Буриад-Монголыг хооронд нь алалцуулах, муудалцуулах, яс хаялцуулах, бие биенийг нь үзэн ядуулах, аль аль нь тусгай гаралтай өөр үндэстэн юм шиг ойлгуулж, жинхэнэ Монгол-Буриадын нэгдмэл агуу их түүхийг ойлгуулахгүй явуулсаар ирсэн билээ.
Энэхүү нууцлагдмал түүхийг нээж харуулахыг анх удаа С.Баясгалан багш оролдсон нь гайхал төрүүлсэн юм.
Буриадыг зөвхөн бусниулаад зогсохгүй Монголоос салгасан нь манай их ариун газар нутаг, манай ариун их газар шороо дэлхийн цэвэр усны агуу их нөөц Байгаль Их Далай болон гайхамшигт Сибирь нутаг Амур мөрөн алс Дорнодыг дээрэмдэх колоничлолын бодлогын үр дүн юм. Монголоос Буриадыг улаан цагаан дээрэмдсэн түүх гэж бас нэрлэж болох юм.
Ингээд С.Баясгалан гуайн бичсэн тэмдэглэлээс та бүхэндээ сонирхуулж байна.
Эрт урьдын цагт Сибирь хэмээх Шивэртийн их хөвчийг өвөрлөн Ангар мөрний хөвөөнд тоонотоо босгосон Эхирид, Булгад хийгээд Сонгол, Сартуул, Хатгин, Амбаган, Атган, Хударь, Баргужин, Еншөөбүү овгийнхон нүүдэл суудал болон мал адуулж, ан гөрөө эрхэлж загас агнаж ур дархлах бөлгөө.
Өргөн шанаа, жартгар нүд, лагс бие, оочин сахалтай зоримог эрчүүл нь харвах намнахдаа гаргууд, хөвчийн хүрэн баавгайтай мэс барин тулж, хур дэлт морины дэлэн дээгүүр ганаан шонхор мэт цойлон дүүлнэ. Охид нь гоо үзэсгэлэн төгөлдөр, бүжин наадах нь уян найлзуур адил агаад үйлэнд гаршиж ажилд борогшжээ.
Тэд Хамаг Монголын Их Хаанд алба гувчуур төлж ангийн сор, булга, минж, үнэг шилүүс, хэрэм тэргүүтэн ангийн олзыг өргөн барих бөгөөд дайн тулааны цагт хуяг дуулга, юлд балт, хурамсаг саадаг агссан баатар хөвгүүдийг зар тараан хуралдуулж Хабул хааны аян дайны дөрөө чангална.
Эзэн Чингисийн үед Өрлүүд, Мэргэд, Дайчууд, Урианхай, Онигууд, Хэрээд, Соёд хээрийн олон аймаг лугаа хүч хавсран эцсийн далайд тоосоо гөвөн тулгуур төрдөө зүтгэж бас Хишигтэн гэгдэж түмтийн ноён Баржгуудай баатрын хар сүлдэн дор уухайлан довтолсоор нэг л мэдэхнээ тэртээ тэнгэрийн хязгаарыг үзэж, Адриатикийн тэнгисээс морьдоо услан, түмэн газрын их цагаан хэрэмний хөх тоосгыг тас цавчин явжээ. Тиймээ! Энэ бол домог болон эдүгээг хүрсэн дивангарын түүх!...
Гэтэл дөрвөн зууны тэртээ гал голомтоо хамгаалан овт Манжтай хатгалдан тулалдаж байсан Монгол ах дүү нараасаа хульжин өрх тусгаарлан Орост дагаар орсон хувь тавилан цаашид ямархан харгуйгаар сажлав.
Түүхэн үнэний улбааг хайн сурлаваас эдүгээгийн “Буриад” хэмээгдэх Умарт Монголчууд XVII зууныг хүртэл Түшээт Хан, Сэцэн Ханд харъяалагдаж Хамаг Монголын бүрэлдхүүнд байтал өмнө этгээдээс Манж нар, хойт зүгээс Атаман Ермакийн бүлэг дээрэмчид түрэн орж, Байгал далайн эрэг ирмэгт тулжээ. Үржил шимтэй газар, загас жараахай, зүйл бүрийн жимс, ой хөвч, алт эрдэнэсээр баян онгон зэлүүд энэ нутгийн хязгаараар орос тосгон, Христийн модон сүм, загалмай хатгасан оршуулгын хайс ёрдойн бавгар сахалтай, хянган хамартай, цэнхэр, ногоон нүдтэй уригдаагүй гийчид өөрсдийгөө Шмейскууд / смесь-холимгууд/ хэмээн танилцуулсан юмсанжээ. Монголын хаадууд тэгэхэд умраас айсуй түрэмгийллийн аюулыг мэдрэх тэнхэл даанч байсангүй л дээ.
