Олон жил уншиж сэтгэлийн цэнгэл эдэлдэг сайн сонин тухайлбал “Өдрийн сонин”-ы сүүлийн үеийн зарим нэг нийтлэл сэтгэлд нийцэхгүй байгаа учир арга буюу саналаа хэлэхэд хүрлээ.
Тус сонинд, мал, малчин хоёрыг адалсан шинжтэй зүйл нийтлэгдсээр байна. Тэдний бичсэнээс үзвэл Монголын мал жаран саяд хүрсэн учир газар даахгүй болж цөлжүүлж байна гэнэ. Гэтэл зарим хүн уул уурхайгаас болж газар талхлагдлаа гэдэг ч худлаа гэнэ. Уул уурхайг Монгол нутгийн 30 хувьд байгуулах судалгаатай ч гэсэн газар сүйтгээгүй 110 сая га бэлчээрийг мал баллаж байгаа хэмээн дурьджээ.
Үүний зэрэгцээ хонины зунгаг үнэртээд Монгол Улс хөгжихгүй байна гэх юм. Ийм үг сонсохоор хонины уураг сүүл хөхөж өссөн малчны хүүхдэд хачирхал төрнө. Тэрчлэн малчин хүн мал болдог гэж бас нэг нь бичсэн нь бий. Малчид, малаас өөр юманд суралцаагүй юм чинь аргагүй гэж адална. Тэгэж ярихад хүрвэл малчид хүүхдийнхээ ирээдүйг бодоод найм төгсөхөөр нь мал дээр гаргадаг нь заншил болсон зүйл шүү. Гэтэл цааш нь малчид малгүй бол хоолгүй болно гэж боддог юм байна. Үүнийг энүүхэн хавар говь нутагт болсон шороон шуурганаар амь алдсан есөн малчин харууллаа гээд фермерийн аж ахуй байгуулж цөөхөн сайн малтай байхыг хүсдэг хүмүүсийн саналыг дэмжжээ.
Дээрх санааг дэмжсэн бололтой бас нэг нийтлэлч “Малаа гадагш зар" хэмээн чанга дуугараад бэлчээрийн даац сүйд боллоо. Хятадын наад талын хэдэн хотын хэрэгцээг хангах бодит ажил болгооч! Дээрх хотод 40 сая мал заръя. Бас Арабын орнууд, Орос болон Энэтхэгт махны экспорт байна. Хоёрхон жилд цөлжилтийг шийдье. Малчид мөнгөгүй байна гэжээ.
Ийнхүү урд хөршид малаа зарах нь бэлчээр талхлалт, цөлжилтөөс гарах хамгийн хурдан, оновчтой, үр ашигтай арга гэжээ. Малаа зарчихаад малчдаа яах гэж байгаа юм бол... Арай малаа дагаад явна биз гэж бодоогүй байлгүй.
Өөр хүмүүс ч бас бичсээр байна. Дээр үед сайд байсан хүн, сум бүхэнд мал нядлах газар байгуулбал наана гэхэд хөдөөнийхөн ажилтай, хоолтой, цаана гэхэд орлоготой гэсэн байна. Түүнээс гадна урд хөршид мах гаргадаг нэг хүн бичихдээ, махыг шулж чанаад гаргахад үлэмж ашигтайн хэрээр хөдөөнийхнийг ажилтай, ашиг орлоготой болгосноо дурдсаар байна.
Үнэн амьдрал дээр ямар байдаг вэ? Гэнэн цагаан сэтгэлтэй малчдын малыг хямдхан аваад, мах бэлтгэлийн хар бор ажлыг тэднээр хийлгэчихээд гадаадад гаргаад үнэтэй зарна. Үүнээс малчдад орох ашиг гэж байхгүй. Наймаачид махыг цаашид ашигтай зарах аргаа л боловсруулна. Энэ бүхнийг хуулиар зохицуулж мал, малчин хоёроо хамгаалах хэрэгтэй.
Энэ мэтийг уншаад саналаа хэлье гэж бодлоо. Хүн юү бичих нь хамаагүй бөгөөд би буруутгах ёсгүй учир зөвхөн тэдгээрт дөрөөлж бодлоо илэрхийлж байгаа билээ.
