Ноён уулаа аврахаар хүмүүс өлсгөлөн зарласан ч цагдаагийн хүчээр албадан буулгаад байгаа. Тэгвэл энэ асуудалд Сэлэнгэ нутгийн унаган иргэд ямар байр суурьтай байгааг сонирхсон юм. Ингээд “Монел тех” ХХК-ийн захирал, ШУ-ны гавьяат зүтгэлтэн Ш.Ялалттай ярилцсанаа хүргэе. Тэрээр Сэлэнгэ нутгаас төрсөн шинжлэх ухааны анхны гавьяат билээ.
-Та бол Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын унаган хүүхэд. Тийм ч учраас Гацууртын ордыг ашиглах болсон талаар тэр дундаа Ноён уулыг тойрсон асуудлаар байр суурийг тань асуухаар зорьсон нь энэ. Олны анхааралд байгаа энэ асуудлыг хэрхэн дүгнэж байна?
-Би бол Ноён уулын хормойд өсч өндийсөн хүн. Өөрөөр хэлбэл, Зүүнхараа Мандал суманд нэгдүгээр ангид орж суралцаад аравдугаар ангиа төгссөн энэ нутгийн унаган хүүхэд нь. Түүнээс гадна Мандал сумын хүндэт иргэн, Сэлэнгэ аймгаас төрсөн Шинжлэх ухааны ганцхан гавьяат нь би юм.
Ер нь бид нар одоо энэ болоод байгаа асуудлыг хүнээр хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа. Бидний хажууд байгаа Бороогийн алтыг Сентерра гоулд компани 10 жилийн дотор ухаж олборлоно гэж тохиролцоод тавхан жилийн дотор 40 тонн алтыг нь аваад явчихсан. Эндээс Монгол Улсад хийгээд ард түмэнд тэр дундаа Зүүнхараагийн Мандал сумын иргэдэд ямар ч ашиг ноогдоогүй.
Хэрвээ жил болгон дуслын чинээ өгдөг 1 -2 мянган ам.долларыг эс тооцох юм бол. Эндээс ганцхан Сү.Батболд гэж хүн баяжсан. Өнөөдөр Лондонгийн төвд том хаус бүхий ордон худалдаж авчихаад байж байна. Хэрвээ Бороо гоулдын жишгээр Сентерра гоулдод Г ацууртын ордыг ашиглуулах юм бол өнөөдөр тэдний хэлж байгаагаар 300-хан сая ам.долларын ашиг гарна гэж байгаа. Хэрвээ тийм юм бол Монголын алтны компаниудад өгчих хэрэгтэй шүү дээ. Үнэхээр тийм ашиггүй юм бол тэр 300 сая ам доллараар нь Монголын алтны компаниуд худалдаад авчихъя л даа.
40 тонн алтыг ухаж авчихаад 300-хан сая ам.долларын ашиг олдог тийм орд юм бол хүний нохой идэхээр бид өөрсдөө идсэн нь дээр. Энэ бол ерөөсөө л долоон тонн алтны үнэ. 40 тонн алтыг нь авчихаад долоон тонн алтны ашигтай ажиллана, тэгээд болоогүй Монголын төрд 20 хувийг өгнө гэж байгаа бол тэд ёстой хуцваа.
Тэр Монголын төрийн хувь 2-3 тонн алтны л үнэ байх. Ингэж цөлмүүлж, улаан цайм дээрэмдүүлж байдаг Монгол Улс, төр гэж байх уу. 1910-1912 оны үед “Монголиор" гэдэг олон улс дамнасан алтны компани Манж, Хаант Орос хамтран Богд хаант Засгийн гаэартай гэрээ байгуулаад Ноён ууланд 15 тонн алт ухсан байдаг юм.
Тэндээс харин Монголын Засгийн газар одоо яриад байгаагаас илүү ашигтай ажилласан. Тэглээ ч гэсэн Монголын эх оронч сэтгэлтэй хүмүүс Ноён уулыг сэглүүлээгүй. Ер нь яагаад заавал “Ноён уул” нэртэй байгаа нь ч учиртай. Энэ бол бидний ихэсийг тавьсан ариун, дагшин газар. Хэзээ ч улс өөрийн эзэмшилд байгаа баялгийг, ямар ч тэнэг хүн 20 хувийг нь би авъя, чи 80-ийг нь ав гэдэггүй л байхгүй юу.
-Энэ асуудлыг шийдүүлэхээр хуулийн төсөл барьж орж ирээд танилцуулсан тэр Баярцогт чинь танай нутгийн хүн биз дээ. Хорин хэдтэй залуу байхаасаа л энэ төрд зүтгэлээ гэдэг. Яагаад эх орноо, ядаж төрж өссөн нутгаа гэх сэтгэлгүй байгаа юм бэ?
-Өнөөдөр эд нарт эх орноо гэсэн сэтгэл үнэхээр алга. Хэлэх үг олдохгүй байна. Ялангуяа манай Сэлэнгэ нутгаас УИХ, төрд ажиллаж байгаа энэ залууст ядаж төрсөн нутгаа гэх юу ч үлдээгүй байгаа харамсалтай. Ямар сайндаа л Баярцогт хоёр миллиард ам.доллараа гадаадын дансанд мартчихсан байхав дээ. Хаана хийснээ мэдэхгүй ийм болтлоо баяжжээ. Би бол 20 төгрөгөө хаана хийснээ санадаг. Тэгэхээр хоёр тэрбум төгрөгөө хаанаа хийснээ мэддэггүй юм чинь энэ хүний сэтгэл санаа харийнх байх нь тодорхой.
Эд нар бол улсаа, баялагаа хэдэн доллараар зарах тухай бодож өөрсдөө хулгайгаар улам баяжих санаатай гэж би ойлгож байна. Түүнээс эх орноо, ядахдаа Сэлэнгэ мөрнөө цаашлаад байгалиа гэсэн сэтгэл байсан бол Ноён уулаа ухаалах ийм тэнэг гэрээ хэзээ ч хийхгүй.
-Энэ бас эдийн засгаа босгох гэсэн санаа юм биш үү. Гацууртын ордыг ашигласнаар элгээрээ байгаа эдийн засаг сэргэнэ гээд ийм гэрээ хийж байгаа байх. Тэр Баярцогт чинь мундаг “тооны хүн” биз дээ?
-Хол хэвтэнэ. Эдийн засгийн хувьд ямар ашиг байх юм бэ. Та нар бодоод үз л дээ, Бороо гоулд ямар ашигтай ажилласан. Тавхан жилийн дотор ямар ч татваргүйгээр бүх юмыг нь ухаад аваад явчихсан. Тэгээд Монгол Улсаас ухсан 40 тонн алтаасаа хэдхэн төгрөгийн ашиг олсон гэдэг. Мэдэхгүй түүгээр нь нусны алчуур авч хүрэх юм уу, үгүй юү.
Одоо Оюутойлгойг хар. Мөн л тэнэг юм болсон. Энэ гэрээгээ тэнэг юм болсон гэдгээ өөрсдөө зөвшөөрөөд Ерөнхийлөгчөөсөө эхлээд толгой сэгсрээд одоо таг гацаанд л байна шүү дээ. Одоо дараагийн тэнэг гэрээгээ хийх гээд сууж байна. Гэхдээ бүр төрийнхөө хувийг 20, тэр хувийг эзэмших мөнгөө зээлж авъя гээд. За бод. 40 тонн алт гэдэг бол хамгийн наад захын жишээгээр 1,6 тэрбум доллар.
Ийм үнэтэй ордоо өгчихөөд тэрний оронд хэдхэн доллар авна гэдэг гэрээ хийгээд сууж байгаа нөхдүүд үнэхээр энэ улсыг дампууруулж гүйцлээ. Сүүлийн 20 жилийн дотор засаг төр барьсан энэ улсууд Монголыг 20-иод тэрбум долларын өрөнд оруулаад байж байгаа. Хатуухан хэлэхэд гадаадын хэвлэлд бичсэнээр Монгол Улсыг 2017 онд дампуурлаа зарлана гэсэн нь энэ янзаараа бол тийм ч худлаа үг биш.
Яагаад гэвэл манай эдийн засгийн хэмжээ 10 хүрэхгүй тэрбум доллар байхад өр нь 20 тэрбум доллар болчихоод байна. Өөрөөр хэлбэл, манай улстөлбөрийн чадваргүй болчихоод байна гэсэн үг. Ийм увайгүй, улсаа улам өрөнд оруулдаг С.Баярцогт, Сү.Батболд мэтийн ийм хүмүүсийг эх орноосоо урвагчид гэхээс өөр хэн гэх юм бэ.
-Сентерра гоулд компани чинь хариуцлагатай уул уур-хай эрхэлдэг гээд байдаг. Мандал суманд зөндөө л бүтээн байгуулалт хийсэн биз дээ. Та яагаад үүнийг нь авч хэлэлцэхгүй байгаа юм бэ?
-Өмнөх 40 тонн алтыг аваад явахдаа Бороо гоулд Монгол Улсад ямар ч татвар төлөөгүй. Учир нь тэр үеийн тоггвортой байдлыг гэрээ гэгчээр ийм юм болсон. Мэдээж газрыг нь ухаж байгаа юм чинь нүд хуурах төдийхнөөр 100-200 мянган доллар өгдөг. Энэ бол тэдний олсон 1,4 миллиард доллараас өчүүхэн нь. Нэг сургууль, цэцэрлэг засах юу ч биш.
Тийм сүрхий юм бол Мандал сум хүртэл ч юм уу эсвэл Гацуурт хүртэл засмал зам тавьчихгүй яасан юм бэ гэж асуумаар байна. Одоо тэгээд тэр алтыг зөөхөд асар их шороо бужигнана. Ноён уул гэдэг бол Монгол Улсад байдаг ганцхан зэрлэг үзэм ургадаг газар. Энэ мэтчилэн тэнд маш үнэтэй ургамал, амьтан, гол горхи гээд Гацууртын ордоор ч үнэлж баршгүй байгаль байна. Ядаж ашигтай наймаа хийх хэрэгтэй шүү дээ.
-Гацууртын ордыг ашиглах гэж байгаа энэ компани Киргизэд Кумторын ордыг ашигладаг. Энэ талаар та хэр мэдэх вэ?
-Тийм. Сентерра гоулд компани Киргизийн 700 тоннын нөөцтэй Кумторын ордыг мөн л одоо хийх гэж байгаа дээрмийн аргаараа авч ашигласан байдаг. Яаж луйврын аргаа ашигласан гэхээр 1992-2002 он хүртэл Киргизийн Засгийн газрын хувь нь 66, Сентерра гоулдынх 33 хувь байсан. Тэгээд Киргизийн Засгийн газар 2002 оны үед байраа солиод Сентеррад 33 хувиа худалдчихсан.
Үүнийг өгөхдөө Монголын Бороо, Гацуурт хоёр ордыг завсарт нь авсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, мөнгөний хариулт ч гэдэг юмуу ийм байдлаар авсан юм билээ. Рен гэдэг нууц нэрийн дор. Тэгээд киргизүүд Монголд ирж үзсэн юм билээ. Тэд ирэхдээ бид Бороо гоулд болон Гацууртын ордоос хичнээн хувийг авах ёстой юм бэ гэж. Ингэж үзэхдээ Бороо гоулд нь ажиллаж байгаа юм байна харин Гацуурт нь ажиллаагүй юм байна гээд буцаад явсан.
Тэгэхээр энэ хоёр ордыг Сентерра гоулд аль хэдэн жилийн өмнө Киргизэд наймаалчихсан гэсэн үг. Одоо Киргиз биднээс хувиа авъя гээд нэхэх бүрэн боломжтой болоод байна. Ийм л үндэстэн дамнасан луйврын юм энд явж байна. Энэ мэдээлэл одоо албан ёсны хэвлэл дээр байгаа.
-Яагаад ийм ноцтой мэдээллийг ил гаргахгүй байна аа. Тэгэхээр та Киргизэд Кумторын ордыг авсан шигээ луйврын аргаар Гацууртын ордыг авлаа гэж хэлэх гээд байна уу?
-Тийм шүү дээ. Ерөөсөө л Сентерра гоулд гэдэг бол Киргиз, Монголд ч биш Чили, Латин Америкт луйвар хийдэг ийм л олон улс дамнасан луйварчин компани. Хэрэв 40 тонн алт байна гэж байгаа юм бол манай Засгийн газар олон улсын нээлттэй тендер зарлах хэрэгтэй. Тэгээд нөгөө яриад байгаа шилэн данс шигээ шударга, ил тод байдлаар Монголд ашигтай ажиллах улсуудад нь өгөөд ухуул л даа.