Манжийн лууны архиралт, дотоодын хагарал самуун, зүүнгарын Ойрадуудын довтолгоонд байнга нэрвэгдэн, хагас дэлхийг мориныхоо ганзаганаас чирч агсан их гүрний төгсгөл нь нүүрлэж байсан цөвийн цаг юмсанж. Тэр үед “Буриад" хэмээх социалист “Бага ястны нэрэнцэр” чих дэлдээгүй байлаа. Нутгийн монголчууд тэндхийн ноёд, гулваа, тайш нарын болчимгүй түрэгдүү занг нь зэмлэн “Буруутууд” гэж нэрлэснээр одоогийн “Буриад” гэдэг нэр үүссэн гэсэн явган яриа бий л дээ. Их Оросын дээрэнгүй үзэлтэнгүүдэд амаа гогдуулсан зарим “Шинжээчид” үнэн түүхийг гуйвуулж “Буриад” гэдэг нь Оросын “Братские люди” /ах дүү хүмүүс/ дуудлаганаас үүссэн бөгөөд монголтой ямар ч хамаагүй Сибирийн олон овог омог Саха, Чукчи, Ненец, Эксимос хийгээд мөсөн далайн цаатангууд, агнуурын тэнгисийн загасчин, хөвч тайгын хэрэмчин, Амарын хязгаарын хамниганууд өөр хоорондоо холилдон сүлэлдэн тэдний дундаас Буриад гэдэг шинэ үндэстэн гарч ирсэн мэтээр бичсэн удаа ч бий.
Чингэсийн байлдан дагуулалтад өртөн эзлэгдээд Монголын феодалуудын дарлал доромжлолыг амсаж байснаа их Оросын ард түмний ачаар эрх чөлөөгөө олон 1727 онд Хаант Орост “Сайн дураараа даган орсноор мөхлийн аюулаас ангижирсан” мэтээр түүхэн үнэнийг сөрөн өгүүлжээ.
Ийнхүү хүчирхэг Чингэсийнхээ туг сүлднээс буруулж харь гүрний хаяа хатавч сахисан анчин, малчин нүүдэлчин овгийнхон Эрхүүгийн амбан захирагчийн барлаг болж “Байгалийн чанад дахь казакууд” гэдэг шинэ хаяг зүүж, Их Петрээс эхлээд Романы удмынхан, Александр, Николай, хаан Иосиф Сталины жадны үзүүрт туугдан Орос-Туркийн дайн, Шипкийн даваа, Орос-Японы дайн манжуурын толгод, Орос-Германы дайн, өгөр Европын хөрсөнд ясаа яйруулж Сибирийн ГУЛАГ, Бутырын гянданд тамын зовлонг амсчээ. Яагаад Умарт Монгол эх нутгаасаа өрх тусгаарлаж манай угийн бичигтт огт байдаггүй “Буриад” нэр зүүж харьд одох болов?
Байгаль далай, Сибирийг булаан эзэлсэн товч түүхээс
XVIII зууны Оросын улс төрийн зүтгэлтэн Фельдмаршал Головин гэгч өөрийн тэмдэглэлдээ “Далбаа хүлэглэж загас барьж үзээгүй харгис зэрлэг бүдүүлэг нүүдэлчин малчин монголчуудад цэнхэр нүдэн Байгаль нуур огт хэрэг болохгүй түүнийгээ манайд шилжүүлэн өгвөл зохино. Эс зөвшөөрвөөс бид гал мэсийн хүчээр дайран орж эзлэх ёстой. Хэрэв биднийг зөвшөөрч буулт хийвэл Манж нартай тулалдахад тусламж болгож 500 ширхэг цахиур буу 10 ширхэг тэсрэх бөмбөгөөр харвадаг гунан бууг бэлэглэхэд бэлэн байна” гэжээ.
Энэ нь үнэн чанартаа хил залгаа хөрш рүүгээ хөлөө жийж нутгаа тэлэх “Геополитик”-ийн эхлэл байсан юм. Ийнхүү аажим аажмаар Оросын атаманы зэвсэглэсэн отрядууд Монголын хойт хязгаарт эрээ цээргүй цөмрөн орж орон нутгийн ноёдын зөрчлийг ашиглан бэлэг сэлт, мөнгө зоос, хэргэм зэрэг амлан нутгийн иргэдийг Христийн шашинд оруулан загалмай нүүлгэн үл дагагсдыг элдвээр хавчин хяхаж эхэлжээ.
Улаан бүс мөрөвчилж, урт жадтай буу үүрсэн казак цэргүүд эртний нүүдэлчдийн нутгаар чөлөөтэй сэлгүүцэх болж, агт сайн морьдыг нь булааж бурхан шүтээнээр нь доог тохуу хийж алба гувчуураар боомилж эхлэв. 1651-53 онуудад Буриадыг дайлахаар очсон казак отрядын захирагч Залубин “Амар мөрний чанад дахь Брацкийн хязгаарт зорчсон нь” гэдэг номондоо “Их хааны зарлигаар Лена мөрөнг уруудан аялж малын арьс нөмөрсөн догшин нүүдэлчидтэй халз тулалдан тэднийг сөхрүүлэн авч оросын бууны амтыг үзүүлэв. Одоо тэнд манай цагаан туг мөнх намирах болно” гэсэн байна.
Мөн атаман Похабаев гэгч “Манай эрэлхэг цэргүүд Брацкийн газраас 300 гаруй тун бүдүүлэг өрх айлыг тэдний төрөл садан болох “Мунгалын” /Монголын/ зүг нь хөөж явуулаад газар нутгийг нь Оросынх болголоо” гэжээ. Үнэн чанартаа тэд хойт монголчуудын эсэргүүцэлтэй тулгарч багагүй хохирол үзэж ухарч нэмэлт хүч дуудан ирүүлж хүн хүч хийгээд зэр зэвсгийн давуугаар “Ялалт” байгуулж байжээ. Энэ мэтчилэн орон нутгийн дайн дажинг намдуулахын тулд хүйс тэмтрэх, аймаглан устгах бодлогынхоо зэрэгцээ бүхий л үзэл бодлыг нь өөрчилж тархийг нь эргүүлэхийн тулд Христийн шашинг бололцоотой бүхий л сувгаар нэвтрүүлэхийг хичээх болов.
