайгаас олсон хэдэн мөнгөө нэгэн улс төрч “иргэн бүрт нэг нэг сая төгрөг болгоно тараана” гэсэн. Өрсөлдөгч тал нь “1,5 сая төгрөг өгнө” гэв. Шинээр гэр бүл бологсдод 500К тараана гэлээ. Гэх мэтээр Уул уурхайгаас олж буй орлогоо тарааж цацаж эхлэв. “Гэнэтийн ашгийн татвар” гэж хойч үетэйгээ хуваалцах хөрөнгийг төсвөөр дамжуулан “идлээ”.
Хамгийн гол нь энэ мөнгийг авч байснаа ихэнх нь мартчихсан өнөөдөр уул уурхайг харааж суугаа байх.
Монголд тохиолдсон явдал бусад оронд мөн л гарч болох байж. Тэд арай л ухаалаг хандсан байдаг. Яаж? Хамгийн түрүүнд санг хэрхэн нэрлэх вэ гэдгээс эхэлсэн байдаг. Баялгийн санг Баялгийн гэж нэрийдвээс хүмүүс сангийн хөрөнгө мөнгийг хадгалах биш зарцуулахыг улс төрчдөөс илүүтэй шаарддаг байна. Тийм шаардлагын эсрэг зогссон хэнбугайч дараачийн сонгуульд унах тавилантай юм.
Улс орнууд Нөөц сан, Тогтворжуулах сан гээд янз бүрийн нэр томьёо гаргасан байдаг. Норвеги өөрийн сангаа Тэтгэврийн сан гэж нэрлэв. Тэтгэвэртэй ямар ч холбоогүй л дээ. Гэхдээ Тэтгэврийн сан гэсэн нэршил олон хүмүүсийг олсон мөнгөө зарцуулах бус, хадгалах ёстой гэдэгт итгүүлсэн байна.
Монголд иймэрхүү сан байгуулах яриа гарч байх үед миний бие “Зовох цагийн сан” гэсэн нэр томьёо санал болгож байв. Ярьж ярьж, туршлага судалж судалж олонхи нь 2009 онд “Хүний хөгжлийн сан” гэгчийг байгуулсан. Ингэж үрлэгийн үүд нээгдэж, Хүнээ хөгжүүлэх хэрэгтэй гээд уул уурхайгаас олсон мөнгөө цацаж эхэлсэн. Мөнгө нь дуусахаар Төрийн өмчит компанийн нэрээр зээл авч баахан өрөнд орсон байдаг.
Тэр их цацсан мөнгөө улс төрчдийн хармаанд орсон гэж хавтгай хардагсад нь дийлэнх болчихоод Монгол өөрийгөө өнөөдөр зовоож байх шиг.
Үйлийн үр юмуу даа гэж бодогдох.
Нөхцөл байдлаа ухаарах аядаж 2016 онд “Ирээдүйн өв сангийн тухай” хууль гаргаснаар “Хүний хөгжлийн сан” гэдэг үрлэгийн үүд хаалга хаагдсан. Хамгийн гол нь супкерцикл дуусч сул мөнгө орж ирэхээ болисон явдал манай улс төрчдийг ухаарал руу түлхээд байгаа. Яг ухаарсан уу гэдэг тун эргэлзээтэй. Түүний нотолгоо нь ЖДҮ болон бусад сангууд.
“Ирээдүйн өв сан” гэдэг нэршил “Хүний хөгжлийн сан” гэдэгтэй харьцуулбал сэтгэлгээний хувьд нэг алхам урагш болсон байх. Гэвч хууль нь байж л байдаг хөрөнгө мөнгө нь байхгүй л байна.
Хоног хоногоор дундарч байдаг байгалийн нөөцөөс олсон орлогоос ирээдүй үедээ өнөөдөр Монголчууд юу ч үлдээхгүй байна л гэсэн үг.
Үйлийн үр гэж байдаг л юм билээ.
Мэндсайханы Энхсайхан
2019.02.17
Сэтгэгдэл0
ЭНЭ ХУЖАА ЮУ ВЭ...???
