Сэтгэгдэл (25)
Сонгуулийн будлиан цуврал-2
 
 
2016 оны сонгуулиар болсон явдал. Санал хураалт дуусах дөхөж байтал манай үүдэнд уйлах, хашгирах шуугилдах зэрэг зэрэг юм болоод төдөлгүй арын өрөөнд суусан над руу хоёр бүсгүйг манай залуус чирээд ороод ирдэг юм. Би штаб байрлаж байсан байрандаа байсан хэрэг. Ойрхон сонгуулийн санал авах байр байсан.
Надад гар утас үзүүлж байна. Утсан дээр манай өрсөлдөгчийн нэрийг дугуйлсан саналын хуудасны зураг байх. Залуусын хэлж байгаагаар санал өгөх кабин дотор шажигнатал зураг дарж. Манай залуус гадаа үүдэнд отож байгаад гараад ирэхээр нь бариад авсан хэрэг. Нэг бус нэлээд хэдийг барьсан ч хүний эрхэнд халдсан энэ тэр гээд олонхи нь дийлдсэнгүй, дийлдээд чирэгдээд ирсэн нь тэр хоёр ядмаг бүсгүй байв.
 
Тэр хоёрын нэг нь миний учиргүй сайн таних нэгэн. Тэр маань миний өөдөөс харж чадахгүй "Би 50 000 төгрөг л авах гэсэн юм" гээд уйлах, би ч бас царай өөд нь харж чадахгүй уйлах. Хэцүү ч юм болсон. Итгэл алдсандаа биш, тэдэнд ядахдаа 50 000 төгрөг ч болов аваад өгч чадахгүй яваадаа гутраад тэр. Хахуулдах гэсэн хэрэг биш шүү дээ. Тэдний амьдрал ямар бэрх хүндийг би мэднэ. 
 
Манай залуус цагдаад өгнө гэсэн. Би хэрэггүй гэсэн. Гэхдээ л өгсөн байсан. Сонгуулийн дараа тэр гар утсан дээр ямар ч зураг алга байна гэсэн хариу өгсөн байсан. Манай залуус баримтжуулж чадалгүй цагдаад итгээд өгчихсөн, гэнэдчихсэн хэрэг л дээ. Гар утасныхаа дууг хаалгүй, шажигнатал дарсан нь тэр хэд, дууг нь хаагаад дарсан сүйхээтэй нь хэд болохыг тогтооход хэцүү.
Ийм явдал түгээмэл гардаг болоод, бүр болохоо байсан учраас л энэ удаагийн Сонгуулиар гар утас хийх тусгай савыг кабин болгоны хажууд тавьсан байна билээ. Бас кабиныг нь их ил, сонгогч гар утас гаргаад дарахад ажиглагчдад харагдахаар болгосон. Бас тийм зөрчил гаргасан хувь хүнийг 10 сая төгрөгөөр торгохоор, иймийг зохион байгуулсан нам, эвслийг 100 саяар торгохоор тусгасан. Гэхдээ л бас ийм явдал явчихсан даа.
 
 
 
Сонгууль дөнгөж эхэлж байхад регистрийн дугаар цуглуулж байгаа тухай яриа дэлгэрсэн. 10 хүний РД цуглуулбал төдөн төгрөг гээд ханш хүртэл яригдсан. Би маш гайхсан. Эрх баригчид иргэдийн Регистрийг ингэж төвөг болохгүйгээр хялбархаан авчих бүрэн боломжтой шүү дээ. ИБМТ-өөс, ЦШС-ээс ч авчихна. Нэртэй устай, хаягтай, утастай нь авах боломжтой.
 