Тийм л ухуулах дон нь хөдлөөд байгаа юм бол уул, усаа хөндөхгүйгээр Монголд өөрөөр амьдрах арга зөндөө байна. Юун Оюутолгой, Тавантолгой Монгол Улсын гурван сая хүн дотор чинь бас нэг хэдэн миллиард доллар хийчихээр боловсролтой, өндөр технологи эзэмшсэн залуус зөндөө бий. Ийм хүмүүсийг тарааж хөөгөөд Шинжлэх ухааны академийг устгах гэж байна. Энэ бол цаанаасаа Монголын оюуны потенциалийг бодлогоор устгах гээд явж байгаа арга.
Үүний үндсэн дээр эх орны баялгийг цөлмөхөд чөлөөтэй болдог юм. Өөрөөр хэлбэл, эрдэмтэн судлаач гэсэн арай дөнгүүр толгойтой нэгнийг нь байхгүй болгоод мэдээлэл муутай ард иргэд нь будилж суух хооронд газрын баялгийг нь ухаад явах гэсэн санаа. Одоо Африк, Азийн зарим буурай хөгжилтэй орнуудыг ингэж л дээрэмдэж байна.
-Академи гэснээс сая нэг сонин дээр ШУА-ийн Археологийн хүрээлэн Ноён уултай холбоотой асуудлаар мэдэгдэл гаргасан байна лээ. Тэнд хэлснээр бол булш, бунхан чинь Гацууртын ордоос хол юм биш үү. Би буруу ойлгов уу?
-Манай зарим эрдэмтдийн дотор хуурамч баг өмссөн, хэн хэдэн төгрөг өгнө түүний талд дуугардаг нөхдүүд байдаг юм. Нэг үгээр бол, хуурамч эрдэмтэд гэсэн үг. Хатуухан хэлэх юм бол тэд цол хэргэмээ хүртэл худалдаад авчихсан ийм нөхдүүд. Ийм хүмүүс бол Ноён уулын хаана юу байгааг огт мэдэхгүй, очиж бараа сүрийг нь ч хараагүй. Үнэхээр Ноён уулыг тойрсон Хүннүгийн үеийн олон зуун булш, бунхан, эртний нэн ховор олдворууд бий.
Байгаль нь хүртэл ариун, дагшин ийм л газар. Бид үүнийгээ хөндүүлж ухуулснаас өөр аргаар мөнгө олох хэрэгтэй. Монгол Улс үнэхээр 20 тэрбум долларын өрөнд уначихлаа бүгдээрээ ажиллаж хөдөлмөрлөе, ийм шинэ технологи байна нэвтрүүлье гэх юм бол таван жилийн дотор өрөө дараад цаана нь нэмэхтэй гарах бололцоо бидэнд байгаа.
Өнөөдөр заавал ямар ч ашиггүйгээр 40 тонн алтыг гадны нэг луйварчин компанид өгөх дон шүглээд хэн хэдэн төгрөг авчихаад ийм тэнэг юм яриад байгаа юм бэ. Хамгийн гол нь Сентерра өмнө нь Бороогоос 40 тонн алтыг авахдаа Монголд юу ч өгөөгүй гэдгийг сана. Дараа нь байгальд ямар хор хохирол учруулсан түүнийхээ тооцоог дуусга гэж хэлмээр байна. Ингэхдээ бүр байгаль орчноо олон улсын хөндлөнгийн экспертүүдийг авчраад үнэлгээ хийлгэх хэрэгтэй.
Манай Баярцогт чинь гаднаас их зөвлөгөө авах дуртай хүн биз дээ. Түүний дараа ажлыг нь хийлгэнэ үү гэхээс бид үр хүүхэддээ ийм тэнэг түүх бичиж үлдээхээр сууж байх юм уу, үгүй. Ер нь ийм утгагүй гэрээ хийгээд сууж байдаг энэ Засгийн газар, УИХ тарах хэрэгтэй.
-Та ингэхэд энэ УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагаанд их л шүүмжлэлтэй хандаад байна уу даа?
-Тэгнэ шүү дээ. Саяхан манай Ерөнхийлөгч телевизээр ярьж байна лээ. Сүүлийн арав гаруй жил УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн ярьсан олон амлалтын нэг нь ч бүтсэнгүй гээд. Нөгөө Тавантолгой, Оюутолгой, Төмөр зам, V цахилгаан станц гээд бүгд худлаа байна. Оюутолгой л гэхэд хилийн цаана баяжмалаа нуучихаж байна шүү дээ. Энэ бол нээрээ үнэхээр арай хэтэрлээ. Монгол Улсын 2200 жилийн түүхэн дэх дээд зэргийн гамшиг.
-Тэгэхээр манай энэ төр засаг үнэхээр гадны компанийн халаасанд орчихсан хэрэг үү. Одоо тэгээд яах ёстой юм бэ?
-Ерөөсөө Монгол Улсыг удирдаж байгаа нам дамжсан хэдхэн нөхдийн л хийж байгаа ажил. Бүр гадны бодлогоор биднийг хоёр талцуулж байгаад л эдийн засгийн хямрал руу түлхээд дотроос нь хэн ч биш улсуудын нэрээр энэ баялгийг чинь дээрэмдэх гэсэн л санаа. Энэ бол олон улсад тогтчихсон сценари гэж юм л даа. Яаж, хөгжил буурай орнуудын баялгийг дээрэмдэх тухай.
Ер нь ядуу буурай улс гэж хаана ч байдаггүй. Ганцхан арчаагүй удирдагч л гэж бий. Одоо Ерөнхийлөгч энэ асуудалд хориг тавихгүй бол ард түмэн босно. Яахаараа бид нарыг 20 тэрбумын өрөнд унагаад байдаг юм бэ. Та нар үнэхээр төр засгийг удирдаж чадахгүй байна, боль л гэдэг асуудлыг ярих хэрэгтэй. Үүнийг ард түмний санал асуулгаар юм уу, өөр ямар хэлбэрээр байдлыг шийдэх хэрэгтэй.
Ард түмний баялгийг дээрэмдээд байгаа учраас Сентерратай холбоотой асуудлаар Киргизэд бол зэвсэгт мөргөлдөөн гарсан. Бид нар олон жил номхон хүлцэнгүй байлаа. Одоо болсон. Цаана чинь эх орноо гэсэн сэтгэлтэй арай нэг сийрэг толгойтой хэсэг байгаа биз дээ. Тэмцэх л хэрэгтэй.
-Бид нэг хэсэг хүмүүсийг гадны гар хөл болдог гэдгийг мэддэг ч дахин дахин л УИХ-д гаргаад байна шүү дээ...
-Ерөөсөө буурай хөгжилтэй ард түмний саналыг ходоодоор нь худалдаад авчихдаг. Манай энэ зарим улсууд Америк зэрэг улсад очиж Харвард төгслөө гэдэг. Тэнд бол “девирсант” гэдэг юмыг бэлтгэдэг газар. Тэр нь сонгуулийг яаж будилаантуулах, ард түмнийг нь яаж хуурах, баялгийг нь гадаадынхантай нийлж цөлмөх тухай л заадаг.
Энэ нөхдүүд ийм л юм сурч ирээд түүнийгээ хэрэгжүүлэхээр зүтгээд байгаа юм. Өнөөдөр тэр нь 20 жилийн дотор батлагдлаа. Тэд Монгол Улсыг хөгжүүлэх талаар юу хийв, нэг үйлдвэр барив уу, үгүй. Харин байсан үйлдвэрүүдийг нураагаад бүгдийг нь метал лоом болгоод Хятад руу зарсан. Ийм л ажил хийсэн.
О.Ууганжаргал
Эх сурвалж: "Нийслэл таймс" сонин
Сэтгэгдэл0
ЗА ХАНАДАГГҮЙ БИРДНҮҮДЭЭ ХЭМЖЭЭГЭЭ МЭДЭХГҮЙ ДАЛДГАНАЖ БАЙЖ ЭНЭ УЛСЫГ 2 ДАХЬ УКРАЙН БОЛГОВОО.
Уучлал: Амархан мөнгөний зарлиг байлаа. Монголоо хамгаалаад тэнэгтэх үү, өөрийгөө баяжуулах боломжоо алдах уу. Монголоо бодох уу, доллараа тоолох уу. Би доллартаа хайртай. Хулгайч луйварчдад өршөөл үзүүлэн Худал ярих их амархан шийдвэр байлаа Өрийгөө бодож хэдэн доллар авч Монголоо доромжлон даапалан хараах Өгсөн хэдэн доллар гарт имрэгдээд Энэ долларт Элбэгхудалч би ямар их Хайртай хамааралтайгаа бодоод сууна Хошгороод байвал баяжаад л байна Эх оронд аюул тулгарлаа! Элбэгдорж: Манай хужааг дэмжээрэй, бид саяхан Хятад банк оруулж ирсэн бөөн хятад эрээн цаас зээллээ, хариуд нь алт, мөнгө, байгaлын баялагаа үнэгүй өгөхөөр боллоо, газар нутгаа худалдахаар боллоо, эхнэр хүүхдээ, үр садаа, ирээдүйгээ хятад банкны зээлэнд хүүлүүлж, мөлжүүлж үүрдийн үүрд боолчлуулхаар боллоо, монгол түмнийг газар нутаггүй, эрх чөлөөгүй, палестин, гүйлагчин цыган шиг, үгээгүй ядуу тэнэмэл, эх оронгүй болгохоор боллоо, харин МАНАН хятад эрээн цаастай болохоор боллоо. Одоо тэр Пүтинээс айлгүй Хятад улсын өмнө сөгдөж, толгойгоо бөхийлгөж, улыг нь долоож, боолын боол, босгоны зарц болж хормойгоо тос за юу гэж урвагч дүлзэн Элбэгдорж аргадан, тулган шаардах үгээ, өнхрүүш шиг, тоть мэт давтан, давтан данжаад аятай инээвхийлэн, баярлан хэлтэл нүүрнийх нь цоохор бараг арилав. Өнхрүүшийн үлгэр: Эмгэн өвгөн хоёрыг Ягаан цэнхэр тасалбараар хуурсан Орос хүрэн байвгайг Олон удаа молигдсон Хятад шар луунд Тусгаар тогтнолоо худалдсан Монгол түмнийг молигдсон Муу бүхнийг дэлгэрүүлсэн Микрофон барих мэргэжилтэй Молигдож хуурах увдистай Малын эмч прокурортой Мянгуужингийн философтой Ардчилал Ардчилал гэж Ард түмнийг мунхруулсан Авлига Авлига гэж Ардын намаа айлгасан Эцэст нь толгойг нь эргүүлсэн Эрээн хятад цаасаар Эх орныг нь худалдсан Эгдүүтэй хөөрхөн өнхрүүш байна Олон долоон хошгорсон Огт баригдахгүй хулхидсан Долоон сарын нэгнийг санаачилсан Дараан сайхан нил мурьсан Баярцогт хужаагаа хамгаалсан Баттулга эх орончийг дарамталсан Бат Үүлээ баатар болгосон Байгал орчноо будаа болгосон Хятад улсад хайртай Монгол улсад халтай Хятад банкны цаасаар Монгол шороог солих Газрын хуулийг хурдан Хурдан батал гэж шахсан Гайгүй монголыг гадагшлуулж Гамин хятадыг нутагшуулж Онгорхой хууль батлуулж Олон хятад орогнуулж Худал хоосон хошгорсон Хорон санаагаа нуусан Олны толгойг эргүүлсэн Олон түмэнд хараагдсан Олон нийтийн телевизийн Онц сурвалжлагчийг занасан Утас телевиз интернетийг Урд зүгээс хянадаг болгосон Заль нэг заль хоёрын дунд Зон олныг гүйлгэж захирсан Орой болгон худал ярьж Ойр ойрхон хошгорноо Ард монгол чамайг Газар нутагтай чинь хамт Гадаадад хэвлэсэн эрээн цаасаар Гайхалтай хулхидаж худалданаа Ингэж өнхрүүш дуулж хуурдаж Хятад гоймонгоо идэнгээ Чингэсийн судасгүй ч гэлээ Чин гүрний бэлтгэгдсэн Чимээгүй худал инээх Чинээнд нь тултал хуурах Худал ярьж Ардчилал сургаж Хулгай хийж Авлига авж Төрийн ордонд суунгаа Түмний өмнөөс хошгороно
hunii nohoi ideheer gej damfuursnaar ni mynganbayrt ugchihgui yu daa negch gesen mongol hun bosog dee
Бүгдий нь нэг нэгээр нь нухвал таарна. Угаасаа Монгол улс цаазын ялгүй, азны юм.
