1913 оны 5 дугаар сар. Туурга тусгаар, хаант улс байгуулагдаад хоёр сар болж байлаа. Цахар, Өвөр монгол, Буриад, Тува гээд Монгол туургатан бүхэн Богд хааныхаа тусгаар улсад нэгдэх хүслээ илгээгээд байсан үе. Чухам энэ үед хятадын түрэмгийлэгчдийн Өвөр монголын эсрэг явуулсан бодлогыг эсэргүүцэж, Богд хааны тушаалаар 10 мянга гаруй монгол цэрэг үндэс угсаа нэгт ахан дүүсээ аврахын тулд Дундад иргэн улсыг зорьсон юм.
Энэ бол түүхийн хуудаснаа "5 замын байлдаан" хэмээн алдаршсан үйл явдал. ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэн, БХЭШХ, ХХЕГ-ын Хилийн судлалын сектор, Богд хааны ордон музейн эрдэмтэд, судлаачид хамтран "Таван замын байлдаан-100 жил, Түүх судлал" нэртэй уг мартагдах шахсан сэдвээр эрдэм шинжилгээний хурлыг зохион байгуулсан юм.
Дээрх сэдвээр түүхчдийн хувьд анх удаагаа нэгэн дор чуулж байгаа нь энэ бөгөөд БХЭШХ-ийн судлаачдын чамгүй илтгэлүүд оролцсон нь эрдэмтдийн сонирхолыг ихээр татаж байлаа.
Хурлыг нээж БХЭШХ-ийн Цэргийн түүх судлалын төвийн тэргүүлэх ажилтан, доктор (Рh.D), профессор Г.Мягмарсамбуу
"Таван замын байлдаан: Үйл явц, үр дүн, түүхэн сургамж" сэдэвт илтгэлийг тавьснаар эхэлсэн юм. Тэрээр илтгэлээрээ байлдааны үйл явц хэрхэн өрнөж, ямар үр дүнд хүрсэн талаар түлхүү харуулахыг зорьжээ.
Түүний судалгаагаар: Богд хааны зарлигаар 1913 оны 2 дугаар сарын 1-ний өдөр Өвөр монголыг чөлөөлөх цэргийг таван чиглэлд хөдөлгөхөөр зарлиг буулгасан нь байлдааны эхлэл байсныг дурдсан юм. Тус шийдвэрийн дагуу мөн оны хавраас эхлэн Их хүрээнээс өмнө хязгаарыг зорьсон цэргүүд тасралтгүй цувж эхэлжээ. Таван замын цэргүүд 1913 оны 5 дугаар сарын сүүлч гэхэд баруун өмнөд хязгаарыг засан тохинуулах цэрэг болон Дарьгангын цэргүүдтэй хүч нэмэгдүүлэн Өвөр монголын нутагт орсон.
Гэхдээ Богд хаан хятад цэргүүд рүү түрүүлэн гал нээж болохгүй гэсэн зарлигийг айлдаж байснаас харахад эхэн үедээ энэрэнгүй бодлогоор цөмөрсөн гэдгийг харуулжээ. Иймээс монгол цэргүүд байлдааны газар оронд цөмөрсөн хэдий ч ямар нэгэн байлдаан үүсгээгүйгээс гадна, хятад цэргийн байдлыг тагнан турших, яриа хэлэлцээр хийх зэргээр хүлээцтэй сууж байсан аж.
Гэвч Хатан голын ойролцоо байрлаж байсан монгол цэргийн эсрэг хятад цэргүүд бөөн хүчээр гэнэт довтолсон нь хоёр улсын хоорондох сөргөлдөөнд тос нэмсэн хэрэг болжээ. Баруун өмнөд хязгаарыг захирах сайд Сономдоржийн харьяат удирдсан цэрэг хятадуудтай хэд хэдэн удаа тулалдсан байна. Ийнхүү өвөр монголын байдал улам хурцдаж, хоног өнгөрөх тусам хятад цэргүүд улам нэмэгдэх болов.
Иймээс Монгол Улсын Засгийн газраас байлдааны байдалд үнэлэлт хийж, тэнд байгаа хүчээ зузаатган цэргийн удирдлагаа бэхжүүлэх, эрчимжүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлж, Богд хааны зарлигаар Манлай баатар Дамдинсүрэнг 7 дугаар сарын 1-ний өдөр өмнө зүгийн цэргийг дайчлан захирах сайдаар томилжээ. Энэ үеэс 5 замын байлдааны хоёр дахь үе эхэлж буй юм гэж тэрээр өгүүлэв.
Мөн Егүзэр хутагт Галсандаш, Сангийн яамны сайд Чагдаржав зүүн, өмнөд хязгаарыг засан товхинуулах үйлсэд хүчин зүтгэж, цэргийн хүчээ улам зузаатгажээ. Ингэснээр Шилийн гол, Хишигтэн хошууны томоохон хотыг эзэлж Цахарын элсэн цөлд байлдааны ажиллагаа явуулжээ. Харин Манлайбаатарын удирдсан цэрэг Долоннуур, Шандын голын эхээр давшсан байна.
Байлдааны ажиллагаа амжилттай болж, Хоногийн тал, Хүйсийн тал зэрэг газар хятад цэргийг хиар цохисон байна. Энэ мэт монголчуудын байгуулсан гавьяа, байлдааны дүнд гарсан үр дүнг тэрээр илтгэлдээ дурдлаа.