Манай сайхан Бээжин залуу шоо.Ийм л сайхан хятад цустай залуучууд Монголыг хөгжүүлнэ шоо... Үхэр монголчууд юм мэдэхгүй тэнэг. Хятад газрын эрлийз хүн царай муутай ч гүйлгээ ухаантай байдаг юм шоо..
Энхсайхан Тавантолгойг Хятадуудад өгөх гэж байхад нь З.Энхболд болиулж ард түмэндээ үлдээсэн. Ингэхээр энэ муухай Энхсайхан бол бидний дайсан билээ. Далд ор гэж ерөөе.
Норвегийн ЕС- ын хэлсэн уг байдаг. - " Манай улсын нефтийн неец нэг л едер дуусна. Харин нефтийн ашгийг зев зарцуулалтаас олсон ард тумний хангалуун амьдрал бидэнд, бидний хой ч уед улдэнээ" гэж. Норвег 5,3 сая хун амтай. NBIMбуюу норвегчуудын нэрэлдгээр нефтийн сангийн херенгийг нийт хун амд хуваавал нэг хунд $ 193 000 оногдоно. Солиотой байгаа биз. Энэ сан 1996 онд уусээд, 1998 оноос ашигтай ажилласан. Энэ сангийн менге нь банканд зугээр хэвтэж, зарим уед бусад орнууд шиг тесвийн зардлыг нехехед зарцуулагддаггуй, Google, Apple зэрэг дэлхийд тэргуулэх компаниудын 9000 ширхэг хувьцаа хэлбэрээр байнга "менге" хийж байдаг. Ийм л байдлаар монголын, Эрдэнэс ТТ- н менге, монголчуудын нуурс зэснээс олсон менге зев хуримтлал болон бидний хангалуун амьдрал, хойч уед херенге болон очих талаар зев дуугарсан хунээ элдэв хужаа мужаагаар дуудаж гуцалдаж байгаа оркууд бол жинхэнэ монголын дайсан, орос- хужаа Женкогийн троллууд
чи одоо хэнд өширхөөд ингэж хуцаад байгаан бэ ,,,,шалгуулаагүй бгаад аа залбир ааааааааааа
чиний үгийг сонсох хүн алга
luuhaanuudad ochij zubluuu . tenaminii talbaig ochij barilga bari!! hytadiin gazar nutgiig mongol chuudad zaraad vzdee . . hytaduud yahana uu ??
Гоолиг залуу шоо
Нүүр шилжүүлэн суулгуулахгүй бол болохгүй нь ээ.
Яагаад сэтгэгдэл устгаад байна аа.
Зөв юм бичихэд монголчууд яагаад их зэвүүцэн дургүйцдаг вэ? Энэ удмын сантай шууд холбоотой. Юм ойлгодог, юм хийдэг, сэтгэдэг нэгнээ үргэлж эсэргүүцсээр ирсэн нь монголчуудын удмын санг гадныхны оролцоотойгоор зориуд гажуудуулсан бодлоготой холбоотой. Гайгүй гэснийг нь сорчлон устгаад цаана нь Галсан, улаан хувьсгалч Доржийн удам л үлдсэн хэрэг. Тиймээс үндэстний удам сайжиртал 2-3 зуун жил хэрэгтэй. Хүн бүр гэгээрхийг хичээж зүтгэх аваас энэ хугацааг богиносгож болох юм.
Большевикууд 1930-аад оны үед аль ухаантай сэхээтэй,удам гарвал сайтайг нь түүж хядаад,үлдсэн гуйлгачин түүлэгчин,есөн шидийн үл бүтэх этгээдүүд люмпен пролетариуд,тарвагачин зурамчингуудын тархи толгойг угааж нэг төрлийн үржил селекцийн ажиллагааг системтэй хийснээр иймэрхүү хүн дүрстэй адгуусны сүрэг бий болсон юм. Тэднийг шинжлэх ухааны хэлэнд СОВОК гэж нэрлэдэг.
