Сэтгэгдэл (264)
2012 оны дөрөвдүгээр сарын 12-ны 22 цаг өнгөрч байхад Монгол Улсын гурав дахь Ерөнхийлөгч, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг Удирдлагын академийн ойролцоо хамгаалагчдын хамт явж байхад нь АТГ-ын ажилтнууд халдав.
Улмаар Н.Энхбаярын гэрийн гадна намынхан нь, дэмжигчид нь цуглаж, тэдэнтэй сүлэлдсэн АТГ, тагнуул, цагдаагийн албан хаагчид хашаа дүүртэл цуглав.
Тэр шөнийн 02:00 цаг өнгөрч байхад тухайн үеийн АТГ-ын Мөрдөн шалгах хэлтсийн дарга Э.Амарбат “...Н.Энхбаярыг баривчлах ажиллагааг үргэлжлүүлнэ” хэмээн мэдэгдсэн. Удалгүй Н.Энхбаярын гэрийг цагдаа нар бүсэлж,өглөөний 06:00 цагийн орчимд хаалгыг нь эвдэж дайран орсон. Ингэж Ерөнхийлөгч асан, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг албадан баривчилж, цагдаагийн хамгаалалттай машинд суулган авч явсан юм.Улмаар захиалгат шүүх түүнд ял оноож, шоронд хорьсон.
Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг Монголын хууль хяналтын бүхий л байгууллага хүч хэрэглэн баривчилсан нь ард түмнийг ихэд цочирдуулсан явдал болсон. Дотоодод төдийгүй гадаад улс орнууд үүнд анхаарал хандуулж байв.
 
Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг баривчилсны маргааш АНУ-ын Сенатын Аюулгүй байдлын асуудал эрхлэх хорооны дарга, сенатч Фейнштейн АНУ-ын Сенат дээр Н.Энхбаярын тухай сонсгол тавьж “...Н.Энхбаярыг Ерөнхийлөгч байх үед Монгол Улс ардчиллын хөгжлийн замд амжилт олсон. Монгол Улс АНУ-тай Мянганы Сорилтын хэлэлцээрт гарын үсэг зурсаныг онцлон тэмдэглэсэн. /www.Feinstein.senate.gov/
2012 оны тавдугаар сарын 28-нд Австралийн Конгресс дээр Гадаад хэргийн сайд асан Кевин Рудд нь “...Монголын улс төрийг тэнцвэржүүлэгч МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг УИХ-ын сонгууль ба 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн өмнө баривчиллаа. Энэ нь улс төрийн зорилготой” гэж мэдэгдсэн.
 
 
 
 
2012 оны тавдугаар сарын 29-нд “Эмнести Интернейшнл”-ээс Монгол дахь салба­раараа дамжуулан “...Монголд автократ засаглал тогтлоо” гэж мэдээлсэн.Монгол дахь АНУ-ын ЭСЯ тэр жилийн  Хүний эрхийн төлөв байдлын талаарх тайландаа “...Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярыг хэдэн сарын хугацаанд удаа дараа мэдээлэл авахаар дуудсан боловч ирэхээс татгалзсан шалтгаанаар УИХ-ын сонгууль болохоос хоёр сарын өмнө эрх баригчид баривчилсан.
 
 
 
Шүүх ажиллагааны улмаас сонгуульд өрсөлдөх эрхээ алдсан” гэж бичсэн. Бас 2012 оны тавдугаар сарын 14-ны 17:00 цагийн үед НҮБ-ын Ерөнхий нарын бичгийн дарга Бан Ги Мун Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржтой утсаар ярьж, Н.Энхбаярын эрүүл мэндэд анхаарахыг хүссэн байдаг.
Түүнчлэн 2012 оны долдугаар сарын 9-нд АНУ-ын Төрийн нарийн бичгийн дарга Хиллари Клинтон Монголд айлчлах үеэрээ Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдоржтой уулзаж, Н.Энхбаярын асуудлаар ярилцсан /www.voa.new.com Scott Stearns/ .
Уг нь Н.Энхбаярыг баривчилсан үндэслэл нь хөгийн юм байдаг. Онгоцоор ном зөөсөн, телевизийн камерын асуудал зэрэг Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэнгийн тодорхойлсноор “үхрийн бөөр шиг” үндэслэлүүдийг зүйсэн байсан нь удалгүй ил болсон.
 