"Зүүн хязгаарыг засан тохинуулах сайд Егүзэр хутагт Галсандаш" ХХЕГ-ын Хилийн түүх судлалын секторын судлаач, дэд хурандаа Н.Даваадорж
Егүзэр хутагт Галсандаш гэгч хүний 5 замын байлдаанд оруулсан хувь нэмрийн талаар тэрээр судалснаа сонирхууллаа. Богд хаан Зүүн өмнөд хязгаарыг засан тохинуулах сайд Егүзэр хутагтад 1913 онд илгээсэн захидалдаа "Чадалтай түшмэлийг зах хуваан томилж, эртний монголчуудын зах тойрог нь чухам ямар газар байсныг нарийвчлан тодорхойлж, манай яамнаа хурдан түргэн мэдүүлсүгэй..." хэмээн тушааж байсан аж.
Үүнээс үзэхэд Богд хаант Засгийн газраас газар нутгаа нарийн тогтоох гэсэн чин хүсэл эрмэлзэл байсныг тодхон харж болно. Гэвч тэрээр Дундад иргэн улсаас Өвөр монголд түрэмгийлэл үйлдсэн дотоодын үймээн самуун, их гүрнүүдийн улс төрийн бодлого зэрэг нөхцөл байдлаас болоод бүх тушаалыг гүйцэтгүүлж чадаагүй юм.
Егүзэр хутагт сайд болохоосоо өмнө Зүүн хязгаарыг засан тохинуулах хэрэгт олон жил зүтгэж, монгол төдийгүй өвөр монголын ард түмэнд нэр нөлөө бүхий хүн байсан нь түүний тухай намтрын илтгэлээс харагдаж байлаа. Тухайлбал, 1912 оны 9 дүгээр сард Дуутын чуулганы Хишигтэн засгийн хошуу, Чирмийн чулууны Жалаад вангийн хошуу, Шилийн гол аймаг зэргийн олон хүн Егүзэр хутагтын ивээлд багтаж, Богд хаант шинэ Монгол улсад дагаар орж буйгаа илэрхийлж байжээ.
Тэрээр тухайн цаг үедээ Ар, Өвөр монголын эв нэгдлийн билэг тэмдэг болсон баатар хүн байсан юм. Таван замын байлдаанд тун чадварлагаар тулалдаж, өнө өглөгт хийдэд дайснаа даран сөнөөх шашин номын хурлуудыг хийж байсан аж. Мөн Өвөр монголын нутагт тулалдаж буй цэргүүдийн ар талын хангалтын хэрэгцээнд 50 үхэр, хонь 500 гаруй, гурил 550 кг, цагаан будаа 600 гаруй кг-аар тусалж байжээ.
Гэвч байлдаан сунжрах тусам монгол цэргүүдэд улам хэцүү болсон юм. Дундад иргэн улс руу ургашлах тусам монгол цэргүүд араасаа тасарч, хоол хүнс, зэвсгийн хангалт улам тасрах болсонтой холбоотой тэдний хүч ихээхэн саарч байлаа.
Жэн Хиан хотод болсон маш ширүүн тулааны дүнд хятад цэргүүд хуралдан ирсээр хэдэн түм болсоор байгааг архивын баримтад тэмдэглэн үлдээсэн байдгийг мөн тэрээр судалгаандаа өгүүлж, таван замын байлдаан монгол цэргүүдэд хичнээн хүнд хэцүү байсныг харуулсан юм.
"Хятадын түүх судлаачдын зарим бүтээл дэх таван замын байлдааны асуудал" БХЭШХ-ийн Цэргийн түүх судлалын төвийн ЭША, доктор, дэд профессор Т.Эрдэнэхишиг
Тэрээр БНХАУ, Тайван Улсын эрдэмтэд, судлаачдын Таван замын байлдааны талаар дурдсан илтгэл, үзэл бодлоос нь дэлгэн таниулахыг хичээсэн юм. Тус байлдаан нь хятад болоод тайваны түүхчдийн судалгаанд хөндөгддөг эмзэг сэдвийн нэг юм гэдгийг судалгааныхаа явцад олж мэдсэнээ өгүүлсэн юм.
Учир нь хятадын түүхчдийн ихэнх нь 1911 оны Үндэсний эрх чөлөөний хөдөлгөөн болон таван замын байлдаан хоорондоо хүйн холбоотой гэж үздэгтэй холбоотой гэж хэлэв. Дээрх хоёр үйл явдалд Хаант орос улсын талаас дэмжлэг их байсан гэж ихээр дурдагддаг байна.
Тэрээр судлагааныхаа дүнд Хятад болон Тайван улсын түүхч, эрдэмтэд тухайн үед болж өнгөрсөн үйл явдлыг улс төрийн нэр хүндийн талаас төдийлөн хөндөж тавихыг хүсдэггүй гэдгийг харуулсан юм.
"Ар болон Өвөр монголыг нэгтгэх тухайд Хаант Оросын байр суурь" МУИС-ийн багш, доктор (Ph.D) Ж.Урангуа
Түүний судалгааны гол зорилго нь 1913 оны үеийн Монгол-Оросын улс төрийн харилцааны талаар байлаа. Тэрээр Богд хааны туурга тусгаар улс байгуулах, нийт монгол овгийг нэгтгэх гэсэн хоёр том бодлогыг хэрэгжүүлэх гол үндэс нь 5 замын байлдаан гэж үзсэн юм.
Чан Чуны 1913 онд гарсан сонины дугаарыг үндэслэн хэлэхдээ "Дайнч монголчууд болон төдийлөн байлдааны туршлагагүй хятад цэргүүдийн хооронд байнга мөргөлдөөн гарч байна. Монголчуудын зэвсгийн хангалтыг оросууд өгч байна. Тийм учир монгол цэргийн үйл ажиллагаа, улс орны тусгаар тогтнолд нөлөөлөх хэмжээнд байна"хэмээн бичиж байсныг дурдав.
Энэ үеэр Сайн ноён хан Намнансүрэн Орос улсад айлчлал хийж, өвөр монголыг эзлэх цэргийн ажилагаанд хөрөнгө мөнгөний туслалцаа гуйх зорилготой айлчлал хийв. Айлчлалын явцад оросоос өгч байгаа 3 сая рублийн зээлийг өвөр монголтой хийх дайнд зарцуулахыг эрс эсэргүүцсэн байна.
