Сүүлийн жилүүдэд аливаа морин уралдааны үеэр морины сэрвээг хэмжиж, эрлийз эсэхийг тогтоодог, эрлийз гэж үзсэн морио хасдаг үзэгдэл бий боллоо.

Учир нь Монголчууд эртнээс морьдоо сэрвээний өндөр, биеийн бүтэц, өнгө зүсээр нь ялган таньж, удам угсааг нь тодорхойлохыг оролдсоор ирсэн. Үүнд морины сэрвээний өндөр чухал үзүүлэлт гэж тооцогддог уламжлал бий. Тухайн үед өндөр биетэй, булчинлаг адуу ихэвчлэн гадаад үүлдэртэй холилдсон байдаг учир энэ аргыг туршлагын түвшинд ашиглаж иржээ.

Гэвч орчин үеийн шинжлэх ухааны өнцгөөс авч үзвэл сэрвээний өндөрөөр адууны эрлийз эсэхийг найдвартай тогтоох боломжгүй.

Сэрвээний өндөр нь олон хүчин зүйлээс хамаарна.

Морины өндөр бол зөвхөн удамшлын (генетик) шинж биш. Үүнд дараах хүчин зүйлс нөлөөлдөг:

Эцэг, эхийн генетик — өндөр, нам төрөх удам бий.

Тэжээл, арчилгаа — хоол тэжээл сайтай адуу илүү өндөр ургадаг.

Нас, эрүүл мэнд — өвчин, шим тэжээлийн дутагдал өсөлтөд нөлөөлнө.

Орчны нөхцөл — уур амьсгал, бэлчээрийн чанар.

Эдгээр хүчин зүйлсийн нөлөөгөөр өндөр нам өөрчлөгдөх тул зөвхөн сэрвээний өндөр хэмжих замаар цэвэр эсвэл эрлийз гэж дүгнэх нь үндэслэлгүй.

Орчин үеийн генетикийн шинжилгээ нь адууны эцэг, эхийн үүлдэр болон генетикийн хувь хэмжээг нарийвчлалтай тогтоож чаддаг.

Гадаад төрхийн шинжүүд (өндөр, өнгө, биеийн харьцаа) нь зөвхөн магадлалын мэдээлэл өгдөг.

ДНХ шинжилгээ нь баталгаатай, шинжлэх ухааны үндэслэлтэй үр дүн гаргана.

Өмнө нь адууны үүлдэр холилдох тохиолдол ховор, гадаад үүлдрийн морьд илт өндөр биетэй байсан тул сэрвээний өндөрөөр эрлийзийг ялгах нь бодит үр дүн өгч байсан. Гэвч өнөөгийн нөхцөлд олон үе дамжин холилдсон удамшил нь гадаад төрхийг маш олон янзаар өөрчилсөн тул энэ арга бараг үнэ цэнээ алдсан.

Сэрвээний өндөр нь адууны удамшлын талаарх таамаг өгөх боломжтой ч ганцаараа эрлийз эсэхийг нотолж чадахгүй.

Эрлийз, цэвэр угсааг шинжлэх ухааны үндэслэлтэй тогтоохын тулд:

Гадаад төрхийн олон үзүүлэлтийг хамтад нь шинжлэх, Удам гарвалын баримт ашиглах, ДНХ шинжилгээ хийх

гэсэн гурван аргыг хавсран хэрэглэх нь хамгийн найдвартай юм.

С.Сарнай