-Түүх бол улс төрийн өөрчлөлтөөр хувирдаг "Хамелеон" биш-
1930-аад оны ард түмний амьдрал тэмцлээс сөхөж нотольё.
Намайг 1949 онд албан ажилд анх ороход ах минь анкетын "эсэргүү бослогод оролцож байсан эцэг, эх, ах, дүүс байсан уу?" гэсэн асуултад "байхгүй" гэж бичиж өгснөөр бичдэг. Түүндээ итгэдэг байв. 1960 оны зун нутгийн Бөөчүүд овгийн ах Хайнзаны Гэцэл гуайнд очиж сонирхолтой дурсамж, яриаг анхааран сонсч билээ.
Гэцэл гуай 1932 оны хавар Рашаант сумаас Шар цэргийн эсэргүү бослого гарч, цэрэгтээ эрчүүдийг татаж байгаа сургаар айн сандарч бид уул модыг бараадсан юм. Тэр үед ард бид нам засгаа эсэргүүцэн босох байтугай, муу хэлдэгггүй, төрийнхөө сүлдэнд залбирч шүтдэг байсан. Тэр зун эсэргүү бослогынхон дарагдаж байгааг сонсоод гэр орондоо голдуу байдаг болсон.
Гэтэл гэнэт шар цэргийн жанжин ирж Халуусын эхнээс Гомбожав, Банзай \Гэцэл\ бид гурвыг, Салбартаас Ванданцэрэн, Намхайнямбуу, хойд Галтаас Чимэддоржийг гэрээс нь шар цэрэгт баривчилж дайчилсан юм. Чиний аав Банзай ан гөpөө хийдэггүй атлаа ах Гомбожав дархныхаа урлаж өгсөн мөнгөн тоногтой, хар сарьсан бүрээстэй цахиур бууг гэрийнхээ хананы толгойд өлгөж гангардаг хүн байлаа.
Шар цэргийн жанжин аавынд чинь очоод цэрэгтээ авч явах гэхэд нь морио сольж унаад араас чинь яаралтай очъё гэсэнд "Сайн морьтой хүнээс буутай хүн хэрэгтэй байгаа. Дуугүй яв" гээд хонины хашин цагаан морийг нь унуулаад авч явсан юм билээ.
Бид шар цэрэгт очоод зүүн мөрөндөө жижиг цагаан даавуу хадаж "Жалбаа нийвий доног дамбала, юмдэг нямаа Дамбийням шар нянаа рэгвий зая бандидан Лувсанжанцан солва солвандив, бас Жалба ниви Лувсандондов, жалба солвандив" гэсэн тарнийг цээжилж өдөр бүр ухуулга, гүрэм номд суудаг байлаа.
Хүн бүр чин сэтгэлээсээ шүтэн биширч явбал улааны суманд оногдохгүй, оногдсон ч даагдахгүй, осолдож нас барлаа ч бурхны \Шамбалын\ оронд төрнө. Сүсэг бишрэлээ хичээ гэж ятгадаг байв. Дүвчин хувилгааны захидлыг уншиж өгөөд шашнаа хамгаалж мандуулах хүмүүсээс бол шар цэрэг бид мөн гэдэг байв.
Нэг өдөр гурвуулаа хүмүүсээс зайдуухан очоод Гомбожав ах чинь "Би бага жанжинтай танилцлаа, дүүгийнхээ бууг өгье. Цахиур бууны 1-2 гол төмөр олж өгвөл би гэртээ харьж дүүтэйгээ багаж хэрэгсэл дээрээ гоё буу дархлаад араас чинь хүргэж өгье гэсэнд зөвшөөрлөө. Бид хоёр амиа аргалж магадгүй боллоо. Гэцэл минь чи орговол баригдана шүү. Тулалдааны үеэр зугтах арга байдаг юм байна шүү. Бид Гүртийн булуунд очсон байхад баригдахгүй" гэхэд нь би гомдож байсан.
Нөгөөдөр нь зам буруулж Солонготын даваагаар давж Архангай аймгийн төвийг идэх \эзлэх\ зорилгоор хөдлөв. Бид жагсаалаар дээд Цэцүүхийн Хэц даваа өөд өгсөж байтал гэнэт тал бүрээс ардын цэргийнхэн "Шар цэргүүдээ бууж өг" гэж шаардав. Бид урагшилж даваанд ойрттол хоёр талаар пулемётоор шүршиж, сум нь дэвхэргэ шиг шороо бужигнуулж байв.