Би тал нутагт малчны гэрт төрж багаасаа хонь хурга хариулж, тийн зуураа малыг ухаантай, ач тустай амьтан гэж ухаарсан юм. Малыг хүн ухаантай болгосны хариуд мал хүнийг тэтгэж тэжээсэн төдийгүй хүмүүжүүлсэн юм билээ. Гэтэл өнөөдөр... Монгол нутагт хүн үүссэн цагаас хойш зэрлэг байхад нь гэршүүлж амьдралын хэрэгцээ болгосон төдийгүй ард олноо хооллож хувцаслаж, хамгаалж мянга мянган жилийг элээсээр ирсэн билээ. Монгол угсаатнууд малтай болохын хамтад ханат гэрийг зохиож хониныхоо унгасаар бүрсэн нь хүн төрөлхтний өмнө хийсэн хосгүй нээлт байжээ. Гэтэл өнөөдөр мал маань үнэ цэнгүй болж, гаднынхны махны хэрэгцээг хангах төдий юм болох нь гэхэд Та үнэмших үү!
Монгол хүн, хундан цагаан хониныхоо уламжлалт эм танд ордог уурагтай тарган махыг нь идээд илчтэй дулаан нэхий дээлээ өмсөөд Шибэртийн хүйтэн жаврыг сөрөн алхдаггүй гэж үү. Аргамаг хүлгээ унасан Чингис хааны баатар цэргүүд Ази, Европыг хөндлөн гулд туулж хүн төрөлхтний энх амгалангийн төлөө эв зохицлыг олох гэж чармайж явсныг хүмүүс мэдэхгүй гэж үү.
Түүнээс гадна манай мал дэлхийг хооллож хувцаслахад их хувь нэмэр оруулсан түүхтэйг ч хүмүүс мэдэж байгаа. Ганц жишээ цухас дурдахад, дэлхийн II дайны үед Монгол Улс фронтын ар тал болж хэчнээн хонины нэхий дээл, гулууз мах, хурдан хүлэг, алт мөнгөө бэлэглэж дайсныг даралцсан нь ном бичигт барлаатай бий дээ.
Энэ мэтийг дурсахын ялдамд хэдэн санал хэлье.
Дэлхийн цаг агаар хурдан өөрчлөгдөж байгаа нь юуны урьд мал аж ахуйд нөлөөлж байна. Бид олон малтай гэж өнөөдөр гайхуулавч нэг шөнө оргүй болоход үгүй гэх газаргүй юм. Монгол хүн малгүй амьдарч чадахгүй учир малаа хамгаалъя.
Өнөөдөр хэдэн тоо харчихаад /яг үнэн юм болов уу даа/ барагдашгүй малтай боллоо гэж гайхуулах хэрэггүй. Олдож байвал маханд дургүй хүн байхгүй. Тийм учраас хэчнээн ашигтай ч гэсэн дэлхийн махны хэрэгцээг манайх хангаж чадахгүй. Тэр дундаа дэлхийн хамгийн олон хүнтэй Хятад, Энэтхэг, Вьетнам зэрэг орныг махаар хангана гэж хэний санаанд ордог байна. Хэнтэй ч худалдаа наймаа хийж болно. Тэгэхдээ хэрээн мэдэж бяраа таних ёстой. Манайтай наймаа хийх улс олдоноо. Харин урьдынх шиг хаймар хонийг амьд хониор сольж авч байснаа давтаж болохгүй.
Манайд уурхай л ашигтай, үүгээрээ баяжъя гэдэг үзэл түгээмэл болжээ. Ямар сайндаа зарим хүн уурхайгаа л ашиглая, малаар яах юм бэ гэж байхав дээ. Тийм ч учраас нутгийнхаа гуравны нэгтэй тэнцэх газрын баялгийг эзэмших зөвшөөрөл олгосон гэж хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нэгэнт зарласан билээ.
Хуучин бол Эрдэнэтийн талыг эзэмшээд болоод л байсан. Түүн дээр Оюутолгой нэмэгдсэн боловч өчнөөн жил ашиг авч чадахгүй байна гээд уйлаг алдсаар байгаа. Цаг ч хурдан өнгөрөх юм даа. Дорнод аймгийн нутаг дахь Петрочайна Дачин тамсагийн газрын тосны уурхай нээгдэж улсын Ерөнхийлөгч баярлан дээлээ тосолж байсан нь саяхан мэт санагдавч тэднийх хоёр талбайд шавхалт олборлолтын тендер зарлажээ.
