FREAKONOMICS гэдэг нь гадны эрдэмтэд, судлаачдаас Монголын эдийн засгийн тогтолцоонд өгсөн хоч нэр, дүгнэлт юм. Freak-гаж, economics-эдийн засаг гэсэн үг. Монгол Улс бол ардчилалын баян бүрд, цэвэр зах зээлийн эдийн засгийг хөгжүүлэгч гэх мэт өдгөө доог тохуу мэт сонсогдох болсон худал магтаалын үг сонсож хөөрцөглөж сурсан зарим нь цочирдож магадгүй. Гэхдээ бид одоо бодит үнэнийг мэдэх, хүлээн зөвшөөрөх цаг болсон. Буруу л бол буруу гэдэг шиг гаж л бол гаж шүү дээ. Ард түмнийг нь ядууруулж, улс орныг нь цөлмөн тонодог, зөвхөн гадна, дотны эрх ашгийн бүлэгт үйлчилдэг зах зээл, ардчиллаар бид яах вэ?
1990-ээд оны сүүлээр НҮБ-ын шугамаар Монголд ажиллаж байсан Гриффин, Бреннер зэрэг эдийн засагчид монголчуудын сонгон авсан хөгжлийн зам, хэрэгжүүлж буй эдийн засгийн бодлогод дүгнэлт хийгээд Монгол Улс гадаад, дотоодын ашиг сонирхлын бүлэглэлүүдийн золиос болж буйг, гаднаас хараат, уул уурхайн түүхий эдээс хамааралтай болж буйг, улс орондоо, ард түмэндээ маш халтай гаж тогтолцоо бүрдүүлж буйг сануулсаар ирсэн.
4.500 үйлдвэр, аж ахуйн нэгжийг устгаж, төгрөгийн ханшийг 91.000 хувиар унагаж, үндэсний баялгийг үнэгүйдүүлэн, ард түмэнд шударга ёс, эрх тэгш нийгэм, хангалуун амьдрал, гэрэлт ирээдүй амлан бий болсон энэ тогтолцоонд өнөөдөр хүн амынх нь 30 хувь нэн ядуу, 50-60 хувь тогтмол ядуу амьдарч, ард түмэн нь ирээдүйдээ итгэх итгэлгүй бор хоногийг өнгөрөөж байна.
Монгол хүн бүрт $10,000 ам.долларын гадаад өр ногдуулсан, ард түмнээ 30-40 хувийн банк, санхүүгийн зээлийн хүүгээр мөлжсөн, уул уурхайн түүхий эдээс өөр экспортлох бүтээгдэхүүнгүй, 4-5 жил болоод дампууралд хүрч ОУВС-аас авралын зээл гуйдаг, багш нарынхаа цалинг нэмэх зөвшөөрлийг Дэлхийн банк, ОУВС-аас асуудаг, туйлдсан иргэддээ ногдуулдаг өндөр торгууль, хураамж, төлбөрөөр төсвөө бүрдүүлдэг, идэр сайхан залуусыг минь гадаадад хар ажлын хямд хүч болгон зарж орлого олдог, хамгийн хачирхалтай нь нэг ам.доллар олох гэж 3-4 ам.доллар зарцуулдаг, сайхан, баян Монгол орныг маань дэлхийн хамгийн ядуу бөгөөд бохирдолтой улсын нэг болгосон ийм засаглалыг, тогтолцоог гаж гэхгүй өөр юуг гаж гэх вэ дээ!
МАНАН-гийн бий болгосон, сүүлийн 29 жил Монголд ноёрхож буй энэхүү улс төр, эдийн засгийн тогтолцоо нь мөлжлөгийн, дарангуйллын шинжтэй бөгөөд гаднаас хараат, эцсийн дүндээ өөрөө өөрийгөө үгүй хийх тогтолцоо юм. Өнөөдөр энэхүү ард түмний ашиг сонирхлыг огоорсон, үндэсний аюулгүй байдалд эрсдэл учруулсан гаж тогтолцоонд цаашид оршин тогтнох орон зай, цаг хугацаа үлдээгүй.
