sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)
Хүн төрөлхтөн өдгөө соёлжилтын өндөр түвшинд хүрч бусдынхаа соёлын эд эсүүдийг үл тоомсорлох, гишигчин хаях гэж оролдох оролдлогыг харанхуй бүдүүлэг мунхагууд эсвэл биеэ тоосон дээрэнгүй харгис үзэлтнүүдийн үйлддэг үйлдэл гэж үзэх болсон. Өөрөөр хэлбэл тийм бүдүүлэг үзэл, харгис оролдлого харанхуй хоцрогдсон үетэйгээ хамт хүн төрөлхтөний түүхэн хөгжлийн өнгөрсөн үеийн шившигт хуудас болон үлдсэн. Өдгөө аливаа жижиг үндэстний уламжлалт соёлыг сул дорой, хоцрогдсон гэж үзэх үзэл өндөр соёлжсон хүн төрөлхтөний оюун сэтгэлгээнд харш болсон цаг билээ.
Гэтэл бусдын соёл, оюуны өвийг үл тоомсорлодог бүдүүлэг үзэл бүрэн устаж арилаагүй гэдгийг саяхан гарсан адал балмад явдал харуулж, дэлхий дахиныг цочоолоо. Үүнийг XXI зуунд соёлт хүн төрөлхтөний өмнө харуулсан оюунлаг бус үйлдэл, байж болзошгүй муйхарлал гэхээс өөр аргагүй. Учир нь Худам Монгол бичиг бол хүн төрөлхтөний соёлын агуу их өвийн нэг билээ. Тиймээс Монгол бичигт халдсан халдлага бол нийт дэлхийн бүх ухаант хүмүүсийн оюуны өвийг хөндсөн асуудал мөн. Тодруулж хэлбэл Монгол бичгийн асуудал бол зөвхөн Монголчуудын асуудал биш ээ. Иймд нийт хүн төрөлхтөний оюуны өв өөд бүдүүлгээр халдсан этгээдүүд юунд халдаж, юуны учир соёлт дэлхий дахинтай харгалдсанаа эрүүл ухаанаар эргэж нэг хянан үзэж, соёлт хүмүүнд байж болзошгүй хоцрогдсон сэтгэлгээ, бүдүүлэг оролдлогоо нэг мөсөн хаяхгүй аваас аливаа оюуны өв болгоноо эрхэмлэн дээдэлдэг хүн төрөлхтөний хатуу эсэргүүцэл тасрахгүй. Тиймээс Монголччууд бид хүн төрөлхтөний оюуны соёлын өв санд багтдаг Худам Монгол бичгээ өмгөөлөх хөдөлгөөнд өндийн боссоноос биш бусдын дотоод хэрэгт огт оролцоогүй гэдгийг соёлт хүний ёсоор ойлгож авахтун.
 
 
 
 
Монголчууд бид хүн төрөлхтөнд Морьт-төмрийн өндөр соёлыг бэлэглэж, хөгжлийн шинэ гарц нээж өгсөн. Үүний зөвхөн хоёрхон жишээг дурьдахад л Хүрлийн эхэн үе буюу 3000 жилийн өмнө хүрэл хайлуулах технологи (Инолетийн үе буюу 4000 жилийн өмнө хүрэл хайлуулж байсан тогоо Оюу толгой орчмоос олдсон), мөн төмрийн технологи Монголоор дамжин МЭ V-VI зуунд Хятадад дэлгэрсэн гэдгийг дэлхийн нэрт эрдэмтэн шинжлэх ухааны үүднээс гүнзгий судлан баталж, хүлээн зөвшөөрсөн.
 