Энэ заалтыг хүлээн зөвшөөрөхгүй бол зээл олгохгүй хэмээн хэлсэн нь уг дайныг Орос улс эсэргүүцэж буйг илэрхийлсэн явдал юм. Харин Сайн ноён хан Намнансүрэн 1915 онд болох гурван улсын хэлэлцээрээр Өвөр монголыг Ар монголын харьяа болгох асуудлыг хурцаар тавих болно гэж Оросын эрх баригчдад мэдэгдэж байжээ.
Илтгэлийнхээ төгсгөлд тэрээр бусад монгол туургатнууд их хүрээнд төлөөлөгчөө суулгаж, Монгол Улсад нэгдэж буйгаа илэрхийлж байсан баримтыг дурдсан юм. Харин тус тулалдааны төгсгөл нь гурван улсын хэлэлцээрээр нэг мөр болсон талаар байлаа.
"Таван замын байлдааны талаарх Оросын судлаачдын үзэл бодол, байр суурь" БХЭШХ-ийн Цэргийн түүх судлалын төвийн ЭША Г.Ариунболд
Харин Оросын түүхэнд эл байлдааныг хэрхэн бичиж, тэмдэглэсэн талаарх судалгааг тэрээр дэлгэв. Судалгаагаараа Монголын талаарх түүхийн асуудал биеэ даасан судлагдахуун болсон. Үүнд 1911-1945 он хүртэлх монголын асуудал гэж ангилагдсаныг судалж үзсэнээ дурдсан юм. Ялангуяа, тухайн үеийн Засгийн газар Их Монгол улс байгуулах оролдлогод оросын түүхчид маш болгоомжтой ханддаг гэж тэрээр үзэв.
Богд хаант Монгол улсын талаар мэргэшсэн эрдэмтэдийн бүтээлд хүртэл тухайн үеийн монгол улс нь тусгаар тогтносон улс биш гэж үзсэн байдгийг олжээ. Оросын түүхийн эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн Дорно дахины хүрээлэнгээс 2007 онд гаргасан илтгэлд монголын түүх, түүн дотроо Богд хаант Монгол Улсын түүх нь илүү ил тод мөртлөө таван замын байлдааны асуудлыг мөн л тойроод гарсан байдаг гэж өгүүлэв.
"Таван замын байлдаан: Цэргийн урлагийн зарим асуудал" ШУА-ийн Түүхийн хүрээлэнгийн ЭША, доктор Рh.D Б.Батсүрэн
Түүний судалгаа цэргийн урлаг талаасаа ямар байсныг харуулахыг зорьсон юм. Тэрээр уг асуудлыг гурван өнцгөөс харжээ.
Нэгд, Бид хэнтэй байлдсан бэ? гэдгийг тодорхойлжээ. Тухайн үед Монгол Улстай зэвсэг зөрүүлсэн Дундад иргэн Улс нь орчин үеийн армитай байсныг хэлэв. Түүнчлэн эдийн засгийн хувьд сэргэх замдаа орсон. Капитализм хөгжөөд" эхэлчихсэн. Зэвсэгт хүчин нь англи маягийн цэргийн школыг дотооддоо нэвтрүүлж, европ стандартаар сургаад эхэлж байсан цаг үе.
1911 оны байдлаар Оросуудын хийсэн судалгаанд Манж Чин улс нь нийт 160 мянган явган цэрэгтэй, 285 батальоноос бүрдэх 11 дивиз, үүнд тусгай 25 бригадтай байсан. 1913 он гэхэд хятадын цэрэг дотооддоо олон үймээн самуунд оролцчихсон туршлагатай, чадварлаг арми гэж тэмдэглэснийг иш татав.
Хоёр: Хүн хүчний харьцаа. Манай түүхчид 9-10 мянган хүн оролцсон гэж үздэг. Гэхдээ энэ бол нарийн судлагдсан тоо биш. Тухайн үед Дундад иргэн улсын хүн амын тоо 350-400 сая орчим байжээ. Харин монголчуудын хувьд 500 мянга орчим байсан. Зөвхөн хүн амаар харьцуулахад тэмээ, ямаа мэт бодогдоно. Мөн ноёд, тайж, шар хүмүүс гээд цэргийн албанаас шууд чөлөөлөгддөг хүмүүс нийгмийн ихэнх хувийг эзлэж байсан.
Үлдсэн ардаас хичнээн нь цэрэгт тэнцэж жинхэнэ дайчин болох нь тун эргэлзээтэй. Богдын тушаалаар анх өврийг зорьсон монгол цэрэг 3 мянга байсан. Дараа нь дөрвөн мянга, тэгээд зургаан мянга орчим цэрэгтэй болсон гэж илтгэлдээ өгүүлэв.
Зэвсэг техникийн хувьд хятадууд маш техникжсэн гэдгийг тэрээр дурдахдаа "Хэрвээ дайн сунжирч 12 дугаар сард хүрсэн бол Нянжин хотод байсан Франц улсаас авчирсан байлдааны хоёр нисэх онгоцыг монгол цэргүүд орогносон Хаалган хот руу илгээхээр зэхэж байсан" гэж баталсан юм.
Гэхдээ байлдаан, дайн, тулалдаан гэдэг бол гурван өөр утгатай. Байлдаан гэдэг бол багахан газар оронд, цөөн тооны хүмүүсийн явуулсан цэргийн ажиллагаа. Гэтэл Таван замын байлдаан бол хойноосоо урагш 145-480 км, манай талаас 7-8 мянга орчим, Хятадын талаас хэдэн арван мянгаараа оролцсон дайны шинжтэй үйл ажиллагаа гэж нэр томьёоны хувьд өөрчлөх ёстойг санууллаа.