Гаж тогтолцоог халах, шинэ эринийг эхлүүлэх үзэл баримтлал, улс төрийн ШИНЭ нам, нийгмийн хүчин бүрэлдэн бий болсон байна. Боол гэдгээ мэддэггүй боолууд л хамгийн хөөрхийлөлтэй гэдэг шиг ядуу гэдгээ мэддэггүй ядуучууд ч бас өрөвдөлтэй. Бидэнд 300 гаруй долларын дундаж цалинтай гундуу амьдралаа өөрчлөх, сайжруулах нөөц бололцоо байна. Мянган долларын цалинтай болох нь мянгуужингийн үлгэр гэж ярьдаг нөхдүүдийг сайн хар! Тэд нэг бол таньд ногдох ёстой байсан 700 долларыг хувааж идсэн нөхдүүд, нэг бол ядуу гэдгээ мэддэггүй ядуу, оюуны мэлмий нь сааралтсан нөхдүүд. Дундаж цалинг мянган доллар болгоход ердөө 3-5 жилийн хугацаа хангалттай, хэрэгжүүлэх боломжийг нь олгодог бол шүү дээ. Энэ бол зөвхөн эхлэл, улмаар ядуурлыг арилгах, монголчуудын амьжиргааг дэлхийн дундаж түвшинд аваачих огтхон ч холын мөрөөдөл биш, чаддаг мэддэг хүнд нь бол шүү дээ. Яаж гэдгийг шинийг сэтгэгчдээс, ШИНЭ хүчнээс асуу!
Гуч шахам жил улсыг минь тонож, баялгийг минь цөлмөж, ард түмнийг минь туйлдуулж ирсэн тэр л бүлэглэл, тэр л эдийн засагчид, тэр л улс төрчид өнөөдөр яг бидний дээр зайдалсан хэвээр 1001 шөнийн дуусашгүй үлгэрээ ярьсаар!
Үгүй ээ, өнөөдөр монголчууд бид хулгайч бол хулгайч л байдаг юм байна, хулгайч нь хулгайчтайгаа л найзалдаг юм байна, эрх мэдэлд их шунасан этгээд галзуурдаг юм байна, шуналд хязгаар үгүй юм байна, цөөврийн бэлтрэг цөөвөр л болдог юм байна, чоно махнаас гардаггүй юм байна, хөгшин азарга жороо сурдаггүй юм байна гэдгийг ойлгосон, мэдэрсэн. Сүүлийн 30 жилийн хугацаанд таван жил тутамд улсыг маань дампууруулах замаар зоолж, тонож, хөлжиж ирсэн хоноцын сэтгэлтнүүдээс, тэдний бий болгосон гаж тогтолцооноос, тэдний үхэн хатан хамгаалж буй мөлжлөгийн засаглалаас салах цаг болсон. МАНАН дахин Монголын төрийг зайдалж Монголчуудыг мананд төөрүүлэх ёсгүй.
Монголын онцлогт нийцсэн, бие даасан, хараат бус, дотоод нөөц бололцоогоо бүрэн ашигласан, гадаад зах зээл дээр өрсөлдөх чадвартай бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг бий болгох эдийн засгийн эрүүл бүтэц, тогтолцоог бүрдүүлхээс өөрөөр бидэнд 30 жилийн өмнөх мөрөөдөлдөө хүрэх боломж үгүй юм. Бидэнд өнөөдөр олон сонголт байхгүй. Шинэ эринийг эхлүүлэгч ШИНЭ нам, шинэ хүчин бидний итгэл найдвар! Баян улсад баян л амьдрах ёстой!
Эдийн засагч Х.Батсуурь
Сэтгэгдэл0
зөв л бичиж
Та дэлгүүр түрээслэлээ гэхэд ашиг олоод олсон ашгаараа дэлгүүр худалдан авахад наад зах нь 10 жил шаардагдана. Дэлгүүр худалдан аваад өртгөө нөхөхөд дахиад 10 жил, шинээр дахин нэг дэлгүүр худалдан авах мөнгө олоход дахиад 10 жил шаардагдах жишээтэй. Нийтдээ 30 жил зарцуулсны эцэст шинэ дэлгүүртэй болох жишээтэй. Үйлдвэр бол үүнээс илүү урт хугацаа шаардана. Ер нь монголчууд бид жам ёсоороо л урагшилж байна. Бусад улс орнуудтай өрсдийгөө харьцуулаад ч хэрэггүй. Хүн бүрий, улс орон бүрийн тавилан өөр.