Гэвч захиалгат шүүх түүнд ял оноож, үр дүнд нь 2012 оны УИХ-ын сонгууль, 2013 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн хугацаанд хорьсон. Дараа нь шүүхийн шийдвэрээ эш үндэс болгож байгаад дараа дараагийн сонгуулиудад оролцох эрхийг нь хассан байдаг.
Хамгийн сүүлд УИХ-ын 2019 оны арванхоёрдугаар сарын 20-ны өдрийн намрын ээлжит чуулганаар УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг Ерөнхийлөгч асан, МАХН-ын дарга Н.Энхбаярт зориулж тусгайлсан заалт оруулж батлав. Тодруулбал, УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайханы санаачлагаар төслийн 30 дугаар зүйлд “..Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдэж шүүхээр ял шийтгүүлж байсан бол нэр дэвшихийг хориглоно” гэсэн агуулгатай 30.8 дахь хэсгийг нэмэх саналын бичгээр гаргасан нь дэмжигдсэн.
 
Ингэж Н.Энхбаярын сонгогдох эрхийг шүүхээр хаадаг байснаа хуулиар боосон юм. Сүүлийн найман жилд болсон ээлжит болон нөхөн бүх сонгуульд оролцох эрхэнд халдаж байгаа юм.
Одоо энэ асуудлыг Үндсэн хуулийн Цэц судалж байгаа гэх мэдээлэл бий.
Монгол Улсын Ерөнхий сайд, УИХ-ын дарга, Ерөнхийлөгчөөр дараалан ажиллаж, эрх баригч намыг олон жил удирдаж ирсэн Н.Энхбаярт Монгол Улсын хууль хяналтын байгууллага гэнэт ингэж хандсан нь юуных вэ гэдгийг тэр бүр ярьдаггүй. Юутай ч улс төрийн нөлөө, улстөрчдийн өс хонзон маягийн юм бий гэж нийтээрээ ойлгосоор өнөөдрийг хүрсэн.
 
Гэхдээ Н.Энхбаярыг ингэж хэлмэгдүүлэх, тодорхой хэлбэл улс төрөөс хол байлгах сонирхол Монголын байгалийн баялагт шунасан гаднын нөлөө байсан нь өдөр ирэх тутам улам тодорч буй. Шуудхан хэлэхэд, Н.Энхбаярыг хэлмэгдүүлсэн нь Оюутолгойн ордтой холбоотой.
 
 
 
Оюутолгойн ордыг ашиглахыг санаархсан “Рио Тинто”-гийн захиалгаар, гар хөл нь болсон Монголын улстөрчид энэ хэлмэгдүүлэлтийг гардан гүйцэтгэсэн.
 
 
 
Энэ “түүх”-ийг өгүүлэхийн тулд 2008 оны сонгуулийн дүнгээр байгуулагдсан Стандарт бус Засгийн газрын тухай ярих хэрэгтэй болно.
Тухайн үед буюу 2008 оны  МАХН-ын 45 нэр дэвшигч ялалт байгуулсан. Энэ бол МАХН дангаараа Засгийн газраа бүрдүүлэх хангалттай суудал байв. Гэвч МАХН-ын дарга С.Баяр АН-ын дарга болоод удаагүй байсан Н.Алтанхуягтай уулзаж “Хамтарсан Засгийн газар байгуулах” санал тавьж, 2008 оны арваннэгдүгээр сард С.Баярын тэргүүлсэн Засгийн газар байгуулагдсан. Угтаа МАНАН ингэж үүссэн.Харин С.Баяр Засгийн газраа “Стандарт бус” хэмээн нэрлэсэн байдаг.
 