Хамба лам Серафим гэгч Дотоод яамны шашны хэрэг эрхлэх департментад илгээсэн бичигтээ “Сүм хийдийн дэмжлэгтэйгээр Буриадуудыг оросчлох үйл явц нь уугуул нутгийн хүмүүсийн зүгээс ноцтой эсэргүүцэлтэй тулгарлаа. Тэд өөрсдийгөө Чингэсийн угсааны Монгол хүмүүс гэж үзэж биднийг зөвшөөрөн хүлээхгүй байна. Иймд Буриадуудыг Монгол биш гэдэг үзэл санаанд итгүүлэхийн тулд тэднийг нийтээр нь хоморголон "үнэн алдарт шашинд оруулах, хуучин Слав хэлээр зохиогдсон Библи, Евангелийг буриадаар орчуулах, хүүхэд залуучуудыг шашны бага сургуульд өргөнөөр татан сургах, Христ шүтэгчдийг албан татвараас чөлөөлөх, цаашид мал аж ахуй биш газар тариалан эрхлүүлж аж амьдралын хэвшлийг нь өөрчлөх хэрэгтэй” гэж сургамжилж байжээ.
Гэвч Буриадын олон нийт хар элэгтний шашинд албадан оруулах Их гүрний бодлогод эсэргүүцэл үзүүлж байв. Нэрт эрдэмтэн Дорж Банзаров буддын шашин хийгээд бөө мөргөлийг сурталчилсан хэргээр мөрдөгдөн Эрхүүгийн цагдаагийн газрын ивээл дор байдаг “Хар зуутан” гэдэг алан хядах байгууллагынханд хорлогдсон юм. 1857 онд Эрхүү хотноо тайж Дамбаев өөрийн албаттайгаа үнэн алдарт шашинд орж загалмай зүүх ёслол үйлдэн цагаан хаан Александр, хатан хаан Мария Александровна нараас алтан товчтой булган дээл, охидууддаа бадмаараг шигтгээ бүхий ээмэг, бөгж болон Владимирийн 4-р зэргийн очир алмас одонгоор шагнагдаж байжээ.
Христийн шашинд орсон Буриадыг Тибельтинск, Елевск, Тугуран, Гужир зэрэг тосгодод хуваарилан суулгаж тэндхийн сүм хийдүүдэд хуваарилжээ. Тэднийг гурван жилийн хугацаагаар албан татвараас чөлөөлж цалин пүнлүү, одон медаль, ноёд язгууртны үр хүүхдүүдэд цэргийн дунд тушаалын дарга, офицер цол хэргэм эдлүүлсэн байна. Мөн энд нэгэн жишээ дурдахад Христэд шүтлэгтэй болсон хүмүүсийг мөнгөн шагналаар хөхүүлэн урамшуулж хүүхэд бүрт нь 20 копейк, томчуудад 1-5 рубль, охидуудад гоёлын алчуур, олон хүүхэдтэй айл бүрт 30 хүртэлх рублийн тэтгэлэг өгч байв. Мөргөлийн үеэр үнэ төлбөргүй бурхны ном, чихэр боов тарааж, үнэгүй үдийн хоолоор хүртэл үйлчилдэг “Буяны” журам тогтоосон юмсанж.
1909 онд Хаант Оросын сайд нарын зөвлөлийн дарга П.А.Столыпин Эрхүүгийн тэргүүн амбан Лукъяновт явуулсан захирамжиндаа Буриадуудыг Христос шашинд оруулах үйл явц даанч удааширч байгааг зэмлэн түргэвчлэхийг шаарджээ /тэр үед Оросын эзэнд улсын бага буурай үндэстнүүдийн 57% нь өөр шашин шүтдэг байсан юм/.
Бүдүүлэг Буриадуудыг оросчлохын тулд дан ганц шашин хүчин мөхөсдөх бөгөөд юуны өмнө тэднийг бие мах бодийнх нь хувьд буриад биш болгох, эрлийзжүүлэх, өөр бага ястангуудтай холих, Сибирьт цөлөгдсөн хоригдлуудыг хугацаа дуусмагц Буриадад шилжүүлэн суулгах, буриад бүсгүйчүүлтэй гэрлүүлэх эсвэл тэднийг зүүн Сибирийн хөвч тайгаар тархаан нутаглуулах зэрэг санал дэвшүүлсэн байна. Эдгээр иж бүрэн арга хэмжээний үр дүнд 1911 он гэхэд Христосын шашинд орж загалмай зүүсэн буриадуудын тоо 10000 хол давжээ.
Зөвлөлт засгийн жилүүдэд өнгөө хувиргасан ч мөн чанар нь өөрчлөгдсөнгүй оросжуулах, уусгах, хэлмэгдүүлэх үйл явц үргэлжилсээр байв. “Хаант засгийн үед дарлагдаж байсан бага буурай үндэстэн ястан хувь заяагаа өөрсдөө шийдвэрлэх, салан тусгаарлах эрхийн” тухай Лениний тунхаг гарч Польш, Финлянд бие даасан улс болж байхад, буриадуудад тэр нь өчүүхэн ч хүртээлгүй үлдэв. 1921 оны хавар 110 мянган хүн амтай Ага, Баргуужин, Читын гурван аймагтайгаар Алс дорнодын Бүгд Найрамдах Улсын бүрэлдэхүүнд Буриад Монгол өөртөө засах /автономит/ мужийг байгуулжээ.