Мөн монголчууд эдийн засгаа шавхсан. Оросоос зээлээр авсан 200 мянган рублийн дийлэнх хэсгийг энэ тулаанд зарцуулсан байдаг. Сүүлдээ улсын санхүүгийн байдал хүндэрч зэр зэвсэг, хүнсний хангалт эрс муудсан. Харин хятадууд өөрсдөө машинаар цэргээ зөөж, утсан холбоогоор мэдээлэл солилцож байхад монголчууд морин өртөөгөөр мэдээллээ дамжуулж байсан.
Нэг нь XX зуунаараа, нөгөөх нь XIII зуунаараа байлдсан гэж хэлж болно. Гэтэл алагдсан цэргийн тоо Цагаан түмэнд болсон тулаанд монголын тал 20 хүнээ алдсан байхад Хятадын тал 200 хүнээ алдсан талаар баримт байдаг зэргийг дурдаж, хүч тэнцвэргүй тулаан хэрхэн өнгөрсөн талаар өгүүлсэн юм.
"Таван замын байлдааны тухай уран зохиолын дурсгал" Богд хааны ордон музейн ажилтан Г.Ням-Очир
Тэрээр энэ талын түүхийн судалгааг олон жил гүйцэтгэж яваа хүн бөгөөд түүхийн ажлаа шашин болоод судалгаа талаас нь хослуулж явдгаа дурдсан юм. Түүний сонирхолтой илтгэл, Гоолингоо дууны үүсэл уг дайнтай холбоотой зэрэг олон сонирхолтой баримт, судалгааг илтгэсэн юм.
Мөн өөрийн бүтээсэн Таван замын байлдааны тухай "Хоржийлоо" баримтат киног үзүүлсэн юм.
М.Мөнхзориг
Эх сурвалж: “Соёмбо” сонин
Сэтгэгдэл0
Tasarhai, hujaatai dain hiisen l yum bnashdee. Mongolchuud gandan buurahguie :)
Хятадууд 100,000 цэрэгтэй хагас мяханикжсан буу зэвсэг сайтай харин манай Ар Монгол 10,000 цэрэг 5 замаар гэхээр 2000 цэрэг болж хуваагдаад цахиур буу, нум сумтай гарсан Өвөр Монгол ахан дүүс маань нэмэгдээд 20,000 гарсан гэж дуулсан нутгийн ард түмний хүчинд л хоол хүнстэй 2 жил гаран тулалдсан.
Жинхэнэ ард түмэн тусгаар тогтнолын аварсан. МАН дараа нь тэднийг үгүй хийж устгасан.
AN chini harin buhniig uguisgeed baigaa yum bish uu? Janjin Sukhiin maani hoshoog buulgana, talbaig ni huraaj avna geed l....
МАН тэдгээр эх орончдын үргэлжлэл мөн. АН-аар дүүрэн урвагч, газар нутгаа зарсан хүмүүс бна.
Tuuhiig ch gesen buu uls turjuuleed bai, muu kapitaliusmaar tarhia nugaalgasan, setgeh chadvaraa aldsan zombi mini.Chamaig turuulsendee eh chini haramsaj baigaa
Монголын төлөө ингэж зүтгэсэн Богд хаанд яагаад хөшөө байдаггүй юм бол. гэтэл залуу хүүхэнтэй унтаж бгаад зүрх хаагдаж үхсэн Энэбиш гэдг нөхөрт хоёрын хоёр хөшөө ч бх шиг. энэ монголчууд ер н толгой нь олгой болсон амьтад л даа;)
Богд хааны талаар олон долоон юм илуу дутуу бичээд эхэлбэл цаад ногоо оросуудаднь таалагдахгуй учраас юуун тэр хошоо мошоо вэ?Би бол тэгэж л ойлгож явдаг.Монголын туухийг оросууд их хянаж явдаг шд
Ovormongoliig mongoldoo negtgehiin toloo dain hiij chadsan Bogd haand hoshoo bosgoh yostoi.
МАН ын зохиомол түүхийг зохиогчид энэ түүхийг сонсвол чамайг цааш харуулна даа
202.55.191.35-оо Энд Тусгаар тогтнолын төлөө Монголчууд эвсэн нэгдсэн тухай ярьж бна. Чамшиг толгоондоо АН намаас өөр юмгүй усан тэнэгүүд эх орны язгуур эрх ашиг гэж юм ойлгох биш. Чи мэтийн улсуудын эрх ашиг бол шал өөр.
Ee chi uneheer zombi yum aa. Chamaig zaazalbal taarna. Yagaad uls turtei holiod baigaa yum be? MAN end yamar hamaa bn? Eh ornoo hudaldagsad cham shig yumiig 00-iin tsaas shig l heregleed hayana.
Тэр дайнд ялсан бол едийд Монгол улс 3 хавтгай дервелжин километр нутагтай 10 орчим сая хvнтэй чадалтай улс байх байждээ
bi hujaa bish shu, bitgii haraagaad unaarai, uneheer teneg zuil hiijee Bogd haan , ter ue Chingisiin ue bish , tiim armitai baild
aad yu bolson bilee. Uuriig n daraa n barij shorond hiij mongol ulsiig gaminguud ezelj avaa biz dee.
Mongolchyyd mini tyyheen sain yns?erelheg tymenii tyyhiig erbiih derbiiheeree sydlaj eh oron ene Mongoldoo hairtai boloh bii?yag eneederiinh sig eh oron chini baisangyi gedegiig sain sana tegeed hoorondoo ebtei negdeltei baij zaasaa yabna daa.
Äýëõèéí òîì ã¿ðýí áàéõ áîëîìæ óóë íü áàéñàí ø äýý. òýíýãòýýä îòãî æèíñòýé ìàëãàé, íàíæèí ÷àâãààð îäîîíèé ýíý òýíýã¿¿ä øèã áèå áèåíèéãýý õóäàëä÷èõñàí þì.