МАХН-ын дарга С.Баяр, АН-ын дарга Н.Алтанхуягтай уулзахдаа тавьсан гол санал нь С.Баярцогтыг Сангийн сайд болгох байв.С.Баярцогт үүнээс өмнөхөн “Рио Тинто”-гийн хувьцаа эзэмшигч болчихсон байдаг.
 
С.Баярын тэргүүлсэн Засгийн газар Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулахаар ханцуй шамласан юм.
Гэвч тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр тэдний хийхээр бэлтгэж буй гэрээний зарчмыг хүлээж авахгүй байв. Учир нь Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр “...Энэ гэрээнд Монголын тал 51 хувиас доошгүй авна.Манай баялаг юм чинь өр зээл тавьж авахгүй” гэсэн байр суурийг илэрхийлж байжээ.
Чухамдаа энэ нь “Рио Тинтио”-гийн Оюутолгойд эзэн суух санаархалд нь саад болж байв. Иймээс Н.Энхбаярыг Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас буулгах, цаашилбал улс төрд оруулахгүй байх ганц л зам тэдэнд үлдсэн байна. Ингээд 2009 оны Ерөнхийлөгчийн ээлжит сонгуульд АН-аас Ц.Элбэгдоржийг нэр дэвшүүлж, Н.Энхбаяртай өрсөлдүүлэв.
 
2009 оны тавдугаар сарын 24-нд Ерөн­хийлөгчийн сонгуулийн урьдчилсан дүнгээр Ц.Элбэгдорж ялж, 2009 оны зургадугаар сарын 18-ны өдрийн 12:06 цагт тангараг өргөв. Уг сонгуулийн дүнгийн талаар Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаяр арван сарын дараа “...2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль луйвар болсон, МАХН-ын нөхөд нь, ялангуяа намын дарга асан С.Баяр үүнд нөлөөлсөн” хэмээн мэдэгдэж байсан.Түүнээс хойш ч энэ талаар олон удаа баримт факттай ярьсан байдаг.
 
 
 
Тэрээр “С.Баяр Ерөнхий сайд болж байсан. Баярын талаар сайн, муу олон янзын яриа байсан.Би эв нэгдлийг эрхэмлэн түүнийг дэмжиж байв. С.Баяр Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн үеэр Ц.Элбэгдоржтой хуйвалдсаны улмаас би ялагдсан. Би С.Баярт “Намынхаа нэр дэвшигчийг сонгуульд ялахад саад болж болох уу? Бизнес, улс төрийн бүлэглэл ашиг сонирхлын дагуу нэгдсэн байна” гэж хэлсэн.
 
 
 
