Өвөрмонголын эрдэмтэн Ц.Чойдандар, Ч.Цэцэнгэрэл нарын бичсэн “Хятад дахь баруун цастын халхчууд”номын хэсгээс хүргэж байна.
Хятад эрдэмтдийн бичиг тэмдэглэл
Жанеэгийн халхчуудын цагаачилж ирсэн он жил, учир шалтгаан жич Мазуншаньд гарсан хэрэг явдлын талаар тухайн үеийн “Ганьсугийн иргэн улсын сонин”, “Шинэ баруун хойд” зэрэг сонин сэтгүүлд хятад эрдэмтдийн сурвалжлага тэмдэглэл гарч байжээ. Тэдний тэмдэглэлд:
Бадаргуулт төрийн 27 он (1901 онд) Засагт хааны Жамбий гүнгийн хошууны Саншинбуу, Гэндэн нараар толгойлуулсан 30-аад өрх Хятадын Да Шэн Күгийн гааль татвараас дутааж (зугтааж) гарч ирээд Мазуншань-ий Дүндүншань-ий уул орчим нутаглаж байв. …Дундад иргэн улсын 8 он 1919 онд Халхын Дамбийжаа лам ар Монголын Жавзандамбад дургүйцэж 70 гаруй өрхийг толгойлж Мазуншань-ий ууланд орж ирэв. …Дундад иргэн улсын 12онд (1923 онд) Да хүрээнээс томилсон Чиданзана зэрэг гурван хүн хуучин улирлын 10 сарын шинийн 8-ны өдөр өвчтөнөөр овлож Дамбийжаад мөргөх нэрээр гэрт нь орж Дамбийжааг буудан алж ялыг нь олонд нийтлүүлсэнд айж цочсон Монголчуудад эсэргүүцэх хүн байсангүй. …Дундад иргэн улсын 21 онд (1932 онд) ар Монголын төрийг шинэ нам эзэмшсэнд Дайчин ван, Жамбий гүн, Жонон ван, Толь гүн, Ламын гэгээн зэрэг хошууны Монголчууд олон тоогоор дүрвэж Мазуншань ууланд ирэв. Тэр үед 600 гаруй өрх болж Саншинбуу толгойлж байв. Мөн энэ жилд ар Монголын засгаас томилсон 300 гаруй зэвсэгт цэрэг Мазуншаньд ирж 9-р сарын 4-ний өдөр тэндэх 400 гаруй Монголчуудыг алав. Ингээд айж сандарсан Монголчууд зүг бүр сарнин дутаав (зугтаав). Мазуншаньд байсан ар Монголчууд Дундад иргэн улсын 29 (1940) оны 10 сард зүг бүрт цагаачлан дутааж (зугтаж) нэг бүлэг нь Дунхуан зүг, нэг бүлэг нь Рашаан хошуу, Эзэнээ хошуу болон Жинь Та, Гао Та зүг нүүжээ.
1. Цагаачлан нүүсэн цаг үе:
Одоох Жанеэгийн халхчууд бол 1902-1932 оны хооронд БНМАУ-ын Өмнөговь болон Говь-Алтай аймгаас урд хожид гурван удаа бөөнөөрөө нүүдэллэн гарч ирсэн 600 гаруй өрхийн нэг хэсэг нь мөн. Тэдний дээдэс эхэлж одоогийн Ганьсу мужийн Субэй Сянь-ий харьяандах Мазуншаньгийн уулын Гүн пү чүён орчмоор нутаглаж байснаа 1930-1934 оны хооронд хэдэн хэсгээр дотогшлон нүүж, одоох Жанеэ хотын баруун өмнөх Сунань Сянь-ий Дүнгэ Ню Мао, Си Ню Мао ууланд ирж суурьшин суужээ. Одоогийн Жанеэ хотын хойд алаг уулын Пин Шань Ху сумын Улаанбулаг тосгоны халхчууд бол улс байгуулагдахын өмнө хойно Сунань-аас тасарч гарсан хүмүүс болно.
