sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)

 Тоонот гэрт толгой холбож 100 жил хамт амьдарсан Баян-Өлгий аймгийн Дэлүүн сумын харьяат 118 настай Ж.Ахбай, 116 настай А.Камила нарын тухай дэлхийн таван тивд хэвлэл мэдээллээр цацагджээ.

 


   Дэлхийд өндөр насалсан хүн олон бий. 146 насалсан шотланд эрэгтэй амьдралдаа зургаан удаа гэрлэсэн бол хамгийн урт насалсан гүрж эмэгтэй 135 насалжээ. Харин тоонот гэрт толгой холбосноос хойш 100 жил хамт амьдарсан цорын ганц хосын тухай мэдээ "Үнэн" сонинд гарч, энэ тухай "Новости Монголии" сонин орос хэлээр хэвлэснийг эхлээд ЗХУ-ын/ хуучнаар/ "ТАСС" содон мэдээ болгон нийтлэсэн юм.

 

Үүний дараа дэлхийн алдар цуутай "Ассошейтед пресс", "Юнайтед пресс", Японы "Цуцина", Хятадын "Синьхуа" агентлаг өлгөн авч тараасны дотор Америкийн "Нью-Йорк таймс" сонинд уг мэдээ нийтлэгдмэгц Америкийн уншигчид шуугиж, 100 жил хамт амьдарсан нэг гэр бүлийн хоёр хүн юу идэж ямар ажил хийдэг хүн вэ, тэдний урт насалсан нууцыг заавал сурвалжлан нийтлэнэ үү гэж хүсчээ.

 

Уг даалгаврыг ЗХУд суугаа Америкийн "Нью-Йорк таймс" сонины Москва дахь сурвалжлах товчоонд даалгасан юмсанж. Уншигчдын захиалгаар Америкийн сэтгүүлчид Монгол оронд хүрэлцэн ирэхээр шөнө дунд манай гэрийн утсыг хангинуулав.

 

  -Москвагаас Улаанбаатарт онгоцоор очно. Баян-Өлгий аймгийн Дэлүүн суманд ямар унаагаар очих вэ? Бид тусгай онгоц хөлслөн авч болно. Чухам азай буурлуудад очиж уулзахад ямар авто хөсөг хэрэглэж болох вэ гэж олон юм лавлаж асуув. Би сандарч маргааш хариу хэлье гэж утсаа тавьсны дараа Гадаад харилцааны яамны том түшмэл утасдаж байна.

 

"Манай улсад ирэх гэж байгаа Америкийн сурвалжлагч дэлхийд зартай нэгэн. 1960 онд ЗХУ-ын удирдагч Никита Сергеевич Хрущев олон улсын сэтгүүлчидтэй нүүр тулан уулзахад "Та саваагүй нохой саранд хуцна" гэгчээр Америкийг дэндүү ад үздэг юмаа гэж загнавал "Та нар Зөвлөлтийн хүнийг хэдийд сансар уруу шидэж золиослох вэ" гэж зэмлэсэн А.Шафира хэмээх тэрслүү үзэлтэн, коммунизм, социализмыг үзэн ядагч хүн шүү дээ.

 

Тэр ирвэл бидний хамаг булхайг дэлхийд цацаж дэлгэж мэднэ. Олон арга чарга тоочиж Монголд ирүүлэхгүйг хичээ" гэж хичээнгүйлэн даалгав. А.Шафира түүнээс хойш манай гэр рүү шөнө дөлөөр дөрвөн удаа утасдаж би дээрээс авсан даалгаврын дагуу хоёр хос буурал бол Алтайн өндөр сарьдаг уулын оройд зусдаг. Гагцхүү сарлагийн бух эсвэл хайнаг унаж хүрэх асга хадтай гэж зовлон шалтаг тоочиж, түүнд амласны дагуу сурвалжилсан тэмдэглэл бичиж явуулахаар тохиров.

 


  ...Хаврын мал төллөж дууссан үе байв. Тэднийхэн өвөлжөөнд байлаа. ЗХУ-ын аугаа их үгийн мастер зохиолч сэтгүүлчдээс хамгийн түрүүнд Хөдөлмөрийн баатар цол хүртсэн Иля Еренбург насан туршдаа "Правда" сонины сурвалжлагчаар ажиллажээ. Тэр ард түмэнд сонирхолтой таван бүлэг роман бичихээс таван мөр мэдээ бичих хэцүү гэж сургасныг би амьдралын луужин болгосных содон соргог зүйлийг ард түмэнд хүргэх гэж мэрийдэг байв.

