Хэлмэгсэдийн холбооныхон МУ-ын Ерөнхийлөгч  Ц.Элбэгдорж, УИХ-ын дарга З.Энхболд, Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг нарт хандан ил захидал “Улс төрийн хэлмэгдүүлэлт үргэлжилсээр байх уу” гэх гарчигтай ил захидал илгээлээ. Ил захидлыг бүрэн эхээр нь хүргэе.
/Ил захидал/
 
Монголын шинэхэн ба нэн шинэ түүхийн явцад Сталингийн репресс гэгчээс гаралтай хүний хэд хэдэн үеийг нийгмийн инженерчлэлийн загвараар дэглэн, улс төрийн хэлмэгдүүлэлтээр хохироосон.
 
Энэ хэлмэгдүүлэлт 20-иод оны эхнээс эдүгээ хүртэл онцлогоор нь харгалзан 4 үед хуваарьлаж болохоор байна.
 
Үүний эхний 3 үе хүний нийгмийн түүхэн дэхь их томоохон утопи туршилт коммунизм-социализмийн үед хийгдсэн.  Энэ үеийн их хэлмэгдлийн давалгаа  замхрах долгионы хуулиар үргэлжсээр бүрэн зогсохгүй байгаа нь үйл явцууд харуулсаар байна.
 
Эхний үе нь “Саж ламын хэрэг” гэгчээр 1921 онд эхэлж, 1944 он хүртэл үргэлжлүүлсэн, үндэсний ардчилсан хувьсгалыг зөвлөлтийн загварт оруулан хийсэн хамгийн хэрцгий улс төрийн хэлмэгдүүлэлт байжээ.

Энэ үед монголын улс төрийн тавцанд тодорч гарсан олон лидерүүдийг хэлмэгдүүлснээр үргэлжилсэн. МАН-ыг байгуулалцсан анхны дарга нар Бодоо, Данзан, Чагдаржав, Дамбажав гээд үргэлжилсэн.
 
Улс төрийн захиалгат энэ хэлмэгдүүлэл 37-39 онд туйлдаа хүрч ОНЦГОЙ БҮРЭН ЭРХТ КОМИСС хэмээх үндсэн хуулийн бус байгууллага байгуулснаар комиссарууд нь маш их идэвхи санаачлагатай, араатанлаг, өөрийнхөө өчүүхэн эрх ашигийг ч марталгүй тусган ажиллажээ. Тэд 1937 оны 10 сараас 1939 оны дөрөвдүгээр сарын 22 хүртэл хоёрхон жилд  50 удаагийн хуралдаанаараа 25437 хүнд  хэрэг үүсгэн шүүж, тэдний 20099 нь цаазын ял ноогдуулж гүйцэтгэсэн юм.
 
Удаахи үе шат Дахин нэг Онц Бүрэн Эрхт Комисс 1940 оноос байгуулан эхний үе шатны улс төрийн их хэлмэгдүүлэлтийг засах нэрийдлээр 1945-55 оны хооронд цуст яргалал хийсэн гэрчийг устгах зорилгоор 1939-41 оны хооронд 206 хүнийг хэлмэгдүүлсэн байдаг.
 
Гутгаар үе буюу социализмийн сүүлчийн хэлмэгдүүлэлт 1956-1990 оны хооронд монголд шинэ үеийн дэвшилт үзэлтэй, барууны баримжаа орж ирсэн оросын болон үндэсний боловсролтой шинэ үеийн сэхээтэнүүдийн эх оронч үзлийг мохоох, хуучинтайгаа зууралдсан ортодокс коммунистуудын зүгээс “сэхээтний төөрөгдөл” нэртэй улс төрийн хэлмэгдүүлтийг эхлүүлж, үндэсний үзлийг сэргээх, эзэн Чингэсийн ой тэмдэглэх, их гүрний эдийн засгийн дээрмийг илчилсэн сэхээтэнүүдийг арай устгаж чадаагүй ч намын жанжин шугамаас ухарлаа гэж гэр бүл үр хүүхэдтэй хавчин гадуурхаж, нутаг заан хэлмэгдүүлж 1990 онтой золгуулсан. Тэд араатан төрхөө өөрчлөн нэр төрийг нь гутаах, намын болон захиргааны арга хэмжээ авах, хавчин гадуурхах замаар хэрэгжүүлсэн. Энэ бүх хэлмэгдүүлэлтийг одоогийн МАН, тухайн үеийн МАХН гардан гүйцэтгэснийг бид мэднэ.

