Монголын үндэсний олон нийтийн телевизийн “Эх сурвалж” нэвтрүүлгээр Завхан аймгийн Дөрвөлжин сумын Цогт багийн нутагт малчдын тэмцэл өрнөж байгаа тухай ноцтой сурвалжлага явагдпаа. 10 гаруй жилийн хугацаанд хайгуул хийсэн Канад, Австралийн гэх үл мэдэгдэх нэгэн компани А лиценз авснаа зарлаж, гэнэт техник хүч хаян өвлийн ид хүйтэн эхлэх үеэр Өвөр Айраг Баян уулыг нурааж малчдын өвөлжөөнүүдийг сүйтгэж эхэлжээ.
Манай аймаг уул уурхайд түнхэгдээгүй гэсэн чинь яаваа, Я.Санжмятав аа
Завхан аймагт нэг ч лиценз байхгүй, уул уурхайн хөлд үрэгдээгүй цорын ганц аймаг гэж тус аймгийн даргаар дөрвөн жил ажиллаж байгаад УИХ-ын гишүүн болж улмаар Хөдөлмөрийн сайд болсон Я.Санжмятав удаа дараа мэдэгдэж байсан нь юу болов? “Зууны мэдээ” сонины 2012 оны 12-р сарын 24-ны №304, 305-д Завхан аймагт олгосон ашигт малтмалын лицензын албан ёсны жагсаалт хэвлэгдэж Я.Санжмятавын ам ажлын зөрөө гарлаа.
Завхан аймгийг бараг нэлд нь өгсөн гэхэд хилсдэхээргүй юм болжээ. Тухайлбал, одоо шуугиан дэгдээж байгаа Дөрвөлжин суманд гэхэд гадаадын хачин нэртэй 10 лицензийг өгч Айраг Баян уулынхан байтугай тус сумынхан сумаараа, Завханыхан аймгаараа нүүх хэмжээнд хүрчээ. Лиценз авсан компаниуд хамтын хүчээр Завхан аймгийн төв Улиастай хотын дэргэдэх Чигистэй голын хөвөөн дээр байдаг Жавхлан толгой дээр бүх завханчуудад зориулсан сүрлэг сайхан 108 суварга босгожээ.
Дөрвөлжин суманд 10 жил ажилласан компани тус суманд нэг ч төгрөгийн татвар төлөөгүй гэдгийг тус сумын засаг дарга З.Бадмаа мэдэгдсэн. Яагаад татвар төлөхгүй байна вэ гэхэд “Бид өгдгөө өгсөн гэдэг. Орон нутгийн цэцэглэл хөгжилд зориулж өгдөгөө өгч хийдгээ хийсэн” гэжээ. Аймгийн мэргэжлийн хяналтын албаны дарга П.Батсайхан Дөрвөлжин сумын Цогт багын малчдын нэрийн өмнөөс 58 сая төгрөг авсан байна гэдэг.
Батсайхан дарга Монгол телевизийн “Эх сурвалж” нэвтрүүлэгт оролцохдоо “Би 58 сая төгрөг авсан нь үнэн, тэр мөнгөөр Жавхлан толгойн суварга босгоход зориулсан гэдэг. Малчид ярихдаа ер нь суварга хэнд хэрэгтэй юм бэ? Сайхан уул ус минь байвал суварганаас чинь дээр. Өвөлжөөг минь 15 саяар авна гэж байна. Буурал ямааныхаа ноолуураар жилдээн үүнээс ч илүүг олж чадна гэж хэлсэн.
Нөгөө талаас орон нутгийн цэцэглэл хөгжил гэдэг чинь суварга бурхан юм уу? Анх эрдэнэ толгойн шарилыг зөөж чандарлахад гадаадын компаний нөхдүүд төвөөс лам хувцастай хүмүүс авч очиж баахан ном уншуулсан. Энэ нь өнөөдөр шарийн шашин далд колоничлогчдын зэвсэг гэдэг нь Завханчуудад ойлгогдсон. Учир нь завханчууд олон хутагтууд төрүүлсэн гэж омгорхож гайхуулдаг билээ.
2012 оны 7-р сарын 4- нд Занабазарын музейд тагнуулын байгууллагын үзэсгэлэн гарах үеэр Завханы хутагтууд гэгч нь тагнуулууд бөгөөд тэр дотроос Дэлбэ хутагт 20-р зууны супер тагнуул байжээ. Тэр Ховд болон баруун монголыг тагнах ажилд шашны хутагтынхаа нэрээр гайхамшигтай үүрэг гүйцэтгэсэний дотор нэгдсэн Монгол улс байгуулах хүсэл эрмэлзэлтэй байсан Дамбийжаа буюу алдарт Дамбийжанцанг барьж алахад Улиастайн сайд Лхамжавын хамт үнэлж баршгүй үүрэг гүйцэтгэсэн гэж оржээ.