Ер нь үйлдвэр хгжүүлнэ гэдэг санасны зоргоор бүтдэг эд биш. Бусад орнууд үйлдвэр хөгжүүлэх гэж 300 жил туулсан замыг монголчууд ердөө 30 жил туулж явна: Байгаа зүйлдээ сэтгэл сэтгэлд ханаж сурах хэрэгтэй: Эхний үйлдвэрүүд зээлээр бий болоод өр ширээ дарах түвшинд явж байна. Өрөө дараад өртгөө нөхөөд шинэ үйлдвэр бий болоход дахиад 10-20 жил шаардлагатай. Өртгөө нөхөж чадвал дараагийн үйлдвэр харьцангуй өр зээл багатай босно. Наад зах нь дахиад 30 жил хүлээх шаардлагатай. Наана нь элдэв юм цуурч элийрэх хэрэгүй. Гаж тогтолцоо ч гэх шиг. Өөрөө ганц удаа өрхийн төсвөө зөв зохиож сурчихаад дараа нь элдэв юм донгос.
Гаж системийг хамгаалаад байгаа та өөрөө жинхэнэ ГАЖ хүн байна даа. ккккк
Тэр гаж тогтолцоо гэгч нь тэгээд юу юм? Энд юу ч алга. Монгол орны бүх экспорт уул уурхайгаас хамааралтай. Уул уурхайн ханш маш саваламтгай. Ханш яаж хэлбэлзэхээс монголын эдийн засаг дээшээ доошоо хэлбэлзэж байна. Үүнийг бараг бүгдээрээ мэдэж байна. Үүнийг мэднэ, ойлгоно гэдэг нь тогтолцоог өмгөөлж хамгаалж буй асуудал биш. Өөрөө юу ч мэдэхгүй, юу ч чадахгүй байж бусдыг үгүйсгэж доромжлох ямар хэрэг байна?
Жам ёсны хөгжил гэдэг алгуур удаан явагдана. Эхлээд ганзага, тэгээд дэлгүүр, дараа нь жижиг үйлдвэр, тэгээд дунд үйлдвэр, том үйлдвэр гэхчилэн үе шатаар урагшилна. Үүнд хугацаа шаардагдана.
70сая малтай, 3хан сая хүн амтай, байгалын баялаг ихтэй улсын иргэд нь цалингаас цалингийн хооронд өрнөөс гарч чадахгүй дөнгөн данган амьдарч байгааг гаж гэхгүй тэгээд хэвийн гэх үү ? чи өөрөө бүү донгос
70 сая мал гэнэ шүү, яадаг мал вэ? Хамаг бэлчээр сүйтгээд гамшиг болж байна, эргүү минь. Энэ дэлхийн бүх улс орнуудад хүмүүс цалингаас цалингийн хооронд амьдардаг. Цалин аваад, авсан цалингаараа санаа зоволтгүй амьдардаг газар зөвхөн үлгэрт л байдаг байх. Хүн хичнээн орлого олно зарлага нь яг адилхан. Та хичнээн саятан, тэрбумтан байсан ч ялгаагүй. Та үргэлж цалингаас цалингийн хооронд амьдрана. Цалин тасарлаа л бол амьдрал дууслаа. Та саятан байсан ч нэмэргүй. Энэ бол амьдралын хууль.
Байгалийн баялаг гээд бөөн сул мөнгө газарт хэвтэж байдаг аятай үлгэр ярихыг яана? Тэр баялгыг ухаж олборлох, тээвэрлэж, борлуулах зардал нь тэр баялгыг зараад олох орлоготой бараг ойролцоо. Заримдаа зардал нь илүү гараад дампуурах нь элбэг. Юун ашиг олох, харин ч өрөнд орно. Ингэж өрөнд орсон компани олон бий. Үхсэн баасны газрын баялаг байх вэ? Хуцдаг шаар шүү. Бүү дэмийр.
