Төрийн мөнх орших талаар түүхэн гавьяат хүмүүсийн захиж үлдээсэн үгс цөөнгүй. Их эзэн Чингис хаан “Алд бие минь алжаавал алжаатугай, Ахуй төр минь бүү алжаатугай" хэмээн зарлигдсан бол Манжын дарлалын эсрэг цогтой тэмцэгч Хотгойдын шадар ван Чингүнжав нэгэнтээ “Төр үр хоёр минь мөнх оршиг” хэмээн өгүүлсэн байдаг.
Тэгэхээр төр гэдэг бол жирийн иргэн биднээс эхлээд эрхэм төрийн түшээдийн маань эрхэмлэн дээдэлж явбал зохих ариун шүтээн болсон зүйл ажээ. Өндөр настай хүмүүс ямар нэгэн юм болоход “Ээ төрийн минь сүлд өршөө” хэмээн уулга алдан залбирч суудаг. Тэгэхээр төр гэдэг маань амьтай, бас шүншигтэй зүйл бололтой юм. Төрд хүн ажилладаг, удирдан жолоодож явдаг болохоор арга ч үгүй биз ээ.
Гэтэл өнөөдөр төрийн минь хол ойрын хараа хоёулаа муудаж, харалган болох тал руугаа л яваад байх шиг. Эрхэм төрийн түшээд маань алсыг харсан мэргэн шийдвэр гаргах нь нэг л цөөрөөд байх шиг. Төрийн хар хайрцагны бодлого гэх зүйл үндсэндээ үгүй болчихсон юм уу даа. “Онгоцонд нэг хар хайрцаг байдаг шиг төрд бас нэг хар хайрцаг бий” гэлцдэг.
Энэ хар хайрцаг нь байгаа юм болов уу? Намууд ч үзэл баримтлалын хувьд тодорхой бус болж, гагцхүү төрийн эрх мэдлийг гартаа атгахын төлөөх тэмцлийн бүлэглэл болж хувираад байна. Томчуудын хүүхдүуд яам агентлагийн нэр дээр сургууль төгссөн ч тэндээ ажилладаггүй. Сүүлийн 20 гаруй жил хичнээн ч Засгийн газар солигдов доо.
Солигдох бүртээ яам, агентлагын бүтцийг өөрчилж байлаа. Салангид байсан хяналтын байгууллагуудыг нэгтгэж Мэргэжлийн хяналтын ерөнхий газар гэж данхайсан бүтэцтэй байгууллагыг бий болгосон. Хувийн хэвшил, аж ахуйн нэгжүүдийг баахан шалгаж дарамталсан хөл толгой нь мэдэгдэхгүй байгууллага байх. Эрх барьж буй улс төрийн хүчин солигдох юм уу Засгийн газар солигдоход л баахан халаа сэлгээ болно.
Дарга нь улстөрийн томилгоогоор сонгогдож, дөнгөж ажлаа гадарлах төдий болж байсан хэлтэс, албадын дарга, байцаагч нарыг ажлаас нь халаад л оронд нь юу ч мэдэхгүй баагийг тавьчихна. Энэ бол төрийн залгамж чанар алдагдах эхний шалтгаан юм. Төрийн албан хаагчдын залгамж халааг бэлдэж байгаа нэрээр томоохон яам, агентлагийн нэр дээр ойрын 5-8 жилийн хугацаанд хэдэн зуун хүүхэд гадаадын өндөр хөгжилтэй орнуудад сургуульд явсан байдаг.
Эдгээр хүүхдүүдийн байр, унаа, сургалтын төлбөр гээд нэг хүүхэд дээр л гэхэд жилд хэдэн арван саяар нь тухайн яам, агентлагаас мөнгө гаргаж байсан баримт байдаг. Гайхалтай нь эдгээр хүмүүс бүгдээрээ томчуудын хүүхдүүд, эсвэл хамаатан садан байсныг овог нэр нь тодорхой харуулна. Яам агентлагийн нэр дээр сургууль төгссөн өнөөх баян айлын эрх танхи хүүхдүүд сургууль төгсч ирээд өнөөх яам агентлагтаа ч ажилласан юмгүй гэр бүлийн бизнесээ өвлөөд, ашиг хонжоогоо бодоод явах жишээтэй. Төрийн залгамж чанар, хар хайрцагний бодлого нэг иймэрхүү байдлаар л хэрэгжээд байх шиг ээ.