Mundag hun yum daa .... Buh mongolchuud tantai sanal neg baigaa... holsnii heden commentchid end olon yum dongosno biz
Ene zasag ih hural iig dariu taraaj mongol ulsaa erthen luibarchidaas avaraya
neeree ode bolnoo arai l bna temceh heregtei zohion baiguulaadahaa
ene hawriin temtseldee beltge
Энэ ордыг ашиглах шаардлага байхгүй. Харин Монголчууд өөрсдөө орчин үеийн техник технологи ашиглаад аялал жуулчлалын бүс болгоод түүх дурсгалын музей байгуулаад байгаль дэлхий, уул, усаа хэвээр нь хадгалж үлдээвэл өвөг дээдсийн минь сүлд ивээнэ.
Unen ug baigalia hairlaad uldeh um bol ene ni bid nart uldeh ganz erdene. Alt uhaad baigaliig suitgeed duusna, heden humuus bayjaad l uldene.Uldsen ard tumend ireeduin afrik emnegnel irehiin dohio. Humuusee baigaliinhaa tuluu temtsey hamtdaa.
Гацууртын ордыг зарвал монголын өнөөгийн өрийг дарах уу? Хүрэхгүй биз. Харин Баярцогтын өмчилсөн, түүнийг ямагт дэмжиж төрд илгээж байдаг Сэлэнгэ айлгийн нутгийг бүгдийг нь зарчихвал өр дарж магадгүй. Хятадад зарж болохгүй, ойр байгаагаар нь орос ах нартаа зарах юм сан. Тэгдэл адаглаад Баярцогтыг Ходорковский шиг барьж аваад шоронд хийчихнэ. Бид бол чадахгүй, дээшээ дээшээ гээд залсаар, дээрэмдүүлсээр байгаад дуусна.
kkk kk
Сэлэнгэ аймгийнхан энэ төрд илгээсэн нутгийн жоомоо буцааж аваач эх орныг минь сүйтгэж дууслаа
Selengiin malnuud hun tanidagguim bhda ulaan hujaa gargaj irj mongol turiig samruulah gej neree infej baasdah gej
Bayartsogt torson nutgaa bodoochee. Ta Selenge aimgaas udaa daraa songogdson hun shuu dee.
bosoh tsag bolj bgaa yum bn daa
Хөрс хуулалт, хүдэрийн харьцаа нь монголын дунджаар 13:1. Өөрөөр хэлбэл 13 тонн хөрс хуулахад 1 тонн хүдэр шигшин авна. 1 тонн хүдэр боловсруулахад 1 - 5 грамм алт ялгарна. Дунджаар 3 грамм алт гэсэн үг. Нэг унци (30 грамм) алт гаргахын тулд 130 тонн хөрс хуулна гэсэн үг. Тонн км ачааны өртөг 1000 төгрөг гэж тооцвол нэг унци (30 грамм) алт гаргахын тулд 130 тонн хөрс хуулаад хүдэр шигших үйлдвэр рүү 10 км зөөхөд зөвхөн тээврийн зардал нь 1.3 сая төгрөг буюу 600 доллар болж байна. Одоогоор нэг унци алт 1200 доллар байна. Хүдрээс алт ялгаж авахад баяжуулах үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй. Хүдэр нь ихэвчлэн исэл хэлбэртэй байдаг. Хүдрийг исэлдүүлж хүчилтөрөгчөөс нь ангижруулахын тулд химийн урвалж ашиглана. Үүний тулд эхлээд хүдрээ нунтаглаад зутан үүсгэж урвалд оруулахад бэлдэх ёстой. Хүдрийн найрлага тогтмол жигд биш. Зарим газраа нягт, зарим газраа сийрэг гэх мэт. Энд хүчил шүлтийн харьцаа буюу pH үзүүлэлтийг байнга хянах ёстой болдог. Энэ харьцаа алдагдвал нэг ёсондоо сүүгээр бол ээдэж гашилан ямар ч хэрэгцээгүй хог шаар болон хувирна. Ийм эрсдэлд орохгүйн тулд цайгаар бол байнга самарч идээшүүлэн аагшуулж байх ёстой. Энд галаа зөв тохируулах хэрэгтэй. Гал хэтэрвэл түлэгдэнэ, гал дутвал түүхийрнэ. Түлэгдэж байна уу, түүхийрч байна уу гэдгийг илтгэх гол үзүүлэлт нь хүчил шүлтийн харьцаа байна шүү дээ. Хэрвээ хүдрээ анхнаас нь технологийн дагуу зөв боловсруулаад орц найрлага, нягтыг нь нэгэн хэмжээнд жигд барьж чадвал хүдэр исэлдүүлж алт ялгахад элдэв савлагаа донсолгоо үүсч үйлдвэрлэлийн хэвийн ажиллагаа саатаж доголдол гарахгүй. Товчхондоо, алт ялгана гэдэг нь асар том урлаг. Энэ нь зөвхөн техникийн ид шид шаардахгүй, мөн ажилчдын ур чадвар, авъяас шаардана. Хичнээн үнэтэй цайтай автомат техник байлаа гээд ажилчдын ур чадвар муу бол ажлын бүтээмж, үр ашиг гарахгүй, шууд алдагдалд орно. Бороо гоулд компани гэхэд л 3 сая хүн-цаг буюу 3 жил тасралтгүй жигд ажилласан амжилтаар бараг Геннесийн номонд орсныг санаж байна. Энэ юу гэсэн үг вэ гэвэл дэлхийн шилдэг технологи ашигласан байна, мөн ажилчдынхаа ур чадварыг гайхалтай хөгжүүлжээ гэсэн үг. Монголчууд бид ийм л компанитай түншилж, ийм л компаниас суралцах ёстой. Нэг унци (30 грамм) алт авахын тулд монголын дунджаар 13:1 харьцаагаар тооцоход 130 тонн хөлс хуулж 10 км газар зөөвөрлөхөд 1,3 сая төгрөгийн (600 доллар) тээврийн зардал гарна гэж өмнө тооцсон. Үүн дээр баяжуулах үйлдвэрийн зардал, ажилчдын цалин хөлс гээд зардлуудыг нэмээд үз. Хэрвээ 130 тонн хөрс хуулж зөөгөөд, баяжуулах үйлдвэрээр оруулж алт ялгахад нэг унци буюу 30 грамм алт гаргаж чадахгүй бол яахав? Технологийн өчүүхэн алдаа гарахад л 30 грамм биш, харин 20 грамм эсвэл 10 грамм алт ялгарч болно. 10 грамм алтны үнэ 400 доллар, 20 грамм алтны үнэ 800 доллар. Гэтэл зөвхөн тээврийн зардал нь 600 доллар болж байна. Өөрөөр хэлбэл алт олборлоод ашиг гарах уу, үгүй юу гэдэг бол хутганы ирэн дээр шийдэгдэх зүйл. Ийм эрсдэлтэй амь дүйсэн бизнес эрхлээд ашиг олно гэдэг удирдахуй ухааны өндөр урлаг юм шүү дээ. Хэр баргийн хүн ингэж удирдаж чадахгүй. Монголын олон компани алт ухаад дампуурлаа шүү дээ. Монгол газар бол ганц л жишээ. Монголчууд өөрсөөд алтаа олборлох ёстой гэдэгт би эргэлздэг. Дампуурахгүй гэх ямар баталгаа байна?
Дээрхи хүн наадах тооцоогоо оригналь баримт бичигээр баталж чадах уу?Үзүүлээч.Гацууртын ордодо гарах бүх төрөлийн зардалыг бүгдийг ширхэгчилэн үзүүлсэн судалгаа,түүнийг нь хянаж шалгасан монголын мэрэгжилийн байгууллагын дүгнэлт бн уу ?1990 -ээд оны дундуур алтны үнэ унци нь 300 доллар хүрэхгүй шахуу хямдхан бхад Эрэлийн Эрдэнэбат болон бас өөр олон монгол жижиг компаниуд Сэлэнгэд алтны уурхай ажиллуулаад ашиг олож олсон ашигаараа компаниаа томруулж дараа нь Улаанбаатарт олон барилга болон барилгын материалын үйлдвэрүүд барисан.Саяхан сэжигтэйгээр нас барсан Авирмэд доктор (уул уурхайд олон жил ажилласан Монголын урдаа барих мэрэгжилтэн бсан) нэгэн ярилцлага дээрээ 1990-ээд оны тэр алтны үнэ хямд бхад л алтны компаниуд бүх зардалаа нөхөөд бараг 3 дахин нугарах ашиг олдог бсан тухай яриж бсан.Гэтэл одоо алтны үнэ тэр үеийнхээс 4 дахин их буюу унци нь 1200 доллар болчихоод бн.Тэгэхэд дээрхи хүн гадаадын компани зардалаа нөхөж чадахгүй шахуу юм яриж улайм цайм худлаа ярих юм
Мэрэгжилийн уурхайн инженерээс асуухад 1 тонн буюу 1 кубметр шороо ухаад 3 грамм алт ялгаж авахад л бүх зардалаа нөхөөд овоо ашиг ашиг олдог гэж бн хариулж бн лээ.Тэгэхэд дээрхи хүн шал ондоо юм ярих юм.Тэр инженер 1 тонн хүдэр гээгүй зүгээр л шороо гэж хэлсэн юм шүү.Хэрвээ хүдэр ялгаж аваад түүнийгээ химийн бодисоор баяжуулах үйлдвэрт алтаа ялгаж авбал авах алтны хэмжээ хэдэн арав,зуу дахин нэмэгдэнэ.Хүдэрийг исэлдүүлж хүчилтөрөгчөөс салгаж авах химийн урвалж чинь Цианит кали эсвэл мөнгөн ус шүү дээ.Цианит кали чинь тагнуулчид гэх мэт хүмүүс баригдах болоод нууцаа алдахгүйн тулд,тамлуулахгүйн тулд хурдан амиа хорлохын тулд уудаг хамгийн түгээмэл,хамгийн хүчитэй хорнуудын 1 шүү дээ.Мөнгөн ус бол хүний биеэнд ороо л бол хэзээ ч гардаггүй эд эрхтэнийг гэмтээж ажилагаагүй болгодог хор.Та нар англи хэлээр цианит кали,мөнгөн усны хор хөнөөлийн тухай интернтээс олон зүйл уншиж мэдэж болно.Сентерра Гоулд компани оруулж ирсэн олон арван мянган тонн бүх хорнуудаа бүгдийг нь аваад буцах юм уу? Мэдээж Гацууртын ордын хавицаа,баяжуулах үйлдвэрийнхээ хавицаа хөрс юм уу, ус руу асгаад л болоо шүү дээ.
Шороо зөөх зардал ч тийм өндөр гарахгүй худлаа яриж бн.130 тонн шороог Хятадын чиргүүлтэй Хово машинаар зөөхөд л дээд тал нь 2 машин л шаардагдана.2 Хово машин 10 км газар шороо зөөхөд 1,3 сая төгрөгийн зардал гарахгүй.Тэгээд ч 130 тонн шорооноос тийм бага буюу 1 тонн хүдэр гарахгүй.Доор хаяж 10 тонн гарна.Тэгээд 10 тонн хүдэрээс цианит кали,мөнгөн усаар ялгаруулж авахад 3 грамм алт гарахгүй.Доор хаяж 300 грамм ,түүнээс ч хамаагүй их гарна.Нүдэнд харагдах том алт буюу доод тал нь тоосонцоруудыг усаар буудуулж шигшиж авдаг Монголын компаниуд чинь л 1 тонн шорооноос 3 граммаас хамаагүй их алт ялгаж авдаг юм.Улайм цайм худлаа ярих юм.
Алт ялгах баяжуулах үйлдвэр бариж,ажилуулж чадахгүй гэж Монголчуудыг басаж бн.Гэтэл мОНГОЛЫН АЛТНЫ ТОМ КОМПАНИУД ажилуулж чадаад л хөрөнгө мөнгө нь ихсээд,компаниуд нь томроод уурхайн хажуугаар барилга гэх мэт өөр салбарууд руу салбарлаж өргөжисөөр бн.