 
 
Тийм атлаа яагаад ингээд хувь хүмүүсээр сүлжээний бизнес шиг юм хийлгээд байгааг нь огт ойлгохгүй, учрыг нь олох гэж олон хүнээс асууж, лавлаж, тандсан. Сонгуулийн хэсгийн хороонд олон жил ажилласан туршлагатай нэг эгч нэлээд үнэмшилтэй тайлбар өгсөн. Нэг хүн дунджаар 10 - 20 орчим хүний л РД авдаг гэнэ. Тэгээд "За чиний РД-ээр чинь бид хэнд санал өгч байгааг чинь хянаж байна шүү. Чи манай хүнд өгөөрэй. Гарч ирээд мөнгөө аваарай" гэдэг. Мэдээж хэнд тэгэж итгүүлж үнэмшүүлэхээ мэддэг, судалдаг. Өнөөх нь орж зурчихаад ирэхээр нь хашааны буланд зөрөөд гарахдаа л резинд боосон мөнгө атгуулчихдаг. Түүнийг баримтжуулахад их хэцүү" гэсэн юм. Мөн өөр бас бус юм бий л гэлээ. Судалж гүйцэхгүй, нарийн аргатай. Саналаа худалддаг хүмүүс тийм цөөн биш. Амьдрал хүндрэх хэрээр улам олон болох магадлал бий.
- 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Дарханы Зулзагын голд явж таарсан. Бас л хачирхалтай түүх өгүүлж болно.
- 2019 оны шинэ жилийн өмнөхөн хичнээн их зүйлийг тараасныг үүнийг уншигч олон түмэн минь одоо эрх биш нэг эргэж санана байгаа. Энэ бүхэн чинь санал худалдан авах олон хэлбэрүүдийн нэг нь.
 
 
 
Ингэхэд саналаа худалдаж буй ядарсан хөөрхийсийг яаран бүү хараагаарай. Учир мэдэхгүй, амьдралд сөхөрсөн, бууж өгсөн. Магад тэднийг сэхэх найдваргүй болгох сонирхол ч хэсэг бүлгүүдэд байж мэднэ. Харин тэр саналыг нь худалдан авч буй хүмүүс хэдэн хувь илүү аюултай. Төрийн эсрэг гэмт хэрэгтнүүд учраас тэр. Цагдаа ч, тагнуул ч тэгэсгээд өнгөрдөг. Тэд ч бас захиалгатай. Өнөөх гар утсан дээр ямар ч зураг алга байна гээд эргүүлээд өгдөг шиг л... Уг нь ямар зураг байгааг нь би нүдээрээ харсан юмсан.
 
 
 
Энэ өнгөрсөн хугацаанд нэр дэвшигчид ил тод мөнгө тараагаад явж байгаа зураг дүрсүүд, мөнгөний тоо тооцоо хийж буй бичлэг, дуу хоолойнууд цөөнгүй илэрч, илчлэгдсэн ч миний л санахын нэг ч хүн хариуцлага хүлээгээгүй. Ял сонсоогүй. Би хүний мууд дуртайдаа биш, зүгээр л шударга ёс хүсэж байна.
Энэ мэт үзэгдлийг юу гэхэв? Сонгуулийн будлиан биш гэж үү?
1990 онд уг нь "Шударга сонгуулийн төлөө" гэлцээгүй билүү? Мөнгөний сонгууль бий болов. Үр дүнд нь саналаа худалддаг нийгмийн хэсэг бүлэгтэй, тийм байлгаж байгаад санал худалдаж авдаг бас хэсэг бүлэгтэй болов. Тийнхүү санхүү мөнгөний бүлэглэл төрийн бодлого тодорхойлолцох болов. Хуулиар хулгай хийдэг болж, төгөлдөржив.
Манай улс төр МАНАН-тсаны нэг гол шалтгаан нь энэ юм. Бидний хөгжил гацсаны нэг шалтгаан нь энэ юм.
Юун ардчилал. Юун шударга ёс. Тиймээс л системийн, тогтолцооны өөрчлөлт яриад яваа юм.
 
 
Б.Наминчимэд
 
ЖИЧ: Шударга ёсыг хүсэгч бүхэн, ирээдүй хойчдоо санаа зовнидог бүхэн, эрүүл нийгмийг хүсэгч бүхэн цааш цааш нь боломжоороо түгээхийг хүсэж байна.