Жанжин даасан лам нар улааны сум онохгүй байгааг харж байна уу. Урагшаа давш гэж шаардав. Чиний аав бууны сумаа гаргаагүйгээр жанжиндаа баригдвал тамлуулж алуулна. Сумаа гаргаад зугтая гээд морьтойгоо буунгуут гулдайн унахаар нь би сандарч яаран арагшаа зугтсан.
Миний урд зугтаж явсан Чимэддорж зуутын даргынхаа ухрахыг хориглож далайсан том ташуураас нь барьж авч мориноос нь татаж унагачихаад зугтсан. Удалгүй нисэх онгоцоор эргэн тойрныг бөмбөгдөж миний ойролцоо Идэрийн голд унасан бөмбөг усыг овойтол оргилуулж савнаас нь халиулсан.
Бид зургаагийн гурав нь буутай, үлдсэн нь бороохойтой байсан. Гомбожав, Банзай хоёр алагдаж, Намхайнямбуу шархдаж, Чимэддорж, Ванданцэрэн бид гурав амьд гарч уул модоо бараадсан. Зуны адаг сарын сүүлчээр шар цэрэг дарагдаж айл өрхөөр цэрэг ард ухуулагч нар явж ухуулга хийснээр бид гэр орондоо амьдрах болсон ч аравдугаар cap хүртэл айдастай байлаа гэж хуучилсныг тэмдэглэж авч түүнээс хойшдын бослогын асуудлыг сонирхдог болсон юм.
Ардын бослого байгаагүйг гэрчлэх амьд цөөхөн хүний нэг, ахмад үеийнхээ биеэр туулсан амьдрал тэмцлийн нь ам дамжаагүй яриа дурсамжийг нь хадгалж үлдсэн гэрч өвгөн би мөн.
Ардын цэргийн отрядын дарга Өлзийбат илтгэлдзэ 1932 оны дайн бослогын үед алагдсан, шархадсан, зугтсан, баривчлагдаж шийтгэгдсэн, суллагдсан хүмүүсийн 70 гаруй хувь нь бууны ам долоож тангаргалсан албан хаагч, нам эвлэлийн гишүүд гэрээсээ шар цэрэгт дайчлагдсан идэвхгүй ардууд байсан гэж дурдсан байдаг.
Эдгээр хүмүүс бол ардын нам засгийн бодлогыг эсэргүүцэн босоогүй ардууд мөн. Харин хулгайн хэрэгтэн Түгж, хамтралынхаа өмч хөрөнгийг ашиглаж үрэгдүүлсэн Дамдинсүрэн, танхайн хэрэгт Дотоодыг хамгаалахад баривчлагдахаа мэдсэн Аюурзана нарын үл бүтэх этгээдүүд шашин шүтлэгээр мунхруулагч Самбуудүвчин, ардын нам засагт анхнаасаа дургүй байсан шар, хар феодалууд, Банчин богдыг шүтэж итгэсэн идэвхтэй босогчид байсан. Энэ нь бас шулуун шударга жирийн ардын бослого байгаагүйн илрэл нотолгоо мөн.
1990 онд цагаатгал руу туйлширч "Гандан их бүлэг" хэмээх эсэргүү түвдүүдийн хэргийг хүчингүй болгож, толгойлогч Ц.Лувсанхаймчигийг цагаатгасан нь хууль зүйд нийцэхгүй шийдвэр болсон гэж ойлгогддог. Хуулийн дээд байгууллагууд 1932 оны дайн, бослого бол гадаадаас турхиралт, удирдлагагүй ардын бослого байсан гэж дүгнэж түүхийг ташаа болгов.
Үүнийгээ эргэн хянаж шийдвэрлэхийг ард иргэд хүсэн хүлээж байна. Үнэн бодитоор бол Банчин богдын зохион байгуулж, тагнуул нууц төлөрлөгчөөрөө удирдуулсан Шамбалын \бурхны\ дайн "шашны түрэмгийлэл" мөн нь тов тодорхой асуудал юм. Ардын нам засгийн бодлогод дургүйцсэн ардуудын бослого огт биш.
Улс эх орныхоо эсрэг байсан түвдүүдийг орчин үед ардаасаа илүү хүндэтгэдэг болсны учир нь олдохгүй байна. Монгол Улсын ард иргэд ахмад үеийнхээ цус хөлсөөр бүтээгдсэн улсын түүхийг хуулиараа болон бодит баримтаар нотлон тэмцэж хамгаалахыг монголчууддаа уриалж байна.