Зөв л дөө даанч хулгайч луухаан Энхсайхан алдсан нэр нүүрээ иргэдээс дахин олож дахин луйвар хийх аргаа хэрэгжүүлэж байгаа нэг хэлбэр өөр юуч биш
Энхсайханы зев хэлснийг мушгин эсэргууцэж байгаа цуламууд чинь монгол биш, жинхэнэ хуацяао - тороолууд шуу. Эзэн нь монгол ялна гэдэг орос хуацяао бий
энэ зөв юм бичээд байгаа хүнийг чиньгэртээ хийх юмгүй сууж байхад нь очиж ТТ төслийг зөв чиглэлд аваад яваач гээд хариуцуулхаар ярьдагаасаа таг эсрэгээр тарвагадоржтой нийлээд хятадуудад 100 жилээр өгөх гээд явсан учраас л үзэн ядаад байгаа юмшүү дээ
202.179.27.104 ҮНЭНИЙГ БИЧЖЭЭ
Нэг удаа нэр хугаравал хэзээ ч засаж болохгүй аж Чи нэгэнтээ нэрээ хугалсан Чамд ирээдүй алга Монгол улсын төлөө Ард түмний төлөө цохилох зүрх байсангүй Харамсалтай хувь заяанд төржээ
Нэг удаа нэр хугаравал хэзээ ч засаж болохгүй аж Чи нэгэнтээ нэрээ хугалсан Чамд ирээдүй алга Монгол улсын төлөө Ард түмний төлөө цохилох зүрх байсангүй Харамсалтай хувь заяанд төржээ
Тун эрүүл санаа даа. Баярлалаа.
бээжин хавыг си даргад хүлээлгээд ѳгчих дор нь учирыг олоод ѳгнѳ
zail muu urbagch
энэ хужааг элбэгдорж с.эрдэнэ баабар нартай нь дүүжилж алсан цагт монгол сэргэнэ.
Хөгжлийн сан гэдэг эрх мэдэлтэн нар иргэдийн мөнгийг хуурч аваад хувааж идэх нэг арга өөр юуч биш Өнөөдөр иргэдийг Таван толгойн ашигаа авалгүй хэрэгтэй зүүль хий гэж ятгаж иргэдийн өмнөөс үүнийг иргэд дэмжлээ гэж худлаа хошгоруулаж байгаа нь мөн хулгайч нар энэ мөнгийг жавших хулгайлах гэж байж ядаж байгаа нь тэр Иргэдээ мөнгөө ав аваад энэ мөнгөөрөө хувцаагаа нэмэж ав энэ бол зөв арга
Хөгжлийн сан гэдэг эрх мэдэлтэн нар иргэдийн мөнгийг хуурч аваад хувааж идэх нэг арга өөр юуч биш Өнөөдөр иргэдийг Таван толгойн ашигаа авалгүй хэрэгтэй зүүль хий гэж ятгаж иргэдийн өмнөөс үүнийг иргэд дэмжлээ гэж худлаа хошгоруулаж байгаа нь мөн хулгайч нар энэ мөнгийг жавших хулгайлах гэж байж ядаж байгаа нь тэр Иргэдээ мөнгөө ав аваад энэ мөнгөөрөө хувцаагаа нэмэж ав энэ бол зөв арга
Хөгжлийн сан гэдэг эрх мэдэлтэн нар иргэдийн мөнгийг хуурч аваад хувааж идэх нэг арга өөр юуч биш Өнөөдөр иргэдийг Таван толгойн ашигаа авалгүй хэрэгтэй зүүль хий гэж ятгаж иргэдийн өмнөөс үүнийг иргэд дэмжлээ гэж худлаа хошгоруулаж байгаа нь мөн хулгайч нар энэ мөнгийг жавших хулгайлах гэж байж ядаж байгаа нь тэр Иргэдээ мөнгөө ав аваад энэ мөнгөөрөө хувцаагаа нэмэж ав энэ бол зөв арга
Хойш үедээ үлдээх гэдэг нь иргэд ууль уурхайгаас Үндсэн хуулийн дагуу өөрийн авах ашигыг авч түүхээрээ зөв ирээдүүтэй зууль хийж үр хүүхэддээн үлдээхийг л хэлнэ Үр хүүхэддээн үлдээж байна гээд ямарч итгэл үл даах хүмүүст төрийн нэрээр өгч болохгүй өнөөдөр Монгол төр хулгайч луйварчин нарын үүр болсон итгэвэл алдана
