Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сумын Хэрлэнбаян-Улаан орчимд олон тооны тогоруу үхсэн гэх мэдээлэл өчигдөр олон нийтийн сүлжээнд гарсан. Энэ талаар Зэрлэг амьтан судлах хамгаалах төвийн захирал Б.Нямбаяртай ярилцлаа.
- Олон тооны шувуу үхсэн зураг өчигдөр олон нийтийн сүлжээнд цацагдлаа. Үүний учир шалтгаан нь юу байв. Та дэлгэрэнгүй тайлбарлана уу?
-Анх Дамдинсүрэн гэдэг хүн мэдээлэл өгч манай судлаачдын баг газар дээр нь очиж ажилласан. Хэнтий аймгийн Дэлгэрхаан сумын Хэрлэнбаян-Улаан тосгоны хүмүүстэй уулзаж үхэл хорогдлын шалтгааныг тодруулах ажлыг хийж эхэлсэн. Тухайн газраас 15 өвөгт тогоруу, нэг хондон ангирын сэгийг олсон. Биднийг ажилласнаас хойш дахин 20 гаруй шувуу хорогдсоныг орон нутгийн мэргэжлийн хүмүүс устгал хийсэн юм билээ. Хордсон шувуудаас дөрвөн тогорууны амнаас цус гарсан байдалтай байсан. Шувуу хорогдох олон шалтгаантай учраас хамгийн эхэнд бид өндөр хүчдэлийн шон ойрд хавьд нь хайж үзэхэд байгаагүй.
Хоёрдугаарт шувууны томуу вирусээр өвчилсөн байж магадгүй хэмээн таамаглаж дээжийг нь улсын мал эмнэлгийн төв лабораторид шинжлүүлэхэд томуугийн вирус илрээгүй.
Харин шинжилгээгээр тогорууны элэг, бөөр, нойр булчирхайнаас нь мэрэгч устгалын хорны найрлагад ордог бромадиолин бодис илэрсэн. Мэрэгч устгах хорыг будаанд шингээгээд цацдаг. Тэгэхээр тариа будаа иддэг бүх амьтан хордох боломжтой. Бидний мэдэж байгаагаар 40-өөд тооны шувуу хордож үхсэн. Үүний цаана хичнээн олон жижиг шувуу, амьтад хортой будаа идсэнийг бид мэдэхгүй байна.
-Энэ талаар холбогдох байгууллагуудад мэдэгдсэн үү?
-Мэдэгдсэн. Байгаль орчин, аялал жуучлалын яаманд мэдэгдэл хүргүүлсэн. Одоогоор хариу өгөөгүй байгаа. ХХААХҮЯ-нд мөн мэдэгдэл хүргүүлэхээр ажиллаж байгаа. Бромадиолин гэдэг бодис нь улсын зөвшөөрөлтэй, устгал хийхэд ашигладаг бодис. Гэхдээ өөр амьтан хордож үхэж байгаа учраас химийн бодисны найрлагын хэмжээ алдагдсан байж болзошгүй гэж бид таамаглаж байгаа. Үүнийг мэргэжлийн байгууллагууд заавал анхаарах ёстой. Одоо нүүдлийн шувууд буцаж байгаа ч дараа жил дахиад ийм асуудалд давтагдах вий гэдэгт санаа зовж байна.
-15 өвөгт тогоруу хорогдсон гэлээ. Монгол оронд хэдэн тооны өвөгт тогоруу байдаг вэ?
-Монгол орны хэмжээнд тогоруу элбэг байдаг. Харин олон улсад тоо толгой нь буурч байгаа. Монголчууд “тогоруу төмөр дөрөөг сэтэртэл хараадаг” гэсэн үгнээс улбаалан тогоруутай нэг их сөргөөрхөөд байдаггүй. Харин мэрэгчдийг устгах хор бол тогорууны хувьд хамгийн том аюул. Хэрлэнбаян-Улаан орчимд хордож үхсэн тогоруун дотор Төв аймгийн Лүн суманд 2015 онд бөгжилсөн шувуу байсан. Энэ жил уг нь тус тогорууны үржлийн жил байсан юм.
-Өмнө нь мэрэгч амьтан устгах хоронд амьтан хордох тохиолдол гарч байсан уу. Химийн бодис хэрэглэх нь хэр оновчтой бэ?
-2002 онд хоёр хүүхдийн амь эрсдэж олон тооны махчин амьтан, шувуу хордож байсан. Энэ үйл явдлаас болоод улсын хэмжээнд хорт бодисоос татгалзаж байсан ч одоо мартагдсан байна. Дахин олон тооны шувуу хордлоо. Өөр хаана ямар амьтан хордож үхсэнийг бид мэдэхгүй. Химийн бодис бол зохих газраа зохих тунгаар хэрэглэвэл тухайн газраа үр дүнтэй. Харин тун хэтэрвэл үхүүлэх эрсдэлтэй.
