sonin.mn
Сэтгэгдэл (0)
Үргэлжлэл.
 
Г. Ажил үйлийн шинж ёс.
Аливаа ажил үйлийг нарийн ухаан, дахин давтагдашгүй онцлог, бат бөх ур хийц, чимэг бүхий бүтээдэг. Түүний угтал нь шинжих явдал. Худаг гаргая гэхэд хаана хэзээ ямар газар гэдгээ шинжихээс эхлэнэ. Цагаан дэрстэй газрын эх, олон уул толгодын уулзвар хөлд хэмээн ерөнхий шинж (зөвхөн нэг шинж) мэдлээ гэхэд газар гэдэг арвин тул усны цэг, судал чухам хаана нь буйг нарийвчлах хэрэг гарна. Хуурай халуун үед шумуул нэгэн газар сүрэглэн эргэлдэх цэг (бас л олон шинжээс нэг нь) хэмээн тодорхойлох, хурдан морины уралдаанд морь сойлоо гэхэд азарга адуун дундаас хурдан морины 32, 128 шинж зэргээс мэдэхийн хэрээр сонгон энэ үрээ нь салтаа уужим, үнэгэн хондлойтой хамрын нүх саруул, цээж өргөн бядлаг гэх мэтээр шилж сойх. Энэчлэн нүүхдээ буух газраа сонгох, хүн өөд болоход хөдөөлүүлэх газрыг сонгох зэргээр ажил үйл бүхэнд шинж эрдмийн өв чухалчлагдана. Буруу газар бууж нутгаа гүймэг шинжиснээс цасан шуурганы ам, салхи хүйтний нөөлөгт малаа барах. Манай нутгийн нэгэн өвгөнийг нас барахад хаана яаж нутаглуулсан сургийг сонссон хашир өвгөн " авлагатай, эм дагуултай юм. Эмгэн нь өнгөрчихсөн тэгэхээр бэрүүддээ халтай санж" гэснээр болж бэр нь нас барсан гэдэг. Тэгэхнээ тэр оршуулсан хонд нь эрийн сүлдгүй, наран зүгтээ хаац хадтай, дээр үед Монгол Эфү цэргийн ноёны манж эхнэр аян зуур, энэ газар хадам эхдээ хор өгч оршуулснаас ихэд сэжиглэж цээрлэх болсон учиртай байж. Тиймээс эгэ бол оршуулах үйл гэж яагаад хөл, ёс болоод байдгийн учир болно. Уяач эцгийнхээ эрдмийг өвлөөгүй хүү нь морь уяж " Их насны уяа нь аль эрт ханачихсан байна. Шүдлэн чинь буруу уягдсанаас биенийх нь үүртлэг тавираа нь ч гараагүй шавар хөлстэйгээ байх юм" гэж хэлсэн хашир уяачийн үгийг эс тоосноор түрүүлж байсан хурд нь бөглөрөн үхэж, шүдлэн нь баян ходоод болж ичсэн залуу морь уяхаа байсан гэдэг. Хэдэн зуун хурга ишигнээс нэг хуц, ухна, хэдэн арван ботго, унага, тугалнаас өсөх эцэг бод сонгох гэдэг маш нарийн хэмжүүр шинжээ байдаг. Энэ мэтчилэн бүх ажил үйл нарийн шинжээ эрдэм бөгөөд ийм их мэдлэг агуулсан хүмүүсийг европ зүгийн тогтсон хөндий боловсролын шалгуураар юу ч мэдэхгүй хүн, харанхуй гэх мэтээр үзэх нь үндэсний өв соёлоо умартагсдын үг төдий болохыг төвөггүй төсөөлж болно. 
МАЛЧ ХҮН МЯНГАН ЭРДЭМТЭЙ, СААЛ СҮҮНИЙ 100 ТӨРӨЛТЭЙ ХАМГИЙН ДЭЭД БОЛОВСРОЛТОН МӨН.
2. Хань шинжих.
Нэгэн насны хань нь хүний ухамсарт амьдралын гол утга учир, хослон үржихийн жам ёсон билээ. Ардын хувьсгалаас өмнө хайр дурлал хаалттай. Эмэгтэй хүнийг хүчээр богтлон авдаг, эцэг эх нь шийддэг байсан гэдэг. Гэхдээ ханийн шинжээг эцэг эх нь хийж өнөр өтгөн удам сайтай гэр бүл болгодог. Төр ёсны хамгийн дээд хүндлэлээр гэр орон үүсгэж хурим найр ёслодог энэ зан үйл бусад улс үндэстэнд байдаг ч Монголчуудын хань шинжих гэр бүл бэлгэдэх, чанад нарийн зөн ерөөл, совин байдаггүй зөвхөн цэнгэл хөгжөөн нь чухалчлагдсан харагддаг гэх буруу дутуу ойлголт бий. Зөвхөн хуримын өдрийг шинжихдээ намрын улирлыг сонгодог нь бүх ургамал нэгэн жилээ үдэн үр жимсээ үлдээдэг, таван хошуу малаас эхлэн туурт туурайт бүх амьтны ороо хээлийн цаг эхлэдэг тул үрээр баян байхыг эрхэмлэсэн тэмдэг дохио болдог. Гэтэл өдгөө Түвд шашны Литээр намрын дунд сарын 17 үзэлтгүй сайн өдөр гэж нэгэн өдөр хөл болгодог нь угтаа Түвд нутагт 8 р богд Жибзундамбын төрсөн өдөр тул шашныхны хувьд ёслол болдог хутагт сайн өдөр нь аж. Гэтэл Монгол ухаанаар Богд лам үр хүүхэдгүй, тэгээд ч урт наслаагүй, хосын амьдрал нь эмгэнэлтэй тул энгийн ард ихэд цээрлэдэг байжээ. Үүнийг өгүүлсэн нь хань шинжих, бэр ёслох, найр үүсгэх нь нэгэн цогц үйл болохыг дурдсан билээ. Ханийн шинж гээд тоочвол ХАДАМДАА ЭЭЛТЭЙ, НӨХӨРТӨӨ ХҮНДЛЭЛТЭЙ, ҮРДЭЭ ХАЛАМЖТАЙ, АЖИЛ ҮЙЛД ГАВШХАЙ гээд зуугаар яригдах ШИНЖ-ТЭМДЭГ- ДОХИО дурдагдах болно.
Үргэлжлэл бий.
 
"Монгол ухаан 9 эрдэм" номноос.
 
Эдийн засгийн ухааны доктор Т.Баярхүү