 
 
Үүнээс гадна Монголчууд бидэнд санаж сарвайх оюуны ололтууд ч их бий. Бидний хосгүй ухаант дээдэс сүүлийн 6 мянган жилийн туршид 12 бичиг зохион хэрэглэж ирсэн оюуны нарийн мэдрэмжтэй хүмүүс байсан билээ. Тэд маань Санаа бичиг, Өвөг Монгол бичиг, Хэмү, Рүни бичиг, Хитан бичиг, Худам Монгол бичиг, Дөрвөлжин бичиг, Али галиг үсэг, Соёмбо үсэг, Хэвтээ дөрвөлжин үсэг, Эвхмэл үсэг, Тод бичиг зэргийг зохион хэрэглэсээр ирсэн. Өдгөө дэлхий дээр 6 мянган үндэстэн байдаг бөгөөд тэд арваадхан бичиг хэрэглэж байгаагаас харахад өөрийн гэсэн бичиг үсэг зохиогоогүй үндэстэн хичнээн байна вэ. Өвөг Монгол бичиг 6000 жилийн өмнө дэлхийн анхны бичгүүдтэй мөр зэрэгцэн гарч ирсэн бөгөөд хожим зохиогчийнхоо нэрээр овоглон Худам Монгол бичиг гэж нэрлэгдэх болсон билээ. Тодруулбаас Өвөг Монгол бичгийг шүмэрийн (Монгол хэлний төрөл хэл гэгддэг шүмэр хэлний нэгэн аялга манай бичгийн хэл болсон бололтой) ханхүү Ходма зохиосон гэдэг. Монголчууд бид нэгэн нэгдмэл оюуны соёлтойгоо үндэснийхээ бичиг үсгээрээ дамжуулан хурц ухаарч ойлгодог байсан цаг дөнгөж саяхных билээ. Тиймээс Монгол хэлний олон аялгын үүднээс авч үзэхэд Монгол бичиг үлэмжийн ардчилсан шинжтэй бичиг үсэг билээ. Тухайлбал Монгол бичигт “д”, “т”, “ж”, “з” зэрэг хэд хэдэн үсгийг ялгаа гаргалгүй нэгэн янзаар бичдэг нь Монголын аль ч аялга дээр аялгаа өөрчлөлгүйгээр унших (“зовлон”-“жовлон”, “зам”-“жам" гэх мэт) бололцоо олгохын хажуугаар нэгдмэл нэг хэлтэй гэдгийг бас давхар ойлгуулж өгдөг. Тодруулж хэлбэл Монгол бичиг маань Монгол хэлнийхээ аль ч алгыг шоовдорлоогүй өвөрмөц чанарыг хадгалсан байдаг. 
 
 
 
Монгол бичиг хүний харааны ой, оюун ухааныг хөгжүүлэхэд юугаар ч орлуулшгүй үүрэг гүйцэтгэх чадвартай. Тодруулж хэлбэл харааны ойг ер бусаар сайжруулж, урт үгийг эхний үеэс тааж харах чадвар олгодог талтай.
 
 
 