 


   Аймгийн Үйлдвэрчний зөвлөлийн дарга Д.Даулет нэгдэлчний баяраар хэд хэдэн хүнд аймаг, улсын аварга цол гардуулах ажлаар тус суманд төлөөлөгчөөр томилогдон ирсэн учир Дэлүүн сумын намын хорооны дарга Ж.Ауганбай бид хоёрыг 100 насалсан буурлынд аваачихаар тэдний өвөлжөөг зорив. Би өвөөд том нүүр гарын алчуур, нэг кг зөөлөн чихэр, эмээд гурван метр цагаан ямбууг толгойн нөмрөг болгохоор дэлгүүрээс авч байтал "Хоёулангийн чихрийг тус тусад нь хувааж өгөхгүй бол эмээ нь дэндүү сэргэлэн, аягүй бол нөхрөөс булааж аваад зугтаж алга болчихно" гэж Ж.Ауганбай даргын сануулсныг наргиа гэж бодсон юм.

 


   Гурван машинтай тэдний гадаа очиж буувал бага балчир хүүхдүүд гурван машиныг маш ихэд сонирхон машины жижиг радиог үзэх гэж шохоорхогсдын дунд намхан нуруутай туранхай эмээ өнөөх хүүхдүүдийн адил сонирхон гүйж харагдав. 116 настай Камила эмээ чинь тэр шүү дээ гэж Ауганбай дарга бидэн рүү дохив. Казахууд "Жас күнинде бир бала, Картейгенде бир бала" гэж хэлдэгсэн.

 

Энэ нь "Хүн бага балчир үед гуниг зовлонг мэдэхгүй гэнэн, өтгөс буурал болж зовлон жаргалыг мартан дахиж бага балчрын төрхийг олж нялх үрс шиг амьдардаг" гэсэн гүн утгатай үг ажээ. Камила эмээ миний өгсөн чихрийг дахин дахин үзээд хүүхэд шиг баярлаж суув. Ахбай өвөө хоёр өрөө байрны мухрын өрөөний төмөр зуухны хоймор талд хоёр хөлд нь эсгий оймсыг нэхий дэгдийтэйгээ өмсөж үстэй дээлтэй суужээ.

 

Чөмөг нь царцаад байхаар дулаалж нэхий, эсгийгээр давхарлан зуухны хажууд суулгадаг гэв. Өндөр нуруутай, махлаг биетэй, цагаан сахалтай үг хэллэг, ой ухаан нь саруул учир "Хувь хүн урт наслаад түмэн олонд юуны тус болох вэ. Эх орон минь амар жимэр, энх тунх байгаасай гэж залбиран суудаг. Казах, монголчууд гал усны гашуун зовлонг амсахын ихээр амссан билээ. Бид юу эс үзэв дээ.

 

Сүүлийн 50-60 жил хотол олноороо жаргаж байна, хүү минь. Амьд хүн алтан аяганаас рашаан уудаг гэгчээр сайхан цаг ирснийг үзлээ. Ард түмэн маань амар амгалан байгаасай гэхээс өөр юу хүсэх вэ" гэж хэлснийг би хальсанд зориуд буулгав. 

 

Азай буурал Ахбай Абах Керейн Харахас овог ажээ. 1912 оны хавар яг өдийд Дамбийжанцанд туугдан хэлмэгдсэн Харахас овог "Ганц модны" хилээр Алтай давах гэж байгаад 40 цэргээр бүслэгдэж нялх балчир 50 хүүхдийг эсгийд боож орхин бусдыг алж хядан Харахас овгийн ахлагч ноён Ахымбек, Ахыбек хоёрыг амьдаар өвчиж "тулам" хийж маш зэрлэгээр хөнөөвөл тэрхүү 50 хүүхдээс дөрвөн настай Рахамбек хэмээх ганц хүү амьд үлджээ.

 

Ахбайн айл "Акунт" хэмээх хавцлын эхэнд хоёр айл нуугдан амьд үлдсэн тухай Ж.Ауганбай бидэнд хуучлав. Ахбай өвөө 90 хүртлээ шашны үйлдэл "Намазын" таван удаагийн уншлага хийж, сүүлийн хориод жил уг үйлдлээ зогсоосон ажээ. Харин Камила эмээ есөн охин, гурван хүү төрүүлснээс 92 настай том охин нь Ховд аймгийн Ховд суманд эрүүл саруул аж төрдөг аж.