Алт ялгаж баяжуулах үйлдвэр буюу цианит кали,мөнгөн усаар алтыг ялгах үйлдвэрийг Монголчууд ажилуулж чадахгүй юм бол цааш нь машин техник,электроник,цахилгаан бараа хийж Сингапур,Хонконг,Өмнөд Солонгос шиг болох тухай мөрөөдөөд ч хэрэгггүй.
130 тонн ачаа зөөхийн тулд 2 тонн даацтай 65 портер хэрэгтэй гэж үзье. Нэг портерт 2 тн ачаа ачих, 10 км газар тээвэр хийх, мөн ачаагаа буулгахад нийтдээ 20 минут зарцуулна гэж үзье. Тэгвэл нэг цагт 3 портер ачаа буюу 6 тн ачаа зөөвөрлөнө. 20 цагт 60 портер буюу 120 тн ачаа зөөнө. Өөрөөр хэлбэл 1 унци (30 грамм ) алт олохын тулд 130 тонн шороо зөөхдөө портероор бол 20 минутын зайтай 66 эргэлт буюу нэг бүтэн өдөр зарцуулна. Энэ жишгээр зөөвөрлөхөд 10 хоногт 300 грамм, 30 хоногт 900 грамм, жилд 12 кг, 10 жилд 120 кг, 80 жилд 1 тонн алт тус тус олборлоно. 80 жил гэдэг нь 29200 өдөр буюу портероор 1 927 200 эргэлт болно. Тэгэхлээр 1 тонн алт олборлоход бараг 2 сая портер хөрс шороо 80 жилийн турш зогсолтгүй зөөх багцаа гарч байна. Монгол улс өөрөө 3 сая хүн амтай. Сүүлийн 15 жилийн турш жилд дунджаар 50 мянган хүнээр өсч байгаа. Энэ нь 10 жилд 500 мянга, 20 жилд 1 сая, 80 жилд 4 сая хүн гэсэн үг. Ингэж үзвэл 1 тонн алт олборлох 80 жилийн хугацаанд монголын хүн ам 4 саяар өсөх тооцоо гарч байна. 1 тонн алт өнөөгийн ханшаар 36 сая доллар. 3 сая хүнээр тооцвол нэг хүнд 12 доллар буюу 20 мянган төгрөг ноогдоно гэсэн үг. Эсвэл сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүд 300 000 гэж тооцвол нэг хүүхдэд 200 мянган төгрөг ноогдоно. Ийм (1 тонн) хэмжээний алт олборлохын тулд 2 сая портер шороо 10 км зөөнө гээд төсөөлөгтүн. Хот дотор 1 км газар таксигаар явахад 800 - 1000 төгрөг гээд бод. Монголын алтыг үнэгүй ачаад явж байгаа тухай үлгэр ярьдаг хүмүүс энэ тооцоог өөрсдөө хийгээд үзээрэй.
Дээрхи хүний хэлсэнээр алттай шороог Портероор зөөсөн ч тийм их зардал гарахгүй .Шал худлаа.2-т гэвэл Портероор биш арга ядахад л чиргүүлтэйгээ нийлээд 80 тонн шороо зөөдөг Хятадын Хово-гаар зөөнө.Заа аягүй бол 120 тонноос эхлээд 230 тонн зөөдөг Белаз маягын өөрөө буулгагч иусгай машинууд ашиглана.ПОРТЕР ГЭНЭ ШҮҮ.хүүхэд хуураж бгаа юм шиг улайм цайм худал ярих юм.
Нэг хүүхэд өдөрт 1 доллар буюу 2000 төгрөгийн хоол иднэ гэвэл хичээлийн 200 хоногт 200 долларын хоол иднэ. Тэгвэл 1 тонн алтаар (36 сая доллар) бараг 200 мянган хүүхдийг нэг жилийн турш үнэгүй хооллож болно. 1 тонн алт олборлоход 2 тонн даацтай портероор 10 км зайд 80 жилийн турш зогсолтгүйгээр бараг 2 сая удаа хөрс шороо зөөх тооцоо гарч байна гэж өмнө хэлсэн. Хөрс хуулалт 2 сая портер гэвэл үүнээс шигшигдэх хүдэр нь 150 мянган портер болно. Үүнийг баяжуулах үйлдвэр рүү бас зөөнө. Үүнд 2270 өдөр буюу 6 жил шаардагдана. 10 км газраар тооцоход тэр шүү дээ. Хэрвээ энэ зай 2 дахин багасана, баяжуулах үйлдвэр нь хүдэр шигших газрынхаа ойролцоо байрлана гэвэл хүдэр зөөх хугацаа нь 3 жил болно. Эндээс 1 тонн алт олборлоход ямархуу хэмжээний хөрс хуулах болон хүдэр шигших ажил хийгдэх багцаа гарах болов уу. Хэрвээ энэ бүх ажлыг 5 тонн даацтай машинаар хийж гүйцэтгэнэ гэвэл 1 тонн алт олборлоход ойролцоогоор 30 жил зарцуулагдах тооцоо гарна. Ингэснээр 50 жил хэмнэнэ. Хэрвээ энэ бүх ажлыг 20 тонн даацтай машинаар хийж гүйцэтгэнэ гэвэл 1 тонн алт олборлоход 8 жил зарцуулагдана. Ингэснээр 70 жил хэмнэнэ. Нэг ажилчин сард 1000 доллар, жилд 12000 долларын цалин авна гэж тооцъё. Тэгвэл 100 ажилчинтай компани жилд 1,2 сая долларын цалин авна. Нэг дарга жилд 120 0000 долларын цалин авах бол 10 даргатай компани жилд 1,2 сая долларын цалин авна. 10 дарга, 100 ажилчинтай компани гэхэд жилд 2,4 сая долларын цалин авна. Энэ нь 10 жилд 24 сая доллар гэсэн үг. Тэгэхлээр 10 жил хэмнэснээр зөвхөн цалингаас 24 сая доллар, харин 70 жил хэмнэснээр 150 сая доллар хэмнэнэ. Нэг унци (30 грамм) алт олборлоход 130 тонн хөрс шороо зөөх шаардлагатай. Энэ бол 60 портер тэрэг ачаа. Хар тооцоогоор 60 портер, 60 жолооч хэрэгтэй. Харин 20 тонн даацтай машинаар тооцвол 7 белаз, 7 жолооч хэрэгтэй. 1 тонн алт олборлохын тулд 60 портер зогсоо зайгүй 80 жил ажиллахад хичнээн дугуй солих хэрэг гарахав? Нэг портер жилд 4 дугуй солино гэвэл 80 жилд 320 дугуй солино, харин 60 портер нийтдээ 20000 дугуй солино. Тэгвэл 1 тонн алт олборлохын тулд ердөө 7 белаз 8 жил тасралтгүй ажиллах хангалттай. Нэг белаз нь жилд 4 дугуй солино гэвэл 7 белаз 8 жилд нийтдээ 200 дугуй солино. Зөвхөн ганц дугуйгаар жишээ авахад ийм зөрүү гарч байна. Бүтээмжээ дээшлүүлж цаг хугацаа хэмнэсээр цалин хөлс, засвар үйлчилгээ гээд урсгал зардал маш их хэмнэх боломжтой болж байна. Товчхондоо 20 жил ухах газрыг 5 жил ухаад дуусгалаа гэдэг нь харамсаж халаглах зүйл огт биш. Харин ч эсрэгээрээ үүнд баярлах ёстой. Бороо гоулд компани 40 тонн алтыг богино хугацаанд шуурхай олборлосны ачаар өртөг зардлаа хямдруулж монгол оронд 10 тонн алттай тэнцэх хэмжээний татвар төлсөн байна. Энэ бол 200 мянган хүүхдийг 10 жилийн турш үдийн цай, хоолоор үнэгүй хооллох мөнгө юм. Бороо гоулд компанийн ажилчдын 95 хувь нь монголчууд. 400-800 хүн. 400 - 800 өрх. Эдгээр хүмүүсийн авч буй цалин хөлс ч бас монголд оруулж буй хөрөнгө оруулалт мөн.
Өвөг дээдсийн булш бунхан байгаа эртнээсээ тахилгатай, гол мөрний урсац бүрдэх байгалийн үзэсгэлэнт газар уул уурхай эрхэлж болохгүй тухай ярьж байгаа юм. Тэрнээс биш худлаа үнэн эдийн засгийн тооцоо яриагүй бнаа.
Хүн хэлээрээ мал хөлөөрөө гэж үг бий. Хэрвээ юм ярих гэж байгаа бол үнэн юм ярь. Битгий худлаа ярь. Гадыннхан монголчуудыг шуллаа, мөлжлөө ч гэх шиг. Ингэж битгий худлаа ярь. Эхлээд тооцоогоо харуул, тэгээд ингэж ярь. Газар шороо ярих гэж байгаа бол газар шороогоо л ярь. Битгий шулах, мөлжих гэсэн ор үндэсгүй эдийн засгийн үг хэллэг хэрэглэ. Хэрвээ эдийн засаг ярих гэж байгаа бол, шулсан мөлжсөн тухай ярих гэж бөайгаа бол тооцоогоо харуул.
Өнөөдөр бил алхам тутамдаа мөнгө төлж байна. Байрныхаа мөнгийг ч төлж байна, утасныхаа мөнгийг ч төлж байна, интернетийн мөнгийг ч төлж байна, дэлгүүрт ороод юу ч худалдан авсан мөнгөө төлнө. Талх авсан ч мөнгө төлнө, мах авсан ч мөнгө төлнө. Хэн ч алдагдалтай үнээр бараагаа зарахгүй. Үүнийг тэгээд юу гэхэв? Шуллаа, мөлжлөө гэх үү? Бүх дэлхий өнөөдөр ингэж амьдарч байна. Юу нь болохгүй байна?
202.9.47.177-т хэлэхэд сард 1000 доллар авдаг Монгол ажилчин ажиллуулах битгий хэл сард доод тал нь 8000 долларын цалин авдаг Австрали ажилчин ажилуулсан ч наад алтны компаниуд чинь маш их ашиг олдог юм.Худлаа гэвэл интернетээс Австрали,Канад,Америкийн алтны уурхайн дундаж ажилтан жилд,сард хэдэн долларын цалин авдагыг англи хэлээр хайж үз.Олон материал бгаа.Тэнд дундаж ажилчин жилд 120000 доллар юм.
Хэрвээ алдагдалтай бгаа бол Сентерра гоулд Монголоос яваж болно.Гацууртын ордыг ухаад,баяжуулах үйлдвэр бариад ашиглаад,улсад татвараа бүрэн төлөөд явах Монгол компаниуд одоо олон болсон.Монгол компаниуд ядаж л Гацууртаас олсон ашигаараа Монголд барилга,хөдөө аж ахуй,эцсийн бүтээгдэхүүн хийдэг боловсруулах үйлдвэрүүд бариад Монголынхоо баялагыг нэмэгдүүлнэ.Гэтэл Сентерра Гоулд урьд Бороог ухдаг шигээ,бас Киргизүүдийг луйварддаг шигээ баялагыг нь ухаж аваад,мөнгөө нутаг руугаа шилжүүлээд л дуусаа.