Ховдын чөлөөлөх дайны дараа 1912 онд таван улсын Монголын үндсэний ардчилсан хувьсгалыг нугачин дарах Их Монгол улсын хүн амыг газар нутагтай нь хуваах Монголын баялгийг тасчин авах, Монголын хүн ардыг устгах нууц хэлэлцээр байгуулагдаж түүний 18-р заалтыг Богд хаан хэрэгжүүлэх үүрэг хүлээж хаан ширээнд суусан гэсэн сэжиг байгаа ч одоо хүртэл нууц байна.
5 улсын нууц гэрээ түүний 18-р заалтыг хэрэгжүүлж байсан баримт түүнийг нас барсны дараа нууц шүүгээнээс нь олдсон нь тодорхой байгаа юм. 5 улс гэгчид АНУ, Англи, Япон, Орос, Хятад гэсэн таван улс боловч гол толгойлогч нь АНУ, дагалдан баясагч нь Англи гүйцэтгэх буюу туслахууд нь Орос, Хятад хоёр байжээ. Учир нь 1905 оны портсмутын энхтайвны гэрээ гэгчээр Их Монгол улсыг нууцаар албан ёсоор хувааж бие биендээн үнэнч байж нууцаа 100 жилээр хадгалж явах ам тангараг цусан гэрээ хийсэн нарийн ширийнийг манайхан ойлгодоггүй.
Үүнийгээ 1945 онд потсдамын бага хурал гэгчээрээ баталгаажуулж ЗХУ мөн л туслан гүйцэтгэгч нохойн гөлөг байхаа амалсан байдаг. Манайхан Орос Хятад гэдэг ч юм уу, баяд буриад ч гэдэг юм уу жижиг асуудалд их ач холбогдол өгдөг. Манжийн дарангуйлал гэдэг дэлхийн их гүрнүүдийн дарангуйлал Монголыг хуваах бодлого байсан. Улиастайн амбан сайдын газар гэдэг бол Манжаар халхавчлагдсан олон улсын нууц тагнуулын газар байсан.
Энэ нь шашин бөө, худалдаа болон хутагт хувилгаад, зурхайч, үзмэрч гуйлгачин тэнүүлчин, архичин хүмүүсээр дамжуулан бодлогоо явуулж ирсэн. Тийм учраас Завханг нөөж ямар ч хөгжилгүй дэд бүтэцгүй байлгасан бөгөөд дэлхийн гүрэн дамжсан ноцтой компаниуд олон улсын байгууллагуудын ивээл дор авсан нь тодорхой болж байна.
Дөрвөлжиний цогт багт юу болоод байна вэ?
Уг компанийг үл мэдэгдэх гэсний учир гэвэл том дарга нар нь ерөөсөө харагддаггүй, хэний компани вэ гэхээр хэлж өгдөггүй гэнэ. Малчдын ярьж буйгаар тус компаний нэрийг “Баян айраг констракшн” гэдэг бөгөөд Шижирээ, Соёмбо зэрэг доод менежерүүд нь л эдгээр бүх ажиллагааг гардан хариуцаж ажиллаж байгаа аж. Ийнхүү тус компаний үйл ажиллагааг эсэргүүцэж 60 гаруй малчин зам хааж тэмцэл өрнүүлж эхэлжээ.
Хариуд нь өнөөх нөхдүүд 15 сая төгрөгөөр өвөлжөөгөө зараад нүү гэсэн байна. Малчид уйлан дуйлан ярьж байна. Анх Эрдэнэ толгойн шарилыг зааж гэнэт олон лам нар ирж ном уншин чандарлах болжээ. Эхэндээ малчид чимээгүй л байсан байна. Мөн Улиастай хотын дэргэдэх Жавхлан уулын толгой дээр суварга босгож тус сумын нэрийн өмнөөс 56 сая төгрөг оруулж аймгийн мэргэжлийн хяналтын газрын дарга П.Батсайхан байгуулсныг нутгийн ард түмэн ихэд хардаж байв.