Би сонгуульд анх удаа оролцоогүй.2009 оны сонгуулийн босгон дээр би С.Баярт хэлэхдээ “Ц.Элбэгдоржийн үнэлэмж 35 хувь, минийх 51 хувьтай байна.Түүнийг хадгалах хэрэгтэй.Чи сонгуулийн кампанит ажлыг удирдаж байна.21 хоног үлдээд байгаа энэ үед 15 хувийн зөрүүг өөрчилж болохгүй байна.Тиймээс бид аль аль нь аюулгүй ажиллах хэрэгтэй гэсэн.
Гэхдээ түүний миний “эсрэг” ажиллаж байсныг гэрчлэх олон баримт байдаг. Жишээ нь,  миний кампанит ажлын машин дүүрэн материалыг МАХН (МАН) Цагаан давааны хогийн цэгт аваачиж шатаасан. Би зөвхөн С.Баяртай холбоотой баримтуудын тухай ярьж байна.
Түүний дараа Ц.Элбэг­дорж Ерөнхийлөгчөөр сонгогдлоо. С.Баяр тухайн үед намын дарга, Ерөнхий сайд байсан. Албаа хүлээлгэн өгөхөд гурван долоо хоногийн хугацаа байв. С.Баяр өөрийн оршин суугаа Их Тэнгэрт ирэхийг урив. Би ажлын талаар ярилцах нь гэж бодсон. Гэхдээ тэр надад дараахь зүйлийг хэлсэн.Би Н.Алтанхуяг, С.Баярцогтоор дамжуулан Ц.Элбэгдоржтой хийх уулзалтыг зохион байгуулахаар ярилцсан гэсэн. Миний “Яагаад” гэсэн асуултад тэрээр “Таныг шоронд суулгахгүйн тулд” гэсэн. Би түүнд “Чи юун тухай яриад байна вэ? Яахаараа би шоронд суух ёстой вэ. Баяраа чи намайг шоронгоор айлгаж байна уу. Чи өнөөдөр намайг сүрдүүлж болно.Оюутолгой, Тавантолгойн асуудлаар миний амыг хамхина гэж саналтгүй. Би ийм асуудлаар уулзахгүй.Улс орны хөгжлийн асуудлаар уулзах гэж байгаа бол би уулзахад бэлэн. Та нар хуйвалдаж надад ялах боломж олгоогүй. Одоо намайг дуугүй байлгахыг оролдож байна уу” гэж хэлсэн. Оюутолгойн хувьд улсынхаа төлөө би 51 хувь дээр баттай зогсож байсан. 34 хувийн гэрээ хийх хэрэггүйг хэлтэл С.Баяр өөрийг нь ойлгохгүй байна гэсэн” гэж тэрээр “MN-25” дугаар суваг телевизийн “Ам нээвэл” нэвтрүүлэгт орохдоо ярьсан нь бий.
 
Үүнээс гадна Н.Энхбаярыг 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд унагасан шалтгаан нь хожим АНУ-ын Элчин сайд байсан нөхрийн захидлаас тодорхой харагддаг.
 
Дэлхийн улс орнуудын удирдагч нартай холбоотой нууц далд мэдээллийг ил болгодог гэдгээрээ Жулиан Ассанж, түүний үүсгэн байгуулсан www.wikileaks.org сайт ихээхэн алдартай.Энэ сайтад 2011 оны үед Монгол Улстай холбоотой баримт олноороо нийтлэгдсэн бөгөөд тэдгээрийн ихэнх нь АНУ–аас Монгол Улсад сууж байсан Элчин сайд Марк Минтон (Mark Minton) болон зарим ажилтны эх орон руугаа бичиж байсан захидал мэдээлэл байсан юм.
www.wikileaks.org нийтлэгдсэн баримтуудаас үзэхээр, АНУ–ын Элчин сайд хамгийн идэвхтэйгээр нууц мэдээлэл бичиж байсан цаг хугацаа нь 2006-2009 он байжээ.
 
АНУ–аас Монгол Улсад сууж байсан Элчин сайд Марк Минтоны 2009 оны гуравдугаар сарын 30-нд бичсэн нэгэн захидлаас хүргэж байна.
Марк Минтоны захидалд “...Хэрвээ Монгол Улс Оюутолгойн 51 хувийг эзэмшихгүй бол энэ гэрээг дэмжихгүй гэдгээ Ерөнхийлөгч, төлөөлөгчдийн хамт илэрхийлснээр ажиглагчдыг ихээхэн гайхшруулсан юм” хэмээн Марк Минтон бичсэн байдаг.Тэрээр “…Ерөнхийлөгчийн зүгээс … Засгийн газар болон хэлэлцээрт оролцсон хүмүүс 51 хувийг авалгүйгээр Монголын баялгийг зарсан гэдэг цочирдуулсан мэдээллийг зарлана хэмээн мэдэгдсэн байна. 2007 оны зун АН-ын эвсэл …Ерөнхийлөгчийн эсрэг хатуу ширүүн дайралтуудыг хийв. Ингэсэн ч Ерөнхийлөгч 2007 оны  есдүгээр сард Монгол Улс 51 хувийг авах ёстой гэж шаардаж, эс бөгөөс гэрээнд хориг тавихаа мэдэгдсэн” хэмээжээ.
 