Цагаачилж нүүдэллэсэн ирсэн гол шалтгаан:
Ардын хувьсгалаас айн дүрвэсэн Монголын ард түмэн урт удаан хугацаагаар шарын шашны мухар бишрэлд гүн автагдаад үзэл ухамсар балай хоцронгуй байсан байдлын дор 1930-аад оны сүүлчээр БНМАУ даяар феодлыг эсэргүүцэж төрийн их хувьсгалт хөдөлгөөнийг явуулжээ. Тэр хөдөлгөөн дунд хар шарын дээд давхаргатанд хатуу хандахдаа тэдний ял гэмийхэн их бага, хүнд хөнгөнийг шүүн тунгааж үзэлгүйгээр бүгдийг захаас нь эд хөрөнгийг нь хураах, баривчлах, алах зэрэг хэтэрхий “зүүн”-ий гэнэн бүдүүлэг арга хэрэглэсэн байжээ. Энэ нь даруй Монгол улсын түүхэн бичигт тэмдэглэсэнчлэн зүүний нугалаатан нар Монголын бодит нөхцөл ба онцлогийг хэрэгсэлгүй нийгэм журамт байгууллалд шууд шилжин орох нөхцөл бүрдсэн гэж хэтэрхий хувьсгалчаар донгосож хэрэг өдөөхийг оролдож байлаа. “Зүүнтэн” ард түмний үлэмжхэн хэсэгт шашин нөлөөтэй байсныг харгалзалгүй шашны талаар намаас явуулж байгаа бодлогыг эвдэж хазайлгав. …”Зүүнтэн” нар намын эл заалтыг завхайруулан орхиод лам нарыг бүхэлд нь нэг бөөн харгис хүч гэж үзэж байв. Үүнийг нь цөөхөн тооны харгис этгээдүүд ашиглан өсгөж давуулан өдөөж хатгах үг цуурхалыг нийгэм нийтэд дэлгэрүүлснээс хүн ардын сэтгэл үймрэн сарниж айж сандарсны учир хэд хэдэн хошууны маш олон Монголчууд нутгаасаа зайлан дутааж (зугтаж) цагаачилсан нь бүх цагаачин халхчуудын ихэнх хэсгийг эзлэх гурав дахь удаагийн нүүдэлчин болжээ.
Хасгийн дээрэмчид болон байгалийн ган гамшгаас зайлж дутаасан зугтаасан) 1920-оод оны эхээр нэг бүлэг Хасгийн дээрэмчид Монгол нутагт орж хөрөнгө малыг нь булааж дээрэмдэн амь насыг нь хорлох толсон нийгмийн самуун байдал гарахын зэрэгцээгээр байгалийн ган гамшиг ч давхарлаж иржээ. Эдгээр гай зовлонгоос зайлж бас нэг булэг Монголчууд нутгаасаа нүүн гарч Мазуншань зэрэг газруудаар иржээ. Энэ бол хоёр дахь удаагийн нүүдэлчин мөн.
Хүнд гааль татвараас зайлсан 1910 аад оны эхээр Хятадын том хөрөнгөтөн Монголд очиж өндөр хүүтэй зээллэг тавьж Монголын ард түмнийг ихээр мөлжиж байв. Иймээс Жамбий хошууны 30-аад өрх Монголчууд гааль татвараас зайлан дутааж (зугтаж), нүүн гарч иржээ. Энэ бол анх удаагийн нүүдэлчин болно.