Мөн оны 10-р сард ЗСБНОУ-ын бүрэлдэхүүнд Түхэн, Бухар, Алайр, Эхирид, Булгад, Сэлэнгэ аймгийг 185 мянган хүн амын бүрэлдэхүүнтэйгээр хоёр дахь Буриадын автономит мужийг тусад нь бий болголоо. Ингэж Зөвлөлт Орос Улсын газрын зурагт хоёр буриадын муж зэрэгцэн төрсөн түүхтэй. 1932 онд АДБНУ-ыг татан буулгаж буриадын хоёр мужийг нэгтгэж “Автономит Зөвлөлт Социалист Буриад-Монгол Улс” гэж нэрлэн Түхэн, Бухар, Алайр, Эхирид, Булгад, Хорь, Тройцкосавск, Баргужин аймгийг харъяалуулан ЗСБНОУ-ын засаг захиргааны нэгж болгосон юмсанжээ. Алив эд барааг хайчилж, эмжиж зүйгээд өмсгөл зүүлт хийх нэг хэрэг. Харин нэгэн бүхэл бүтэн ард түмний хувь заяаг шийдэхэд хүн амаас нь гадна үндэсний соёл, хэл, ёс заншил, шашин шүтлэгийг нь яах вэ?
1923 оны 9-р сарын 23-нд бүх Зөвлөлтийн гүйцэтгэх Төв хорооноос баталсан заавар ёсоор зөвхөн Буриадын аглаг хошуу сумдад буриад-монгол хэлээр, муж хийгээд Бүгд Найрамдах Улсын төвшинд гагцхүү орос хэлээр албан хэргээ хөтлөх тусгай заалт оруулсан байв. 1926 онд Буриад-Монгол болон БНМАУ-ын Шинжлэх ухааны хүрээлэнгийн хооронд хамтарч хэл бичгийн дүрэм, нэр томъёог боловсруулах комисс байгуулагдсан боловч төд удалгүй панмонголизмын нармай Монголын үнэр ханхалжбайна хэмээн тараав.
Аймшигт 1937 оны 9-р сарын 26-нд Гүйцэтгэх Төв Хорооны шийдвэрээр буриадын газар нутгийн тал хувь нь болох Ага, Улаан, Онон аймгийг Чит мужид шилжүүлэн өгч, Агын Буриадын үндэсний тойрог гэгчийг Эрхүү мужид, Алайр, Бухан, Эрхид-Булгад, Ольханы аймгийг Усть-Ордын үндэсний тойрогт харъяалуулахыг заагаад уг тогтоолыг ЗСБНОУ-ын ГТХ-ны дарга М.Калинин, нарийн бичгийн дарга А.Горькин нар мутарласан байна.
Энд нэгэн зүйлийг тодруулан дурьдахад Байгалийн чанад дахь Буриад-Монголын Автономит Улстай холбон өгч байсан Ольхан аймгийг Эрхүү мужид өгснөөр цөөн буриадуудын нэгэн бүлд аж төрөх хүйн холбоог хүртэл тасалж, засаг захиргааны аргаар аймаглан үгүй хийх интернациональч бодлого хэрэгжиж эхэлсэн аж.
Ингэж л Монголын мах цусны тасархай “Буриадуудыг буруутгасан түүх" 350 гаруй жил үргэлжиллээ.
Монгол Улсын СГЗ Содовын Баясгалан багш
Сэтгэгдэл0
Яахын арга угуй унэн билээ. Урьд омно Би ч бас олж умшиж байлаа. Одоо тэгээд яалтай ч билээ, хэрхэхийг даанч узэж чадахгуй мажийхаас хойш орос буруутыг муулаад ч яахав дэ.
Муулах биш гашуун түүхэн үнэнийг хойч үедээ үнэн зөвөөр нь ойлгуулах л чухал.Ямар хүмүүс, хаанаас гаралтай байсан гэж өвөг дээдсээ мэдхэд чухал,тэдний тэмцлийн ач холбогдолыг хойч үе нь үнэнээр нь мэдэж үлдэх эрхтэй.
Үхсэн муу өгөр Галдан , оросын хасаг цэрэгтэй үгсэж , оросуудаас гунан буу ,галт зэвсэг авж Засагт хаан ,Түшээт хааныг дайлаар морсон ш дээ " Сэлэнгийн Шивээ " гэж 10.000 мянган буриад монгол цэрэг Байгал нуур аа хамгаалж амжилттай байлдаж байхад нь Эрдэнэ- Зууг түйвээж буриад зон ,халх монголыг хуваагдахад хүргэсэн ш дээ , Цахарын лигдэн хаан ,Цогт хунтайжий нарыг хорлож Ар , Өвөр болгоод хаячихсан...адаг сүүлд нь эх орон ч байхгуй ,орогнох оронгүй ,оочих аяггүй Шижааны дүрвэгсэд болж ,манжийн зарлигаар Ар Халхын 4 аймагт толгой хорогдсон ш дээ
Худалч яс хаягч хар хятад шаахай байна,
Буриадууд 1937 халхууд бид нарыг хядсан гээд байх юм. Зовхон буриадуудыг сонгож байгаад алж талсан юм байдаг юм уу, энэ талаар тоотой баримттай зуйл хэлж огох хун байна уу
Ухсэн ацны чинь 37 он.
Тогда ойрат-монголы ("калмыки") Галдан-Бошокту начали войну с халха-монголами Тушету-хана и Сэцэн-хана, а русские в лице войска из московских стрельцов под командованием Головина выступили союзниками Галдан-Бошокту и не дали халхасцам захватить эти две русские крепости с пушками. К обороне острогов Головин привлек несколько иррегулярных сотен из местных - казаков из прибайкальских острогов и инородцев ("мунгал", тунгусов). Впоследствии халхаские ханы бежали в Китай, а их государства (ханства) захватили ойраты. Головин и китайские послы, заключая Нерчинский договор в 1689 году, не смогли договориться о русско-китайской границе западнее Аргуни, потому, что на этих землях в тот момент господствовали ойраты. А современная граница была проведена только в 1727 году (Кяхтинский договор, заключал от России Савва Владиславич-Рагузинский), после того, как Тушету-хан и Сэцэн-хан при помощи Китая вернулись на территорию своих ханств. То монгольское население, которое оказалось в составе России и образовало позже бурятскую народность. - - - - - - Окладниковын "Очерки истории западных бурят-монголов"гээд 1930 оноос хойш хориотой ,дахин хэвлэгдээгүй номонд ,Оросын Цагаан хааны генерал Федор Головинтой хуйвалдаж ,оросуудаас галт зэвсэг агсаж Ар Халхыг цохиж , Буриад Монголыг Оросын эрхшээлд оруулсан түүх байгаа ...Цагаан хааны их буугаар хамгаалсан 2 бэхлэлтийг монгол цэргүүд авдагийн даваа дээр , уравсан хулгай Галдан Ар Халхыг бусниулж ,тэнгэр шиг их гавъя аа байгуулсан гээд цагаан дээр хараар яруу тодоор бичсэн бгаа ...хулгайчууд бол хулгайчаар аа л дуусна
Орос тэрээ тэргүй сүйрч байна,хэрэвзээ орост ямар нэг юм боллоо гэхэд бид нар нэг их ёсорхоод байх хэрэггүй.Сибирь,алс дорнодын бүс нутгаас орос славян гаралтай иргэд нь төв нутаг руугаа нүүх нүүдлийг оросын засгийн газар яаж ч үзээд тогтоож чадахгүй байгаа.
Oros tom gazar nutagtai buriaduud olon huuhed toruulj olon boloh heregtei.Tsaana chine beechger hyjaa nar l bagtaj yadaj manai mongoliig hun bolgonoos haramlaad baigaa bololtoi kkk
Буриадууд 1937 халхууд бид нарыг хядсан гээд байх юм. Зовхон буриадуудыг сонгож байгаад алж талсан юм байдаг юм уу, энэ талаар тоотой баримттай зуйл хэлж огох хун байна уу
Үхсэн муу өгөр Галдан , оросын хасаг цэрэгтэй үгсэж , оросуудаас гунан буу ,галт зэвсэг авж Засагт хаан ,Түшээт хааныг дайлаар морсон ш дээ " Сэлэнгийн Шивээ " гэж 10.000 мянган буриад монгол цэрэг Байгал нуур аа хамгаалж амжилттай байлдаж байхад нь Эрдэнэ- Зууг түйвээж буриад зон ,халх монголыг хуваагдахад хүргэсэн ш дээ , Цахарын лигдэн хаан ,Цогт хунтайжий нарыг хорлож Ар , Өвөр болгоод хаячихсан...адаг сүүлд нь эх орон ч байхгуй ,орогнох оронгүй ,оочих аяггүй Шинжааны дүрвэгсэд болж ,манжийн зарлигаар Ар Халхын 4 аймагт толгой хорогдсон ш дээ
Galdan galdan galdan ....oop hen bhv.muu urvagch hujaa
Manai altan uragiinhanii noyd taij nart ataarhaj uhehdee ingej horloson.odoo ter 4 aimagt bgaa nohduud yag galdan shgee horon muu sanaataatai heruulch ataa jotoo hor shar ihtei baliar ymnuud bii de .jshee ghd l elbegdorj
Худалч хятад хар шаахайнууд.
Галдан бол урвагч хулгай. Ном уншиж үзээгүй эргүү дөрвөд. Увс хүн бол монголын гутамшиг
odoogiin buriad ulsiin baruun hesgeer oiradtai ih oir ayalgaar yaridag, umnud hesgeer n halh ayalgaar yaridag humuus baih yum bna lee. orosuud l mongolchuudaas n holduulah gej buriad gej tusdaa undesten meteer uhuulj oilguulaad oroschlood hayasan baigaam.
Buzryn kolonichlolyn tuuh, sanaj yavaya
bolood ungursun tuuhees bolj gehdee 2hon hurshiinhuu negiig n uzen yadaad bid haa holdoh ve. yer n bol hyatadiig dagasnaas orosiig dagasan n ulziitei l dee. yadaj l uusch duusna geh ayul baga.
Буриад,Тува,Алтайчууд уусаагүй яасан юм?