Энэ нь нэг л мэдэхэд уурхай хоосорно гэдгийг хэлж байгаа төдийгүй уурхайн баялаг ундардаггүй гэдгийг илтгэж байна. Харин мал бол энэ жилийн зуднаар үлэмж хорогдлоо ч дараагийн жилүүдэд төлөөрөө нөхөж чаддаг ширгэшгүй ундаргатай билээ.
Зах зээлд орж мал хувьд шилжсэнээс хойш мал малчин хоёр төрийн хамгаалалтгүй болж махны чээнж, мах боловсруулдаг компаниудын мэдэлд орж мөлжигдөж эхэлсэн. Түүний зэрэгцээ малын хулгай, хэрцгий явдал гаарч хуулийнхан ч цөхөрсөн нь нууц биш. Байдал нэгэнтээ ийм болохоор сайн хууль хэрэгтэй байна.
Эцэст нь нэг асуулт байна. Малаа ч яахав, зардаг юм байж, малчдаа яах вэ?
Х.Зандраабайдий
Эх сурвалж: "Монголын үнэн" сонин
Сэтгэгдэл0
Хэнд хэрэгтэйн
Чамд хэрэгтэй, эргүү минь
Мал заазлагдах нь тодорхой. Харин малчин хаана очиж үхэхийг би таашгүй.
ЁСТОЙ ДОО.Эрддэнэтийн талыг эзэмшээд амьдарч болоод байсан. Харин Монгол хүн буянт малаа адлах ёсгүй.
Малчдад яахаас гадна Монгол үндэстэн өөрөө яах вэ?
Монголын нүүдлийн мал үгүй болвол монгол хүн үгүй болно. Үүнийг хотжилтод ууссан өвөр монгол ахан дүүс дахин дахин захиж бна. Хэдийгээр цаг уурын дулаарал нүүдлийн мал аж ахуйд сөргөөр нөлөөлж байгаа нь үнэн боловч үүнд дасан мал аж ахйугаа хөгжүүлэхээс өөр аргагүй. Уул уурхайн хувьд малаас үл хамаарч хөгждөгөөрөө л хөгжинө. Юу үнэн тэр үнэн. Экскаваторын шанага хүрч болох газар манай улсын нутгийн 0,3%-ийг эзэлдэг юм. Уул уурхайгаас болж бэлчээргүй боллоо гэдэг нь амьдралаас дэндүү тасархай. өнөөдөр хаана л бол хаана малгүй бэлчээр, эзэнгүй нутаг хоёр л монголд бий.
Mal gvi bol mongol hvn vgvi bolno gejee. Teheer mongol hvn er ni hvn yumuu, mal yumuu ?!
Худлаа, одоо мал малладаггүй сул, онгон газар гэж монголд хаана ч байхгүй.
Хүүхэдийн мөнгө өгдөгийг боль.Зарим тэнэг хүмүүс хүүхэдийн мөнгөөр амьдарна гэж хүүхэд төрүүлж бн.Монгол ойрын 30 жилдээ үйлдвэржээд ажилгүй бгаа энэ олон хүнээ ажилтай болгоно гэдэг худлаа.Хятадын бараанд импортын татварыг өндөр ногдуулахгүй бол Монголд үйлдвэрлэсэн бараа өрсөлдөж чадахгүй.Хэрвээ импортын татвараа өндөр болговол Хятад зөрүүлээд манайхаас авдаг нүүрс, зэс, төмрийн хүдэр , малын мах, ноолуурын импортын татварыг зөрүүлээд өндөр болгочихно.Монгол улс төсөвөө бүрдүүлж чадахаа болино. ОДООНООС ЭХЛЭЭД ХҮМҮҮСИЙГ АЛЬ БОЛОХ ЦӨӨХӨН ХҮҮХЭДТЭЙ БОЛ ГЭЖ УРИАЛЖ УХУУЛАХ ХЭРЭГТЭЙ
Гуц.
