Би дуугүй байж тэвчих­гүй нь. Бид яагаад бусдын татсан тамхины утаагаар амьсгалах ёстой гэж. Дам тамхидалтын хор уршиг зөвхөн хоолой сэрвэгнээд, хахаж цацаад өнгөрөх тө­дийх­нөөр хэмжигддэггүй, цаг минут тутамд намайг хэмэлж үхэл рүү ойртуулж байна. Үүнийг сонсоод тамхи­чид “Юун ч сүртэй юм” гэх нь мэдээж. Сүртэй, сүртэй. Сүртэй байхаас ч аргагүй.

Тамхины фильтер гэх утаа шүүгч нь асч бай­гаа тамхины утаатай хамт ялгарах хорыг тодор­хой хэмжээгээр шүүж тамхич­ныг хамгаалдаг бол тамхи­­наас ялгарч буй утаа­гаар хордсон агаарыг би ямар ч шүүлтүүргүйгээр амьсгалж байгаа учраас илүү хордоод байна.

Мөн тамхи татдаггүй бид тамхины утаатай өрөөнд цаг орчим байхад 15 ширхэг тамхи татсантай тэнцэх хэм­жээний хорт бодисоор амьсгалдаг болохоор дуугүй байж тэвчишгүй нь. Манай улсын таван хүн тутмын гурав нь ажлын газар болон гэртээ тамхи татдагсадтай хамт ажиллаж, амьдарч алхам тутамдаа хорт утаа­гаар утагдаж байна шүү дээ.

Дэлхийн олон улс орон дам тамхидалтын хор уршгийн тухай судлагаа хийсэн байдаг. Манай улсын хувьд олон тоо ба­римт дурьдаж, өгүүлдэг ч ахиц гарч буй нь тө­дийлэн мэдрэгддэггүй.

Дэлхий нийтээр жил бү­рийн тав­дугаар сарын 31-нийг тамхины эсрэг өдөр болгон тэмдэглэдэг. Энэ өдрийг дө­хөөд ирэхээр тамхины тухай дээр дор­гүй ярьцгаадаг ч үр дүнд хүрдэггүй. Тэгвэл доор өгүүлэх нэгэн баримтыг сонирхцгооё. Ж.Оюунцэцэг гэх эмэг­тэй 30 жилийн өмнө нэгэн залуутай гэр бүл болж хоёр жилийн дараа хөөрхөн хүүтэй болжээ.

Хүү нь хугацаанаасаа өмнө, жиндээ хүрэхгүй гар­сан тул байсхийгээд л эмнэлэгт “хатгаатай” гэсэн оноштойгоор хэвтдэг байв. Ой шүргэх үедээ түүний хүү нэг өглөө хөхөө хөхөж байгаад амьсгал хурааж орхиж. Уй гашууд автаж Зүүн­хараагийн эмнэлгийг ах дүү амраг саднаараа нийлээд” муу муухай” хэ­мээцгээж гэнэ.

Гэтэл тус эмнэл­гийн эмч, хижээл насны эмэгтэй “Та нарт ямар хүнд байгааг ойлгож байна. Миний хоёр дүү за­луу улс юм чинь дорхноо л дахиад хүүхэдтэй болчихно. Харин хүүхэдтэй болохоосоо өмнө тамхинаас гараарай.

Ялангуяа эхнэр тань гарах хэрэгтэй шүү” гэж хэлэхэд нь ах дүүсээрээ нийлж байгаад тэр эмэгтэйг “Хүний сайхан үрийг мэд­лэг­гүйнхээ улмаас ал­чихаад одоо ээж, аавынх нь тамхинаас болсон гэж хэлэх нь үү, хөдөөний юу ч мэдэхгүй эмч” гээд бараг л ажлаас нь халуулах дөхжээ.

Харин жич хүүгээ үзээд бөөн баяр байсан өвөө тэр бүх үйл явцыг харж аньсага нь чийгтэн суухдаа “Бүрлээчийг төрхөөс гарч ирэхэд нь үнэр­лэхэд хүүх­дийн нялх, зөө­лөн үнэр үнэртэх ч цээж нь яг л муурынх шиг хэр­жиг­нэж байсан” гэжээ. Энэ үг өвөөгийн нэр хүндийг унагаж “Зөнөг өвгөн” гэх хочтой болгосон аж.