Үкээд дуусаж байгаамоо.
Hutsdag tuuhch ve .odoo mglchuud buu shiidemeer baigali nuuraa buriaduudtaigaa opost ogson gj hutah nuu.suuliin ued elbegdorjiin sanhuujilteer eldev hudlaa tuuhch neriin dor hii guivuulsan tuuh zohioh n ih bolson .odoo buriaduudiig busadtai n alaltsuulah gj bgmu.
Goy l zohioj bas
Шэмээсгүүд гэж семейские гэсэн үгнээс үүсэлтэй үг. Эдгээр хүмүүс нь үнэн алдартны шашны хуучныг баримталдаг. тэд их аллагаас зугтан захалж дүрвэж яваад сибирийг Ермак нар эзлээд эхэлснээс шилжин нүүж ирцгээжээ.Гурван хуруугаараа бус хоёр хуруугаараа хэрээслэж мөргөдөг заншилтай.Тэрнээс холимог гэсэн нэршил биш шүү.
Энэ шимээсэгүүд гээд байгаацуул чинь л хамгийн муухай зэрлэгүүд нь байсан гэж ярьцгаадаг юм.Буриадууд зүгээр ч нэг орос хүмүүсийг нийтэд нь мангад (мангас) хүмүүнүүд гэж нэрлээгүй юм шүү.Дашрамд сануулхад манай хилд тулгаад Хиагтад танкийн анги байрлаж байдаг юм,ямар санаатайг хэн мэдлээ,болгоомжтой байхад илүүдэхгүй л байх.
За тиймээ.Бүр зарим нутгийн буриадуудыг түрэг гаралтай гэж гуйвуулан сурталдаж байгаа нөхдүүд бий. Буриад хэлийг хүртэл бие даасан хэл гэх монголоос аль болох холдуулах,эсрэгшүүлэх мөшгүүр мөрдлөг нь их холыг зорьсон геополитик бодлого лавширсаар.Тийм дээ ч залуу үеийг нь оросоос өөр хэлгүй болголоо шүү дээ. Нөгөөдүүл нь өөрсдийнхөө буриад гэдэгт итгэхээ байх янзтай. монгол төрхтэй
Galdan boshigtiig Orosuud Halh mongol ah duu nar luu ni dairuulsandaa. Tusheet haanii tserguud Buriadad baildaj yavahad ni araar ni Orosoos zevseg avch dairsandaa Galdan
Худалч яс хаягч хятад шаахай байна.
baigal dalain baruun talaarh buriadiin dotor zasagt khanii hotgoiduud nileed olnooroo baih uchirtai.
1910 онд 500 мянган монгол Монгол улсад, 380 мянган буриад, 230 мянган халимаг оросд байж, монгол хэлээрээ ярьж байв. 100 жил өнгөрхөд 3 сая монгол Монгол улсад монгол хэлээрээ ярьж байхад Оросд 350 мянган буриад (бүх оросд 500 мянга), 170 мянган халимаг оросд эх хэлээрээ ярьж чадахаа байжээ. Эх орны дайны үед монгол гаралтнуудыг их зольсон нь түүхэн үнэн. Одоо Украйнд оросууд довтлохдоо ч буриад, якутуудыг галын эхэнд оруулж бгаа
Украинд оросууд довтлоод оо? За шаагаад байгаарай.
Galdan novshoos bolj Baigal dalaigaa aldsan shdee. ingej hellee geed hyatad hujaagaar n duudna gevel tui mai shuu. tuuh uneneeree baih yostoi.
Худалч хар хэрээ. Хятдын тагнуул.
Их түүх судлаж,маш их судалгаа хийж,аргагүй л их эрдэмтэн хүн юм даа.Баясгалан доктортоо их баярлаж байна аа.бБид түүх,үндэс ээ мэдэж байх ёстой.
Маш муу судалгаа байна.
End tavsan gerel zurgan deer buriad bish tsahar enher huvtsastai humuus baina.edgeer humuusiig Songool buriad buyu Tsahar buriaduud gedeg ted bur suuld hurtel ene huvtsasaa hergelseer bj,Selengiin ergeer nutagladag 1700 onii dunduur uvurMongoliin Chaharaas dutaaj ochij suurshsan ulsuud
өөрсдөө Оросуудыг эзэрхийлж олон саяаар нь алж хядаж байсан мөртөө зөрүүлээд "эзлэгдэхдээ" гоншигноод байх юм тэр "мундаг"алтан ураг энэ тэр хХААНА байсан юм олигтой СҮХБААТАР,ЧОЙБАЛСАН шиг байсан бол алдахгүй л байсан одоо тэгээд яах юм америк хятадын боол болж байж ганц хамгаалж буй Орос орны эсрэг урдахаа бодоод л гомдож "хуцаад" л байх юм уу
Оросууд Монголыг хамгаалаад байгаа юм уу? Ха ха ха. Хол очиж гуцна биз. Тамирчдаа ч олимпод явуулж чадахгүй өмхий хулмаснууд хэнээс биднийг хамгаалж хайрлаад байгаа юм бэ? Хуцдаг хулмастай цавины үс бас байх юм аа.
Хуцдаг үхээр вэ.