Монголын жишгээр хөрс хуулалт, хүдрийн харьцаа 13:1. Өөрөөр хэлбэл 13 тонн хөрс хуулахад 1 тонн хүдэр гарна. Харин Бороо гоулдын хувьд энэ харьцаа 8:1. Өөрөөр хэлбэл 8 тонн хөрс хуулахад 1 тонн хүдэр гарч байна. 1 тонн хүдар боловсруулахад 3 грамм алт ялгарна. Нэг унци гэдэг нь 30 грамм. Монголын жишгээр нэг унци алт ялгахын тулд 130 тонн хөрс хуулах шаардлагатай бол Бороо гоулдын хувьд энэ нь 80 тонн гэсэн үг. 1 тонн алт олборлохын тулд монголын жишгээр 4,3 сая тонн хөрс хуулах бол Бороо гоулдын хувьд энэ нь 2,6 сая тонн болно. 1 тонн алтны хувьд 1,7 сая тонн хөрс хуулалтын хэмнэлт гарна гэвэл 10 тонн алтны хувьд 17 сая тонн, харин 40 тонн алтны хувьд 70 сая тонн хөрс хуулалтын хэмнэлт гарна. Өөрөөр хэлбэл 40 тонн алт олборлохын тулд Бороо Гоулд компани монголын дундажтай харьцуулахад 70 сая тонноор бага хөрс хуулна гэсэн үг. Ухаандаа монголын 3 сая иргэн тус бүр 1 белаз (20 тонн) хөрс хуулахад энэ бүхэн нийлээд 60 сая тонн болно гээд төсөөлөгтүн. Монголын нийт мал сүрэг 50 сая гээд бод. Энд ямар зардал гарахав? Ийм хэмжээний хэмнэлтийг Бороо Гоулд компани хийнэ гэсэн үг. Энэ нь орд газрын онцлогоос болж байгаа явдал бус харин технологийн онцлогоос болж буй явдал. Тухайн ордыг ямар технологиор яаж олборлохоос хичнээн хэмнэлт гарах нь хамаарна. Технологио буруу сонговол юун ашиг гарах, шууд дампуурна. Жишээ нь монголын үндэсний Жаст компани 31 сая тонн хөрс хуулж 400 мянган тонн хүдэр олборлосныг тооцвол хөрс, хүдрийн харьцаа нь бараг 80:1 болно. Бороо Гоулдын хувьд энэ харьцаа нь 8:1 гэж дээр хэлсэн. Үндсэндээ 10 дахин бага хөрс хуулж байна шүү дээ. Ингэж байж ашигтай ажиллана. Хэрвээ Жаст компанийн жишгээр ажиллавал юун ашиг олох байтугай бөөн өрөнд унаад байгаль орчноо сүйтгээд дуусна. Ер нь Монголд алт ухаж буй компаниуд 200-300 байгаа болов уу. Эдгээрээс ашигтай ажиллаж буй, татвар төлж буй нь хуруу дарам цөөхөн. Байгаль орчны нөхөн сэргээлтийг стандартын дагуу чанартай хийж гүйцэтгэн үр ашигтай ажиллаж чадахаа амьдрал дээр үйл хэргээрээ нотлон харуулсан цөөхөн компанийн нэг бол Бороо Гоулд. Бид ийм найдвартай компанид итгэхгүй бол өөр ямар компанид итгэх вэ? Хэрвээ жишээ нь Жастын талбайд Бороо Гоулд ажилласан бол юун өр төлбөр, юун дампуурал, шал өөр зүйлийн талаар ярьж байх байсан болов уу. Ажлаа мэддэг, мэргэжлийн компани гэдэг шал өөр. Ийм учраас л монголд гаднын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй байгаа юм. Тэднээс сурах юм маш их бий. Хэн хэндээ харилцан ашигтай ажиллахад юу нь болохгүй байна? Монголчуудаас сохор зоосны ч зардал гарахгүй шүү дээ. Бороо гоулд 40 тонн алт олборлоод бараг 10 тонн алттай дүйцэх татвар төлсөн. Борлуулалтын орлогын 22 хувьтай тэнцэх татвар төлсөн гэдэг нь нөөцийн 22 хувь гэсэн үг. Тухайн үеийнхээ ханшаар бол 200 - 300 сая доллар. Хүн газар шороогоо хайрлаж болно, харамлаж болно, гэхдээ энэ нь бусдыг гүтгэж болно гэсэн үг бас биш. 10-15 жилийн өмнө монгол орны ДНБ 1 - 2 тэрбум доллар хавьцаа эргэлдэж байсан. Тухайн үед Бороо Гоулдын монголд төлсөн татварын хэмжээ 200 сая доллар гэдэг нь ДНБ-ын 10-20 хувьтай тэнцэх хэмжээ. Өнөөдөр монголын ДНБ 10 тэрбум доллар. Үүний 10-20 хувь гэдэг нь 1 -2 тэрбум доллар. Тэгэхлээр 10 жилийн өмнө төлсөн 200 сая доллар нь өнөөгийн 2 тэрбум доллартай дүйцэх хэмжээ. 2 тэрбум доллар гэдэг нь Самурай, Чингис бондын хэмжээ. Энэ мөнгийг бид японоос хүүтэй зээлсэн бол монголын эдийн засагт нөлөөлөх нөлөөллөөрөө үүнтэй дүйцэх 200 сая долларыг 10 жилийн өмнө Бороо Гоулд компани монголд татварын журмаар төлсөн. 2000 оноос хойш долларын ханш нэлээд удаан хугацааны турш тогтвортой байсныг одоо эргэн санахад илүүдэхгүй бизээ. Дахиад хэлье, эх орноо хайрлаж болно, гэхдээ бусдыг гүтгэж болохгүй.
Ikh toostootoi yum bichsen met haragdavch hedii himjeenii chemiin bodis hereglej hidiin himjeeneii hayagdal uldehiig bichsengui. Bitgii ingej ikh medegchiindur gargaj absan hidhentogrogondoo barigdaj suu. Baigalia bod uul uurhai hizee ch baigald eeltei yum hiij baigaaguim. uul ustai oi modtoi saihan baigalia olon mashin tereg bas hortoi hyagdliin dalangaar solij hidhen huniig hagartal ni bas busdiigaa marttal ni bayajuulj huvia borluultal ni demjih hereggui
Бороо гоулдын нөхөн сэргээлттэй танилцаад үзэхэд гэмгүй.
Баялгийн хараал гэдэг нь зүгээр нэг амны зугаа болсон хоосон үг биш шүү. Монгол орны хөгжлийг чөдөрлөж буй бодитой хүчин зүйл бол энэ. Эх орончид ч гэх шиг. Уг нь хардалт гэдэг нь сэтгэцийн өвчин, эмгэг юм шүү дээ. Хий хоосон байхгүй зүйлийг байгаа гэж дотроо төсөөлж түүндээ бүр үнэмшин элдэв аюул заналыг ургуулж бодоод хойноос нь хөөцөлдөөд байдаг. Өөрийгөө хохирч байна, хэлмэгдэж байна, хууртагдаж байна гэж үргэлж бодно. Энэ хардалтыг өөрөөр баялгийн хараал гэж нэрлээд байгаа хэрэг. Үүнийг залруулахын тулд, эмчлэхийн тулд би тооцоо судалгаа хийж харуулах гээд оролдоод байна шүү дээ. Та нар өөрсдөө ч бас тооцоо хийгээд үз. Үнэхээр монголчууд хохироод байна уу? Үнэхээр монгол орны хөгжил уруудан доройтоод байна уу? Гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирсэн сүүлийн 15-20 жилд монголчуудын амьдрал доройтоогүй, харин эрс дээшилсэн гэдэгт наад зах нь нийслэл хотын өнгө төрх үнэмшүүлнэ гэж найдаж байна. Монголын бараг бүх аймгууд нийслэл хоттой авто замаар холбогдлоо. Бүх сумдууд эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд холбогдлоо. Салхин цахилгаан станц, усан цахилгаан станцаас авахуулаад эрчим хүчний хүчин чадал дор хаяж 600 МВт-аар нэмэгдлээ. Ихэнхи аймгийн төвүүд орчин үеийн эмнэлгийн эмчилгээ оношилгооны төвтэй боллоо. Гээд маш олон жишээ дурдаж болно. Гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирснээр монгол орон сөнөөгүй харин ч өөдөлсөн гэдгийг энэ мэт жишээ яруу тодоор харуулж байна. Харин хардалтаар өвчилсөн хүмүүс энэ бүхнийг олж харахгүй нүд нь сохорсон байна. Амьдрал нь 20 жилийн өмнөхөөсөө улам хүнд, улам тэсвэрлэшгүй хүнд болсон мэтээр төсөөлж байна. Үүний буруутан нь мэдээж монголчуудыг улам ядууруулж буй гадныхан. Энэ үнэхээр үнэн үү гэдгийг дахиад тунгаагаарай.
202.9.47.177-т хэлэхэд 1-д гэвэл Бороог маш хурдан ухсан асуудал бол Тогтвортой байдалын гэрээний татвар төлөхгүй 5 жилийн хугацаанд багтах гэж тэгэж хурдан ухсан.ТАТВАР ТӨЛӨӨГҮЙ.ГАНЦ Ч ТӨГРӨГИЙН ТАТВАР ТӨЛӨӨГҮЙ.чи улайм цайм худлаа ярих юм.
202.9.47.177-т хэлэхэд монголын компаниуд ямар ч уурхайг ашигтай ажилуулж чадах хэмжээнд аль эрт хүрсэн.Бас монголын компаниуд олсон ашигаараа үйлдвэрлэл,хөдөө аж ахуй гэх мэт өөр салбаруудад хөрөнгө оруулж бүх баялаг нь монголд үлдэнэ.Сентерра Гоулд бүх ашигаа аваад л нутаг руугаа буцна.Бид юу ч үгүй хоосон хоцорно
Бороод ухсан газараа булаад жаахан согооворын үр мэтийг цацсанаа нөхөн сэргээлт гэж яриад бн уу? Тэр газар чинь угаасаа Монголын хамгийн сайхан хангайнуудийн нэг бсан юм.Одоо бол сиийрэгхэн ургасан өвстэй говь-нилээн хуурай тал шиг л болсон бн лээ.Би очиж үзсэн.
Баялагын хараал бг юм бол Австрали,Канад,Америк,Чили,Өмнөд Африк яагаад ашигт малтмалаа ухаад л гадаадад гаргаад олсон ашигаараа өөр өөр шинэ эцсийн бүтээгдэхүүн хийдэг үйлдвэрүүд бариад бгаа юм боло ? Өөрсдөө тэгэж үйлдвэрлэл хөгжүүлэх мөнгөний эх суурийг тавидаг бж монгол,африкийн улсууд гэх мэтийг "Баялагын хараал" гэх мэтийн хөөрхөн залиар хулхидаж баялагыг нь үнэгүй ухаж авдаг шүү дээ.
Нөхөн сэргээлтийн тухай ярихад 1 см хар шороон хөрс бүрэлдэхэд бороо их ордог халуун оронд бараг 100-гаад жил шаардагддагыг захын биологич,агрономич хэлээд өгнө.Монгол шиг бороо бага ордог, 10 градусаас дээш өдөрүүдийн тоо жилдээ харицангуй цөөхөн,салхи,шуурга ихтэй Монгол шиг газар бол түүнээс хамаагүй олон жил шаардагдана.Бороогын хар шороон хөрс алт ухахаас өмнө хэдэн см бсан,нөхөн сэргээсэн гээд бгаа одоо нэдэн см бгааг мэдэх үү ? Тэр ургуулсан гээд бгаа тармагхан ургасан өвсний чинь доор хар шороон хөрс бараг бхгүй.Жаахан гандуухан жил болоход л бүх өвс нь халцарж бхгүй болоод дахиад юм ургахгүй шороогоор шуурсан говь болно
202.9.47.177-т хэлэхэд:Гадны хөрөнг оруулалт орож ирээд 20 жил болоогүй.2000-аад оноос хойш л ирсэн.Тэрнээс өмнө Япон,Герман 2 дангаараа Монголыг өрөвдөж жил бүр 100 гаран сая долларын зээл тусламж өгдөг бсан.Бараг 10 гаран жил өгсөн,тусалсан.Ялангуяа Японы ач тусыг мартаж болохгүй.Хэрвээ ачыг нь хариулах гээд бгаа бол Гацууртыг Японд юм уу Германы компанид өгөе.Гэтэл Канад,Австраль 2 Монголд ганц 2 удаа хугацаа нь дуусаж хаях гэж бсан гурил хэдэн тонныг л өгөж бсанаас өөр юм бхгүй.Америк бол юу ч өгөхгүй олон жил болож бгаад хэдэн жилийн өмнөөс "Мянганы Хөгжил" ч билүү нийт 100 гаран сая долларын тусламж өгөх гэж маяглаж маяглаж эцэст нь Монглчуудыг Оросуудтай муудалцуулахын тулд ТӨМӨР замын чинь тоног төхөөрөмжүүдийг орос бсаныг америк болгож өөрчилж өгөе гэж өдөж бгаа юм даа.Мөн тэр үеэд Монголын төмөр замын царигийг хятадынхтай адил нарийн болгох тухай ч америкууд ятгаж бсан.