Бүрлээч хүүгээсээ хойш эхнэр нөхөр хоёул тамхи­наас гарч хоёр жил орчмын дараа 3.4 кг жинтэй удаах хүүгээ төрүүлж гэнэ. Мэнд­лээд хоёр хонож байгаа жич хүү дээрээ өвгөн яаран гүйж ирчихээд үнсэхээсээ урьтаж өлгийнийх нь гаднаас цээжийг нь чагнаж үзээд “Одоо алзахгүй ээ, миний хүү ” гэж хэлчихээд яваад өгч. Тэгэхэд бүгд хал үзэж халуун чулуу долоохоос бусдыг үзсэн өвөө, олон жил хөдөө ажилласан сумын эмч хоёрын зөв байсныг ойлгожээ.

Тамхийг өдөр тутмын чухал хэрэглээ мэт бараг л булаалдаад татдаг байсан эхнэр нөхөр хоёр бүсгүйн хэвлийд бойжиж буй үрээ хордуулж байснаа хожим нь ухаарсан ч сэтгэлийнхээ гүнд шархтай хорвоог туулж яваа гэдгээ ярьсан юм. Дам тамхидалтад өр­төж байсан хүүхэд эхээс мэндлэхдээ л бронхиттой, уушги нь хэвийн бус байдгийн нэг жишээ энэ.

Хүмүүс бараг өдөр тутам нэг шинэ өвчин бий болж байна. Эхээс төрөхдөө л тархины хавдартай гарлаа гэх зэргээр гайхан ярьж идэж ууж байгаа хүнсний бүтээгдэхүүндээ буруу өгдөг.

Тэгвэл дам тамхидалтын хор уршиг насанд хүрэгчдэд тархины цусан хангамж багасч, цус харвалт үүсэх, нүд хорсох, загатнах, нулимс гоожих, болор цайх, сохрох, уушигны хорт хавдраар өвчлөх эрсдэлийг 20-30 хувь нэмэгдүүлдэг байна.

Мөн судасны ханыг зу­­зааруулж нарийсган бөг­лөрөл үүсгэх, цус өтгөрүүлэх, зүрхний бах, шигдээс үүсгэх, урагт нөлөөлж бага жинтэй хүүхэд төрөх, зулбах, хугацаанаасаа эрт төрөх, нярай гэнэт эндэх зэргээр илэрдэг аж.

Харин хүүхдэд тархины цусан хангамж нь багасах буюу бидний хэлдгээр тархи­ны даралттай болох, ой тогтоолт сэтгэн бодох чадвар нь буурах, тархины хавдар, дунд чих болон гуурсан хоолойн үрэвсэлт өвчнүүд үүсч улмаар хүндрэх, зүрх судасны тогтолцоонд нө­лөөлөх, тунгалагийн бул­чирхайн хоргүй хавдар үүс­гэх зэргээр илэрдэг байна.

Мөн эцэг эхийн тамхи­далт нь хүүхдийн эрүүл мэнд, хичээл сурлагад муугаар нөлөөлж, зан үйл, хэл ярианы гажуудал үүс­гэдэг бөгөөд хүүхдүүд өсвөр насандаа тамхинд орох магадлал өндөр байдаг төдийгүй хэрэв тухайн гэр бүлийн нэг гишүүн тамхи татдаг бол хүүхдийн амьсгалын замын өвчлөл 70, хоёр хүн тамхи татдаг бол 88.6 хувь болж өсдгийг эмч мэргэ­жилтнүүд өгүүлсэн байдаг.

Хүмүүст ийм ойлгомж­той сур­гамжууд олон байхад хууль тогтоох дээд байгууллага нь тамхи татаж болох болохгүйн тухай буюу хүний эрхийн асуудал хэмээн яриад сууж буйг “Эмгэнэл” гэхээс өөр юу гэх билээ. Би дуугүй байж ер тэвчихгүй нь.

С.Цээл

Эх сурвалж: