УИХ-ын гишүүн Г.Уянга “Түрээслэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах тухай” хуулийн төсөл санаачилжээ. Энэ талаар түүнтэй ярилцлаа.
-Таны санаачилсан хуульд ямар зүйл заалтууд орж байна вэ?
-Түрээстэй холбоотой асуудал бүрийг судлах нь миний боловсруулж буй хуулийн төсөлд хэрэгтэй. Тиймээс "Нарантуул" худалдааны төвийн түрээслэгчидтэй очиж уулзсан. Тэд эзэдтэйгээ хийсэн гэрээндээ түрээслэгчийн эрх ашигтай холбоотой ямар нэгэн зүйл заалт тусгаагүй байсан.
Ихэнх түрээслэгч даатгалгүй юм билээ. "Нарантуул" худалдааны төвд үүссэн асуудалд оролцох боломж байхгүй ч хууль санаачлагчийн хувьд үүссэн асуудалтай танилцах зорилгоор газар дээр нь очсон юм.
"Хүчит шонхор" захынхан түрээстэй холбоотой асуудлыг цэгцэлж өгөхийг хүссэн учраас энэ чиглэлийн хуулийн төслийг боловсруулахаар болсон. Түрээслүүлэгч 20 жилийн турш давуу байдалтай явж иржээ. Өмнө нь түрээслүүлэгчийнхээ аманд орж, хэлсний нь дагуу байдаг байсан.
Энэ бүхнийг 20 жилийн дараа эргээд харахад социалист нийгэмд байсан мөлжлөг, хамжлага бий болчихож. Тэр бүү хэл Монголын эдийн засаг тэр чигтээ түрээсийнх болж хувирчээ. Өрх бүрт дорж хаяж нэг түрээслэгч байна гээд хэлчихэд хилсдэхгүй.
Түрээслэгч, түрээслүүлэгч хоёрын хооронд ямар нэг эрх тэгш харилцаа байдаггүй. Хэн нэгний тулгалтаар гэрээг хийдэг, өөрийнхөө эрх ашгийг оруулъя гээд хэлэхээр та "Энэ гэрээг хүлээж авахгүй бол боль. Дараагийн хүн нь бэлэн байгаа" гэдэг ганцхан хариулттай суудаг.
Үнээ нэмэхдээ ч ямар нэгэн тайлбар хэлдэггүй. Үндэслэлийг нь асуухаар "Заавал тайлбарлах албагүй" гэх болж. Энэ бүх шударга бус харилцааг зохицуулах хууль нь хангалтгүй байна.
Нөгөөтэйгүүр эдийн засгийн хямрал болж, төгрөгийн ханш суларч, бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсч байгаад нөлөөлдөг чухал хүчин зүйл нь түрээсийн үнэ байгаа юм. Түрээсийн үнэ 50, 100, 200 хувиар нэмэгддэг нь эргээд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний үнэд нөлөөлдөг.
Үнийн өсөлтийн ашиг ганцхан үл хөдлөх хөрөнгийн эзний халаасанд орж байна. Нэг жишээ дурдахад, 20 жил лангуу түрээсэлж амьжиргаагаа залгуулсан хүн өрнөөс өрний хооронд амьдарч байхад түрээслүүлэгч өнгөрсөн хугацаанд хөрөнгөө хэд дахин өсгөж, үл хөдлөх хөрөнгийнхөө тоог нэмсэн байх нь хэвийн үзэгдэл болчихож. Тиймээс энэ бүхнийг зохицуулах шаардлагатай.
-Түрээсийн үнийг нэмэгдүүлэхгүй байхаар Засгийн газраас судалж байгаа гэсэн үү?
-Аль ч оронд түрээсийг зохицуулсан хууль байдаг юм билээ. Гэхдээ энэ хууль дангаараа батлагдан гарахгүй. Газрын тухай болон бусад хуультай уялдах ёстой. Бидэнд одоогоор суурь судалгаа алга. Өөрөөр хэлбэл, хичнээн түрээслэгч байдаг, хэдэн төрлийн түрээс буй талаар мэдээлэл байхгүй.