1923-1932 онд Монгол улсаас хэдэн удаа хүн томилж Мазуншань-ий хойд хэсгээр байсан 200 гаруй өрх халх Монголчуудыг улсдаа буцааж хураасан байна. Тэр үед Мазуншань-ий бүх халхчуудыг Дамбийжаа захирч хатуу чанга цэрэг засгийн зохион байгуулалттай болсон байв. Тэрчлэн Дамбийжаагийн цэрэг Монгол улсаас ирсэн цэрэгтэй зэвсэгт мөргөлдөөн гарч байсан ба Дамбийжаа алагдаж, 1932 оны “Мазуншаньгийн цуст хэрэг” гарсан зэрэг улс төрийн үймээн самууны чимээнээр Мазуншань уулын дунд ба өмнө захаар нутаглаж байсан Халхчууд айж дүрвээд бүлэг бүлгээрээ дотогш нүүдэллэжээ. Үүнд ар Лхамсүрэн, нарийн Донхор, цоохор Очир, ганган Дансүрэн, зээрэн Гомбосүрэн тэргуүтэй нэг бүлэг нь зүүн тийш одоогийн өвөр Монголын Эзэнээ Алшаад орж Жавзандорж, Сум тайж нараар тэргүүлүүлсэн нэг хэсэг нь өмнөшлөн Ганьсу мужийн Аньси, Дунхуанаар дамжин Сунаньд ирж Ёгор үндэстнээ газар нутаг гуйн авч нутагласан нь одоогийн Жанеэгийн халхчуудын дээдүүл мөн. Тэдний зарим нь барууншлан одоогийн Субэй Сянь-ий Ёрхон шаргалжин хүртэл нүүж яваад зарим нь дахин Сунаньд ирж суурьшжээ.
Сэтгэгдэл0
... Энэ оны 4 р сарын 1 нээс эхлэн Хилийн Боомтын тухай хуулийн хэрэгжилтээр Хилийн Цэргийн үүргийг хүлээн авсан , Гадаадын Иргэн Харьяатын Газрын хужаа түшмэдүүд Ардчилсан хужаа Ц Элбэгдоржийн шууд удирдлагаар Хятадуудыг хэдэн арван мянгаар нь бүртгэл, давхар хяналт тавих боломжгүйгээр Монгол Улсад оруулж ирэн , Монгол иргэншил хууль бусаар олгон , өөрсдөө зохион байгуулсан Цахимаар газар өмчлүүлэх ажлын хүрээнд Хятад хүмүүс Монгол Улсад хууль бусаар газартай болж , ... Уйгаржин Монгол бичгээр Кирилл Монгол бичгийг солих бусармаг санаа нь олны эсэргүүцлээр нурж унасан ч , ухаалаг Төр хэмээх хошгируулалтын далбаанд Цахимаар , Ухаалаг төрийн ТҮЦ машинаар Төрийн үйлчилгээг нэгдсэн байдлаар , Монгол хэл мэдэхгүй , Монголын иргэн хууль бусаар болсон Хятадууд хүлээн авч байгааг Ардчилсан хужаагийн Хууль бус Төрийн гайхам амжилттай хийгдэж буй нэгэн нууц төсөл гэдгийг Монголчууд сайн мэдвэл зохино. ... Зөв сэтгэлт , энгийн хүний санаанд үл орох хужаа аргаар Хятаджуулж буй бузар ажиллагаагаа хаацайлахын тулд ардчилсан хужаанууд , Монголын хүн ам богино хугацаанд 3 сая хүрэх ирээдүй ойрхон байгаа мэтээр тархины сэрэмжийг алдуулах худал суртал нэвтрүүлгийг хүчтэйгээр явуулж байгаа гэдгийг ойлгож , аливаад сэрэмжтэй хандах цаг болсон Монголчуудаа !!! . ... Ардчилсан хужаанууд Хятадуудаар Монголыг дүүргэх бузар төлөвлөгөөт ажлаа өнгөлөн далдлах бас нэг арга нь , ... Ардчилсан хужаагийн Төрийн хүчний байгууллагын ажилтан нар Өвөр Монгол хүмүүсийг хөөж гаргаж буй мэт мэдээлэлийг зориуд тарааж , өөрсдийгөө Хужаа нар биш гэж харуулах гэж буй нь айхтар нарийн тооцсон алхам гэдгийг ард түмэн цаг нь болохоор бүрэн ухаарах болно. ... Өнөөгийн Монгол оронд тохиолдож буй хүнд хэцүү асуудал бүхэн Ардчилсан хужаагийн Хууль