 

Хоёр хүү нь эрт нас барж ганц үлдсэн хүү нь Халхын голын байлдаанд нас барсан бол дөрөв дэх охиноо төрснөөс хойш 40 хоногийн дараа өргөж авсан А.Мурсал хүү өвөө, эмээг хүүхэд шиг бөөцийлөн асран харж байгаа нь энэ юмсанж. Хоол идсэний дараа А.Мурсал хүү "Манай өвөө архи, тамхины үнэр гарвал толгой эргэдэг юм. Тиймээс та бүхэнд зориулсан шил архийг үүдний өрөөнд очиж уучихаад эргэж орж ирнэ үү" гэсэн хүсэлтийг ёсоор болгов.

 

Бид өвөөгөөс "Бата", "Адис" аваад явах гэж гадаа гарахад Камила эмээ өнөө хэдэн хүүхэдтэй цуг баяр хөөр болон дэгдэн гүйлдэж гар даллан хоцров.    Түүнээс хойш гурван жил өнгөрөөгөөд Дэлүүний Ж.Ауганбай даргатай уулзвал Ахбай гуай нас барсны долоон хоногийн үйлдэл дээр Ховд аймгийн Ховд сумаас ирсэн 93 настай том охины "Көрис" буюу нас барагсдын амьд ахуйд гүйцэтгэсэн буянт үйлсийг шүлэглэн хэлж уйлан хайлах гашуудал тайлах ёслолд "120 насалсан" азай буурал аав минь ээ! 118 насалсан эмээгээ долоо дахь хоногт нь цуг авч одсонд харамсаж гашуудаж байна.

 

Ядахдаа энхрий ээжийгээ 10-20 хоног бидэнтэй цуг байлгасангүйд гашуудан, гашуудан харамсч байна" гэж "көрис"-өөр уянгалуулан эхлэхэд бүх хүн нүдний нулимсаа унагааж "Аргагүй хөөрхий 93 настай нялх балчир охин нь хоёулангаас зэрэг саллаа шүү дээ" гэж байв. Нээрэн Ахбайн нас нөгчсөний долоо дахь хоногт Камила эмээ 93 настай том охины гарт гэнэт амьсгаа хураажээ.

 

Азай буурал хоёр ийнхүү нэг нь 120 настайдаа, нөгөө нь 118 настайдаа долоо хоногийн дотор ертөнцийн мөнх бусыг үзсэн байжээ.   Дэлхийн Сэтгүүлчдийн байгууллага тухайн үед Чехословак Улсын нийслэл Прагад төвлөрдөг учир тэндхийн Карловаварын амралтын хотхонд 1972 онд Ц.Намсрай эрхлэгч намайг явуулав. Би Москвад очоод А.Шафиратай уулзаж чадаагүй ч буцахдаа уулзахаар тохирч Карловавар очив.

 

Европын орнуудад бүтээсэн анхны Чингис хааны тухай киног /Америк, Англи, Баруун Германд 1965 онд Хэнри Левиний найруулж, Америкийн киноны нэртэй од, египет гаралтай жүжигчин Омар Шарифын Чингисийн дүрд тоглосон хоёр ангит кино/ Италийн "Юманите" сонины эрхлэгчээр зориуд захиалан авахуулсан киног үзэх аз завшаан тохиов. Олон түмэнд хаалттай зааланд хоёр бүлэг киног шар айраг ууж тухлан үзэв.

 

Киноны эхлэл сонин. Дэлхийн бөмбөрцөг эргэх зуур дэлхийн дээвэр дээрээс монгол ээтэн гутлаар гишгэхэд цус олгойдож урсах зуур улаан өнгөөр "Чингис хаан" гэж бичигдэж дэлхийг байлдан дагуулагчийн тухай кино тууз урсаж гарав. Би Чехословакаас Москва уруу буцах замд олон давхар шалгалт, хамгаалалтыг давж А.Шафиратай уулзав.