Миний өвөг дээдэсийн цусаараа олсон тусгаар тогтнолыг Элбэгдож Алтанхуяг нар дуусгаж байна. Элбэгээ Солонгост газар нутгаа өгсөн, Алтан хуй сая олон сая хятад оруулж ирэх ажил хийлээ
Чи демодролоо уу Орос Хятадын оронцог оо
Hitadiin "Mongoliig dailah tsereg"-iig Ovor mongoliin hild horiglon barij chadsan Bogd haanii hoshoog bosgoy.
Auguu ix Bogd xaand xushee bosgono uu? Enebishiin derged Mongold xiisen gaviyatátai xun shuu. um maani badmi xum.
Энэ бол яах аргагүй үндэсний бахархал мөнөөсөө мөн, Монголчуудын хоорондоо бузарын хагаралддаг тэнэг зан дээр муу хятад улсын хооронд нь яс хаяад алалцуулаад муужарч доройтонгуут нь эзэлдэг ёрын уламжлалаас болж өвөрмонгол оо алдаж уусгаж одоо нэр төдий л үлдлээ дээ, Хохь нь ээ хохь нь,
1912 1913 онд богд хаант монгол улсын хаан төрийн сайдууд бүгдээрээ их монгол улсаа байгуулахыг мөрөөдөж асар их хүсэж байлаа, хаант орос улс тусалсан бол бүтчих байсан даанч өмхий оросууд дэмжээгүй юм даа,Буддын шашин гэж бузарт гүн автсан хүн амын дийлэнхи нь лам нар , юу ч бүтээж хийж чадахгүй царай алдсан хогын улс байсан юм билээ, Оросоос 100 мянган винтов 200 сая сум 300 пулмёт 300 их буу 1200 дуран дээр нь цэргийн сургагч нар мөн дотоод доо наад захын хэрэгцээний жижиг дунд үйлдвэр бариулаад хүн ам аа бичиг үсэг тайлуулж эмнэлэг сургууль байгуулаад авцан бол оросууд ингэж тусалсан бол ч Ар монгол Өвөрмонгол Хар мөрөн мужийг нэгтгэсэн 3500 мянган км кв нутагтай далайд гарцтай ази тив дэхи хүчирхэг нөлөөтэй улс болох байсан даа, Ийм л улс байгуулахыг богд хаан бүх сайдууд хүсэж мөрөөдөж үхэн үхэтлээ тэмцэж байгаад бүгдээрээ хорлогдсон юм шүү,Мөн дээр нь халимаг ах дүү нараа авчираад л нийтдээ халх 600 мянга өвөрлөгч нар 1400 мянга халимаг 400 мянган хүнтэй байсан,Ингэхээр 2 сая 400 мянган хүнтэй улс 1921 онтой золгох байлаа манай богд сайдуудын хүсэл биелсэн бол, Ёстой нээрэн даанч яав даа хаант орос улс тусалсан бол ээ бурхан минь ёстой 7 8 бүр 100 үеээрээ ч мартахгүй асар их талархаж явах байлаа орос улсад, Өнөөдөр өвөрмонгол бол нэр төдий хүн ам нь 25 сая 22 сая нь цэвэр хужаа 3 сая нь улаан эрлийз хужаа монгол нь мэдэгдэхгүй хүний сүгнүүд л байх юм аа, Даанч яав даа хаант орос туслахгүй дээ
ai chi min yasan aimaar yum bichev dee
haramsaltai yum bolsooon
tiim ee xu,tyyxiin damshiglal jijigxen yndestend dandaa toxiolddog bizee.jijxen bolox yndeslel ni dotroosoo l yum daa.mgl xynii setgel dotor bna shyy dee.
воав. оройд ортол нүдэнд 3D-ээр харагдтал авдаг байна ш дээ. нээрээ муусайн хулмастай шаарнууд туслаатахсан бол...
tuhai ued haant oros QQRQQ nileen samuuntai bsan ue ue boslogo garaad deer n delhiin 1 daind beltgej bsan ue shuu dee/ 3 ulsiin heleltseereer orsuud yaponii shahaand orson baih magadlal tun QndQr oros yapond yalgdchihsan bsan ue shuu dee?! bas 2 taldaa huchirheg daisantai baih ersdelees ch sergiilsen baij bolno gehdee l dain boslogo samuund bas l taradtsan bsaan
ENE YU BE TUUH YUM BAIHDAA
SHASHIH SHUTSEN SHIDET UVGUN TEGEED BUR HUJAA HURTEL BAILDSAN GENUU,XX,MANIN YANHAN HAGAS HUJAA BOLCHIHSON BAISAN YUM BISH UU??,,,ENE ULGER BAIHAA
tuuhee unsh!horhoi mini
tuuhee medehgui bj bitgii eldev yym buchij bgaach nus mene. yanhnaas oor yum boddoggui nus ve
OROSUUD BAS SHASHIN GEJ SOLIORCH BAISAN,SURHIIDEE TUSLAAGUIL BAIH........
1911 OND MANJIN ESREG HYATAD BOSSON BNA.
сайн байцгаана уу? Бид хир чинээгэээрээ л үүх түүх, шастир судраа,- бидэнд байгаагаа, байдаггүй маань ч, өөр бусад улс орны түүх номд нь тэмдэглэгдэн үлдсэн зүйлс ч нилээд олонтой, ер нь л чамгүй их байдаг болтой юм байналээ, яриаа хөөрөг сонсжээ байхад-, нээж үнэн мөнөө олж учир зүй, учиг тайллын жинхэнэ голыг нь мэдэж авцгаах хэрэг зориг, хүсэл тэмүүлэл минь мандаж буй минь сайхан шүү. Энэ удаад ч гэсэн, би л гэхэд маний хувьд огт мэдэхгүй, сонсоогүй зүйлийг дуулж байна.