бус Төрийн бусармаг бодлого , үйл ажиллагаатай нь шууд холбоотой гэдгийг Хөх тамгат Монголчууд мэдэх ёстой бөгөөд , дахин хууртагдахгүй байх хэмжээнд хүртэл ухаанaa хэрсүүжүүлэх хэрэгтэй хэмээн бодож байна . ... Монголчуудын сайхан сэтгэлийг ашиглах энэ мэт хуурамч эмгэнэлт жүжгийг тоглон , өөр хооронд нь хагаралдуулах давхар санаа ч бас явж байгаа гэдгийг бодолцох хэрэгтэй . ... Хэдийгээр Монголчууд өгөөмөр сэтгэлтэй ард түмэн боловч , ... Улс орны оршин тогтнох үндэс болсон газар нутаг , түүн дээр амьдрагч Хөх тамгат Монголчуудынхаа ирээдүйг эрсдэлд оруулах иш үндэсгүй тэнэг алхам хийж Хятадуудын далд хорон бодлогыг, цаг зуурын сэтгэлийн хий хөөрлийн үүднээс дэмжих нь алсдаа харамсаад баршгүй үр дагаварыг авчрах болно гэдгийг сайтар ухаарч ойлгох хэрэгтэй . , ... Хятадуудын бодлого , Маогийн удирдлагаар улаан хамгаалагчдын гараар , Ихэнх нь устгагдаж , мөхөөгдсөн , ... үлдсэн нь хүчээр Хятаджсан Өвөр Монгол нэртэй хужаа хүмүүсийн гашуун хувь тавиланг давтан , Хятадуудын дотор аргад автан тэдний боол сайн дураараа болохыг хүсэх нь хэрээс хэтэрсэн гэнэн тэнэг үйлдэл болох биз ээ !!! . ... Ардчилсан хужаа луйварчид , урвагчид ямар ч хорон санаа , бузар арга сэдсэн бай , тэр бүхэн нь бүтлээ олохгүй заавал ч үгүй нурж унах болно. ... Хан Тэнгэрийн хилэнд ардчилсан хужаа луйварчид урвагчид устан мөхөж , тамын гүнд хаягдах болно. ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Энэ коммент бичсэн нөхөр өөрөө том даалгавар авсан хужаа бх аа
Hol ochij huts golog mini
Ene zorig gej elii balai yum bicheed baidag nohor shar hadnaas orgochihson yum uu? Ter baih yostoi gazar ni avaachij hiigeechee.
ENE HUN SHAR HADNI BISH L DEE
Халхын Дамбийжаа лам - - - - YAJ CH YAVAAD "HALH"-YN BOLDOG YUM BE ? HARIN CH D.SUKHBAATAR ,MAGSARZHAV NARYG TSAASH N HARUULJ ,HUREEG 5000 TSERGEER EZELNE GEJ YAVSAN DUVCHIGNUSUN AM'TAN ...TORGUUD ,UIGAR , OOLD ,DORVODUUD TSEREG N BAISAN ,TER CH BITGII HEL TSOON TOONY SHINJAANY DEEREMCHID , KIRGIZUUD HURTEL TSEREGT N BAISAN ...ENE ARAI HUDLAA TUUKH BNA
Тэр үеийн бүртгэлээс шууд авахаар ингэж л бичнэ дээ? Халхаас ирсэн л гэж бодоод биччихсэн хэрэг. Тэр үед ямар юмны нь халх халимгийг ялгах вэ дээ? Хойшоо халх л байдаг гэж боддог байсан хэрэг.
"SHINJAANY KHANT" ULS BAIGUULNA GEJ BAIGAAD MANAI CHEKIST BALDANDORJID ZURHEND EE BUUDUULJ TALIISAN BAIDAG YUM. ..ADAG SUULD N DAMBIIJAAGIIN TOLGOIG TASDAAD SHOR N DEER HATGAAD YAVSAN BDG YUM
Энэ бол хужаа нарын монгол дээл өмсгөж монголд сууршин амьдруулах гэсэн хорт болдлого байна. хэзээ хужаад халх гэж байхгүй.
chi bol yu ch medehgui gar bna, 1920-1932 ond hubisgalaas bolj olon myangan arduud baruun mongoloor jinjan-igar, omon zvg gansu, obormongol ruu nvvsen tvvhtei shuu. ed nariig tsastiin mongolchuud gedegee
BOL'J UU URVAGCHID. ODOO UR HUUHDUUD N HUJAAD ZOVJ BAIGAA, MUU TSAGAACHID.