 

Тэд тусгай хамгаалалттай, олон давхар цагдаатай учир түүний конторт хоёр цаг гаруй хөөрөлдөж суухад долоон туслахынх нь нэг орж ирээд "Ноёнтон! ЗХУ-ын Коммунист намын Төв хороонд нарийн бичгийн даргаар Ставрополийн хязгаарын В.Соломанцов гэдэг хүн томилогджээ" гэж сая "Маяк" радио мэдээлэв гэвэл А.Шафира "Урьд нь юу хийж байсан хүн бол" гэвэл эхлээд Совхозын дарга, дараа нь районы дарга хийж байсан хүн ингэж дэвшчээ" гэхэд "Төв рүү намтар түүхтэйгээ мэдээлээрэй" гэж туслахад даалгав.

 


   Америкийн сэтгүүлч А.Шафира Москвад 29 дэх жилдээ ажиллаж байгаа бөгөөд долоон нарийн бичгийн даргатай аж. Тэрбээр колхоз, совхозын даргаас эхлэн 15 улсын удирдагч, сайд дарга нар, тэдний амьдралыг нэвтэрхий толь мэт мэддэг, бараг "ЗХУ-ын лавлах товчоо" гэж нэрлэмээр мэргэшжээ.



  -Манайд хэвлэгдсэн чиний "Тал нутгийн Данко" гэсэн баримтат туужид өгүүлдэг Манжийн болон нутгийн баяд ноёдын эсрэг хонгоныхоо махыг таслуулан хүүдийд хийж тэмцэж, Манжийн есөн эрүү шүүлтийг давсан Алдаржавын Аюуш хэмээх харц ардын хүү дээдэстэй тэрсэлдэж заргаа авсан тэмцэл нь америкчуудад таалагдсан. Харин 100 жил хамт амьдарсан хос хоёр буурал махаа иддэг, малын сүү уудаг, худаг, насос гэдгийг мэдэхгүй, рашаан гэмээр Алтайн урсгал уснаас ууж, архи, тамхины үнэрээс болж угаартдаг, ислам шашны ёсоор өдөр бүр угаал үйлдэж өдөрт таван удаа мөргөл үйлдэж махан бие сэтгэлээ ариусгадаг юм байна.

 

Ийм нэг ч хүнд гэм хор учруулаагүй, нэг ч хүнийг гомдоогоогүй нүүдэлчдийн үр садын бурханлаг чанар америкчуудад таалагдсан юм. Америкт хэвлэгдсэн баримтат туужийн зохиогчийн шагналын хөлсийг шилжүүлэх гэхээр Монгол Улс дэлхийн ном хэвлэлийн холбоонд элсээгүйгээс болохгүй. Харин чиний сурвалжлагын шагналыг бид аваад хадгалчихсан. Чи сэдвээ зөв сонгожээ.

 

Дэлхийд алдартай сурвалжлагч Рехард Зорге немц хүн мөртлөө Японы хамаг нууцыг Германд, Германы нууцыг Японд өгч, харин Герман-Японы хамаг нууцыг нийлүүлж ЗХУ-д илгээж II дайнд их гавьяа байгуулсан нэртэй тагнуулч байв. Дэлхийн сэтгэгчтэмцэгчдийн ихэнх нь сэтгүүлч хэмээх сэтгэгчдээс үүдэлтэй. Би энэ намар 30 дахь жилдээ эх орон Америк уруу бүрмөсөн буцна.

 

Монголыг үзэх хүсэл их байвч танайх социалист орон учир би очиж чадаагүйд харамсдаг гэж А.Шафира надад чин сэтгэлийн яриа дэлгэв.    Миний нэр ийнхүү түгэн "Х.Силам" хэмээх нэр маань анх зөв бичлэгийн дүрмийн дагуу Х.Ислам болсон түүхтэй. Мөн Өвөрхангай аймагт сурвалжлагчаар ажиллах үед олон хурц асуудал дэвшүүлэн бичсэнээс "Сэлэм" гэж өргөмжлөгдөж, дараа нь гай тарьж Монголд ислам шашныг дэлгэрүүлэгч шашны санваартны дүрд тоглогч, Х.Ислам нэрээр зохиол бүтээлээ Орос, Казахстан, Турк Улсаар зогсохгүй Америкт бүтээлээ хэвлүүлсэн тэрслүү үзэлтэн, нэрээ хүртэл хувиргасан хувилгаан гэж миний дайснууд дээш матаас бичсэн ч сүүлийн 30- аад жил би Ислам нэрээр үлдсэн түүх ийм нигуртай билээ.


Х.Ислам

Эх сурвалж: