sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)
Хэдхэн хоногийн өмнө МУҮИС-ийн Социологи-нийгмийн ажлын танхим байгуулагдсаны 25 жилийн ой болов. Энэ үеэр эрдэм шинжилгээний хурал болсон бөгөөд түүнд илтгэл тавиач гэж манай залуучууд надаас хүссэн юм. Цаг хугацаанд хавчигдсэн учир би маш товч яриа хийсэн юм. Одоо жинхэнэ товч илтгэлээ уншигчдад толилуулж байна.
 
Өнөөдөр Монголын нийгмийг бүх талаас, иж бүрэн шинжилсэн нэн тодорхой суурь болон академик судалгаа үгүйлэгдэж байна. Сүүлийн жилүүдэд манайд явуулж байгаа судалгаанууд дараах үндсэн шинж чанартай гэж үзэж болохоор байна:

Нэг. Манайд янз бүрийн байгууллагууд асар олон судалгаа хийж байгаа боловч тэдгээр нь ихээхэн хэмжээгээр давхцаж зэрэгцэн явагдаж байна. Ингэснээр судалгааны үр нөлөө, өгөөж маш их багасаж байна.

Хоёр. Явуулж буй судалгааны онол-арга зүйн үндэслэл нэн тодорхойгүй байна.
Гурав. Явуулж буй судалгааны дийлэнхи нь гадаад санхүүжилттэй учраас монголын нийгмийн гол бөгөөд цөм асуудлыг хөндөж чадахгүй байна.
Дөрөв. Янз бүрийн судалгааг практикт хэрэглэж ашиглах гэсэн хамгийн гол асуудал ихээхэн хоцрогдож байна.

Тав. Дэлхийн янз бүрийн орны нийгмийг харьцуулж үзэх гэсэн ерөнхий хандлагаар явуулсан судалгааг манай нийгмийн суурь судалгаа гэж ихээхэн эндүүрч байна.
Энэ нөхцөлд Монголын нийгмийг иж бүрэн, системтэй судлах гэсэн гол зорилго ихээхэн бүдгэрч байна.

Нэгэнт нийгмээ иж бүрэн, системтэй судлаагүй, судалж чадаагүй, судлах хүсэлгүй учраас төрийн болон нийгмийн удирдлага олигтой байх ямар үндэслэл байхгүй. 

Энд би судлаачдыг буруутгахгүй, харин улсын төсвийн ердөө л 0,35 хувийг шинжлэх ухаанд зарцуулдаг төр засгийг шүүмжилж байна. Монголын төр шинжлэх ухааныг доромжилж байна.

Монголын нийгэмд шинжлэх ухаан шалдаа ортол дор орсон учраас түүний орыг элдэв төрлийн шашин, шашны гаж урсгалууд, мөн шинжлэх ухааны нэр барьсан изотерик, оккультизм, психотрон, парапсихологи зэрэг гаж урсгал чиглэлүүд ихээхэн газар авч байна.
Манай шинжлэх ухаан экстрасенс, астралоги, далдыг харагч нэртэй мэргэжлийн луйварчдын өмнө хүчин мөхөсдөж байна. Намайг үнэгүй лекц уншихад 37 хүн ирж байхад ид шидтэн Сарандаваагийн түрийвч даллах ёслолд “үй түмээрээ” цуглаж байна.

Хэдий ийм боловч манай эрдэмтэн судлаачдад бодитой, нийгэмд үр нөлөө бүхий судалгааны ажил хийх боломж асар их бий. Энэ нь асар олон хувилбартай байж болох авч Монголын нийгэмд өөрт нь тулгамдсан асуудлуудад бүх хүчээ төвлөрүүлэх явдал юм.

Манай нийгэмд ямар судалгаа хамгийн чухал вэ ? Иймээс социологичид бид судалгаагаа Монголын нийгмийн түлхүүр судалгаанаас эхлэх ёстой. Түлхүүр судалгаа гэж тухайн нийгмийг аль болох богино хугацаанд аль болох иж бүрэн бөгөөд системтэй судлахыг хэлнэ. Энэ бол суурь болох академик судалгаатай олон талаар давхцах боловч яг таг таарахгүй. Учир нь суурь болон академик судалгааны сэдэв, чиглэл дэндүү олон байдаг бол түлхүүр судалгааных нэн тодорхой байдаг. Мөн түлхүүр судалгаа бол зөвхөн тухайн нийгмийг судлахад чиглэгддэг.
Хэт нуршихгүйн тулд би Монголын нийгмийн түлхүүр судалгааны сэдэв чиглэлийг тойм төдий авч үзье.

1. Нийгмийн бүтэц
Талийгаач Х.Гүндсамбуугаас хойш нийгмийн бүтцийн судалгаа тасралд орсон. Гол асуудал нь хөрөнгө мөнгө. Хэдий ийм боловч түүнийг заавал тогтмол явуулах хэрэгтэй. Өнөөдөр Монголын төр нийгмийн болон нийгмийн халамжийн бодлого явуулж огтхон ч чадахгүй байна. Энэ нь нийгмийн бүтцийн судалгаа байхгүйтэй холбоотой. Өнөөдөр нийгмийн бүтцэд асар их өөрчлөлт гарч, нарийсан төгөлдөржиж байна.
 
Ухаандаа саяхан маргинал бүлэгт тооцогддог байсан “хог ухагчид” шаталсан зохион байгуулалт бүхий бүхэл бүтэн систем болон хувираад байна. Ухаандаа “хог ухагчдын” дээд тал нь 82 сая төгрөгийн хадгаламж бүхий лаг баян болсон байхад доод хэсэг нь дөнгөн данган амь зогоож байна. Саяхан болтол “худалдаа үйлчилгээний” гэх ангилалд орж байсан худалдагч нар гэхэд л хөрөнгө орлогоороо асар их ялгаатай дотоод олон давхраа үүсгээд байна.

Бидний хамгийн сайн мэдэх “малчин анги” өнөөдөр дороо зарц бүхий том баянаас амин хувиа зогоох төдий амьжиргаа бүий олон давхраанаас бүрдэж байна.
Энэ мэтчилэн нийгмийн анги-нийгэм, анги-давхраанд асар их өөрчлөлт гарч, цоо шинэ нийгмийн давхраажил үүсээд байхад огт судлахгүй байна. Үүний улмаас Монголын нийгмийн өнөөгийн төлөв байдлын талаар бид бараг юу ч мэдэхгүй сууж байна.

2. Гэр бүл
Гэр бүлийн судалгаа хэт барууныг дагалдагч хүмүүсийн гарт орсон учраас үр өгөөж дэндүү муу байна. Гэр бүлийн барууны үнэт зүйлсийг сурталдсан хүмүүс л өөрийгөө судлаач гэж нэрлэн тоглолт хийж байна. Гэтэл монголын гэр бүл огт өөр мөн чанар бүхий ойлголт юм. Асуулт асууя. Монголчууд эхийн эрхт ёстой юу, эцгийн эрхт ёстой юу ? Үүнд хэн ч хариулж чадахгүй.
 
Бяцхан ажиглалтын судалгаагаар Монгол хүмүүсийн 70 хувь нь эхийнхээ талыг дагаж ойр дотно байдаг, 20 хувь нь эцгийнхээ талыг дагадаг, 10 хувь нь хоёр талтайгаа жигд харилцдаг юм. Хэрэв хувь хүний нийгэмшлийн үйл явц эхийнхээ талыг илүүтэй дагаж байвал түүнийг эхийн эрхт ёс гэж нэрлэж болох уу ? Бас л хэн хариулж чадахгүй. Дээр ажиглалтаас Монголын нийгэм эцэг-эхийн ёсыг хослуулсан ард түмэн гэж дүгнэж болох уу ? Би л лав тэгж дүгнэсэн.
 
Энэхүү гипотезийг шалгахад гэр бүлийн түлхүүр судалгаа л тус болно. Манай нийгэм байнга хөгжиж, цаг ямагт шинэ төлөв байдалд шилжиж байгаа үйл явцыг монгол гэр бүлийг европ гэр бүл болгох гэсэн явцуу хүрээнд ойлгох нь угаасаа буруу. Харин ч үүний эсрэгээр Монгол гэр бүлийн уламжлалт үнэт зүйлсийг хадгалсан шинэ үеийн гэр бүлийн талаар бодох цаг болсон. Энэ талаар ямар ч судалгаа үгүй.

3. Бие хүн, түүний боловсрол, хүмүүжил
Залуу үеэ хэрхэн яаж хүмүүжүүлэхийг мэддэггүй цорын ганц улс нь Монгол. Бас л дээрхийн адил монгол хувь хүнийг европын хувь хүн болгох гэсэн явцуу үзэлтэй холбоотой. Гэхдээ “европын хувь хүн” гэж байдаггүй, нэн тодорхой улсын иргэн – хувь хүн л байдаг. Сайтар ажиглавал Герман, Франц, Итали хувь хүмүүс газар тэнгэр шиг ялгаатай. Ийм атал Монгол хүнийг огт байхгүй “европ хувь хүн” болгох гэсэн үзэл явцгүй. Гэтэл бид ийм замаар 20 гаруй жил явж туршсаар байтал бидний хойч үе хэцүүдэж гүйцэж байна.

Зүй нь бие хүний хүмүүжих, боловсрох, соёлжих, төлөвших, гэгээрэх, иргэнших, нийгэмших зэрэг нийгмийн олон үйл явц төстэй боловч ихээхэн ялгаа заагтай. Манайд үүнийг огт ялгахгүйгээр санаандаа орсон зүйлээр хойч үеэ хордуулж алж байна. Үүний тод жишээ нь Ц.Элбэгдоржийн санаачилсан “Иргэний боловсрол” хичээл. Энэ дэлхийд иргэний боловсрол гэдэг хичээл байдаггүй, харин “Нийгэм судлалын үндэс” гэдэг хичээл л байдаг. Ямар ч боловсролгүй хүний санаачилсан энэ хөгийн зүйлээр Монгол хүүхдүүдийг хорлох ёсгүй.