Төрийн хар хүн төрд гарах цаг болжээ
1920-иод оноос өмнө бичиг үсэг тайлагдаагүй, сахил санаваар хүртээгүй эхнэр авч, мал маллан амьдарч буй эр хүнийг төрийн хар хүн гэдэг байжээ. Төрийн хар хүн толгойныхоо ард тав гэзэг ургуулдаг, мал муулж ан гөрөө хийдэг, аян дайнд явдаг байжээ. Арга ч үгүй. Монголчуудын тал нь лам байсан болохоор төрийн их ажил төрийн хар хүмүүсийн толгой дээр л тунадаг байж таараа.
Ямар лам нарыг мал муулуулж, дайнд явуулалтай биш. Тэгэхээр төр гэдэг эгэл жирийн ард түмний нуруун дээр л тогтдог, түүнийг нь төрийн эрхэм түшээд зөв тийш нь залж чигглүүлэх үүргийг хүлээдэг бус уу. Гэтэл зөв тийш нь залж чиглүүлэх үүрэгтэй эрхэм түшээд өөрийн хүүхдээ төрийн хүн болгох нэрийдлээр төрийн нэр дээр сургуульд явуулаад, төгсөж ирэхэд нь хувийн компанидаа ажиллуулж болно гэж үү?
Өнөөдөр цэргийн бүртгэлд бүртгүүлдэг, түгшүүртэй цаг ирвэл буу мөрөвчлөөд дайсны өөдөөс алхах чадвартай, хувийн хэвшил, төрийн байгууллагад ажиллан эгэл бор амьдралыг нуруундаа үүрэн толгой гудайлгүй алхаж яваа төрийн хар хүмүүс монголоор дүүрэн байна. Тэдний хүүхэд яам агентлагийн нэр дээр гадаадад сургуульд явсан бол эргэж ирээд тэр яам агентлагтаа л монгол төрийн залгамж халаа болон тогтвор суурьшилтай ажиллах сан.
Ер нь эгэл жирийн төрийн хар хүмүүс төрд гарах цаг болжээ. Бид 20 гаруй жил төрийг цөөн хэдэн хүний нүүрээр төсөөлсөөр бүр танил болчихож. Улс төрийг хувьчлаад авчихсан юм шиг дандаа л гарч байдаг хэдэн нөхдүүд өөрсдийн эрх ашигаа тэргүүн зэрэгт тавьж, ард түмнийг уландаа гишгэсээр удлаа. Эгэл жирийн би ч та ч төрийн түшээ болох эрх нь Үндсэн хуулиар нээлттэй. Тиймээс төрийн хар хүн та төрд гарахын төлөө нэг үзээд алдахад гэмгүй бус уу.
Эрхэм тушээд ур хуухэддээ сэнтийгээ улдээх нь залгамж чанар уу
Төрийн залгамж чанар гэхээр эрхэм төрийн түшээд маань төрийн түшээгийн суудлаа үр хүүхдүүддээ өвлүүлж үлдээх явдал гэж андуурч ойлгоод байх шиг хачин дүр зураг ч харагдах л юм. Өнгөрсөн сонгуулиудаар УИХ-ын гишүүн асан Содхүү, Бадамдамдин, Батж. Батбаяр нарын хүүхдүүд нэр дэвшиж байлаа. Мэдээж улс төрийн хашир туршлагатай аавууд нь дээлийнх нь захыг тасартал мушгиж суусан байлгүй.
УИХ-ын гишүүн агсан Ш.Отгонбилэгийн гэрээс ёсоор түүний эхнэр УИХ-ын гишүүн асан Н.Туяа хүү О.Содбилэгийгээ УИХ-ын гишүүн болгоход бас л чамгүй хүч хөдөлмөр зарсан биз. Энэ мэтчилэн тоочоод байвал хаан ширээгээ үр хүүхэддээ шилжүүлэх мэт жишээг олныг дурдаж болох юм. Хойт солонгосын төрийг нэг гэр бүл гурван үеэрээ барьж байгаатай л адилхан юм уу даа. Энэ арай монгол төрийн залгамж чанар биш байх.
Алтан ургийн удмын хаад төр барьсаар олон зууныг үдсэн ч эрдэм боловсролтой, буурь суурьтай, олноос онцлогдож, түмнээс сонгогдсон эрхэмүүд төрийн хэргийг эрхлэн явуулах болсоор бас чамгүй хугацаа өнгөрсөн байна.