сайн-Сайн, яриаа хөөрөг-яриа хөөрөөг.
Za tegeed Bogd haanaas 40 hund baatar tsol ugsun baidag. Ihenh ni uwurlugchid baisan.Ene baataruudaas Bogdoosoo urvasan gants nuhur ni Magsarjaw bulguu.Ene ued D.Suhiig " Zorigt baatar" tsol Bogd haanaas awsan gej kommunistuud tuuh zohioson baidag.Ter ued Suh zah deer mah uurch baisan biz.Harin 1921-10 sard AZG todorhoiloltoor Bogd haanaas "baatar" tsol Suhed olgoson baidag.Harin 1917 ond Halh gold Magsarjawiin udirdlag dor Suh Harchin gun Bawuujawtai baildah baildaand oroltson medee bi.Harin baatar. Tsol awsan barimt baihgui.
chi ih mundag hun shidet hun baijee tegeed majiin darlald hujaa bolood 200 jil bolson baihguiyu,UHSEN BAASNI MONGOLIN TUUH TEMBUUNDEE TAARSAN MAL
37.15.164.85. muu orosiin komenternii sugee chii muu oros al hujaa boov huhuhuus oor yuch medehgui bizdee cham shig baas umhsen novshiig hutsaj baihad hen toohov harin aguu Bogd Khaanii ariun uilsiig tuuh gerchilne udahgui ene oros school tei komunizmiin hog shaarnuud uyee unguruuj unen bodit nen shine tuuh dahin bichegdeh bolno staliniihaa hoinoos chi ooroo tembuundee barigdaj uheed tam ruu tonil!,,,,,!!!!
za chi umxii ynertyylchixeed olon yum xutsaad yaxav orosiin tusiig yarixgyi umxii batsaan chi bol xen ch bish shyy dee..neg l xooson tolgoitoi xiirxsen maanaguudiig yaaltai bilee mal bol alaad xayaxsan...
Áàñ ÷ ãýæ ¿íýí ò¿¿õýý áè÷èæ áàéãàà íü ÿàìàé.Ìàíàé ìîíãîë÷óóä ýðã¿¿ òóññàíààñ ººðñäèéí çàíàëò äàéñàí áîëîõ ãàìèíãóóäûã àðä÷èëàã÷ ãýæ àíäóóðààä ñîíãî÷èõñîí ÷èíü íºãººä¿¿ë íü ìîíãîë÷óóäààñ Òàâàí çàìûí áàéëäààí áîëîí Õèàãòàä ÿëàãäñàíûõàà ºøººã àâàõ ãýýä ñ¿éä áîëæ áàéíà.Òóí óäàõã¿é ¿íäýñíèé áààòðóóäûí íýðèéã ò¿¿õýýñ õóñ÷ àðèëãàíà ãýýä áàòñàéõàí ãýã÷ ò¿¿õ îðîìäîã÷èéí ñóäàëãàà ãýã÷ýýð õàëõàâ÷ õèéí á¿õ ìîíãîë÷óóäûí ýñðýã öóñã¿é òóëààí õèéæ áàéíà.Òýð áàòñàéõàí íü áàñ ãàìèíãèéí ¿ëäýãäýë áîëîëòîé, ¯íäýñíèé ýðõ ÷ºëººíèé õóâüñãàë,Àðäûí õóâüñãàëûí òàëààð ÿã áààáàð øèã ¿íýí ò¿¿õèéã ãóéâóóëñàí çàâààí þì õèéæ ñóóíà.Ñýæèã õ¿ðìýýð øàë ºìõèé æîðëîí.Îðîñò Ëåíèí õóâüñãàë õèéãýýã¿é áîë ýðõ äàðõòàé,ÿìáà õýðãýìòýé Áàðîí Óíãåðí ôîí Øòåðíáåðã õàà áàéñàí Áàëòèéí õºâººíººñ åðòºíöèéí õÿçãààð áàéñàí Ìîíãîë ðóó Îëíîî ªðãºãäñºí Ìîíãîë óëñûã ñýðãýýí ìàíäóóëàõ ãýæ ìîðèí ìàðøààð èðýõ áàéæ ãýíý.ßìàð ÷ ýð¿¿ë ëîãèêîîð òàéëáàðëàõ àðãàã¿é èéì þìûã ò¿¿õ ãýæ ýðýý÷èæ ñóóäàã,ààí.Ïðîëåòàðèéí õóâüñãàëààð îðîõ îðîí, îî÷èõ àÿãàã¿é áîëñîí õóó÷èí ÿçãóóðòíóóä áàéëäààíû ò¿øèö ãàçàðòàé áîëîõ ãýæ,íóòãèéí ôåîäàëóóäûí äýìæëýãèéã îëîõ ãýæ ë ìàíàéä îðæ èðñýí ãýäãèéã íýã èõ áîëîâñðîë ãýëòã¿é ç¿ãýýð ë õàð óõààíòàé õ¿í îéëãîõîîð áàéõàä, ¿ã¿é ýý,Áàðîí ìîíãîëä òóñëàõ ãýæ èðñýí ãýæ ñîëèîðîîä ç¿òãýýä áàéäàã.Õýðâýý òýð Îëíîî ºðãºãäñºí Ìîíãîë óëñûã ñýðãýýõ ãàíö çîðèëãîòîé èðñýí þì áîë Äàðõàí Õîøîé ×èí âàíãèéí õýðãýì,ýðõ ÿìáàà ýäëýýä ýíä ìºðººðºº ñóóæ áàéõã¿é ÿàõ ãýæ Îðîñ ðóó äàéí õèéõ ãýæ ÿâñàí þì.Àðàé Ñèáèðò Îëíîî ªðãºãäñºí Ìîíãîë óëñûã áàéãóóëàõ ãýýã¿é áàéãàà äàà.Èéì ëàëðûí òýíýã þì õèéæ,çàëóó ¿åèéí òàðõèéã óãààæ ýðýìäýã áîëãîõ íü ººðºº ãýìò õýðýã ãýäãèéã áàòñàéõàí ìýòèéí ëàëðóóä îéëãîõ öàã áîëñîí áàéìààð.