Монгол улс ихэнхи хүмүүсээ хангалттай цалинтай ажилаар хангаж чадах хэмжээндээ хүртэлээ хүн амаа өсгөж болохгүй.Одоо хүнээ өсгөөд ажилгүй юм чинь баахан гуйлгачин, хулгай, янхан л бэлдэнэ гэсэн үг.ЕВРОП ,ЯПОН ХҮРТЭЛ ХҮН АМЫН ТООГОО ЦӨӨРҮҮЛЖ БН
Mongol ornii hyn amaan sain esgeh heregtei tegj baij ajillah hych ylas ornii dotorhi hegjiliin yndes chini hyndee baidag yum!olon yanziin hymyysees onch yhaan garna?olon hyntei ylas ornuudiig ta nar harzgaaj baigaa s dee!!delhiid demeghen ylas ornuud chini hyn am zuigeen zeb bodlogoor hegjuulej ylas orondoo asigtai hegjiltei yabj irjee!!malaa bol Mongolchyyd esgeseer baina!ter ni gadaadad mahaan gargah bolomj ikhr bii ene talaar hybiin hebselyydiig saitar orolzyylan yildberlesen mahnii bodlogo baih heregtei baih!manai ylas chaasid hegjij debjihede hyn amiin bodlgog l chyhal baina,yag eneederiinh sigee bol yabahgyi ee!!hajuud chini manganyyd baisaar baihad cheehyylhnee haisaa harj hegjih be?....
Бангладеш 150сая, Пакистан 200 сая, Нигерия 200 сая хүнтэй. Хүн ам олонтой бол хөгжидөг гэж худлаа.Одоо робот, техник хөгжисөн үеэд олон хүний хэрэггүй. Супер комьпютерүүд одоо хүмүүсийг орлож шинжлэх ухааны нээлтүүд, шинэ бүтээгдэхүүний технологиудыг биеэ даан хийж бн.Одоо тийм олон хүний хэрэггүй болсон
Хүн ам өснө гэдэг чинь дагаад хоол хүнс,байрны үнэ өснө,цэцэрлэг, сургуульд хүүхэдүүд багтахаа бн.Нийтийн тээвэр ачаалалаа даахаа болино.Хүний тоо нэмэгдэхийг дагаад агаар, хөрсний бохирдол улам нэмэгдэж энд тэндгүй хог новш, баас, шээс болно.Гэмт хэрэг огцом нэмэгдэнэ.ХАМГИЙН ГОЛ НЬ ТЭР НЭМЭГДЭХ ОЛОН ХҮНИЙГ АЖИЛЛУУЛАХ ХАНГАЛТТАЙ ЦАЛИНТАЙ АЖИЛ НЬ ХАА БН ? Яаж ажилтай болгох юм бэ ?
Монголд үйлдвэрлэсэн монгол захирал , монгол ажилчидтай компани монгол банкнуудын өндөр хүүтэй зээл аваад яаж хятадын хямд бараатай өрсөлдөж зах зээлд бараагаа зарах вэ ? Энэ асуудалын гаргалгааг зөв гаргаагүй бж ХҮН АМАА ӨСГӨЖ БОЛОХГҮЙ.монголчууд гэхээр л гуйлгачин, хулгайч, дээрэмчин,янхан эсвэл гадаадад хамгийн хүнд бохир ажилийг хийдэг хийлгүй хар зарц нар гэсэн тогтсон ойлголттой болно.Дэлхий даяар Филлипин хүн гэхээр одоо тийм ойлголттой бг
Бэлчээрийн малыг гадны ямар ч улс орон авахгүй учир нь шим ашиг шим байхгүй. Суурин фермерийн эрчимжсэн мал бол өөр асуудал. Сүүний гарц их махны зөөлөн чанар монгол малд байхгүй.
Малчид цагаан идээндээ холихгүй юмгүй боллоо. Махны үнэ тэнгэрт хадлаа. Малчид бог байтугай бод малаа саахаа байлаа. Бүх малаа мотоциклоор хариулдаг байсанаа машинаар хариулдаг боллоо. Одоо яахав, юуун монгол ахуй, цөлжилт нутгийн 75 хувь болоо. ???? яаядаа байз ????
byh malchid iim bis bailgyi dee?heseghen zaluu hymyys yhamsaraan ylandaa gisgesen ylamjlal ni tiim boljee?....yagaad hedeeniihen Moriorooroo malaan hariulaj bolohgyi boloboo,zaluu ye maani dendyy yhaan ni hoosorsonii sinj syy dee!!Mongol hyniig morigyi bol teseelehiin ch argagyis dee!!ylamjlalaan hyndetgej yabahgyi bol Mongol senene,ta nariin yed Mongoliin hedee nytag malchin ardyyd mini seneh hereg yy?sain yhaarah heregtei!!!gehdee end bid nar bichlee ch malchid maani ynsih bis dee!!haramsaltai sanagdana,gehdee ene meted hymyysiin eersdiinh ni sanal setgel heregtei yum syy!!!