Ashigtai ajillasan unen gedgee batlaad ehnii deejiig ni irgeddee ogchihoo. Daraa jilees handivla\ya l geed baigaa shuu?! Huurch hanadaggui toriin erhemuudtei bolohoor l hashirlaad baigaa hereg.Nogoo taldaa goe nertei olon baiguulsan ch ard irgeded naaldsan yum baihgui odoo zarmiig ni tatan buulgeh yum sangiin said yarisan. Mon JDU -chid geed idej uusan ni barimtaar notlogdood huuliin baiguullaga ni hariutslaga ih hural deer yarihad darhan erheeree hamgaaluulaad onoog hurel hel am daguulsaar baihad dahiad san baiguulah tuhai yarignd hen itgel uzuulj nair tavih bilee dee. Hergiin uchig end l baina.
Ashigtai ajillasan unen gedgee batlaad ehnii deejiig ni irgeddee ogchihoo. Daraa jilees handivla\ya l geed baigaa shuu?! Huurch hanadaggui toriin erhemuudtei bolohoor l hashirlaad baigaa hereg.Nogoo taldaa goe nertei olon baiguulsan ch ard irgeded naaldsan yum baihgui odoo zarmiig ni tatan buulgeh yum sangiin said yarisan. Mon JDU -chid geed idej uusan ni barimtaar notlogdood huuliin baiguullaga ni hariutslaga ih hural deer yarihad darhan erheeree hamgaaluulaad onoog hurel hel am daguulsaar baihad dahiad san baiguulah tuhai yarignd hen itgel uzuulj nair tavih bilee dee. Hergiin uchig end l baina.
Ehleed omno ni baiguulsan goe sanguudiinhaa uchriig olchie oo.Daraa ni goe nertei songodog bayalgiin san baiguulah asuudlaa sain sudlj iregdehgui noots bolon hurimtlagdah erh zuin hamgaalaltaa sain bolsruuliya aa geh.Onoodriin zasag shig zasag udaan baival huuli duremch hamaagui bololtoi hundersen asuudlaar gudamjnii reketeer l zohitsuulaad baih bololtoi yum. Yamartai huuli erh zuin hamgaalalt baival tsag tsagaa baidag tul yamar negen tsagt yaridah biz gej naidahaas
Ehleed omno ni baiguulsan goe sanguudiinhaa uchriig olchie oo.Daraa ni goe nertei songodog bayalgiin san baiguulah asuudlaa sain sudlj iregdehgui noots bolon hurimtlagdah erh zuin hamgaalaltaa sain bolsruuliya aa geh.Onoodriin zasag shig zasag udaan baival huuli duremch hamaagui bololtoi hundersen asuudlaar gudamjnii reketeer l zohitsuulaad baih bololtoi yum. Yamartai huuli erh zuin hamgaalalt baival tsag tsagaa baidag tul yamar negen tsagt yaridah biz gej naidahaas
Ehleed omno ni baiguulsan goe sanguudiinhaa uchriig olchie oo.Daraa ni goe nertei songodog bayalgiin san baiguulah asuudlaa sain sudlj iregdehgui noots bolon hurimtlagdah erh zuin hamgaalaltaa sain bolsruuliya aa geh.Onoodriin zasag shig zasag udaan baival huuli duremch hamaagui bololtoi hundersen asuudlaar gudamjnii reketeer l zohitsuulaad baih bololtoi yum. Yamartai huuli erh zuin hamgaalalt baival tsag tsagaa baidag tul yamar negen tsagt yaridah biz gej naidahaas