Tuuhen tegsen bol gesen zuil baidaggui yum.Baron Mongoliig gamingaas chuluulsunuu chuluulsun Ulaan Orosuud Oros or oron Mongoliig suitgesen uu suitgesen.Ted saindaach bish ymar zorilgo aguulj baisaniig ene tuuhchid chini bicheed bna shuu dee.Zarim neg nuhduud durgui buh shig l zutgeh yum.Hytad holitstoi buhen gamin yum bol ene Mie.Enkhbold bas gamin boloh uu?
za hi bitgii solior lenin xubisgal xiigeegyi bol baron yag mgl-d irj xaragdaach zaxiin teneg naadaxiig chin oilgomoor yum daa esbel chi mal bna..
5 GAMIND NUHUULAAD SUUJ BAISAN SHIDET UVGUN,ARCHAAGAA ALDAAD HOID MUSUN DALAID JIVEJ UHSEN SHAR SAMAGCHINGAAR TOLGOIGOO MEDUULSEN,EH ORNOO HAGAS HUJAA UHELIIN BAIDAL SHASHIN GEJ ULGER YAR´J HUJAADAA GOSHNOGODUULSAAR BAIGAAD DASCHIHSAN,TEGEED UHEJ DALD ORSON.
Áàðîí Óíãåðí Ìîíãîëûã ãàìèíãààñ ÷ºëººëñºí ãýæ õýí õýëñýí þì áý.áàòñàéõàí óó áààáàð óó.Áàðîí Óíãåðí Íèéñëýë Õ¿ðýýíä áàéñàí ãàìèíãóóäûã õººæ ãàðãàñàí ãýâýë ¿íýíä íèéöíý.Õàðèí íºãºº õººãäñºí ãàìèíãóóä íü óðàãøààãàà íóòàã áóöàõ íü áàéòóãàé á¿¿ð äàâàðñàí àÿòàé õîéøîîãîî ÿâààä òýäíèé îéëãîëòîîð ÄÈÓ-íõàà õîéä õèëèéã ñýðãèéëýõýýð Õèàãòàä î÷îîä õóàðàãíàñàí ò¿¿õèéã ñîíññîí óó.Ãàìèíãóóäûí õóâüä áîë Áàðîí áîë òîîãîîä áàéõ äàéñàí áèø ë áàéñàí áàéõã¿é þó.Òýðíèéã ýíä ò¿ð îðæ èðñýí, áóöààä îðîñ ðóóãàà ãàðíà ãýæ ìýäýæ ÷ áàéñàí.Õ¿ñâýë äóðààðàà äàðíà ãýæ òîîöîæ áàéñàí.Õàðèí ìîíãîë îðîíä îðîñûí óëààí õóâüñãàëûí íºëºº îðæ èðâýë áèä Àð ìîíãîëûã àëäàæ ìýäíý ãýæ ìàø çºâ òîîöîîëñîí ó÷ðààñ õîéä õèëèéã õàìãààëàõ íü ñòðàòåãèéí çîðèëò íü áîëñîí ó÷ðààñ òýãæ õîéøîî Õèàãòàä î÷ñîí þì.Èíãýæ Ìîíãîëûã ãàìèíãààñ ÷ºëººëäºã ãýæ ¿¿.ßàæ áîäîõîîðîî èíãýæ ñýòãýäýã áàéíà àà.Õàðèí Ìîíãîëûí ãàçàð øîðîîí äýýð æèíõýíý ìîíãîë÷óóä ýçýí ñóóõûí òóëä õàðèéí äàéñíóóä áîëîõ ãàìèíã ÷,öàãààí îðîñóóäûã ÷ àðäûí æóðàìò öýðýã äàðñàí íü áîë ¿íýí þì.Ìàíàé çàðèì ãàìèíëàã ò¿¿õ÷èä àðäûí æóðàìò öýðãèéí îðîíä ãàìèíãóóä þì óó,öàãààí îðîñóóä ìîíãîëûã ýçýëñýí áîë äýýð ãýõ ãýýä áàéõ øèã áàéãàà þì.Ýíãèéí ¿ãýýð õýëâýë îðîõ îðîíã¿é òýí¿¿ë÷èä áèäýíä ýçýí ñóóõ íü çºâ ¿¿,ýñõ¿ë áèä íóòàãòàà ýçýí ñóóõ íü çºâ ¿¿ ãýäãèéã ýðãýö¿¿ëýõ æààõàí óõààí ¿ëäñýí áîë òýðíèéãýý àøèãëàæ áîä äîî.Áèäíèé ìîíãîë÷óóäûí äèéëýíõ îëîíõ íü ãàìèíã õè÷íýýí ÷ àðä÷èëñàí áàéñàí äàãàõã¿é áîëîâ óó ãýæ ñàíàäàã ø¿¿.
Chi yuch medehgui baij buu solior.Baron Ungern Choirt baisan gamingiin gol damjilga baaziig 5-6 myangan gamin tseretei ni but tshison mun yaraltai dawshin baildaj Lungiin ulaan had orchimd bas 2-3 gamin tseregiig but tsohison baidag yumaa malaa
Mun general Rezuhin hoish uharsan gamingiin gol huchiig nehen baildaj darsan baidag.Harin ami zulban zugtsan heden gamin tsergiig Ulaan Orosuud Hiagtaar damjuulan nutag butsaasan baidag.Tednii dotor nuguu aldart Chin - I baisan shuu dee.
baron bol zygeer l ami naana tam tsaana zugtaj yabsan orgodol bosuul shyy dee..terend ix ach xolbogdol uguud bdag tenegyyd tenegee meddeggyi yum bx daa...