Түрээс эдийн засагт хэрхэн нөлөөлж байгаа талаархи бодит судалгаа ч алга. Үнэ бүрдэлтийн тухай хууль ихэнх улс оронд байдаг юм байна. Аливаа бараа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээ нэмэгдвэл түрээсийн үнэ хэрхэн нөлөөлснийг тайлбарлах хууль эрх зүйн орчин байх жишээтэй. Гэтэл манай ийм тогтолцоо байдаггүй.
Тухайн бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөх эсэх нь худалдагч болон түрээслүүлэгчээс шууд хамааралтай байна. Мөн дээрх хуулийг Татварын тухай хуультай уялдуулах ёстой. Түрээс бол хөдөлмөр биш. Тиймээс бусдын хөдөлмөрийг мөлжиж байгаагаас өөрцгүй зүйл. Татварыг нь өндөр болгох ёстой.
Энэ талаар Ерөнхий сайдтай уулзаж ярилцан, ажлын хэсэг байгуулсан. Ажлын хэсэг шуурхай ажиллаж ондоо багтаагаад хуулийн төслөө өргөн барихыг хичээнэ. Түрээсийн тухай хууль яригдаж эхэлсэнтэй холбогдуулан үнэ нэмэгдэх хандлагатай болсон.
Тиймээс Засгийн газраас энэ асуудалд яаралтай тогтоол гаргах талаар Ерөнхий сайдаас хүссэн. Тухайлбал, түрээсийн үнийн нэмэгдэл нь тухайн жилд Монголбанкнаас зарласан инфляцийн өсөлтөөс давахгүй байх учиртай.
Энэ талаар Засгийн газраас ямар байдлаар тогтоол гаргах бололцоото байна гэдгийг судална гэсэн. Өөрөөр хэлбэл, Засгийн газартай хамтарч ажиллаад хууль гартал түрээсийн үнийг нэмэгдүүлэхгүй байх арга саам эрэлхийлж байна.
-Таны боловсруулж буй хуульд түрээсийн үнийг хэрхэн тогтоохоор тусгагдаж байна вэ?
-Үнэ тогтоох бололцоогүй. Гэхдээ түрээслүүлэгч тогтоосон үнээ хуулийн. дагуу тайлбарладаг байх ёстой. Үнэ огцом өсдөггүй байх нь чухал. Тиймээс энэ талын зохицуулалтыг тусгаж өгнө. Түрээс олон төрөл. Үл хөдлөх хөрөнгө болон тухайн иргэн орон сууцаа түрээслүүлж байгаа хоёрт ялгаа байх юм.
Г.Мөнхдэлгэр
Эх сурвалж: “Бизнес таймс” сонин
Сэтгэгдэл0
Ene ch butehgui baihaa! Ih hurliinhan chini bugd tureesnii ezed! Ta ch gesen bas tureesluulegch l baigaa!
ýíý õóóëèéã äýìæèæ áàéíà. õóðäàí áàòëàãäààñàé. ò¿ðýýñë¿¿ëýã÷ íàð ò¿ðýýñèéí äàðàìòàíä ñºõºð÷ áàéíà. òýäíèé ýçýä íü ¿íýý íýìäýã, õàðèí òýä ¿íýý íýìäýã, ýöýñò íü áèä ¿íèéí äàðàìòàíä...àðä ò¿ìíèé ýðõ àøãèéã õºíäºæ áàéãàà ó÷ðààñ ýíý õóóëèéã äýìæìýýð áàéíà.
УЯНГА ЧИ БИТГИЙ ХУДЛАА ШОГТ. АРД ТУМНЭЭ ГЭСЭН ОЧУУХЭН Ч ГЭСЭН СЭТГЭЛ ЧАМД БАЙХГУЙ. ЧАМД МОНГО, АЛБАН ТУШААЛ Л ХЭРЭГТЭЙ. НУГЭЛ НУДЭЭР ЧИНЬ ГАРНА ГЭЖ НЭГ ЮМ Б-ДАГ ЮМ ДАА АМЬСГАА МИНЬ.