Ер нь бол Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгч байхдаа ч, хожим ч “...Монголын ард түмэн Оюутолгойн 51 хувийг эзэмших ёстой” гэсэн байр суурь илэрхийлсээр байдаг. Тавантолгой дээр ч ялгаагүй.
Ийм шалтгааны улмаас Н.Энхбаяр 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялагдсан.
Уг сонгуулиас гурван сар  гаруйхны дараа 2009 оны аравдугаар сарын 6-ны өдөр С.Баярын Засгийн газар Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг байгуулав.
Гэрээнд гарын үсэг зурах ёслолын үеэр Ерөнхий сайд С.Баяр “...Гэрээний төслийг эцэслэх явцад Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөр удаа дараа нухацтай хэлэлцэж гэрээг боловсруулах ажилд дэмжлэг туслалцаа үзүүлсэн Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж танд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс гүнээ талархаж байгаагаа илэрхийлье” гэж байв.
Гэхдээ С.Баяр Оюутолгойн гэрээгээ байгуулчихаад ердөө 22 хоногийн дараа ажлаа өгөөд явсан нь хачирхалтай хэвээр үлдсэн. Тэрээр эрүүл мэндийн шалтгаан нэрээр сайн дураараа огцрох хүсэлтээ гарган чуулган дээр хэлсэн үгэндээ “...Эрүүл мэнддээ анхаарал тавьдаггүй хувь хүнийг яалтай билээ.Оюутолгойн гэрээ бол Монгол Улсад нэн ашигтай.Үүгээрээ би бахархана.1990 оны эхээр Америкт эхлүүлсэн судалгааныхаа ажлыг дуусгана” гэж мэдэгдээд явсан байдаг.
 
Харин Н.Энхбаяр Ерөнхийлөгчийн албан тушаалаас буугаад тэдний хүссэнээр зүгээр л, дуугүй суусангүй.МАХН-ыг байгуулж улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулахын зэрэгцээ Оюутолгойн гэрээг шүүмжилж, өмнөх байр сууриа дахин дахин илэрхийлсээр байв.
Энэ нь “Рио Тинто”, тэдний гар хөл болсон нэр бүхий улстөрчдийн дургүйцлийг хүргэж, арга хэмжээ авсан нь 2012 оны дөрөвдүгээр сарын 12-13-нд шилжих шөнийн баривчилгаа, залгуулаад шүүхээс захиалгаар оноосон ял байлаа.
Н.Энхбаярыг захиалгат шүүхээр шийтгэж, сонгуульд оролцох эрхийг нь хасч байгаад 2015 онд  Оюутолгойн гэрээг урагш нэг алхуулсан. 2012 оны сонгуулиар намаа удирдаж ялалт байгуулсан Н.Алтанхуягийг огцруулж Ерөнхий сайдаар Ч.Сайханбилэгийг томилуулсны зорилго нь энэ. Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газрын ХЭГ-ын дарга нь С.Баярцогт байсан нь ч тохиолдол биш юм.
Энэ хооронд Монгол Улс “Рио Тинто”-гийн 2.0 тэрбум ам.долларын өрийг төлж, татварт авах ёстой 240 сая ам.доллараа алдчихаад сууж байна. “Рио Тинто”-гийн гар хөлүүдийн магтаад байдаг гэрээний үр дүн 10 жилийн дараа ийм байгаа юм.
 
