sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)
Латин үсгээс “аврагдсан” нь
 
Монголын соёлын түүхэнд гарсан нэгэн том өөрчлөлт бол худам монгол үсгийг кирилл үсгээр сольж өөрчилсөн явдал юм. 1940 оны нэгдүгээр сард Чойбалсанг Москвад ЗХУ-ын дээд удирдлагатай уулзах үеэр Большевик намын Төв хороонд Монголын асуудал хариуцаж байсан К.Ворошилов монгол үсгийг орос үсгээр солих саналыг анх гаргажээ.
 
Тэрбээр Чойбалсанд зөвлөхдөө "Монгол шиг цөөн хүн амтай оронд 20 мянган хүнийг үгүй хийнэ гэдэг аймшигтай хэрэг биш үү. Урьд танай лам нар ном уншиж, мэрэг төлөг үзэж байсан гэдэг. Одоо тэднийг орлох хүн хэрэгтэй болох биз. Сургуулийг аль болох байгуулж боловсон хүчин бэлтгэх нь чухал.
 
Ер нь сэхээтнүүдийг хайрлах нь зүйтэй юм шүү. Танай монгол бичиг дэндүү олон үсэгтэй гэнэ билээ. Чингэхээр орос бичиг авч хэрэглэвэл болохгүй юу?" гэжээ. Энэхүү саналыг Чойбалсан үг дуугүй хүлээн авсан байна. Гэвч анхандаа монгол үсгийг орос үсгээр солихоос баахан зайлсхийж латин үсгээр солих нь зүйтэй гэж үзсэн ажээ.
 
Чойбалсан 1940 оны гуравдугаар сард хуралдсан МАХН-ын X их хуралд тавьсан Төв Хорооны улс төрийн тайлан илтгэлийн дотор худам монгол бичиг, монгол зурхайн тоог латин үсэг, араб тоогоор сольж өөрчлөх санал дэвшүүлжээ.
 
1940 он хүртэл монголчуудын хэдэн зуун жилийн туршид хэрэглэж ирсэн зурхайн тоо нь үндэсний тоо биш, феодалын шашны хамт Монголд нэвтэрсэн хэмээх үндэслэл гаргаж түүний оронд араб тоо авч хэрэглэхээр санал тавьсан нь дэлхийн ихэнх улс орны жишгийг харгалзсан бололтой.
 
Намын X их хурлын тогтоолд заасны дагуу латин үсгийг таван жилийн дотор нийт хүн амд заан сургах соёлын довтолгоо явуулж, бүх шатны сургуульд заах ажлыг идэвхитэй хэрэгжүүлж эхэлжээ. 
 
Жилийн дараа гарсан гэнэтийн шийвдэр
 
Гэтэл нэг жилийн дараа намын Төв Хороо, Сайд нарын Зөвлөл намынхаа их хурлын шийдвэрийг толгой мэдэн хүчингүй болгож 1941 оны гуравдугаар сарын 25-нд монгол үсгийг орос кирилл үсгээр солих шийдвэр гэнэт гаргажээ.
 
Тэр тогтоолд заахдаа, тус орны соёл, боловсролын цаашдын хөгжил нь гагцхүү ЗХУ-ын ард түмэнтэй ах дүүгийн найрамдлыг бэхжүүлэх, түүний баялаг соёлоос сурч эзэмших замаар явах болно.
 
Манай ард түмэнд чухал хэрэглэгдэх бүхий л хувьсгалын зохиол бичиг орос хэл дээр байгаа ба мэргэжилтэй боловсон хүчнийг ЗХУ-д явуулан бэлтгэж байгаа учраас монгол үсгийг орос үсэг дээр тулгуурлан авах нь чухал гэж тэмдэглэсэн байна.
 
Тус хурлаас байгуулсан Ю.Цэдэнбал даргатай комисс шинэ үсгийн төслийг богино хугацаанд боловсруулан 1941 оны тавдугаар сард намын Төв хороо, Сайд нарын Зөвлөлөөр батлуулахын хамт 1941-1942 оны хичээлийн жилээс шинэ үсгийг бүх шатны сургуульд заах, ард түмнийг нийтээр шинэ үсэгт сургах тухай заажээ.
 
Монгол бичиг "Ангийн дайсан" болж хувирав
 
Тухайн үед монгол үсгийг кирилл үсгээр солих асуудлаар эрдэмтдийн санал харилцан адилгүй байв. Ц.Дамдинсүрэн нар монгол үсгийг кирилл үсгээр солихыг дэмжиж түүний дүрмийг шамдан зохиож давуутай талыг нь идэвхитэй сурталчилж байхад Б.Ринчен зэрэг зарим нь бичгийн ба ярианы хэл харилцан адилгүй байдг жам ёсыг мэдэхгүйгээр монголчуудын бичиг соёлын хосгүй өвийг устгаж байна хэмээн эсэргүүцэж байжээ.
 