Uyanga gishuunii ene huuliig demjij bnaa,bi olon jil tureesiin bairand hudaldaa uilchilgee yavuulj amidralaa zalguulj irsen hun.Tureeslegch huvi hun bsn ch,company baiguullaga bsn ch neg l udur unee undeslelguigeer shuud l nemchihdg bur suuliin ued 2dahin hemchihsn.Ta arai ch dee geheer uudoos inflyatsi nemegdeed bgaa mdg bgaa biz dee geed,inflyatsi ni nemegdeed nemegdeed 20% l bi dee geheer ugui ee,gereegee hiivel hii hiihgui bol uur hund tureesluulchihie geed l danalzana.Ene tureeslegch humuus bolon baiguullaguudad uniig togtvortoi bailgah huuli,undeslelgui nembel avah arga hemjeeg ni todorhoi bolgoj ugoh,deerees ni tatvariig deed zergeer avdg bolgohgui bol yamarch zohitsuulaltgui dur duraaraa unee nemdeg mungo huulegchid suuliin ued mash ih bolchihloo.Uuniig zohitsuulah huuli zaaval bur oiriin hugatsaand heregtei bgaa,ene hunii ami amijirgaatai asuudliig barij avaad hootsoldood ur dund hurvel Uyanga gishuunii UIH-n gishuun bolsnii hereg butlee l gesen ug
Gadaad humuus ter dundaa evreinuud,solongos hyatad humuus Mongold ul hudloh hurongo hudaldaj avaad butsaagaad Mongolchuudad undor uneer tureesluulj mungo huuleh business mongold tsetseglej bna shuu Uyangaa,anhaaraldaa avna uu,huulindaa ene talaar zaalt zuil oruulaarai
bi uul ni uyanga gishuund durgui,gehdee ene udaagiin devshuuleed hootsoldoj bgaa ene huuli uneheer batluulj chadval mash ih heregtei tsag ueee olsn huuli yah argagui mun shuu
ene zuv .gehdee zuvhun ajliin bair tureeslegch bish, huviin oron suuts,niitiin bair tureeslegch, offis tureeslegchdiig hamruulah heregtei. Mash olon zaluuchuud oron gergui bair tureesleed tednii baingiin hayagiin burtgelguigees huuhdiin surah, eruul mendiin erh zurchigduj bna. tednii niigmiin halamj orhigdoj bn shuu
Ymaanii huuli gej baidagtai adil sonsogdoj bna daa
yag heregtei huuli iim huuli mongold heregtei yaraltai
Uyanga gishuuniig demjij bnaa tureestei holbootoi huuli bdaggui um bilee, tureesluulegchiin amand n bagtaad daramtluulj bn.yalangua niitiin ezemshliin talbaig, ashiglaj bgaa uruund n nemj boddog zereg huniig shudraga busaar shulj bgaa zereg n denduu shudraga bus zuil ene niigemd gazar avlaa,niitiin ezemshliin talbaig nemj bodvol hedes ihgui bval zohih zereg asuudluud bnaa, ene tureesiin asuudlaar yaraltai tur zasag mini huulitai bolgoj uguuchee
huuliig sayaavhnilj heregjuulj uguurei. ard mumen arguigej bna.
Нэг талийг барьж болохгуй шуу ажилгуйдэл ихэсч улс нь ажлаар хангахгуй хумуус нь бусдын удирдлагын дор ажиллах дургуй болсон энэ цагт турээслуулэгч нар олон хунийг ажлын байраар хангаж амьдралийг нь залгуулж байгаа шуудээ
Сайн байна уу намайг Ундармаа гэдэг би 22 настай өгөөж компанд ажилдаг одоогийн байдлаар ээжтэйгээ байр түрээслэж суудаг тогтсон гэр оронгүй тул гэтэл түрээсийн байрны үнэ нэмэгдээд уг нь 450 байсын одоо 500болчоод анх гэрээ хийхэд дунд нь төлбөр мөнгөө нэмнэ нтр гэсэн ямар ч заалтгүй байж шалтгаангүйгээр ингэж түрээсиыг нэмж болдог юм болов уу