Төр, үр хоёр маань цэвэр байг
"Гартаа цустай, тархиндаа устай хүн төр барьдаггүй” юм хэмээн Төрийн шагналт, Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэн нэгэнтээ “Тамгаггүй төр” жүжигтээ өгүүлсэн байдаг. Төр гэдэг үгний жинхэнэ мөн чанар, төр барихын нарийн ухааныг жинхэнэ утгаар нь харуулсан энэ эмгэнэлт жүжгийг драмын театрын тайзнаа тавигдвал эрхэм төрийн түшээд очоод нэг үзчихэд гэмгүй сэн.
Өнөөдөр төр гэдэг энэ ариун нэр бузартаж, төрийн төмөр нүүр” “төрийн бөөс”, 'Төрд гарсан луйварчид”, “төрөөс төрсөн тэрбумтанууд”, “ялзарсан төр”, “төрийн албаны хүнд суртал” гэх мэт ёс бусаар хэлэгдэх болов. Яагаад ингэх болсон шалтгаан нь тун энгийн. Өнөөх гартаа цустай, тархиндаа устай хүмүүс төрд дүүрэн шургалсанаас тэр. Төрийн мөнгөөр тансаглагчид, төрийн нэрээр амин хувийн ашиг сонирхолоо гүйцэлдүүлэгчид, өс хонзонгоо авагчид төрд дүүрчээ.
Харин төрийн залгамж халаа, хар хайрцагний бодлого, төр мөнх оршихын талаар бодож байгаа хүн байна уу, үгүй юу. Нэг жишээ татья. Цөмийн энергийн газар гэж бүхэл бүтэн агентлагийг татан буулгасан нь саяхан. Одоо зөвхөн цөмийн энергийн зөвлөл гээд хэдхэн хүний бүрэлхүүнтэй байгууллага л буурин дээр нь үлдэж. Магадгүй монголын ирээдүйн эрчим хүчний эх үүсвэр болох энэ ирээдүйтэй салбарыг цааш нь авч явж чадаагүйг харалган төрийн алсын хараагүйнх гэлтэй.
Уг нь энэ салбарт манайх чамгүй боловсон хүчинтэй, Нобелийн шагнал авсан лут баг хүртэл энэ салбарын монгол эрдэмтэн байсан юмсан. Социализмийн үед өсхөн яамтай, болоод л байсан гэлцдэг. Гэтэл 17 яамтай болов. Яаманд суугаа монцгор мэргэжилтнүүдийн ажпын бүтээмж тун маруухан юм аа. Цаг хараад, компьютераа ухаад л суух юм, хөөрхийс. Бурхан тэднээс нөгөө ертөнцөд очиход нь дэлхий дээр юу бүтээсэн вэ гэж асуувал юу гэж хариулна даа.
Ц.Мөнх
Эх сурвалж: "Нийслэл таймс"
Сэтгэгдэл0
ÖÝäÝÍÁÀË äÀÐÃÀ ÌÎÍÃÎËÛÍ ÒªÐä ÝÐÃÝÍ ÈÐÝÝÑÝÉ
Тархи-зүрхний судасны хатуурал-нарийсал, цусан хангамжийн дутагдлыг эмийн бус аргаар эрүүлжүүлж, нөхөн сэргээх үйлдэл бүхий Ли Эр Кан бүтээгдэхүүн нь хүний биед сөрөг /гаж/ нөлөөгүйгээр цус шингэлж, цусан дахь холестрин бууруулснаар даралт ба хуян зэрэг эмгэгүүдийг эрүүлжүүлэх үйлчилгээтэй. ЭМЯ-ны зөвшөөрөлтэй, Монгол улсад 10 дэх жилдээ зарагдаж байгаа бөгөөд 1-р сарын 31-ны Бямба гаригт АУ-ы доктор лекц уншиж эрүүл мэндийн зөвлөгөө өгнө. Лекцэнд суух хүмүүс холбоо барина уу! Шинжилгээтэй ирсэн хүмүүст хувьчилсан зөвлөгөө өгнө. Хаяг Чингэлтэй дүүргийн дэргэд, Утас:96665038
Одоо бараг тэр нь дээр болоод бн. Энэ худалч хулгайч, хор найруулагч, хувийн эрх ашгаа нэгдүгээрт, намын эрх ашгаа хоёрдугаарт, улсын эрх ашгийг 10 дугаарт тавьдаг улсуудыг харахаас бөөлжис цутгаж бн. Цэдэнбал дарга минь ариун сүнсээ монголдоо илгээж эмхэлж цэгцэлж хайрла.