4. Нийгмийн харилцаа: хамтач ёс аминч үзлийн асуудал
Монголын нийгэм хамтач ёсны үзэл үйлдлээс аминч, бэртэгчин нийгэмд шилжсэн нь маргашгүй үнэн. Гэтэл Монголын уламжлалт нийгэм ч, социалист нийгэм ч хамтач ёсны үзлийг түүхэн бүхий л үеийнхээ туршид баримталж ирсэн. Одоо бол нийгэм атомжин, мөнгө болон таваарын фетишизмд хэт автаж адгийн бэртэгчин болон хувирсны улмаас өнөөгийн нийгэм заадас углуургаараа салан унахад дөхөж ирээд байна. Гэтэл манайд нийгмийн харилцааны энэ их өөрчлөлтийн талаарх түлхүүр судалгаа алга байна.

5. Монгол угсаатан ба ястны асуудлууд
Угсаатан бол уламжлалт нийгмийн үзэгдэл, харин үндэстэн бол аж үйлдвэржсэн нийгмийн асуудал юм. Зөвхөн ХХ зуунд л нийгмийн асар их өөрчлөлтийн суурь дэвсгэр дээр Монгол үндэстэн бүрэлдэн тогтсон юм. Саяхан гэсэн үг. Цэрэг цуух, сургууль соёл, цэрэг арми, нам төр зэрэг нийгмийн шинэ институтын тусламжтайгаар Монголын олон угсаатныг баруун зүүн, хойт урд, төв хөдөө гэж ялгалгүй хольж чадсан, мөн аж үйлдвэржсэн нийгэм байгуулсны үр дүнд Монгол угсаатан болгож хувиргасан юм. Гэтэл түүхэн энэ хөдөлшгүй үнэнийг үл тоомсорлон Монголыг угсаатнаар хуваах атгаг явдал ихээхэн газар авч байна. Үүнийг маш нарийн судлах ёстой.

6. Түүхэн социологийн асуудлууд
1911 оны хувьсгал АН-ынх, 1921 оны оны хувьсгал МАН-ынх гэж хэн ч нотлоогүй байхад түүх болон түүхэн зүтгэлтнүүдээр дайсагнах явдал манай сэхээтний гол өвчин болоод байна. Тэд үүнээс улам хэтэрч Хувилай Аригбөх, Занабазар, Галданбошигт, Бодоо, Данзангийн асуудлаар заамдалцах хэмжээнд хүртлээ тэнэг эргүү болсон байна. Хэн Та нарыг түүхийн шүүгч болгосийм ?!
Иймээс онолын социологи, түүх бичлэг хоёрын дундаас Монголын түүхийг философийг гарган ирж Монголын түүхийг шинээр бичих зорилт тулгарч байна.
7.Эдийн засгийн социологийн асуудлууд

Эдийн засгийн судалгааны асуудал бүр ч илүү өрөвдөлтэй. Учир нь эдийн засгийг тайлбарлах “Барууны онол” газар сайгүй мухардалд ороод байна. Ийм атал түүнийг либерализм нэрийн дор хүчлэн зүтгүүлэх тэнэглэл газар авсан. Товчоор хэлбэл социализмын үеийн “политэкономи”-оор явж болохгүй, барууны “экономикс”-ын загваруудаар явж болохгүй тийм зааг үед бид ирээд байна. Гэтэл аль дивангалавд болоод өнгөрсөн онолын маргааныг Монголын өнөөгийн нөхцөлд буулгах гэсэн тэнэглэл ихээхэн газар авч байна. 

Ухаандаа монголын уламжлалт нийгэмд мал үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл үү, хөдөлмөрийн хэрэгсэл үү ? гэдэг асуултад хэн ч хариулж чадахгүй. Мөн Монголын уламжлалт нийгэм хэзээ ч газар өмчилж байгаагүй байхад яагаад анх удаа өмч хэмээн хувьчлав ? гэсэн суурь асуултад бас л хэн ч хариулж чадахгүй. Энэ бүхний суурь шалтгаан маш гүнд байна. Үүнийг судалсан байтугай, сонирхсон хүн ч байхгүй. Харин одоо судлах хэрэгтэй.

Миний баттай итгэж байгаагаар Монголын нийгмийг түлхүүр судалгаанаас эхлэн судлах ёстой. Энэ үйлсэд хязгааргүй их талбар, цаглашгүй их боломж байгаа.
Манай өмнөх үеийн социологичид хэн ч хагалж байгаагүй газарт социологийн судалгааны анхны шанг тавьсан. Ахиад хэлье. Тэд зөвхөн анхны шанг тавьсан.
Харин Залуу үеийн Та нарт үүнийг үргэлжүүлэн “социологийн атар газрыг” бүрэн эзэмших сайхан ирээдүй байна. 

Судлаач Х.Д.Ганхуяг.
2016 оны 11 дүгээр сарын 18.
 
Эх сурвалж: ganaa.mn блог
 
Эрхэм та судлаач Д.Ганхуягийн бусад нийтлэлийг түүний албан ёсны блогganaa.mn - ээс уншина уу?