дээрэмчид 4,500 үйлдвэр хувьчлал нэрээр хувааж гударчээ! төлүүлээчээ! хүрэлсүхээ, женк оо!!
Улсын ачаанаас 4500 үйлдвэр чөлөөлөгджээ. Энэ бүх үйлдвэрийн зардлыг улс хариуцаж байсан бол одоо улсаас сохор зоосны ч зардал гарахгүй болжээ. Ажилчдын цалин хөлснөөс авахуулаад бүх зардлаа үйлдвэр өөрсдөө хариуцна.
Монгол улс 70 сая малтай л гэнэ. Махны үнэ тэнгэрт хадлаа л гэнэ. Тийм л сүрхий юм бол энэ боломжийг ашиглаад мөнгө олооч. Чадахгүй л дээ. Хэн ч чадахгүй. Юу ч чадахгүй хэвтэж юм мэддэг царайлна. Хэн нэгэн үүнийг чадаад хийгээд босоод ирвэл тэр хүнийг хулгайч, луйварчин, гаж этгээд гэж харааж зүхнэ. Тэр хараал зүхлээ мэдлэг гэж солиорно. Одоо тэгсэн FREAKONOMICS гэх шиг гадаад үгээр хараадаг болох шив.
Социализмын үед хэн хаана юу яаж үйлдвэрлэхийг бүгдийг улс мэддэг байсан. Улс гэдэг нь бодлого атгадаг хэдхэн хүн. Шийдвэрийг улс төрийн товчоо гаргана. Энэ тогтолцоо зогсонги байдалд орж мухардалд орсныг бид мэднэ. Хичнээн хөрөнгө хаяад ч нэмэргүй. Дороо баахан хий эргэсэн. Харин зах зээлийн тогтолцоо бол өөр. Хэн юу хэзээ яаж хийхийг хэн ч таашгүй. Хүнд бүх боломж, бүх эрх чөлөө байна. Хэрвээ төрөөс хөгжлийг тэтгэж угжих бодлого дэлгэрүүлбэл угжны бизнес гэх гаж бизнес дэлгэрэх аюултай. Ийм бизнес бие даан амьдрах чадваргүй. Улс төрийг бизнесээс холдуулж чадвал жинэхэн цэвэршил тэр болно. Мэдээж ганц өдрийн дотор цэвэршихгүй. Наад зах нь 10-20 жил шаардагдана. Улс орны хөгжлийг удирдах жолоодох гэсэн далд санаа энэ хүнээс үнэртэж байгаад миний дургүй, зэвүү, эгдүү хүрч байна. Харин МАН намаас дэвшүүлж буй тогтвортой хөгжлийн үзэл санааг үндсэн хуульд тусгах нь зөв хэмээн талархан дэмжиж байна. Ард түмнийг хайрлан жаргаах улс төрчдийн өвчний эсрэг вакцин гэлтэй.
1990 оноос хойш 3 удаа /1992-1996, 2000-2004, 2016-2020,/ үнэмлэхүй олонхиор ард түмэн сонгож хангалттай эрх мэдэл өгсөн бас 3 удаа 1990-1992, 2004-2008, 2008-2012,/ хамтарч засгаа байгуулж байсан атлаа ажил хийгээгүй, 2 удаа /1996-2000, 2012-2016/ хүчтэй сөрөг хүчин байхдаа эрх баригчдын ажлыг хийлгээгүй МАН-ын авлигачид чамд наад үгийг чинь зааж өгч явуулсан уу?
ШИНЭ намыг байгуулсан этгээдүүд болох Ж.Батзандан, Л.Болд нар болбоос худлаа амлаж шударга эх оронч дүр эсгэгчид
хуучин хулгайч луйварч нарыг сонгох усан тэнэгүүд тийм ч олон байхгүй л байх даа
дэлгүүр түрээслээд арван жил ч гэх шиг газар дор байгаа бэлэн баялаг яаж дэлгүүртэй зүйрлэж тархи угааж болох вэ хувьцаат компан гэдэг нь зөв