Шинэ үсгийн төслийг хэлэлцсэн Засгийн газрын 1941 оны тавдугаар сарын нэг хурал дээр Чойбалсан шинэ үсэг авч хэрэглэхийг эсэргүүцэгчдийг няцааж эхэлсэн нь "Худам монгол бичиг бол манай ард түмний бичиг үсэг сурах, соёл боловсролоо хөгжүүлэн дээшлүүлэх явдалд их саадыг учруулж байсан билээ. Феодалын засаг төрийн толгойлогчдоос хувьсгалын өмнөх жилүүдэд... хуучин бичиг үсгийг ард түмнийг дарлан мөлжих зэвсэг болгон хэрэглэж байжээ...
 
Шинэ үсгийг бий болгон зохиох явдалд, саадыг учруулах явдал бол Монголын хэдэн зуун жилээр хоцорч ирсэн байдал болон соёл боловсролгүй, бүдүүлэг байдлыг хэвээр үлдээх гэсэн явдал мөн болохын дээр ард түмний эрх ашигт хор учруулж монголын ард түмний хувьсгалын замаар урагшаа бахархалтайгаар алхаж явсан хөлөөс чангаасан хэрэг мөн болно" гэжээ.
 
Ийнхүү бичиг үсэгт хүртэл ангич байр сууринаас хандаж, Монгол орны хоцрогдлыг, түүний соёлын хөгжлийн гайхамшигт өв болох худам монгол бичигтэй холбон феодалын дарлан мөлжлөгийн зэвсэг хэмээн ад үзээд уг бичгийг хэвээр хэрэглэхийг хүсэгчдийг хувьсгалд дэвшилд саад хийгч ангийн дайсан мэтээр тодорхойлсон нь анги ба ангийн тэмцлийн үзэл Чойбалсангийн ухамсарлт хичнээн бат бөх шингэснийг гэрчилж байна. Нөгөөтэйгүүр ЗХУ-ын дээд удирдлагуудын үгийг үг дуугүй дагадаг өөрийнх нь баримтлал үүнд нөлөөлсөн нь гарцаагүй.
 
Стольпины эндүүрсэн дүгнэлт
 
Гэвч худам монгол үсгийг орос үсгээр сольсон нь зөвхөн үсэг бичиг солих төдий бус, цаанаа улс төрийн гүн учир холбогдолтой гэж үздэг хүмүүс ч байдаг аж. Тухайлбал, Францын монгол судлаач Аркадий Стольпин үзэхдээ, Сталин Улаанбаатарын дэглэм ба Өвөрмонголын хооронд давж чадахгүй саад босгохыг зорьж яарч байв.
 
Кирилл цагаан толгойг үндэс болгож үсэг бичигээ шинэчилсэн нь хилийн цаадах Өвөрмонголд үл ойлгогдох бичгээр албан хэрэгээ хөтлөхөд чиглэгдэж байв" гэжээ. Тодруулбал, яваандаа ар, өвөр монголчуудын соёлын харилцаа холбоог бүрмөсөн таслах алсын тийм хорон санааг шинэ үсэг агуулж байсан гэнэ.
 
Гэвч Стольпины энэхүү дүгнэлт хэр оновчтой бол? Тухайн үед Сталин, Зөвлөлтийн дээд удирдлагад байсан хүмүүс Ар, Өвөрмонголыг холдуулах бус харин ойртуулж нэгтгэхийг зорьж байв. 1944 оны нэгдүгээр сарын 22-ны өдрийн оройн 23 цагт И.Сталин Чойбалсанг Кремльд урьж зоог барьж Монголын тухай яриа болжээ.
 
Тэр үеэр Сталин "Чойбалсан бол ганцхан гадаад Монголын удирдагчаар зогсохгүй, мөн нэгэн адил дотоод Монголын удирдагч мөн" гэжээ. Үүнээс үүдэн тэнд байсан хүмүүс Халхаас бусад монголчуудын тухай яриа дэлгэжээ.
 
Тухайлбал, А.Микоян: "Тэдгээр монголчууд эрх чөлөөгөө олбол, танай монголчууд их өргөжих болно" гэхэд Чойбалсан "Тэр тийм бишээ. Би Монголыг өргөн, их болгох гэсэн юм биш.
 
Миний бодоход тэдгээр монголчууд эрх чөлөөгөө дор дороо олох нь чухал гэж санаж байна. Тэгэж эрх чөлөөгөө олж авсаны дараа яахаа өөрсдөө мэднэ биз." гэхэд Сталин "Зөв, зүйтэй" гэж дэмжсэн байна. Тиймээс дээрх асуудлыг улс төртэй хутгаж ойлгох нь утгагүй юм. 
 
Ш.Батцогт
 
Эх сурвалж: “Улаанбаатар таймс” сонин