Ийм асуудалтай учраас УИХ, ҮАГ, АТГ зэрэг төрийн хяналт, хууль хяналтын байгууллагууд энэ гэрээг нягталж үзээд “...Монголд ашиггүй, харин албан тушаалтнуудад ашигтай болсон байна” гэсэн дүгнэлтийг нэгэн зэрэг гаргасан. Баталсан.
Өнгөрсөн жилийн эхээр Оюутолгойд шалгалт хийсэн УИХ-ын ажлын хэсгийн тайлан хэлэлцэх болоход ямар үйл явдал өрнөснийг бид санаж байна. УИХ-ын шалгалтын дүгнэлт ЭЗБХ-ны гишүүдэд дөнгөж тараагдаж эхлэхтэй зэрэгцээд тэр тайлан тус Байнгын хорооны даргын албан ёсны зөвшөөрөлтэйгөөр “Рио Тинто”-д очсон. Гишүүд танилцаж амжаагүй байхад шүү дээ.
Улмаар Оюутолгойн гэрээний хэрэгжилтийг хэлэлцэхээс өөр аргагүй болох үед Үндсэн хуулийн өөрчлөлт гэдэг зүйл УИХ-д орж ирэв. Үндсэн хуулиас өөр юу ч хэлэлцэхгүй гэсэн хатуу зарчимтайгаар зуныг намартай нь авсан. Тэгээд баталсан Үндсэн хуулийн өөрчлөлт бус нэмэлт өөрчлөлт төдий бантан болгож дууссан.
Дараа нь яалт ч үгүй цаг хугацаа, юм юмны шахаанд орж ҮАБЗ-өөр хэлэлцэх үед “Рио Тинто”-гийн зарим нэг гар хөлүүд “нүх”-нээсээ гарч ирсэн.
 
Уг нь тэр хүмүүс нь хэн хэн бэ гэдгийг бүгд мэднэ л дээ. Гэхдээ төрийн эрх мэдлээр далайлгаж, шударгын дүрд тоглосон тэдгээр гар хөлүүд Оюутолгойн гэрээний үнэн илрээд эхлэхээр төрхөө нууж чадахаа больдог.
Монгол Улс “Рио Тинто”-гоос татвараа авч чадалгүй, нөгөөх нь гүрийж, энэ асуудал Олон улсын арбитрын шүүхэд оччихсон. “Рио Тинто” гомдол гаргаж, манай улс тэднийг гомдоочихсон гэж байгаа. Өөрөөр хэлбэл, Монгол Улсын Засгийн газар гурван долоо хоногийн өмнө энэ асуудлаар Олон улсын арбитрын шүүхэд тайлбар өгчээ. Уг тайлбарыг өгөх гэж Засгийн газар дээр ашиг сонирхлуудын зөрчил үүсч нэлээд дажин болсон байна. Тайлбар өгөх хугацааг тулгаад нэр бүхий хоёр сайд үүргээсээ татгалзаж, Засгийн газар амралтын өдрөөр хуралдаж байж арайхийж тайлбараа явуулж амжсан байна. “Рио Тинто”-гийн гар хөлүүд У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт ч шургалчихсан үүргээ гүйцэтгэсээр байна гэсэн үг.
 