Мөн тус аймгийн даргаар дөрвөн жил ажилласан Я.Санжмятав явахынхаа өмнө сумын засаг дарга Я.Бадамыг дарамталж, “Одоо надад асуудал хамаагүй шүү, наад “Баян айраг констракшн” надад гай болоод байна, би Би хөдөлмөр нийгэм хамгааллын сайд болох гэж байна” гэж Багийн хурал дээр ярьсныг телевизээр нэвтрүүлсэн. Ганц суваргаар насаараа үе удмаараа амьдрах хайрханаа өгөхгүй гэж малчид ярьж байна.
Завхан аймаг бол Монголын хамгийн олон өвөлжөөтэй говийн өнтэй сайхан нутаг юм. Энэ нутгаас БНМАУ-ын анхны хөдөлмөрийн баатар ямаачин Тоймын Жамц гуай төрж гарсан билээ. Энд Бууралын буурал ямаа гэж ноолуурын алдартай ямаан сүргийн бий. Эрдэнэтийн хивсийг ноолуураар хангадаг. Бид жилдээ наад захын 15 сая төгрөгийг буурал ямаагаараа олдог юм хэмээн Буурал өвгөн ярьж байна.
Өвлийн ид хүйтнээр ийм л тэмцэл өрнөснийг улаанбаатарчууд, монголчууд эмзэглэн хүлээж авлаа. “Баян айраг констракшн”-ы цаана нь чухам хэн байгаа нь тун нууцлагдмал хэвээр... Бас л хэн нэг том тушаалтан буй биз ээ.
Жамянтив мэдэн будилсан нь
2012 оны орон нутгийн сонгуулиар Завхан аймгийн засаг даргаар сонгогдсон МАН-ын дарга Жамянтив Дөрвөлжин суманд болж буй хэрэг явдлыг мэдэхгүй надад ерөөсөө мэдээлэл байхгүй хэмээн мэдэн будилав. Завхан аймгийн захын чавганц мэдэж байхад өнгөрсөн дөрвөн жилд засаг даргын тамгын газрын дарга, МАН-ын даргаар 4 жил ажилласан энэ хүн мэдэхийн дээдээр мэдэж байгаа мөртлөөн мэдэн будилав.
Завханыг лицензээр хуваасан нь
Завхан аймаг бол нутаг усаар нь бүхэлд нь дархан цаазат газар болгомоор нэн үржил шимтэй аймаг билээ. Ус голууд, тунгалаг цэнхэр нуурууд тэнд л байна. Байгалийн цэвэр мал сүрэг жинхэнэ ориг өвс ус, тариа ногоо тэнд байна. Халуун хүйтэн рашаан, хамгийн ховор өвс ургамал, цэцэг жимс ногоо, цэвэр сайхан ориг хүнс тэнд л байна.
Эх сурвалж: "Хөх толбо"
Сэтгэгдэл0
ah-iinxangej dandaa xog shaaruud bx yum aa,ene xogoos arai deer xog alga uu ah-iinxaan.
yun ene nam ter nam bugd yalgaagui mongoliig zarj duusaj bhad .manai malnuud ene nam gaigui ter nam arai deer gej hutsaj yawah yumaa .
1 zuiliig zalruulahad Hutagtuudiig doromjildog yamar ovoo chatsga ve chi, Delbe gej hutagt bgaagui yum DILAV gegeen gedgiin tegleech Zavkhan goviin aimag bish Hangai govi hosolson aimag. Naad bichver chin yuch oilgogdohgui bna. Aa ter Myatav ni bnau gotov ni bnauu Bat ni bnauu dorj ni bnuu tedniig muulj bolnoo, tertee tergui Hudaldchihsan huniig yug ni omoordogiin
Sanjmyatav saidaa ta ih sain hun ajilaa ch sain hiideg Zavkhand ch ih yum hiisen harin odoo zugeer yavaad ogooch. Zavkhan tanii Huviin omch bish Zavkhanii AH tanii Huviin kompani bish, unagahdaa Oyunhorol ed nartai niilj unagaad chaavaas muu Demchigsurengeer tug ahichihaj bgaan bas ih uhaan shuu. ene 4 jil deeree AH bgaa tsagt Jamiyantiv yuch hiij chadahgui tegeed 2016 ond Ta Ardiin baatariin dureer ochno bi ajillaj bhdaa ingej blaa odoo ed nar hereg alga geedl. Ta 2008 ond ochij ajillahdaa gantshan zuiliin toloo l ochson ter ni UIH-iin gishuun boloh gesen husliinhee toloo l ochson tegsenees Zavkhanii toloo bish odoo bas ooriinhoo toloo AH-iig zoliosloloo. Ta zugeer ooriinhoo torol sadan, ah duu, byalduuchdaa avaad Zavkhanaas zailaad ogooch guiy Erhemseg noyon Saidaa.