202.9.47.177-т хэлэхэд :баригдсан гээд бгаа барилгуудыг ихэнхийг нь монгол компаниуд зээл тавиж бж барицгаасан.Замын хувид ихэнхи нь зээл тавиж бж барисан.Одоо 1990 оноос хойш 24 жил тависан Монголын нийт өрийн хэмжээ 70 жил тависан коммунизмийн үеийнхээс 4 дахин их болоод бгаа.Оросууд өрийн маань ихэнхийг өршөөж цайруулсан.Баруунхан болон Хятадууд тэгэхгүй бхаа,оронд нь газар нутагыг маань авах бх даа
1990 оноос өмнө ашигт малтмал нь газар доороо бсан.Гэхдээ хаана хаана ямар баялаг бгааг 1950-иад оноос эхэлж 40-өөд жилийн хугацаанд Орос,Чехословак,Унгар,ЗүүнГерман гэх мэт улсуудтай хамтарж манай монголын геологичид бараг бүгдийг нь судалж тогтоогоод нөөцийг нь тооцсон бсан.Тэгээд хэрвээ 1990 онд ардчилсан хувьсгал гээч болоогүй бол Монгол улс 1990-ээд оны эхэн,дунд үе,2000-аад он гэхэд одоогын стратегийн ордууд гээд бгаа бүх ордуудад дан өөрийн хүчээр уурхайнууд бгуулж экспортод гаргаад мөнгө олож түүгээрээ эцсийн бүтээгдэхүүн хийдэг ХҮНД,ХӨНГӨН,МЕТАЛЛ ХАЙЛУУЛАХ,МАШИНИЙ,ЭЛЕКТРОНИКИЙН ГЭХ МЭТ олон үйЛДВЭРҮҮД БАРИХ ГЭЖ БСАН ЮМ .хэрвээ тэгсэн бол монголчудын амьдрал одоогын бгаагаас олон 10 дахин сайхан бх блаа
Одоо бол цэвэр ус нь дуусаж бгаа утаатай,шороотой хотод хэдэн байшин,хэдэн аймаг явсан нарийхан нимгэхэн чанар муутай замуудтай л үлдлээ.Үнэндээ Улаанбаатар бол ирээдүйд хүн амьдарж болохооргүй болож бгаа дэлхийн хамгийн бохир,утаатай,түгжирэлтэй хот.Чи үүнийг хөгжил дэвшил гээд бн уу.3 сая хүнтэй 1,5 сая кв км нутагтай мөртлөө бараг 2 сая хүн нь ганцхан хотдоо стресстэй амьдардаг,ихэнхи нутагаа эзэнгүй орхисон улс бг юм уу? Яагаад гэвэл ашигт малтмалаас олсон орлогыг хэдхэн гадаад,дотоодын компаниуд хувааж авчихсан учираас тэр.Хотдоо ганцхан цахилгаан станц барих мөнгөгүй олон жил болж бн шүү дээ.3 сая монголчуудын ихэнхи нь туйлийн ядуу амьдарж бн.Амьдралаа дээшлүүлж ажил хийх гэхээр ажилийн байр бхгүй.Өөрөө хувиараа юм хийе гэхээр банкны зээлийн барицаанд тавих мөнгө,хөрөнгө бхгүй.Гэтэл бид чинь маш их мөнгө болохоор ашигт малтмалын олон ордтой,3 -хан сая хүнтэй улс шүү дээ.
Эдийн засагт нэмүү өртөг гэсэн ойлголт бий. Ямар зардал гаргаад ямар ашиг олов гэсэн үг. Жишээ нь автомашиныг аваад үзье. Автомашин гэж юу вэ? Эцсийн дүндээ энэ бол ердөө л хэвэнд цутгасан төмөр. Нэг машин гэхэд хэдэн мянган эд ангиудаас бүрдэнэ. Гэхдээ эд анги бүхэн өөр хэлбэр дүрстэй, өөр өөр хэвтэй. Энэ бүх төмрүүдийг хооронд нь угсрахад машин болно. Хэрвээ энэ бүх төмрийг хайлуулбал үнэ нь ердөө 50 доллар юмуу 100 доллар болно. Энэ хайлуулсан төмрөө буцаагаад хэвэнд нь цутгавал зөвхөн нэг эд анги нь гэхэд л ядаж 100 доллар болно, бүгдийг нь нийлүүлээд угсарвал 10 мянган долларын юмуу 20 мянган долларын үнэтэй машин болно. Материал түүхий эд болон эцсийн бүтээгдэхүүний хоорондох үнийн харьцааг аваад үз. Автомашины үнэ нь материалынхаа үнийг хэдэн зуу, магадгүй хэдэн мянга нугалсан өндөр үнэтэй байна. 100 долларын үнэтэй байсан төмөр нь хэвэнд орсныхоо дараа 10000 долларын үнэтэй машин болон хувирчээ. Тэгвэл галт тэрэг хэдэн зуун мянган долларын үнэтэй, нисэх онгоц гэхэд хэдэн арван сая долларын үнэтэй байх жишээтэй. Хэрвээ галт тэргийг эсвэл онгоцыг хайлуулбал хайлсан төмрийнх нь үнэ магадгүй 1000 доллар л болно. Мянган долларын үнэтэй төмөр нь хэвэнд орохоороо хэдэн сая долларын үнэтэй онгоц болон хувирч байна. Үнэ нь хэд нугарч байна гээд бодоорой. Мянган доллар болон сая доллар хоёрын хооронд ямар зай байна? Гэтэл уул уурхайг аваад үз. 80 тонн шороо ухаад 1 унци буюу 30 грамм алт олборлож байна. 1 унци алтны үнэ 1200 доллар. 80 тонн шороо ухах зардал нь 400 доллар гэж тооцъё. Тэгвэл 400 доллар болон 1200 доллар хоёрын хооронд ямар зай байна? Бараг зай алга. Үсрээд л 2-3 нугарна. Аягүй бол зардал нь 1200 доллараас хэтрээд алдагдал хүлээнэ. Юун 100 нугарах, юун 1000 нугарах. Товчхондоо, монголд нэмүү өртөгийн үйлдвэрлэл алга. Яагаад япон, солонгос, сингапур, гонконг, эсвэл хятад хөгжөөд байна? Яагаад ийм орнууд баян чинээлэг амьдарч байна? Яагаад гэвэл тэд машин үйлдвэрлэж байна. Электроникийн үйлдвэрлэл гэхэд л онгоц, машин үйлдвэрлэхээс ч илүү ашигтай. Хэдэн зуун мянга дахин нугардаг бизнес. Нэг долларын үнэтэй электроникийн түүхий эд нь хэдэн зуун сая доллараар үнэлэгдэх гар утас ч юмуу зурагт ч юмуу болж хувирна. Гол асуудал энд байна. Түүнээс бус монгол орныг хэн нэгэн этгээд шулж мөлжөөд байгаа юм биш. Байгалийн баялгийг хэн ч олборлоод ялгаа гарахгүй. Гадынхныг хөөж явуулаад өөрсдөө олборлосон ч ялгаа гарахгүй. Нэмүү өртөг бий болгохгүй л бол монголчуудын амьдрал хэзээ ч дээшлэхгүй. Ямар ч баялаггүй орнууд нэмүү өртгийн үйлдвэрлэл бий болгож чадаад байна. Ийм орны жишээ ганц нэгээр тогтохгүй. Гэтэл бид ингэж чадахгүй байна. Яагаад? Учир нь монголчуудын нүд сохорсон байна. Баялгийн хараал туссан байна. Хэрвээ байгалийн баялаг байгаагүй бол монголчууд азийн баруудын замаар замнах байсан ч юм билүү? Гонгконг, Сингапур гэхэд л ямар ч баялаггүй, хүн амын тоо нь монголчуудтай ойролцоо, 50 жилийн өмнө хөгжлөөрөө монголоос дор шахуу байсан улсууд. Гэтэл тэд өнөөдөр машин техникээс авахуулаад бараг бүх юм үйлдвэрлэж чадаж байна. Монголчууд ингэж хөгжиж чадахгүй гэж үү? Яагаад чадахгүй гэж? Үүнд юу саад болж байна? Байгалийн баялаг. Хэдэн орд тойрсон хэрүүлээс өөр яриа монголд байна уу?Энэ хэнд юунд хэрэгтэй юм? Ингэж суухаар хэдэн ордоо гадныханд бэлэгчихвэл дээр бус уу? Тэгвэл хүмүүсийн толгой өөрөөр ажиллана. Ордын тухай бус нэмүү өртгийн тухай бодож эхлэнэ.
Үйлдвэрлэл хөгжүүлэхийн тулд суурь мөнгө хэрэгтэй биз дээ ?Эсвэл гадаадынхан Монголчуудад өндөр технологийн машин,электроникийн бараа хийдэг үйлдвэрүүдийг үнэгүй бариж өгөх юм уу ?
Хонконг,Сингапурын хувьд тэд бол 1-д маш ашигтай байршилтай далайн боомт хотууд.2-т гэвэл тэд босож эхлэхдээ эх газарын Хятадын түүхий эд,барааг баруунд гаргах,буцааж барууны барааг Хятад дамжуулж оруулах маягаар эхэлж суурь мөнгөтэй болсон.Хятад тэр үеэд коммунист үзэл суртал,эдийн засгаасаа болоод барууныхантай чөлөөтэй худалдаа хийдэггүй,барууныхан ч Хятадыг худалдаагаар хавчиж боодог бсан.Хонконг,Сингапурчууд ч өөрсдөө үнэдстэний хувьд хятадууд бсан учираас эх газарын Хятад тэднээр дамуулж барууныхантай худалдаа хийхдээ дуртай бсан.Тэд бараг 50-иад жил Хятад,барууны худалдааны зууч хийж бж мөнгөтэй болоод сүүлийн 30-аад жилээс л электроникийн үйлдвэрлэл хөгжүүлж бн.Үйлдвэрлэл хөгжүүлж,нэмүү өртөгтэй бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхийн тулд үйлдвэрийнхээ тоног төхөөрөмжийг худалдан авахаас эхлээд маш их мөнгө хэрэгтэй.