Энэ асуудлын дэлгэрэнгүйг ХЗДХ-ийн сайд Ц.Нямдорж майш сайн мэднэ. Ер нь энэ хүн “Рио Тинто”-д ихэд хайртайгаа сүүлийн үед нуухаа больсон. Ганцхан жишээ хэлэхэд 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 20-нд Хууль зүй, дотоод хэргийн сайд Ц.Нямдорж Төрийн ордон дахь өрөөндөө Оюутолгой болон Дубайн гэрээний асуудлаар мэдээлэл хийсэн байдаг.Тэгэхдээ “...Сүүлийн жилүүдэд Оюутолгой төслийн талаар  гүтгэлэг, хардлагын чанартай юм ярьж байна....Оюутолгойн төслийн хугацаанд асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн.Одоогийн байдлаар 9.0 орчим тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийгдсэн.Дотоодын нийт бүтээгдэхүүний жилийн орлогоос давах хэмжээний дүн.Эзгүй талд Монголын Засгийн газраас нэг ч төгрөг заралгүйгээр үйлдвэр боссон.Далд уурхайн ажил ид явагдаж байгаа.Далд уурхай гэдэг бол газар дор 1300-1500 метрийн гүнд хийгдэж байгаа бүхэл бүтэн хот гэсэн үг...Хамгийн сүүлийн мэдээгээр тэнд 15 мянган хүн ажиллаж байгаагийн 95 хувь нь монголчууд.Энэ төслийг тойрсон 20 мянган аж ахуй нэгж ямар нэг бизнесийн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа.Ийм том төсөл....Би энэ төслийг цаашид үргэлжлэх ёстой гэсэн хатуу байр суурьтай байна....Энэ гэрээг зогсоовол дааж давшгүй маргаанд Монголын Засгийн газар орно....Хамгийн аюултай нь Монгол Улс ганцаардана. “Рио тинто” гэдэг компани чадлаараа дэлхийд хоёрт жагсдаг.Энэ компанийн цаад талд Английн хатан хааныг дагасан улсууд байдаг. Англи,  АНУ, Канад, Австрали, Шинэ Зеланд бүгд байна. Энэ улсуудыг тойрсон Европын холбоо байгаа. Дэлхийн том банкууд байгаа. Хүч тэнцвэргүй тулаанд Монгол Улс орж сөхрөх аюул нүүрлэж байна” гэх мэтээр  Рио Тинтогоос айхгүй бол болохгүй шүү гэж ард түмнийг айлгах гэсэн худал тархи угаалт маягийн юм их ярьсан. Өөр олон зүйл ярьсан нь энд буй . https://livetv.mn/p/14122?fbclid=IwAR3faF82SZ7j3HX5V_TFxuXB_qhOu-UV2WpczGpx8dwb­ZLvPif0XNlo6IM0
Ер нь Н.Энхбаярыг 2012 онд баривчлахад Ц.Нямдорж ихээхэн нөлөөтэй оролцсон. Тэр Хууль зүйн сайд байсан. Ц.Нямдорж бол С.Баяр, С.Баярцогт, Ч.Сайханбилэг, Ц.Элбэгдорж нарын адил “Рио Тинто”-гийн гар хөл болсон хүн. Үүнийг нь Н.Энхбаярыг хэлж байгаад шүүхээр шийтгэж байсан Ц.Элбэгдорж Ерөнхийлөгч байхдаа “...Би Н.Энхбаярыг яагаа ч үгүй. Ц.Нямдорж л орж ирээд Н.Энхбаярыг бариад шалгаад өгөөч гэж гуйсан” гэж нотолсон.
Ингэж “Рио Тинто”-гийн гар хөлүүд бие биеэ илчилж байгаа юм.
Одоо тэр үеийн гар хөлүүдийнх нь улс төрийн карьер дуусч байгаа учраас “Рио Тинто” байнгын магтагч нэг бичээчээрээ дамжуулж, монгол, гадаад хоёр нэртэй нэг хөдөлгөөн байгуулчихсан удахгүй болох УИХ-д оролцох гэж байна. Хэрвээ санасан нь бүтэж гоё нэртэй хөдөлгөөнийх нь нөхдүүд УИХ-д сонгогдвол дээр дурдсан хугацаа, хэмжээ хоёр нь дуусч байгаа гар хөлүүдийнхээ хийж байсныг тэднээр үргэлжлүүлэхээр төлөвлөж буй бололтой.
Уг нь “...Чонотой нийлсэн нохой чононоос ч аюултай” гэдэг үг бий билээ.
 
 
З.Болд
Эх сурвалж: “Зууны мэдээ” сонин