Монгол бичиг хурдан бичлэгээрээ дэлхийд нэгд гэгддэг араб бичгийг хойно хаясан үнэлж баршгүй бас нэг сайн талтай. Энэ бүхнээс үзэхэд Монгол бичиг дэлхийн соёл иргэншлийн оюуны ололтын нэгэн гайхамшигт шигтгээ чимэг гэдгийг ойлгож болно. Тиймээс ч япончууд (Япон улс) Монгол бичгийг сэргээн хэрэглэхэд зориулж, манай улсад 2 сая доллар хандивлаж байсан. Энэ бол Монгол бичиг зөвхөн Монголчууд бидний өв төдий бус дэлхий дахины соёлын өв болохыг нотолж буй баримт юм.
Хятадын дүрс бичиг (ханз) нь угтаа Өвөг Монголчуудын зохиосон санаа бичгээс үүсэлтэй тэмдэглэгээ юм. Тиймээс хятадууд 5000 жилийн өмнөх ханзаа тайлж уншиж чаддаггүй. Хятадын эрдэмтэн судлаачид нь тийм хүндрэлтэй тулгараад олон жил шаналсныхаа дараа нэн эртний ханзууд нүүдэлчдийн соёлоос гаралтай бололтой гэж хүлээн зөвшөөрөхөөс аргагүйд хүрч судалгаагаа хойш орхисон. Хятадын хамгийн эртний бичгийн дурсгал гэгддэг Шу-зинийг хятад хэл дээр ч биш ко-то гэдэг хэл дээр бичсэн байдаг. Тиймээс түүний бүхэл бүтэн 100 бүлгийн эхний 29 бүлгийг шүдгүй болсон 90 настай өвөөгийнхөө цээжээрээ хэлж (яриаг нь гэрийнхнээс нь ганц ач охин л ойлгодог) өгснийг 9 настай охин бичиж буулгаснаар хятадууд мэддэг болжээ. (Лев Мечников. Цивилизация и великие исторические реки. М., 2013. 278 дахь тал). Тийм болохоор Шу-зин гэдэг зохиол үнэн хэрэг дээрээ байсан үгүй нь туйлын эргэлзээтэй. (Лев Мечников. 277 дахь тал). Тиймээс хятадын түүх бичлэг европ зүгийн он тоололд бүр эртнээс тааруулчихсан юм шиг яг таг таараад байдагт өрнөдийн эрдэмтэд өдгөө ч маш их гайхширдаг.
Нөгөөтэйгүүр хятадын соёлыг сайтар шинжиж үзэхэд гол төлөв хөрш зэргэлдээх улсуудаасаа зээлж авсан, хуулбарласан зүйлээс бүрдсэн гэж хэлж болохоор байдаг. Жишээлбэл шаазан хийх технологийг Солонгосоос, дарийг Арабаас бүр тодруулбал Өвөг Монголын хитанчуудаас), торгоны технологийг Дорнод Түркестанаас гэх мэт. Тэр тусмаа хойд хятадын соёл бол үе үеийн туршид нүүдэлчдийн соёлын хүчтэй нөлөөн дор оршиж байсан учраас өмнөд хятадынхаа соёлоос эрс ялгаатай цэвэр хятадын соёл гэж ярих үндэслэл маш бага байдаг.
 
 
 
Нүүдэлчдийн соёлын нөлөө хойд хятадуудын хувцас хунар, байлдааны зэвсэглэл, цэргийн урлаг, адуу мал, махтай хоол, байшин барилга, их гүрнийг удирдах урлаг, күнзийн (Күнзийг нүүдэлчдээс гаралтай хун байсныг хятадын судлаачид хүлээн зөвшөөрсөн) сургаальд туссан зарим ёс заншлуудад нэвт шингэсэн нь илт харагддаг.
 
 
 
Тиймээс тэд хөрш зэргэлдээх улс үндэстгүүддээ соёлын талаар буюу өөрийнхөөсөө бүр эртний, соёлын өндөр өвд, түүний өгөөжид үеийн үед үргэлж талархаж явах ёстой. Бүр тодруулж хэлбэл ихэд соёлжсон хүн төрөлхтөнтэй ухаажиж гэгээрсэн үндэстний ёсоор хөл нийцүүлэн алхвал сая зөв зам дээр гарч ирнэ. Өнөө үед дэлхийн соёлт үндэстнүүд Африк тивийн ширэнгэн ойн болоод Номхон дөлгөөн далайн арлууд дээр оршин суугч хүй нэгдлийн зохион байгуулалттай овгуудын соёлын ямар ч жижиг эд эсүүдийг ч үнэлж хүндэтгэдэг болсон цаг шүү. Үүний учир нь аливаа болхи бүдүүлэг юм шиг зүйлийн дотор сульдаж доройтсон аливаа соёл иргэншлийг гацаа, мухардлаас гаргах хөгжил дэвшлийн үр хөврөл нуугдаж байдгийг ухаарсан хүмүүн төрөлхтөний их сургамж, хөгжлийн нууц хуулийг ойлгож авсан их ухаарал, гүн ухаанд оршиж байгаа билээ. Тиймээс аль ч үндэстний соёлын өв өөд, тэр тусмаа оюуны өв өөд дайрч давшлахыг соёлт дэлхий нийт хэрхэвч зөвшөөрөхгүй гэдгийг сайтар ухаарч авахад илүүдэх юун.
 
 
Ж.БОР
Д.БААТАР