Бас одоо бид ямар ч бараа үйлдвэрлэсэн, Хятадаас орож ирдэг импортын бараанд өндөр татвар ноогдуулахгүй л бол Монголынхоо зах зээлд ч өрсөлдөж чадахгүй бн шүү дээ.Хятадын компаниуд Монголын үйлдвэрүүдийг дампууруулахын тулд гаргасан зардал,өртөгөөс нь ч бага үнээр алдагдалтай бсан ч зараж чадна.Тэд нилээн хэдэн жил алдагдалтай ажилласан ч дампуурахааргүй мөнгө ихтэй.тЭГЭХЭЭР ҮЙЛДВЭРЛЭЛ ХӨГЖҮЛЭХИЙН ТУЛД МАШ ИХ МӨНГӨ ХЭРЭГТЭЙ.мөнгөтэй болохын тулд өөрсдөө ашигт малтмалаа өөрсдөө ухаад олсон ашигаа хуримтлуулж цуглуулах хэрэгтэй
Япон,Өмнөд Солонгос бол хүн ам маш ихтэй улсууд учираас оёдол,хувцас гэх мэтийн суурь хөрөнг бага шаардах үйлдвэрүүд бариж хямд худалдаж олон жил болож бж суурь хөрөнгөтэй болож бж хүнд болон машин,электроникийн үйлдвэрлэлээ хөгжүүлж эхэлсэн.Гэтэл монголд оёдолын үйлдвэрүүд ажилуулаад цөөхөн тоогоор гарсан хувцаснууд нь хямд үнээр дэлхийн зах зээлд өрсөлдөж чадахгүй.Оёдолын үйлдвэрт бүх насанд хүрэгчидээ ажилуулаад ч Хятадыын том үйлдвэрүүдийн гаргадаг тооны хувцас гаргаж чадахгүй.Тэгэхээр 202.9.47.177 улайм цайм худлаа яриж бн
Нано-технологи,био-технологи гэх мэтийг хөгжүүлсэн ч тоног төхөөрөмж,технологи худалдаж авах,хүнээс сургахад маш их мөнгө хэрэгтэй.Тэгэхээр тэр мөнгийг ашигт малтмалаасаа олохгүй бол өөр хаанаас цуглуулах юм бэ ? 202.9.47.177 чи хэлээд өгөөч
Баялгийн хараал гэдэг нь зүгээр нэг амны зугаа болсон хоосон үг биш шүү. Монгол орны хөгжлийг чөдөрлөж буй бодитой хүчин зүйл бол энэ. Эх орончид ч гэх шиг. Уг нь хардалт гэдэг нь сэтгэцийн өвчин, эмгэг юм шүү дээ. Хий хоосон байхгүй зүйлийг байгаа гэж дотроо төсөөлж түүндээ бүр үнэмшин элдэв аюул заналыг ургуулж бодоод хойноос нь хөөцөлдөөд байдаг. Өөрийгөө хохирч байна, хэлмэгдэж байна, хууртагдаж байна гэж үргэлж бодно. Энэ хардалтыг өөрөөр баялгийн хараал гэж нэрлээд байгаа хэрэг. Үүнийг залруулахын тулд, эмчлэхийн тулд би тооцоо судалгаа хийж харуулах гээд оролдоод байна шүү дээ. Та нар өөрсдөө ч бас тооцоо хийгээд үз. Үнэхээр монголчууд хохироод байна уу? Үнэхээр монгол орны хөгжил уруудан доройтоод байна уу? Гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирсэн сүүлийн 15-20 жилд монголчуудын амьдрал доройтоогүй, харин эрс дээшилсэн гэдэгт наад зах нь нийслэл хотын өнгө төрх үнэмшүүлнэ гэж найдаж байна. Монголын бараг бүх аймгууд нийслэл хоттой авто замаар холбогдлоо. Бүх сумдууд эрчим хүчний нэгдсэн сүлжээнд холбогдлоо. Салхин цахилгаан станц, усан цахилгаан станцаас авахуулаад эрчим хүчний хүчин чадал дор хаяж 600 МВт-аар нэмэгдлээ. Ихэнхи аймгийн төвүүд орчин үеийн эмнэлгийн эмчилгээ оношилгооны төвтэй боллоо. Гээд маш олон жишээ дурдаж болно. Гаднын хөрөнгө оруулалт орж ирснээр монгол орон сөнөөгүй харин ч өөдөлсөн гэдгийг энэ мэт жишээ яруу тодоор харуулж байна. Харин хардалтаар өвчилсөн хүмүүс энэ бүхнийг олж харахгүй нүд нь сохорсон байна. Амьдрал нь 20 жилийн өмнөхөөсөө улам хүнд, улам тэсвэрлэшгүй хүнд болсон мэтээр төсөөлж байна. Үүний буруутан нь мэдээж монголчуудыг улам ядууруулж буй гадныхан. Энэ үнэхээр үнэн үү гэдгийг дахиад тунгаагаарай.
za lalar mini baga shig l darvalza!!!!!!!!!!chi odoo odorjingoo ene net-n ard suugaad ter ganii luivarchid boloh hamsaatanaa omoorood ulin hutsaad suuj baih ymaa!!!!!!!! odoo chinii naad tarhi ugaaltiig chin unshih mon ta nart itgeh 1 shirheg ch zolbin nohoi baihgvi!!!!!!!!!odoo ta nart harin vhel,vhel,vhel,vhel,vhel,vhel ,vhel vhel,vhel vhel,vhel vhel,vhel,vhel,vhel,vhel,vhel,vhel,vhel,vhel!!!!!!!!! harin ta nariin hvvren deer ard tvmen bid bvjigleh bolno!!!!!!!!!!!!!!!!!
Мэдээж хүн гүтгэхэд ямар ч баримт нотолгоо хэрэггүй. Ийм маягаар хүн хэлмэгдүүлдэг АТГ гээд байгууллага бэлээхэн байна. Гэхдээ шударга хүмүүс олон бий. Учрыг нь олж хужрыг нь тунгааж энэ байгууллагыг байх ёстой газар нь аваачих бизээ. Ер нь бол сонгуулийн эрхийг хязгаарлах хэрэгтэй. Зөвхөн татвар төлөгчдөд сонгуульд оролцох эрх өгөх хэрэгтэй. Татварын мөнгийг юунд хэрхэн яаж зарцуулахыг татвар төлөгчдийн байгуулсан төр шийдэх ёстой. Татвар төлөөгүй хүмүүс сонгуульд оролцож төрийн бодлогод нөлөөлөх ёсгүй. Яахав үхэл, мөхөл, хувьсгал гээд юу хүссэнээ ярьж чалчиж л байна биз.
Улаанбаатарт баригдсан хэдэн байшинг одоо Африкийн ямар ч улсад бариж чаддаг болсон шүү дээ.Энэ чинь 21-р зууны дэлхий ертөнц шүү
Цахилгаан,замын хувьд ч гэсэн одоо тийм наад захын дэд бүтэцээр холбогдоогүй хотууд,суурингуудтай улс дэлхий дээр бхгүй болсон.Магадгүй хүн битгий хэл хорхой ч амьдардаггүй Сахарын элсэн цөл,Гренланд,Антарктидийн эзгүй мөсөн дээр зам тавигдаагүй,цахилгаанд холбогдоогүй газарууд бгаа бх
Тэгэхээр 1990-оноос хойш үнэндээ одоог хүртэл Монголын хөгжил үнэндээ дэлхийн 200 гаран улсуудаас сүүл хавид нь л яваа.Одоо сүүлийн 30-аад жил дэлхийн ядуу орнууд бараг бүгдээрээ дэд бүтэц нь их хөгжисөн шүү дээ.Тэгэхээр тэнэг хүн хуураж бгаа юм шиг битгий юм яри
103.229.120.176 --аа, Наад 202.9.47.177 гэдэг нөхөртэйгээ маргаад нэмэргүй дээ. Нэг бол Толгой нь бүрэн эргэчихсэн, төөрөлдчихсөн, эсвэл амаараа гартлаа доллар чихүүлчихсэн худалдагдчихсан хүн. Түүнээс биш хэвийн эрүүл сэтгэхүйтэй хүн хэзээ ч ингэж сэтгэхгүй шүү дээ. Ийм улстай маргаж байхаас гахай үргээсэн нь хавгүй амар ажил...
202.9.47.177 бол илэрхий зүйлийг их олон тоо баримт ярьж төөрөгдүүлэн үнэн мэт болгодог хүн. Өөрийнх нь үгэнд итгэх гэнэн тэнэг хүмүүс тийм олон байдаг гэж бас итгэдэг бололтой...
Mongoliin altnii companiudaar uhuulaad tatvaraa avahgui yu tegj uhuulah geed baigaa um bol
Дотоод гадаад хэн ч ухлаа гэсэн Бороогийн баяжуулах үйлдвэрт хүдрээ боловсруулна. Энэ нь Гацууртаас 40 орчим км зайтай. Хөрс, хүдрийн харьцаагаа 8:1 дотор барьж байж л ашиг гарах байх. Эс тэгвэл тээврийн зардалдаа шатах өндөр магадлалтай.
Хөрс, хүдрийн харьцаа 8:1 байх нөхцөлд 40 км газар хүдрээ зөөж боловсруулан 40 тонн алт ялгахад ойролцоогоор 1,5 тэрбум долларын зардал гарах бололтой. Үндэсний компани олборлолоо гэхэд зардлаа 1,5 тэрбум доллараас хэтрүүлэхгүй барьж чадвал ашиг гарна. Үүний тулд хөрс, хүдрийн харьцаа 8:1-ээс илүү гарч хэрхэвч болохгүй.
Хөрс хүдрийн харьцаа 8:1 байгаад зардал 1,5 тэрбум байхад 200 сая долларын ашиг олох боломж бий. Үүнийг олборлоход 10 жил шаардагдана. Зээл, зээлийн хүүгээ нарийн тооцож тасралтгүй ажиллах хэрэгтэй. Элдэв саатал чирэгдэл гарах л юм бол зээлийн хүүдээ бариулах эрсдэл бий.
тийм л хэцүү эрсдэлтэй юм бол заавал ингэж ухах шаардлага байгаамуу. тэр уурхай чинь булш бунхнуудтай нь хэт ойрхон байгаам бишүү
өмнө нь тогтвортой байдлын гэрээ хийчихээд яагаад татваргүй үедээ сорчилоод хамаг өрмийг нь хусаад авчих гэсийн. шударга байсан бол ингэж эсэргүүцэлтэй тулгараач үү үгүй ч үү.
202.9.47.177-т хэлэхэд:Чиний хэлээд бгаа бүх тооцоо худлаа.Шал худлаа.Би чамд бүх төрөлөөр нь зардалын тооцоо бага бгааг баримтаар үзүүлнэ
жилд 120000 мянган долларын цалинтай АЖИЛЧИН АЖИЛУУЛААД австралид алтны уурхай маш ашигтай ажилладаг юм.Гэтэл жилд 10 дахин бага цалин авдаг уурхайтай Монголд болохоор тйим бага ашиг гардаг гэж чи нээрээ шал худлаа ярих юм
202.9.47.177-д үг хэлээд нэмэргүй, сүнсээ долларт худалдсан хүнд юу ч хэлээд нэмэргүй...
Монголчуудаа эх орон үр хүүхдийнхээ ирээдүйн төлөө босоцгооё.Энэ төрийн нэр барьсан луйварчин авилгачдаас Монголоо цэвэрлэх цаг тохироо нь бүрдээд байна.Төрд шургалсан цөөхөн хэдэн цагаандаа гарсан луйварчдийг гэсгээх цаг нь болсон.Бид чинь энэ эх орныхоо эзэд нь болохоос цөөн хэдэн луйварчдын боол нь биш гэдгээ ухаарах цаг нь тулж ирээд байна.Ард түмэн нийтээрээ тэмцвэл эд яаж ч чадахгүй.Эдэнд хууртсаар худал гоё үгэнд нь хууртсаар бид мөхөх юм гэж үү.Босоцгооё
Мэдлэг чадваргуй хуухэлдэйнууд тор барьж байгаа уед газар нутгаа онгичихоос оор юу ч чадахгуй. Тооцоо бол бур ч бодож чадахгуй.
mongolchuudiig suuliin 20 iod jild neeree l bur bodlogotoigoor tuilduulaad baih shigee. bugdiig n ene 4 uuliin honhort boognohoos uur argagui bolgoj baigaad ezguirsen gazar nutgiig n gadniihantai niilj hair nairgui tsulmun deeremdeh geed baina uu yaah geed baina???!!
ene deerbi toochoo bodcon xylgaich zailaa ex ornoo xydaldsan myy pizda chi yu meddegiin xeden too bicheed alii shyy bygdiig chin
Ninja nar uuriinhuu gazart hun oruulahdaa buh zardlaa gargaad 70%g av uldseniig ny bi avna gedeg zarchim baridag. Ninja nar zasgiin gazar, erunhiilugch,Bayartsogt naraas hol iluu uhaantai ajee.
Сайн байцгаана уу? "монголчуудаа,босъё, тэмцье" хэмээсэн зүйлийг ярьсан тодорхой хэсэг этгээдүүд байх. Хараад байхад, Маний ухаарснаар бол эдгээр этгээдүүд БОСЪЁ, ТЭМЦЬЕ гэдгийг хэл ам, хэрүүл шуугиан, жагсаал цуглаан, ер нь л нэг үгээр хэлэхэд, шоргоолжийн үүрийг хөндөөд сүйтгээд хаячихдагтай, 1989 оны "ардчилсан хувьсгал" гээчтэй агаар нэгэн хийрхэл үүдээд, чухам яахыгаа шүүгээгүй тунгаагаагүйн улмаас цухалдсандаа, адгасандаа болоод ердөө л утгагүй, учиргүй, увайгүй, ухаангүй, зүйгүй зүйл л хэлээд буй санагддаг. МОНГОЛЧУУД БОСНО Ч, ТЭМЦЭНЭ Ч. ЭНЭ МААНЬ ЮУ ВЭ ГЭХЭЭР АЖ ТӨРӨЛТИЙНХӨӨ, АМЬДРАН СУУЛТЫНХАА НҮҮДЭЛ СУУДЛЫГ ХАРЖ ҮЗЭН ДУТУУГАА ГҮЙЦЭЭЖ ДУНДУУРАА ДҮҮРГЭЖ, ТЭРЧЛЭН, АХУЙГАА Ч, ТӨРӨӨ Ч ДЭЭДЭЛЖ, МӨН, ЗАСАГ, ХУУЛЬ, ЦААЗЫН АЛБЫГ ЗҮЙГЭЭР НЬ ГҮЙЦЭЛДҮҮЛЭХ ЭРТ УРЬДЫН ЦАГААС УЛБААТ УГСАА ЗАЛГАМЖИТ, УДАМТ ОВОГ БҮХИЙ УЛААН ЗАЛААТ МОНГОЛЧУУД ДУУСЧИХААГҮЙ ҮРЭЭС ҮРД ҮЕЭС ҮЕД ӨНӨ ОРШИЖ ОРЧИЖ БАЙЖ БИДНИЙ ХЭН БОЛОХЫГ МИНЬ, ХЭТ НУТАГ МИНЬ, ХЭРЭГ ЗОРИГ МИНЬ, ХҮСЭЛ ЭРМЭЛЗЭЛ МИНЬ, ХҮН АРД МИНЬ ЯМАР БИЕТ ЭД ЮМ ГЭДГИЙГ МИНЬ ХӨХ МӨНХ ТЭНГЭРТЭЙ МИНЬ, ХӨЛГӨН СУДАРТАЙ МИНЬ, ХҮРЭЭЛЭН БУЙ ОРЧИНТОЙ МИНЬ ХАМТ САНУУЛЖ СЭРЭЭЖ УХААРУУЛЖ ОЙЛГУУЛЖ ОЮУГ МИНЬ СЭРГЭЭЖ УХААНГ МИНЬ СЭРГЭГ БАЙЛГАСААР БАЙДАГ. ТИЙМДЭЭ Ч, МОНГОЛ ТУЛГАР ТӨРИЙГ ТЭНГЭР ӨРШӨӨ ХЭМЭЭН ЯМАГТ ШҮНШИГЛЭН ХЭЛДЭГ ТАХИЛГА(ORDER/ВЕЛЕНИЕ) МИНЬ УЧИРТАЙ.