Одно энэ онин нудтэй оросуудын хойноос харуусаад байх юмгуй!Одор унасан мах оргож авдаггуй ЕС монголчуудад эртнээс байдаг!Оросын буриадууд бол бугд цаашаа бодол санаатай брлчихсон,торолх Хэл соелоо бугд нулимаад мартчихсан хоорондоо хогшин залуугуй бултаараа оросоор ярьдаг тэрэндээ нээх их бахархдаг тэнэг юмнууд байдын байналээ
Цаашаа болсон нь ухэр халхын буруу.
дандаа урваж шарваж байж сиймхийгээрнь богсоо отож байгаад очуухэн хямдхан ашиг хонжоо хайдаг зуршилтай болчихсон оровдолтой амьтадын амиа зогоодог арга барилд аугаа их Халхын ард тумний буруу байна гэж юу байхав
Бэрийнхээ гоо узэсгэлэнд шунаж, терсен хуугээ алдаг халхын гаж донтнууд уу?
Бас алтан ураг гээд байгаа.
Орос бэрээ хучиндэж байгаад баригдаж ял авсан буриадууд оросод зондоо байдаг гэж сонссон тэрийг яриад байгаа юмуу?
Түшээт хан Чахундорж Түшээт хан,Сэцэн ханы хамтарсан цэргийг удирдан буриад түмний газар нутгийг оросын казакуудаас хамгаалан тулалдаж байх хойгуур галдан гэгч хараал идмэр хулгайч чоно шиг ар хударгаар Халхад довтолсноос Халхын цэрэг араасаа таслагдан оросууд Шивэрийг булаан авсан юм.галдан нохойг хараагаад баршгүй.Өөрийн улсаа ч сүйрүүлээд өрөөл монголчуудаа ч хорлосон жинхэнэ монголд нүүрлэсэн хар хараал байсан даа.Тэгээд ч Дээдсийн догшин сүнсний цээрлэл үзэж Халхад ч биш Ойрдод ч биш завсрын газар хор ууж нохойн үхлээр тонилсон.Тэр лав тамд байгаа.
Галдан та нарыг орос ах нартай чинь учруулж өгсөн буянтан юм байна шд. Тэгээгүй бол тэмбүүрч, хятадын боол болж сөнөх байсан юм байна.
Сайхан худлаа шаах юм аа. Аймгийн засаг дарга Чахундорж херш зэргэлдээ Засагтхан аймаг руу довтлон аллага таллага, дээрэм тонуул л хийж явсан ш дээ. Юун оростой байлдах? Галдангийн дvvг 1000 цэрэгтэй хороосон. Засагт ханыг еерийн гараар алсан.
Халхууд буриадуудыг дураараа алж, хяддаг, хол газар целдег, эмс охидыг бузарладаг, ендер алба гувчуур ноогдуулдаг, шутлэг зан заншлыг нь устгаж, доромжилдог байсан. ТЭД амиа бодон 17-р зуунд эртний ешеет зурчидийн хойч хар манжийн хормой доогуур шуургасан. Буриад ахан дуусээ унсэнд хаясан шалз шиг орхисон. Буриадууд аргагуйн эрхэнд 18-р зуун орост албан есоор дагаар Орсон.
Аймгийн засаг дарга Чахундорж оросуудтай байлдсан нь худлаа. Хэдэн хэрмэл казакийг дийлэхгуй байна гэж югу байсан юм бэ? Тэгээд ч оросын арми 17-р зуунд турк, польш-литов, швед, прусстэй байлдаад завгуй байсан уе.
103.26.195.135 гэсэн Дорвод минь Буриад болж харагдаач
Хятад минь халх болж харагдаач, чи
Халхын ноед буриадуудад жин тээж, худалдаа хийхийг ч зевшеердеггуй хавчин боогдуулдаг байсан ш дээ.
Тогда ойрат-монголы ("калмыки") Галдан-Бошокту начали войну с халха-монголами Тушету-хана и Сэцэн-хана, а русские в лице войска из московских стрельцов под командованием Головина выступили союзниками Галдан-Бошокту и не дали халхасцам захватить эти две русские крепости с пушками. К обороне острогов Головин привлек несколько иррегулярных сотен из местных - казаков из прибайкальских острогов и инородцев ("мунгал", тунгусов). Впоследствии халхаские ханы бежали в Китай, а их государства (ханства) захватили ойраты. Головин и китайские послы, заключая Нерчинский договор в 1689 году, не смогли договориться о русско-китайской границе западнее Аргуни, потому, что на этих землях в тот момент господствовали ойраты. А современная граница была проведена только в 1727 году (Кяхтинский договор, заключал от России Савва Владиславич-Рагузинский), после того, как Тушету-хан и Сэцэн-хан при помощи Китая вернулись на территорию своих ханств. То монгольское население, которое оказалось в составе России и образовало позже бурятскую народность. - - - - - - Окладниковын "Очерки истории западных бурят-монголов"гээд 1930 оноос хойш хориотой ,дахин хэвлэгдээгүй номонд ,Оросын Цагаан хааны генерал Федор Головинтой хуйвалдаж ,оросуудаас галт зэвсэг агсаж Ар Халхыг цохиж , Буриад Монголыг Оросын эрхшээлд оруулсан түүх байгаа ...Цагаан хааны их буугаар хамгаалсан 2 бэхлэлтийг монгол цэргүүд авдагийн даваа дээр , уравсан хулгай Галдан Ар Халхыг бусниулж ,тэнгэр шиг их гавъя аа байгуулсан гээд цагаан дээр хараар яруу тодоор бичсэн бгаа ...хулгайчууд бол хулгайчаар аа л дуусна
Чи одоо юу гээд оросоор солиород байкала баагий вэ?Оор гайхуулах юмаа Олж ядааюу?