Chen-iIgiin hoichiig saijruulah 64 zuilt gedeg baihaa.Tegeed yahaw Baroniig darj Ulaan Oros Mongold ezen suugaa l biz.Tuuhiig unen munuur ni bichih heregtei.Hen ni yu hiij baisniig todorhoi bolgoh heregtei.Tuunees medrel muutai hun shig shulsee uschuulen dairah hereggui.
37.15.164.85-oo ta setgegdelee uuriinhee ulsiin heleer bichne uu. Eh hyatad heleeree bichvel arai deer hun oilgohoor baih.
UU CHAAVAAS REGSIIMUU HUURHIIG,HAGAS HUJAA BOLCHISON BAISAN GEED BAIHAD YUCH OILGODOGGUIEE,UNENDEE MONGOLCHUUD BISH MANJ HYATAD NOYODUUD HEDEN INDIANUUDIG HUURGUJOOGOOD ALALTSUULSANL GEEL
ter ueiin mongolchuud odoonii uheents archaagui mongolchuudaas hamaagui iluu baisan baina. ovog deedseeree baharhaj baina. tiim yaduu, buurai baisan hernee tegj sain baildsan gej. Ovor Mongoliig barag buren choloolson baisan gedgiig olon zuilees unshij baisan. Bogd haan ch Mongoliig butneer negtgeh gej uneheer uzsen baigaa yum. ter ueiin toriin tusheediin holiin chigchiind hureheer leader yadaj gants tordoggui yum baih daa.
2013. 11 . 27. Бидний дээдэс Орос, Хятад хоёр их гүрний шахалтаар Өвөр Монголоос цэргээ татсан гунигт мөчөөс хойш нэгэн зуун улирах нь.
HAGAS HUJAA TOSGOND YAAJ 200 JIL
ХАЛХ ӨӨЛД ДӨРВӨД ХАСАГ БАЯД УРИАНХАЙ ЦАХАР ГЭЭД Л НЭГЭН ЗОРИЛГЫН ТӨЛӨӨ ХҮЧ ТЭНЦВЭРГҮЙ ТУЛААНД ЯЛАЛТ БАЙГУУЛЖ БАЙСАН ӨВГӨДӨӨРӨӨ ҮНЭХЭЭР БАХАРХАЖ БАЙНА.ОДОО БИДНИЙГ ХАЛХ ОЙРДООРОО ЯЛГАРЧ КОМП-Н АРААС НЭГ ИХ ЭХ ОРОНЧ БОЛЦОН ХУЦАЖ НУС ЦЭРЭНДЭЭ ХУТГАЛДАЖ БАЙГААГ ХАРВАЛ ЦАВЧИЖ АЛАХ БАЙХ ДАА.
үнэн шүү. Богд хаан ямар ч ястан монгол байсан хамаагүй дэмжиж цол зэрэг өгөөд өвөрмонголыг нэгтгэж авах дайнд илгээж монголыг нэгтгэхийн төлөө чөтгөртэй ч нэгдэхэд бэлэн маш прагматик бодлого явуулж байжээ. Зугтаж ирсэн Баронд хүртэл цол зэрэг өгч өөртөө татаж байгаад цэргийн хүчийг нь гамингуудын эсрэг ашиглаж чадсан л байгаа байхгүй юу. Монголын цагаан сарыг улаан сар болгохоор хүрээнд байсан хятадууд бүх зэвсэгээ ирлээд хядсан хүмүүсээ булах том нүхийг богд ууланд ухаад бэлдчихсэн байсан том шуудууны сорви нь бна. Гэтэл тэр шөнө Унгерн дайрч аварсан байгаа юм да. Монголчууд Бароныг ч муулах эрхгүй шүү. Гайхалтай. Тэр буурай цагт үүнээс илүү яахав дэ.
setgegdel bichsen zarim nohdodo huuhduud iim deeree hoorhon shu
Bi bol Amerikt toj ussun Mongol zaluu. End bichij baigaa humuusiin bohir buduuleg-iig unshaad oi gutaj bna. Bi hezee ch mongol yvahgui. Endee saihan buh amidarlaa zoriulna.
ha ha ha. chi mongol hun bish!!! Mongol hun baihiin tuld mongoliin tolootsohiloh zurh heregtei!!! Chi zugeer tend zugeer l usnii dusal!!!
TEGEE TEG MONGOL CHAMAAR DUTAHGUI UURIIGUU AMERICA GEED BODTSON NUSAN DARTSAG MINI
Naad nohor chin Germand harlasan baagii bn.Hoorhii moroodoloo bichsen bn!!!
IP ni germaniih bn., 95.208.69.122
ХУЖАА НАРЫГ МОНГОЛООС ХӨӨЖ ЗАЙЛУУЛЬЯ. ЯВАХГҮЙ БОЛ АЛЖ УСТГАЯ.
ӨМНӨ нь зөвхөн ардын хцвьсгалын ой гэдэг байхад нь өөрчилж 1911 оны 12-р сарын 29ны өдрийг ҮНДЭСНИЙ ТУСГААР ТОГТНОЛЫН ӨДӨР болгосон санагдах! Зарим нь хуучин нийгмийн үеийн киногоор тархиа угаалгачихсан тэнэг мал шиг юм бичих юмаа!
Ганц үнэн зүйл бол монголчууд ухаан зарж зоригтой хөдөлж амь бие хайргүй тулалдаж алдагдсан газар нутгаа авахыг юу юунаас илүү хүсч тэрнийхээ төлөө зүтгэсэн шиг зүтгэсэн