Яг үнэн тэд одоо монгол биш, хятадуудаас долоон дор бүдүүлэг, мөнгөнөөс өөр юм мэддэггуй хүн биш, мөнгөний боол хог шаарууд гэдэгийг амьдралдаа ганц удаа эрээн ороод мэдэрсэн, зах зээлийн үед хүн чанар муудсан гээд байдаг, энэ бол сүүлийн 20 хэдэн ,хятад, өвөрмонголчуудтай наймаа хийсний үр дүн бас энд байна гэж ойлгосон, Урд зүгээс эзлэн түрэмгийлэх бодлого байнга байдаг учраас монголчууд үргэлж хойшоо тэмүүлж байсан гэж монголч эрдэмтэн Латимор гуай хэлсэн байдаг, үүнийг бүү март!!!!!
ХУЖААТАЙ НЭГЭНТ ЦУС ХОЛИЛДСОН ХҮМҮҮСЭЭР ЯАХ ВЭ ДЭЭ. ТЭД ОДОО ХУЖАА БОЛСОН.
Яг үнэн одоо Хятадад Баргууд болон Шинжааны Монголчууд л цэвэр Монгол цустай хэмээр байна. Бусад нь харваас бүтэхгүй. Тэгээд өөртөө сүрдэм Монгол нэрнүүд өгөөд, дээл өмсөн Монголын далбаан дор зураг мурагаа авхуулахаар нэг л нүдэнд эвгүй юм билээ.
ZA ZA MEDLEE
ZA MUU "SHINJAANY SHEES" UGEE OLJ HUTS ! NAAD OVOR MONGOLD CHIN BORJIGON HIAD ,ORLOG JANJIN MUHULAI , ZELME JANJINY UDMUUD BDG YUM ..ED NAR BAIGAAGUI BOL CHI MUU SHANTSAA SAVKHDAAD ,MANTUUGAAR JIIRGELEED,TUMPEN TUMPENGEER MAOTAI ARKHI GUDRAAD HEVTEHGUI YU
Чи хятад тариачны амьдралыг яасан сайн мэддэгийн? гах гах
ter humuus chini chamaas iluugeer Mongol gesen neriig zurhendee ogshooj yavdag humuus deerh 2 bol YO ch medehgui zugeer l neg tarhinii turaaluud
... Чиний бичсэн зүйл чинь … Матрын нулимс унагасан луусны хэлж буй … үгс мэт хэмээн ойлгогдож байна. Хэрэв зээ чи жаахан биологи мэддэг бол Луусны үр удам гэж юу байдгийг хэлээд өг . ??? ... Бөө болох гэж буй хүнийг Тэнгэрээс түүнийг цэвэр Монгол гаралтай эсэхийг заавал нягталдаг гэдгийг чи мэдэх үү. ??? ... Эртний Монголчуудын Хүн гүрэн яагаад мөхсөнийг чи мэдэх үү. ??? ... Хүн гүрний ард олон Нанхиад угшилын цустай ихэд холилдсон учраас Хан Тэнгэрийн цээрлэл хүртэж мөхсөн юм. … Тиймээс шинэ үеийн Монголчуудын өвөг Бөртэ Чино, Гуа Маралаас эхтэй гэдгийг чи мэдэх үү . !!! ... Тэгээд ч холын жишээг бус ойрын Өвөр Монголыг харахад хангалттай бус уу . Тэдэнд Монгол гэхээр юм үлдээгүй тиймээс Өвөр Монгол гэж байхгүйтэй адил болсон бөгөөд Хан Тэнгэрийн хилэнг тэд зайлшгүй хүртэх болно. ... Чи юу ч мэдэхгүй байж ингэж бичсэн бол мэдэж ав . Мэдсэн мөртлөө Монголчуудын минь тархийг эргүүлэх санаатай бол БҮҮ Горьд . !!! ... Хан Тэнгэр чамд тийм боломж хэзээ ч олгохгүй . ... Зөвхөн шижир алт л үнэд хүрдэг