Хэлсэн саналаас үзэхэд сентерра гоулдын угаадасны шавхар долойж цадсан зарим гөлөг эх орончид руу сүрхий дайран боргож байгааг харлаа.
Ardchilal bidend yduural or bayan hoosni yalgaa banzaldalt ovchin ogloo
Эрчимжсэн мал аж ахуй ч бай, эрчимжсэн газар тариалан ч бай технологи яс мөрдсөн нөхцөлд маш өндөр зардал гардаг, гэхдээ найдвартай ашиг олно. Уул уурхайд ч бас ялгаагүй. Гацууртын ордын хувьд 1,4-1,5 тэрбум долларын зардал гаргаж 1,6-1,7 тэрбумын орлого олох бололтой. Боломжит ашиг 200 сая доллар. Хэрвээ зардлаа танаад технологио зөрчөөд эхэлбэл эхэндээ өндөр ашигтай ажиллах мэт харагдавч яваандаа том алдагдалд орж болзошгүй. Ер нь технологи зөрчинө гэдэг аз туршсан тоглоом. Технологийн зарим дамжлагууд, зарим зардлууд нь илүүц мэт, хэрэггүй мэт харагддаг тал бий. Жишээ нь галын аюултай бодистой харьцдаг ажил байж болно. Ийм ажилд аюулгүй байдлыг шалгах ажилтан илүүц санагдаж болно. Ийм ажилтнаа халснаар цаг хугацаа, зардал хэмнэж болох юм. Ингэснээр хэзээ л бол хэзээ галын аюул гарч мэдэх эрдсэлтэй байдалд орно. Нэг л болгоомж алдахад аймшигт түймэр дэгдэж асар их хохирол амсана. Технологийн дамжлагууд нь ихэвчлэн иймэрхүү болзошгүй аюул ослуудаас сэргийлсэн хамгаалсан шинжтэй байдаг. Угтаа ийм ажлууд нь илүүц бус харин зайлшгүй хийх ёстой ажлууд байдаг. Монголчуудын нэг гэм нь технологи зөрчих гэж зүтгэдэг, ийм зөрчлөө зардал хэмнэж гавъяа байгуулсан мэт үздэг тал бий. Барилгын салбарыг харж байхад иймэрхүү асуудлаас болж барилгын чанар доголдох үзэгдэл түгээмэл ажиглагдаж байна. Гэтэл иймэрхүү үзэгдэл уул уурхайд гарахгүй гэх газаргүй. Бага зардал гаргаад алт олборлоно гэсэн компани байвал тун сэжигтэй. Ер нь зардлаа өндөр гаргаад технологио мөрдөөд явах нь хорлонтой үйлдэл биш шүү дээ. Зарим хүмүүс гадны компаний оронд монгол компаниа ажиллуулбал зардалд хэмнэлттэй гэж ярьдаг. Үндэслэл нь юу юм? Хэрвээ технологи зөрчин зардал хэмнэлээ гэж ярьж байгаа бол энэ буруу. Технологийн сахилга батыг яс мөрдөөд найдвартай ашиг олж болно гэдгийг монголд ажиллаж буй гаднын компаниудын туршлага бэлээхэн харуулж байна. Зардал өндөр, гэхдээ найдвартай. Хэрвээ Гацууртын ордыг монголын компани олборлоно гэвэл технологийн асуудал дээрээ гаднын сайн мэргэжилтнүүд хөлслөх хэрэгтэй болов уу. Мэдээж шороо ухах, зөөх, тэсэлж дэлбэлэх ч юмуу ажлыг хэн ч хийж чадна. Гэхдээ хөрсөө хаанаас эхлэж хуулахав, хаана ямар тэслэх бодис хэрэглэхэв, машинаа хаанаас нь оруулахав гээд зохицуулах нарийн ширийн асуудлууд бий. Мал маллахтай төстэй. Малчин хүн малаа хэзээ бэлчээрт гаргахав, хэзээ хотлуулахав, хэзээ услахав, хэзээ нүүхэв, аль малаа хааш нь бэлчээхэв гэх мэт бодлого боддог. Нэг төрлийн оньсого таана. Жил бүрийн онцлог гэж байна, сар улирлын онцлог гэж байна, газар нутгийн онцлог гэж байна гэх мэт. Энэ бүх олон янзын хүчин зүйл, онцлогуудыг хооронд нь уялдуулан холбож эерэг, сөрөг нөлөөллүүдийг нь тооцож байж тааврынхаа зөв хариуг гаргана. Тааврын хариу зөв гарсан нөхцөлд мал аяндаа таргалаад эрүүл саруул өсөж бойжино. Тааврын хариу буруу бол мал сүрэг тарга тэвээр алдаж өвчин хуучид баригдаж бөөн зардал, бөөн хэрэг түвэг ундарна. Эрт хотлуулах ёстой байтал орой хотлуулах ч юмуу, хойш нь бэлчээх ёстой байтал урагш нь бэлчээх ч юмуу бэлчээрт орой гаргах ёстой байтал эрт гаргах ч юмуу. Технологи алдагдаж байна. Өөрөөр хэлбэл зохилдлогоо гэх үү тохируулга гэх үү алдагдаж байна. Үүнээс болоод элдэв доголдол үүснэ. Ухаандаа хүүхдийн даахь авах найран дээр рок дуу дуулбал яахав? Зохицох уу? Малчин хүн технологио мөрдөхийн тулд яахав? Магадгүй өглөө эрт эсвэл орой унтахдаа тэнгэрийн байдлыг ажиглана, өвс ургамал салхины аяыг тандана, ойр зуур газар орны байдлыг шинжинэ, ойролцоох уулын орой руу гарна, хавь орчны хүмүүсийн юу ярихыг чих тавина гэх мэт. Энэ нь өнгөц харахад ямар ч хэрэггүй илүү ажил мэт. Магадгүй айл амьтан хэсэж аяга тагш юм эргүүлж хүүхэн шуухан эргүүлж яваа зугаа цэнгэлийн ажил ч гэж хэлүүлж мэднэ. Үнэн хэрэгтээ, үүний цаана нарийн ухаан, нарийн мэдлэг, нарийн тооцоо судалгаа явж байна. Өөрийн тооцоо зөв буруу эсэхийг янз янзаар шалгана, бусдынхтай харьцуулж дүгнэлт хийнэ гэх мэт. Энэ бүхэн хүнээс дадлага, туршлага, мэдрэмж шаардана. Уулын технологи үүнтэй яг адилхан. Уул бүхэн өөр, газар шороо бүхэн өөр, орд бүхэн өөр. Үе давхаргууд нь өөр. Энэ бүх хүчин зүйлүүдийг харилцан уялдуулж эерэг сөрөг нөлөөллүүдийг нь зөв тооцож байж технологио боловсруулна. Зөв зохицол, зөв тохиргоо хийнэ гэдэг нь нэг төрлийн оньсого таавар.Үүнийг бодох янз бүрийн аргачлалууд бий. Газар шороотойгоо, орд газартайгаа ярилцана гэсэн үг. Газрын янз бүрийн үе давхрага хэсгүүдээс өрөмдлөг хийж дээж авна, хооронд нь харьцуулна шинжилнэ, дүгнэлт гаргана гэх мэт. Ингэж байж технологийн зураглал гаргана. Хаана эхэлж ухахав, хэр хол ухахав, хэзээ нүүдэл суудал хийхэв, хаана ямар тэсэлгээ хийхэв, хаана хэзээ тэсэлгээний ямар бодис хэрэглэхэв, эксоватарын ямар шанага ашиглахав гэх мэт. Ийм зураглал, ийм зааварчилгаа гарсны дараа үүний дагуу тухайн ажлыг хэн ч хийхэд асуудалгүй. Хөгжимчин хүн ноот хараад хөгжим тоглохтой л адил. Тэгэхлээр технологийн зураглал гаргана гэдэг нь тухайн орд газарт зориулсан хөгжмийн аялгуу, симфони найрал хөгжмийн зохиол маягийн эд байна шүү дээ. Хүн бүр тус тусдаа дур дураараа ая тогловол яахав? Үхэр, тугал нийлсэн мэт бөөн орилоон майлаан болно. Тийм болохоор удирдаач бас хэрэгтэй. Товчхондоо уулын ажил бол хэдэн нинжа газар сэндийчихээс тэс өөр ажил.
Ниргэсэн хойно нь хашигарах, өнгөрсөн борооны дараа цув нөмөрөх гэдэг л болж байна даа. Наад орд чинь аль хэдэн жилийн өмнөөс ухаад авдагаа аваад одоо дуусч байгаа болохоор ашигласанаа баталгаажуулж араас нь шийдвэр гаргаж байгаа юм
Манайханд тэнэг гэсэн тодорхойлолт гоёдоно.Б.Бат-Эрдэнэ аварга бол газар шороогоо өөрийн юм гэж хайрладаг монгол хүн гэдгийг Монгол улс даяараа мэддэг.Гэсэн атлаа сонгууль болоход газар нутгаа харийнханд бэлэглэж зарж явдаг золбин луйварчин элбэгдорж ялаад гараад ирсэн.Зарим хүн хар машины найруулга л гэж байдаг.Гэвч хар машинаар санал өгөхийг ч бид татгалзалгүй л саналаа өгсөн болохоор маргах хэрэггүй юм. Эндээс юу харагдаж байна.Монголын ард түмэн өөрсдийнхөө заналт дайсныг сонгочихсон нь харагдаж байна.Хачин юм шүү.Очиж очиж гамингуудыг сонгоод байхдаа яах вэ дээ.
elbegdorj bayartsogtiig ustaj baij baga ch gesen shunal ni uurchilugdux bx daa
СҮ.БАТБОЛД ЭЛГЭЭРЭЭ БӨӨЛЖИЖ ҮХНЭ. УДАХГҮЙ ТУН УДАХГҮЙ.ТЭР ҮЕД НЬ ТЭР ДОЛЛАР НЬ ТУСЛАХЫГ ХАРЪЯЛДАА
Аманд нь тэр авилгаар авч байгаа сая сая доллары нь баастай нь зуураад чихэх хэрэгтэй
би төлчий тэр хэдэн төгрөгийн ашиг энээ тэрээ гээд байна дөчин сая долларын ашиг дөчин жилийн дотор монголд орж ирнэ гэхийн тэгвэл би төлчий чи ч төл бүгдээрээ төлий гурван сая хүн сар бүр гурван зуун төгрөг өгөөд дөчин жил болоход дөч гаран сая доллар болно засгийн газарт тэр мөнгө нь хэрэгтэй бол бидэнд цээж дүүрэн амьсгалах эрүүл байгал хэрэгтэй харин гадныханд бид яаж амьсгалах нь юугаар нүд сэтгэлээ баясгах нь үнэндээ падгүй лдээ