Өндөр настан Б.Зинамидар
Сэтгэгдэл0
анх түвдийн нууц даалгавараар хөвсгөлийн рашаант тариалан архангайн тариатаас хэдэн лам нар олон түмэний толгойг эргүүлж босолго гаргасан үүний улмаас олон хүн хэлмэгдэж үлдсэн зүгээр байхад хэлмэгдүүлсэн юм биш шүү дээ?хэн эхэлсэн лам нар өөрсөддөө эхэлж олон хүний амийг авсан юм шүү?
... Үнэн хэзээд ялдаг юм . ... ... Монголын эсрэг бодол санаа зорилготой урвагчид болох ардчилсан хужаа Ц Элбэгдорж тэргүүтэй ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид Монгол төрийн эрхэнд хууль бусаар гарсан энэ цаг үед Монгол улсаас тэрсэлсэн шанзав Бадамдоржоос эхлээд урвагчид гэмт хэрэгтэнгүүд ёс бусаар цагаатгагдах нь ойлгомжтой . Харин үүнийг гардан хийсэн эрхэм хуульчуд , прокурор Мөнхтариа гээчүүдийг залж удирддаг ардчилсан хужаа удирдлага болох эдгээр урвагч далд эзэд нь устах нь устаж , мөхөх нь мөхөж Монголын төр жинхэнэ ёсоор тогтох үед Төрийн гэмт хэрэгтнийг цагаатгасан үйлдлээ юу гэж тайлбарлах нь сонин байна. ... Хуулийн ажилтан ямар ч нөхцөлд шударга журмыг баримтлан ажиллах ёстой бөгөөд ингэж чадаагүй тохиолдолд хууль бус удирдлагын сүүдэрт нуугдаж үлдэх бололцоо байхгүй гэдгийг сануулья. ... Бурууг хийхгүй бол алья хэмээн заналхийлсэн ч үүрэгт ажилдаа үнэнч сэтгэлээр хандсан хүмүүс Хан Тэнгэрийн тааллыг хүртдэг юм. ... Харин улааныг үзэж урвадаг , шарыг үзэж шарвадаг этгээдүүд өөрсдийн ардчилсан хужаа луйварчид урвагчдын хамт Хан Тэнгэрийн хилэнд устан мөхөж , тамд хаягдах болно. ... Юу тарина , түүнийгээ хураана . ...
Ногоон Малгайтнууд үхэж дуусаагүй юм бна) улаантан Зинаа, танай тэр Бор гэдэг хэнхэг хүүхнийг манайхан хаднаас гой нисгэсэн тээ хэхээ
Ardiin boslogo mun l baina shuu dee. "ардын нам засагт анхнаасаа дургүй байсан шар, хар феодалууд, Банчин богдыг шүтэж итгэсэн идэвхтэй босогчид" gedeg chin bugd l arduud l gesen ug shuu dee.
Энэ үнэн түүх бололтой Логикоороо ч тийм, Шинэ засаг төрийг эсэргүүцсэн, шинэ сургууль эмнэлгийг буулгасан шатаасан, багшийг нь алсан "Тухайн үедээ эх орон ард түмэндээ" хохирол учруулсан "Ардын дайснууд" өнөөдөр Ардын баатар-ууд болоод мөнгө байр авч байгаа, Энэ бол шинэ төрлийн гажуудал л даа, Түүхийг угаасаа засварладаггүй
32 оны бослого чинь Хөвсгөл, Архангайгаас эхлээд дараа нь Монгол улсын бүх аймгийг хамарсан олон мянган хүний сэтгэлийг хөндсөн ардын бослого байсан юм. Энэ хүний дурдсан нь зөвхөн өөрийнхөө голын хавийн жижиг юм ярьж том дүгнэлт хийх нь зохисгүй.
Odoo bas ardiin boslogo garah geed baigaa yum bishuu. Tegvel hojim hoino ardiin boslogo bish baisan. Hedhen udirdagch nariin turhiralt baisan gehuu? 7 sariin 1-n ardiin boslogo uu? Esvel Elbegdorj, Buyangiin Jagaa, magnai, batzandan nariin turhiralt uu?
Chi hen gedeg ih medegch ve. nudeeree harsan hun shig yarij bolohgui shu dee, logikoor n bodohod engiin ard tumen gej hen bilee? ted tegeed feodaliin niigem, hariin turemgiilegchidiin esreg yu ch hiij chadahgui haant zasaglal n ardiin zasgaas iluu yum bna gej uzeed temtseh uu.