гэдгийг чи бодвол мэднэ биз. Харин зэстэй юмуу эсвэл өөр нэг жирийн металллтай холилдсон бол тэр заавал үгүй үнэ цэнээ алддаг юм. Тэгээд ч Хятад цус орсон болгон ёс юм шиг бузар хорон санаатай , Монголчуудыг үзэн яддаг , хаа явсан газраа хорлож, бузарлаж амьдардаг гэдгийг сүүлийн 20 иод жил Ардчилсан хужаануд , луйварчид урвагчдын бусармаг үйлдлээс сайн ойлгож авлаа . Хужаанууд та нар атаач , шуналтай , хар хор шиг сэтгэлээрээ өөрөө өөрсдийгөө хөнөөж байдаг бузар угшилтангууд гэдгээ ойлгож, … Зүхэх бол өөрсдийгөө зүх , Занах бол өөрсдийгөө зана . !!! ... Ердөө л 20 р зууны 70 хан жилийн амар амгаланд алив бүгдийг умартсан Хөх тамгат Монголчууд бидэндээ, ... Мартсаныг сануулж , унтсаныг сэрүүлж өгсөнд Мөнх Тэнгэр Эцэгтээ би асар их баярладаг . ... Хан Тэнгэрийн хилэнд ардчилсан хужаа луйварчид устан мөхөж, тамын гүнд хаягдах болно. ... Мөнх Тэнгэрийн хүчин дор Монгол эх орон минь хүчирхэгжин хөгжин цэцэглэх болно.
Тэр үеийн монголчууд шашин шүтлэгтээ чин үнэнч хүмүүс байсан.Тиймээс ч хар шар феодалуудын зүгээс эрх мэдлээ хадгалж үлдэхийн тулд ,ардын засаг шашин номд таагүй гэдэг цуурхал тарааснаар ард олон үймж хил давцгаасан.Дамбийжаа бол Олноо өргөгдсөн Монгол улсын баатар хүн боловч улс төрийн холын хараагүй, бодлого муутай эр байсан тул улс орныг хагалан бутаргах үйлдэл хийсэн түүхийн гэмт хэрэгтэн юм.Тэдний хөлд үрэгдэн эх орноосоо дайжсан энэ хүмүүсийн хувь тавилан бол эмгэнэлтэй түүх юм.Дүрвэж явахдаа үхсэн тэмээний үдээр олж чанаж шөл гарган идэж явсан түүхтэй гэж тэд хуучилдаг юм билээ.Одоо ч гэсэн тэд амар тайван амьдардаг байж болох ч аз жаргалтай байдаг нь юу л бол.Гэвч 1990 оноос хойш бурханыг биш долларыг шүтэж эх орноосоо сайн дураараа цагаачилсан хүмүүсийн дэргэд ямагт монгол нутгаа гэж бодож явдаг энэ хүмүүс эх орончид л доо.Тэд үхэж байсан ч Монгол улсыг муулж хараадаггүйгээрээ хойдын нэг өдөр монголын голомтонд төрөл олох хувьтай хүиүүс юм.
KOMMUNISTUUD BOL~~SHASHIN BOL HAR TAMHI~GEJ YARIJ BAISAN UE
OORSDIIN ERH MEDLIIG HADGALAH SHAARDLAGA BAIGAAGUI
TARHI TOLGOIGOO GADNI UZEL SURTLAAR UGAALGACHIHAAD~~~BAS MONGOL GENE
захын нэг өмхий санаатай хужаа нар монгол дээл гутал өмсч монгол аялгаар ярьж би монгол гаралтай гэвэл үхэрүүд итгэнэ дээ. кккккккккккк
Huts
Дамбийжааг Хатанбаатар Магсаржав устгасан гээд байдаггүй билүү
Ter chin Vandanov shu dee.