Ардчилагчид төрийн хар хайрцаг төрийн далд мэдрэмж нүд чих болсон тагнуулын байгуулалга зэргийг устагсан. Төрд нууж хаах юм гэж байхгүй болгож одоо бүүр гэрэлтүүлжнэ гэж Элбэдорж яаравчлаад байгаа.Өөрснийгөө нэг л их мэдлэгтэй хүмүүсд бодсон Сайханбилэг Баярцогт Номтойбаяр за мэдэхгүй ийм хүмүүсийн хууль өөрсдөө л хулгай хийж дарангуйлахдаа хэрэглэх эрээн цаас.Угаасаа төрлөө багтаах гэж ардчилагчид арваад яам шинээр байгуулж чихээд ч багтахгүй ядаж байгааг харж гайхаж байна монголчууд.Хоёр сая гаранхан дийлэнх нь хүүхэд хөгшид манай оронд ийм олон яам баасаа хийдэг байнаа таминь.Ёстой зуун ямаанд жаран ухана гэдэг зүйрлэлтэй дүйх дарангуйлал.Хөгжиж байгаа байгаа салбар байхгүй.Баялгаа зарж баахан завшиж зээлээр баахан мөнгө олж ирээд зам уулзварт нэрээр гувчуулаад дуусхад энэ олон яам хаана байв!!!Юу хийв?!!Төрийн хулгайчуудтай хамтарсан!!Тэгээд төрийн жаахан өмчөө тэр их сүртэй олон яам уралдаж хулгайлан завшиж улсын дампуурлын замыг богиносгож байнаа.Үндсэндээ төр засаг дампуурсан нь тодорхой ард түмний амьдрал хэцүүдснийг олон улсын байгуулалга өөрснөө тодорхойлчихлоо.Гадаад сэтэгхүйтэй хулгайч Баярцогт гадаадаас зөвөлөлгөө авах гэж 17 тэр бум гаран төгрөг албан тушаалаа ашиглаад авчихлаа!!Гадаадын заавраар энэ улс орон явж байнаа гэдэг төрийн хар битгий хэл цагаанч хайрцага алга таминь!Энэ бол ардчилагчид улс орноо харийнхны гарт өгчихсөн аймшигт бөгөөд гунигт явдал!!.Энэ байдлаа нуухаач больж!Баярцогт эх орноосоо уравсан байхаар аймшигт хэрэг хийчхээд ажирахгүй төрийн алба хашаад байдаг цаад учир энэ юм бишүү гэж би харддаг боллоо.Арай л дураараа гэхэд дэндхээр дураараа байгааг монгол хүн бүр дүгнэлт хийж бусддаа таниулах ёстой!!Хунхуузууд дийлдхээ больсон байгааг монгол хүн бүр өглөө сэрэхдээ санаж байвал зохино!!!Ардчилсан тамаас аль болох хурдан гархыг бодож олцгооё!!
"Төрийн минь сүлд өршөө" гэж залбирдаг монгол хүн байхгүй болжээ.Бүгд төрийн томчуул гэж дээр үед нэрэлдэг байсан хүмүүсийн оронд зүтгэж очсон намханчуудыг шүүмжилж зүхэж харааж байна монголчууд.Эрт дээр үеэс шудрага хатуу төр ард түмнээ хамгаалсаар ирсэн түүхт уламжлалтайч ардчилагчид хэмээх луйварчин хунхуузууд алдруулж устгаж ард түмний эсрэг бодлогтой болхоор тэр!!Нэг үгээр хэлвэл уламжлалт төрийг таслан устагсан!!Үүний тод жишээ төрийн их баяр наадмаа манай монголчууд ""Эртний сайхан"гэх мэт эр үеийн уртын эхлүүлдэг уламжлалтай атал төрийн сохролт Сосорбарам гээч юуч мэдэхгүйдээ тэрүү албаар тэрүү хонхны дуу гэдэг нэгэн дуу аялуулмар болж Монгол түмнийг доромжилсон бусуу?!!Энэ бүгдыг чөтгөр аваасай!
¯õñýí õ¿íä õîíõ äàìàð äóóãàðãàäàã. Õîíõíû áèø, ëîíõíû äóó áîëñîí ø¿¿ äýý