... Үнэн хэзээд ялдаг юм . ... ... Монголын эсрэг бодол санаа зорилготой урвагчид болох ардчилсан хужаа Ц Элбэгдорж тэргүүтэй ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид Монгол төрийн эрхэнд хууль бусаар гарсан энэ цаг үед Монгол улсаас тэрсэлсэн шанзав Бадамдоржоос эхлээд урвагчид гэмт хэрэгтэнгүүд ёс бусаар цагаатгагдах нь ойлгомжтой . Харин үүнийг гардан хийсэн эрхэм хуульчуд , прокурор Мөнхтариа гээчүүдийг залж удирддаг ардчилсан хужаа удирдлага болох эдгээр урвагч далд эзэд нь устах нь устаж , мөхөх нь мөхөж Монголын төр жинхэнэ ёсоор тогтох үед Төрийн гэмт хэрэгтнийг цагаатгасан үйлдлээ юу гэж тайлбарлах нь сонин байна. ... Хуулийн ажилтан ямар ч нөхцөлд шударга журмыг баримтлан ажиллах ёстой бөгөөд ингэж чадаагүй тохиолдолд хууль бус удирдлагын сүүдэрт нуугдаж үлдэх бололцоо байхгүй гэдгийг сануулья. ... Бурууг хийхгүй бол алья хэмээн заналхийлсэн ч үүрэгт ажилдаа үнэнч сэтгэлээр хандсан хүмүүс Хан Тэнгэрийн тааллыг хүртдэг юм. ... Харин улааныг үзэж урвадаг , шарыг үзэж шарвадаг этгээдүүд өөрсдийн ардчилсан хужаа луйварчид урвагчдын хамт Хан Тэнгэрийн хилэнд устан мөхөж , тамд хаягдах болно. ... Юу тарина , түүнийгээ хураана . ...
ene zorig gej yag seeyeenii yooyootoi gar shuu.
Ногоон Малгайтнууд үхэж дуусаагүй юм бна)танай тэр Бор гэдэг хэнхэг хүүхнийг хаднаас гой нисгэсэн тээ хэхээ
Boriig Tugiin tsohionoos tulkhej alaagui, hat yavagsadiin hamt hoer gariig n telj uni shurguulaad tseejin deer n tom chuluu tavij alsan. Harin neg khunii hamaatan n eserguu dotor baisan uchir teriig zovoohgui alchii geed buudsan n hundii teejeer n onoj amid uldsen. Boriin talaar unen tuuhiig hezee bichih yum be?
Eserguu dotor yavsan nukhur ulsiin sain malchidiin zuvlguund oroltsood yavj baihiig amid uldsen khun harsan barimt bn sd.
ard tumen shine tulgar tor, talxinaas gargasan XAR AHAR FIODALUUDIIN SAVRAAS AVARSAN ARDIIN TORIIN ESREG BOSOX UNDES BAIGAAGUI UOM SHUU
Энэ Зориг одоо захиалагат коммент бичигч юмуу?
solioorood baigaarai ta nar?.....eder byr neg teneg yum yaridagaan boli!!!!Mongol hyn iim uhaan muutai bolchih byy?yadyyral yhaand mulguu zeregzeh yumuu?
7-р сарын 1 бол ардын тэмцэл, Газар шороо эх нутгаа өмгөөлсөн Мөнхбаярынх бол террорист ажиллагаа, 32 оны бослого бол ардын тэмцэл, Гамин бароноос эх орноо цэвэрлэсэн 1921 оны хувьсгал бол терроризм, 1990 оны "Хуушуур"-ын хувьсгал бол ардын тэмцэл Тийм биз дээ
1930 оны 1-р сард БНМАУ-ын угтал болох Дөрвөдийн автономит аймгийн тухай Төв хороо хэлэлцэхээр болжээ. Төв хороны 35 гишүүний 27 нь халхчууд байсан бөгөөд тэд бүгд Блюмкинд дарамтлуулсан учир Коминтерний санал болгосон төслийг дэмжихэд бэлэн болсон байв. Гэтэл огт санаанд оромгүй явдал тохиов. Коминтерний төлөөлөгч В.Черномордюк, ОГПУ-гийн төлөөлөгч Я.Блюмкин нарын сууж явсан машин руу хүн гал нээж, тэд шархдан үрэгджээ. Энэ явдал Москваг цочроож, тэр үед гол дайсан Троцкийгоо дараад ЗХУ-ын удирдагч болчихоод байсан Сталины анхаарлыг татжээ. Сталин ямар учраас зэвсэгт халдлага болсныг мэдүүтээ Коминтернийг зэмлэж, Дөрвөдийн асуудлыг нэгжилээр хойшлуулсан байна.