Мэрэгч амьтад ихсээд бэлчээрийг талхалж байна гэж манайхан буруу ойлгоод буруу арга хэмжээ аваад байна. Малын тоо толгой хэт ихсэж бэлчээрийн даац хэтэрч өвс ургамал тачирхан болсноор үлийн цагаан оготно нааш цааш гүйх боломжтой болж үржих таатай нөхцөл нь бүрдээд байгаа юм. Хэрэв бэлчээрийн даацын зөв менежмент хийгээд өвс ургамал өндөр байвал үлийн цагаан оготны нааш цааш гүйх боломжгүй болж үржил нь удаашрана. Манайхан өөрсдийн бурууг үлийн цагаан оготноруу тохдог.
Зөв менежмент хийгээд явбал заавал хор цацах шаардлагагүй. Бэлчээрт цацсан хор бүх амьтанд аюултай. Хор цацсанаар дам дамаараа бүгд хордоно. Ядаж л бага хэмжээгээр сөрөг нөлөө үзүүлнэ. Олон улсад химийн бодис ашиглахаас зайлсхийж байгаа. Манайх л өнгөрсөн зууны арга барил хэрэглэж бэлчээрт химийн бодис цацаад байна.
Б.Бямбажаргал
Эх сурвалж: "Зууны мэдээ" сонин
Сэтгэгдэл0
Өвс идсэн мал махыг идсэн бид хордож байгаа шүү
Үлийн цагаан оготны байгалийн тэнцвэрийг тогтоодог үнэг, хярсыг нэгийг ч үлдээлгүй хядаж Эрээн рүү гаргасан тэнэгийн туйл болсон боловсролгүй шунахай монголчууд муу үйлийн үрээ эдэлж байгаа шүү дээ.Одоо махчин шувууд өндөр хүчдэлийн шугамаас болж хэдэн мянгаараа үхэж байна.Байгаль бол биднээр заалгахгүй л дээ.Хэдэн зуун сая жилээр ярих түүхтэй .Гэтэл 1990 оноос хойш мөнгө гэхээр эцэг эхийгээ ч зараад бэлэн болсон хог шаарнууд байгаль руу дайрсан.Одоо үнэг,хярсыг дархлах шаардлагатай.
Yliin tsagaan ogtono undur yneer avna ! Shirheg byriig n 1000 T bodoj avna ! Nalaih dyyregt avj bna, neg dor 1000 aas deesh toogoor avna ! Utas 9911 5678
2 Хүүхэд хордож нас барсан юм уу гэж гарчигнаас нь ойлгосон, гэтэл шувуу шувуу шувуу тогоруу тогоруу гэж л уншлаа. Хүүхэдүүдийн тухай нэг ч үг байхгүй? Тэд чухал биш юм шиг гайхаж хоцров...?
2002 онд 2 хүүхэд хордож үхсэн гэж байна шүү дээ.
Улийн цагаан огтоно зэрлэг шарилж евс гм нь ухэж гэмтсэн херсийг сайжруулагч байгалын ашигтай эмчилгээ л гэсэн угшдээ огтоно маш олон амь амьдралыг тэжээж байдаг ашигтай амьтан
ТААРУУХАН МЭРГЭЖИЛТЭН БАЙНА ДОО.ТААМАГЛАЖ БАЙНА,СУДАЛЖ БАЙНА Ч ГЭХ ШИГ.БУРУУГАА ӨНДӨР ХҮЧДЭЛД ЧИХЭХ НЭЭ
ЯМАРЧ МЭРГЭЖЛИЙН БУС ХҮМҮҮСЭЭСЭЭ САЛААЧЭЭ. ШУА-ИЙН ДАРГА НАР ШИНЖЛЭХ УХААНД МЭРГЭЖИЛ ХЭРЭГГҮЙ САЙН МЕНЕЖЕР Л БАЙВАЛ БОЛЛОО ГЭЭД БАЙДАГ ЮМ БАЙНА ЛЭЭ. ТЭГЭЭД ХҮРЭЭЛЭНГИЙН ЗАХИРЛУУД НЬ НЭГ "А" ГАДАРЛАХ ТӨДИЙ ХАМААТАН САДАН НАР НЬ
Shonhor shuvuugaa zardag,bas huchdeld tsohiulj ikh hemjeegeer horogdono.
Deeguuree birduud dooguuraa malaasaa yalgagdahgui mongol ulsaa
Deeguuree birduud dooguuraa malaasaa yalgagdahgui mongol ulsaa
Газрын хөрсөн дор олон жил ургасан ургамлын үндэс хэт нягтраад , цаашид ургамал ургах нь багасаад ирэхээр байгаль өөрөө эмчилдэг. Эмч нь үлийн цагаан оготно юм. Оготно үндсийг бүгдийг нь ухаж идэхэд сийрэгжсэ, оготнын баасаар бордогдсон хөрс үлдэнэ. Түүн дээр ургамал маш сайн ургадаг.
Тэнэг монголчуудын ухаан тэлэхгүй юм даа.
Сэтгүүлчийн мэргэжлийн ур чадвар 00 болжээ. Гарчгийг зөв өгч чадахгүй ийм хүн өөрийгөө сэтгүүлч гэж хэлэхээсээ ичих хэрэгтэй.