Дөтгөөр үеийн улс төрийн ардчлалыг гажуудуулсан хэлмэгдүүлэлт
Үндсэндээ1998 оны аравдугаар сарын 2-ны баасан гаригийн өглөө Монгол Улсын Шадар сайд Ч.Пүрэвдорж агсаны оршуулгын комиссын даргаар томилогдон, маргааш нь ерөнхий сайд болох өндөр магадлалтай байсан ардчилалын анхдагчдын нэг МоАХ-ын анхны тэргүүн С.Зориг агсаны онц хэрцгийгээр насан эцэслэсэнээр улс төрийн дөрөвдөх үеийн хэлмэгдэл эхэлсэн гэж үзэж болно.  Улс төрийн онц их идэвхи, амбицтай  байсан улс төрчид болох О.Дашбалбар,Ш.Отгонбилэг, Л.Энэбиш, О.Энхсайхан, Ж.Наранцацралт нарын нарын учир битүүлэг нас нөхцсөнийг ч зарим эх сурвалжууд улс төрийн хядлагын төгсгөл үеийн үйл явц гэж тайлбарласаар байгаа.
 
Сүүлд төрийн дарангуйлал Монголд байсаар байгааг харуулсан. Үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх, эвлэлдэн нэгдэх нь хүний үндсэн эрх бөгөөд, олон улсын эрх зүйн баримт бичгүүдээр баталгаажуулж, хүний эрхийг хамгаалах талаар олон улсын өмнө гэрээгээр хүлээсэн үүрэгтэй  Монгол Улсад улс төрийн шалтгаанаар 2008 оны долдугаар сарын 1-нд идэр залуу хийх бүтээх насандаа яваа 5 залуугийн алтан амийг егүүтгэж, 800 иргэнийг хоморголон баривчилж, 200-д нь шүүх ижил ял тулгасан нь нэн шинэ үеийн улс төрийн хэлмэгдүүлэл, төрийн дарангуйлал оршсоор байгаагийн илрэл гэхээс өөр аргагүй .
 
Энэ үед нэг амьсгалаар Монгол Улсын Үндсэн хууль, Онцгой байдал зарлах тухай хууль, Эрүүгийн байцаан шийтгэх тухай хуулийг зөрчиж, нэг үгээр ардчилсан төрт нийгмийн тогтолцоонд мөнөөх МАХН улс төрийн хэлмэгдүүллийг хийсээр байгаагийн илрэл болсон.
 
Монголын ардчилалыг цагаан морин жил тунхагласан АН хоёр дахь удаагаа засгийн эрхэнд гарсан 2012 оноос энэ хэлмэгдүүлэлтийг халахаар тэмцэж явсан нөхөд дээрх хэлмэгдүүлэлттэй агаар нэг замаар цөөнгүй хүмүүс улс төрийн шалтгаанаар хэлмэгдэж эхэллээ.
 
Энэхүү улс төрийн шалтгаантай гэмээр хэлмэгдүүлэлтэд  мөн л онц их эрхийг УИХ-аар нэмж баталгаажуулан олгосон ҮНДСЭН ХУУЛИЙН БУС байгууллага АТГ-ыг ашиглан хийж байна.
 
Үүний хамгийн тод жишээ бол шинэчлэлийн засгийн газрын ерөнхий сайдын ахлах зөвлөхийг баривчлан саатуулж, ял төлөвлөн, тулган шийтгэх зорилго агуулж байгаа үгссэн шинжтэй үйлдэлийг нэрлэж болно.
 
Олон түмэнд зарлан тунхаглаж ихээхэн дэмжлэг олсон шудрага ёс тогтоох гэмтнийг илрүүлэн, шүүхээр шийдвэрлэх ариун нэрийн доор зөвхөн улс төрийн өрсөлдөгч, бодлогыг нь шүүмжилж буй фракцийн төлөөлөгчдийг цойлдон шалгаж, баривчлахдаа гэмт хэрэг үйлдсэн нь шүүхээр тогтоогдоогүй байхад олон нийтийн хэрэгслээр захиалан нийгмээр шүүлгэх, нэр хүндийг нь гутаах маягаар өмнөх түүхэнд байсан гашуун туршлагаар улс төрийн хэлмэгдүүлэлт хийж байгааг эргэж харж үзэх цаг болжээ.
 
Ардчилагчид үүнийг хүсээгүй, үүнийг халах гэж гарч ирсэн. Шудрага ёс тогтоох ариун үйлсийг улс төрийн зорилгоор ашиглах процессууд сүүлийн үед илэрсээр байгааг монголчууд бид харж мэдэрсээр байна.
 
Жинхэнэ олон түмний дунд үйл явдлаараа, нийгэмд учирсан хохирлоороо илэрхий болсон газар даахааргүй авилгачдыг шалгахгүй хамгаалсаар байгаа мэт сэтгэгдэл, яриа олон түмний дунд газар авсаар байна.
 
Энэ мэтийг засаж залруулах, хүний эрх , эрх чөлөө, шудрага ёсыг тогтоохын төлөө хууль тогтоомжуудыг шинэчлэх цаг хойшлуулшгүйгээр тулгарчээ.
         
Аль ч намын гишүүд дэмжигчид улс төрийн шалтгаанаар хэлмэгдүүлэлт орох явдлыг зогсоох үйлсэд оюун хүчээ нэгтэгцгээе.
 
“Халуун итгэл цөхөрсөн

Хатан зүрх шархирсан

Хар дарсан жилүүдийг

Хамаг Монголчууд бүү мартаг"