Буриадууд 1937 халхууд бид нарыг хядсан гээд байх юм. Зовхон буриадуудыг сонгож байгаад алж талсан юм байдаг юм уу, энэ талаар тоотой баримттай зуйл хэлж огох хун байна уу
15, 16, 17-р зуунд яагаа ч угуй юу, та нар? Та нар тувд лам нартай нийлж жинхэнэ хоморголон устгал хийдэг байсан даа. Юун 37 он?
103.26.195.166 чиний үгэнд хэн итгэдэг юм. түүхийн баримт эх сурвалж байдаг бол тэрнийгээ хэл
Яасан ч богинохон ой санамжтай юм бэ дээ? Ном уншдаггуй юм уу? Кккккк
Чиний уншсан ном чинь тэгээд хаана байгаа юм худлаа шаадаг өмхий буриад вэ.
Буриадууд 1937 халхууд бид нарыг хядсан гээд байх юм. Зовхон буриадуудыг сонгож байгаад алж талсан юм байдаг юм уу, энэ талаар тоотой баримттай зуйл хэлж огох хун байна уу
халхууд алж хядааад байсан юм байхгуй Чойбалсан Сталины хусэлтийн дагуу оросын улаан хувьсгалаас хоронго малаа хураалгахгуй гэж Монголд орж ирэн орогнож байсан буриад цагаачдыгнь буцаагааад оросднь огсон явдалтай холбоотой асуудал.17-р зуунд ойрд халхууд хоорондоо байлдаж байсан тугшууртэй уед Тушээт Хаанаас урваж ар хударгаарнь оросын цагаан хаанд сайн дураараа дагаар орсон урвагчдыг шинэ орос эздээсээ дахин урван Монголд ирэхэдн ь буцаагаад албатуудыгнь огсон Чой даргын буруу бол байхгуй
Нааш цаашаа дандаа урваж шарваж явдаг буриадуудыг сталин узэхгуй шууд газар дээрнь шуух хуульгуй бууд гэсэн тушаалтайгаар оросын НКВДын цэргууд Монголд ирж буриадуудаа авч явахыгнь авч яваад заримыгнь газар дээрнь буудчихаад яваад огсон улсууд
Балиар халхууд буриад бэрийнхээ гоо узэсгэлэн терсен хуугээ алж байсан биз дээ? Хатан нь болохыг зевшеереегуй бэрээ цаазалсан биз дээ? Муусайн гаж донтнууд.
Орос бэрээ хучиндэж байгаад ял авч шоронд суусан буриадууд зондоо байдаг гэж сонссон тэрийг яриад байгаа юмуу?
Унэншуу!БУриадууд гуж унэхээр урвал шарвасан гахай нудтэй нээх муухай зальтай юмнууд байдагшд
Ялангуяаогромены БУриадууд бол буур хэрэг байхгуй хогийн амьтад
Оросын буриадууд
huchteene huch uguigee baridag horvoodoo erdem medleg bidnii avral
Терроризм унэртсэн хагалан бутаргах санаа бна. Хятад хун бололтой
Оросууд буюу семейские люди буриадуудыг хүн биш адгуус гэж звери гэж нэрлэдэг байв. Тэгээд звериүдийг аль болох олноор нь алж хядах ёстой гэдэг байлаа. Ийм аймшгаас Түшээт хан буриадуудаа аврах гэж байлдаж явсан юм даа. Оросууд тоогоор цөөнч галт зэвсэгтэй, шивээлж суусан тул тэднийг ялахад амаргүй байв. Харин Сэнгэ, Галдан нар Монголыг Орос Хятадад хувааж өгч, өөрсдөө ойрадуудаа бас байхгүй болоход хүргэсэн. Сэнгэ Оростой нийлж, Халхын Алтан ханы аймгийг устгасныг мартаж үл болно. Галдан үйл хэргийг нь үргэлжлүүлсэн. Эд Монголыг устгах зорилготой байв.
Галдангийн дараа дараагийн ойрад ноёд зөвхөн хувийн шунал тачаалдаа дөрлүүлсэн мунхгууд байв.Өмнөх ойрад ноёд ч өөрцгүй. Амарсанаа бол их айхавтар урвагч хүн дээ. Ойрадын Галдан, Амарсанаа, Цэдэнбал зэрэг Монголыг устгах зорилготой дайснуудыг шүтэн бишрүүлэхээ болих хэрэгтэй
Улсаа харьд нэгтгэх зорилготой байсан Цэдэнбалын ойг яагаад тэмдэглэв? Цэдэнбал шиг урвагчид Монголыг Хятадад нэгтгэх санаа өвөрлөж байгаа болохоор тэр.
Унэншд!уеийн уед ойрдууд. Ургэлж оросуудын Гар хол болж халхуудын холд орооцолдож явсан нохой нуд
янхан халхын шээснүүд их хуцдаг болжээ
янхан халхын шээснүүд их хуцдаг болжээ
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай
Буриад зон олон болон Барон жанжин байгаагүй бол өдийд золбин халхын шээснүүд хятадын боол болж баасыг нь долоох байсан шүү алан бомбоонуудаа амаа мэдэж хуцаарай