Ehleed omno ni baiguulsan goe sanguudiinhaa uchriig olchie oo.Daraa ni goe nertei songodog bayalgiin san baiguulah asuudlaa sain sudlj iregdehgui noots bolon hurimtlagdah erh zuin hamgaalaltaa sain bolsruuliya aa geh.Onoodriin zasag shig zasag udaan baival huuli duremch hamaagui bololtoi hundersen asuudlaar gudamjnii reketeer l zohitsuulaad baih bololtoi yum. Yamartai huuli erh zuin hamgaalalt baival tsag tsagaa baidag tul yamar negen tsagt yaridah biz gej naidahaas
Бид үхэр байж болон ерөн юу ч байж болон гэхдээ Монгол хүн жунгаа хүн хоёр хэзээ үеийн үед найрамдаж үг хэлээ ололцож яваагүй түүхэнд тийм юм байхгүй жунгаа тогос шиг гоёод хөхөө шиг донгодоод ч монгол хүн жунгаа гээд л чамайг бодсон бол чамтай юу ч ярихгүй чамаас шуудал салж санаа амран зайлж үздээ ЖУНГАА МИНЬ
Enhsaihan yg duugarhaar “ene hujaa” gejdeg ni AI-yg ashiglasan bulai talynh ni baihaa. Yagaad gedgiig Enhsaihan ch anzaarch surgamj avch shine technology hereglej avhaalj sambaatai baihyg huseye.
Enhsaihan bol jinhene mongoliin daisan gaaliin tatvar teglej hyatadiin hyamd baraa oroj irej mongoliin uildveruudiig jdampyyryylsan jinhene hytad horlon suitgegch odoo yaliig ni uuruuleh estoi daraa ni T.Tolgoig hytadyydad ogoh gej bsan mongoliin tord buu oirtyyl
Enhsaihan bol jinhene mongoliin daisan gaaliin tatvar teglej hyatadiin hyamd baraa oroj irej mongoliin uildveruudiig jdampyyryylsan jinhene hytad horlon suitgegch odoo yaliig ni uuruuleh estoi daraa ni T.Tolgoig hytadyydad ogoh gej bsan mongoliin tord buu oirtyyl
ene odoo yu ve bugdiig hurdan haytadad zarah heregtei geed baidag
Энэ хужааг шалгах цаг ньболсон байхаа
Neg l uhaantai yaridag bolohoos hiij baigaa uildel ni er ornoosoo urvasantai adil baliar ym hiij yavdag hun dee
ene hunii eh oron mongol bishishdee yu yrina ve hujaagiin tagnuul ajlaa l hiij bna tsagaan herem davuulj shid
Элбэгдорж энхсайхан мэтс одоо хэнд ч хэрэггүй үг нь үнэ цэнэгүй хог дээр хаягдсан гэдгээ ойлго тэгээд амаа хамхиад олны.өмнө бүү үзэгд та нар дууссан
chamaar zaalgahgui ee ogor danjaadaa
ЭНЭ НЭГ ЮМ ХААНААС ГАРААД ИРЭВЭЭ УЛСАД ХЭРЭГГҮЙ ХҮН Ш ДЭЭ
энэ хужааг цагаан хэрэм давуулаад шидчих
Ta bol bolovsroltoi hun gedgiig medeh heseg ni medne. Ta Mongolyn suurind taarahgui zuiliig ih olon udaa huulsan. ooriigoo zovtgodog busdyg sonsdoggui uchraas ta bol leader bish.
Уг нь аав нь Дорнодын халх голын хүн ээж нь Сүхбаатар аймгийн хүн яахаараа хятад болдог юм.Түүнийг өрсөлдөгч гэгддэг тэнэг юмнууд гүтгэсээр байгаад хятад болгох нь. Яг үнэн бол арчаагүй хоосон толгойтой юмнуудын гүтгэлгэ хүмүүсийн толгой эргүүлдэг байхгүй юу. Тэд нараас хол яв