Черномордюк, Блюмкин нарт халдах ажлыг Дэмид, Соднодаржаа нар хийсэн хэмээн Шижээ Коминтернд мэдээлсэн байна. Амар, Гэндэн, Дэмид, Чойбалсан, Гүрсэд нар 1931 оны эхээр Дөрвөд буюу Чандмань уулын аймгийг Увс, Ховд 2 аймаг болгон хуваах шийдвэрийг гэнэт гаргажээ. Увс, Ховдын бүрэлдэхүүнд хил залгаа халх сумдыг уугуул аймгаас нь тасдан оруулж, Увс, Ховдын угсаатны бүтцэд өөрчлөлт оруулжээ. Энэ явдалд Коминтерн ихэд балмагдан сандарч байсан ч Коминтерний удирдлагын төлөө Сталины хийж байсан ширүүн дайралтын улмаас хариу үйлдэл үзүүлж чадсангүй. Хөрөнгө хураалт, хамтрал коммун, шашин сүм хийдийг эрчимтэй дайрсан зэргээс болж Монголд ард түмний бослого гарах нөхцөл нэгэнт бүрдээд байв.
Шижээ, Бадрах, Лхүмбэ нар 1932 оны 2-р сард татвар нэмэгдүүлэх санал гаргасан нь бослогод түлхсэн алхам болжээ. 1932 оны 3-р сараас 11 аймаг ардын бослого нэгэн зэрэг гарав. Корпус командлагч, сайд Сондом, дэд сайд Өлзийбат нарын удирдсан МАХЦ-ийн ангиуд босогчдыг дарахаар 1932 оны 4-р сард хөдлөв. Дайрагч нисэххүч, хилийн зэвсэг хэрэглэн дайтсан МАХЦ-ийн 12 мянга цэрэгбосогчдыг 1932 оны 9-р сард бүрэн устган дарав. 1932 оны 4-р сард Сталин Коминтерний удирдлагыг эрс зэмлээд Монголд барууны товч бодлого явуулахыг Гэндэнд даалгажээ. Шижээ, Бадрах нар огцорч ЗХУ руу нэг ёсны цөллөгт явжээ. Дөрвөдийг Монголоос тусгаарлахыг дэмжигч халх ястан Лхүмбэ, тусгаарлахыг эрс эсэргүүцэгч өөлд ястан Баасанжав нар албан тушаалдаа үлдсэн нь сонирхолтой.
Таны коммент маш сонирхолтой юм. Оросууд Увс Ховд хоёрыг тасалж авах бодлоготой байсан юм бишүү?
Дөрвөдийг монголоос тусгаарлахыг халх ястан Лхүмбэ нь яагаад дэмжээд, өөлд ястан Баасанжав нь эсэргээрээ харин эсэргүүцэж байсан юм бол?
ардчилсан шударга нийгэмд ногоон малгайтнуудын сүнс нь ч бүү үзэгдээсэй
Төрд гарсан хүмүүсийг дандаа ардчилсан хужаа гэж бичдэг нэг нөхөр байх юм. Энэ хүн хэн бэ гэдгийг эрх биш манай тагнуулын байгууллаг сонирхож байдаг байгаа. Үүнийг хилийн чандаас бичээд Монголын төрийг хагалан бутаргах гээд байдаг юм биш биз. Муу ч гэсэн эдгээр хүмүүс ард түмний олонхийн дэмжлэгийг авч гарч ирсэн хүмүүс юм.
1928 онд ард түмний үе дамжуулан хураасан хөрөнгийг Коммунистууд хурааж малыг нь гуйлагачингуудад өгснөөр энэ бослого эхэлсэн юм
Энэ бослогыг буруутгаад байгаа хүмүүст та нарын хөлс хүчээрээ болон өв залгамжилж авсан хөрөнгийг одоо төр хураах гэвэл та нар зөв гээд өгөх үү гэж асууя
Чойбалсан Цэдэнбалд нэгдэл байгуулж болохгүй тэгвэл ард түмэн ядуурна тэгээд 32 оных шиг бослого гарна гэж хэлж байжээ Ингэж Чойбалсан аль 50иад оны эхэнд ардын бослого гэж тодорхойлжээ