Бэлчээрийн МАА хосгүй үнэт баялаг
Mongol hyn byr yhaar?....hydlaa hegjil enee teree chini hereggyi ee!!!!ylas orondoo bolj byi yil yabdalyydtai bainga hicheej orolzoh ni hyn byriin asyydal syy!!!
Нөхөн үржихгүй газрын баялгаар бид яах ч билээ. Мал бол хэдийд ч дундрахгүй хөрөнгө юмсан. Зөв бодлогоор мал аж ахуйгаа хөгжүүлэх юмсан
Малчдаа зах зээлийн эрдэмд сургая. тэрнээс малаа цөөлбөл малчингүй болно гэж байхгүй. Хэдий хэмжээний малтай байвал ашигтай, эргэлт хийгээд байх бололцоотойг тооцох. 4,5 мянган малтай байх уу, 4,5 зуун малаа өсгөөд зах зээлд борлуулаад амьдрах уу гэдгийг ойлгуулах бодлого хэрэгтэй. Мянгат малчин шалгаруулахын оронд шилдэг бизнес малчин шалгаруульял даа.
Malaas n hondiiruulj hyatadchilah bodlogo barij bgaa bol zevseg barin temcene shuu.
Us nii nogoin Mygaa anh malchin mal yum bj huduunii gedgese ichij mal dagaval mal bolno gej bichij blaa. Malchinii gert turj mah idej mal mallaj bsn hun. Malchin avgaitai buh huuhed ni l nuudelchin ork., ardchillin buynaar gaigyu tom sonin idej avch hamsaatnuudtaigaa zuslaad odoo amerikt harlaj guhshich yvaa umhii honichin doo., shivter ni arilj shiver ni unergyu boloo biz. Maalchin avgai ni maanag ni duus biz.
Мал аж ахуйгаа хөгжүүлэх л хэрэгтэй. Малгүйгээр Монголыг төсөөлөх арга алга. Мал ба бэлчээрийн ашиглалтын талаар зөв ухаалаг хууль гаргах хэрэгтэй. Уул уурхайн талаар ч гэсэн амьдрал хөрсөн дээрээ буусан зөв аятайхан хууль үгүйлэгдэж байна. Улс орон, айл өрх амьдарья л гэж байгаа юм бол малаа ч маллах хэрэгтэй, уул уурхайгаа ч ашиглах хэрэгтэй . Гэхдээ Оюутолгой шиг биш шүү. Энийг манай тэнхэгүүд мэддэг болов уу????????
Mongol maani malchin mal hoyorgyi bol Hen ch bys?Delhiid gol nerlegdeh yyreg ni Mongoliin nyydelchin omog l yldene?eneegiin heeregdsen ta nariin syyrinsah yildberjih zeb hernee hajyyd ni hamgiin erhem ni chyhal ni mal malchin hoyor yum syy!!!ert deer yees Mongolchyyd henii ch gar hel boloogyi ni Mongol nyydelchin yhaan baisaniih?....zorgooroo demii dongosch bolohgyi syy!!yabj irsen tyyheen sain bodoj ergechyylen hyanaj harzgaa!!!
Монгол улс малгүй болох суурь нь мал хувьчлалаас эхтэй юм бна лээ. Сайхан зуншлага малчин хүний жилийн өнгийг тодорхойлдог. Зуншлагагүй байсан нутгийн мал онд орохгүй нь тодорхой. Тэхлээр малаа хэдэн төгрөгөөр арилжаалж байгаа малчдын зөв. Дараа жил сайхан зун болвол өнөөгийн зарснаас өндөр үнээр боловч худалдаж аваад дахиад л өсгөх гээд л зүтгэнэ дээ.