юун Санжмятавь тэрнээс өмнө засгийн үёд Нөмрөг сумын гаралтай аймгийн засаг дарга П ГАНСҮХ түүний ах аймгийн мэрэгжлийн хяналтын дарга П Батсайхан,одоогийн засаг дарга Жамъянтив нарын үёд энэ лицэнзүүд зарагдаж хахуулийн мөнгөний талаар нь суврага босгож ПГансүхнь соёлын гавьяат ч билүү болсон юмдаг
Batmunh, Gansuh, Sanjmyatav nariig bvgdiig ni Shalgah heregtei ih yum garnadaa. yalanguya Sanjmyataviig sain shalgah heregtei dee... bur ch ih yum garna
zabhaniig hubaasan sanjmyatab uheesei
SWIZTSART BAIGOOOOOOOOOOO MALAAAAAAAAAAA...
МАНАН-д итгэх арга алга
Hairan saihan nutag orniig mini bayanhongor govialtai ovorhangai omnugoviin durakuud shig sarnii gadrguu bitgii bolgochooroi. Gansukhee jamyantivee sanjmytava muu soyoliin gavyataa uiliin ur chini irne sh
АЙМГИЙН ТӨВИЙН АЙЛУУД НЬ ГЭРЭЛГҮЙ БАЙЖ БАЙХАД ТЭР суварга ГЭЭЧ НЬ ГАНЦААРАА ГЭРЭЛТЭЙ БАЙЖ БАЙДАГ ЮМ БАЙНА ЛЭЭ.
SHARIN SHASHNIG OROIN DEED CHANDMANI ERDENE BOLGOSON YUM BAINA L DAA. ENE YAMAR HEREGTEI YUM BE,GAZAR NUTAG MINI ONGON DAGSHNAARAA BAIJ BAISAN BOL ASHTAI YU. TOGLOJ USSUN SAIHAN TOLGOI BAISAN YUM, HARAMSAJ BAINA.
Manjiin ued haruul tolgoi gedeg baisan gesen.
hend ch hereggui heden subragaar aimgaa zarsan teneg susegtnuud baina daa... subraga chini ta nariig harj uzeh um bish uu
за одоо монголд шударга ёс байхгүй ярих хэрэг байхгүй 0хар амиа бодож яв үхэр толгойлсон монголчууд болжээ
Zavkhanchuud negdej nutag usaa hamgaaltsgaaya. Gazar nutgaa ard tumen l avarch chadna uur hen ch bish. Gazar nutgiig mini hudaldsan hun bukhniig ard tumen shiitgekh tsag ni bolson. bid negdvel bukhniig chadna.
Ezengui companiig Mongol ulsiin dansnaas hasaad buh license-g ni huchingui bolgoj bolno doo. Licensiig huchingui bolgoh geheer jinhene ezen ni garch ireh ni garstaagui.
Nutag usaa tiim amarhan uguhgui shuu temtseed baigaarai demjine shuu end buruu humuus bugd ur us udam ni tasarch tamd Unah bolno ter humuus uursdiigee sain medej baigaa odoo bish gehed ur huuhduud ni bigd tamd unaj zovj uhne
Daraagiin songuuliar MAN bol AN-aas zavkhan devshig huniig deerees bish oron nutagaasaa zaaval garga. 2 namaas yag nutag usaa gedeg oron nutagiin hunee songoh bolomj olgo. Sanjmyataviin orolcoog todorhoi bolgoj gem buruu baigaa bol baigaa baihgui bol terniig ni olj medeh chadvartai hun heregtei. Buruutai hunees yal asuuh amarhan harin buruug zasuulah hetsuu shuu.Bolj ogvol ter license-g ni gargasan huneer huchingui bolguulaj avahsan.
Энэ улс суйрлээ яах вэ.Ийм хогийн новшнуудыг унэхээр хэн ч дийлэхгуй болчихсон гэж уу.
uunuug zogsoogoochee
enenii esreg zohion baiguulalttai temtseh yamar arga ba aa nohdoo
Tsergiin ergelt hiij zasgiin erhiig gartaa avch baij neg musun shiiddeg ymaa tegeegui tsagt chadahgui ee
завхан аймаг нэг ёайхан хөгжихгүй байна даа их цагаан уул өвөг дээдсийн минь нэрийг өөрсдийгөө хүн амьтанд тоогдож амьтан төрлөөсөө жааханч болов ангид болж идэх уух өмсөх зүүх юмтай болох санаатай хөөрхийсүүд батсайхан гэгч тэдний нэг одоо өөрийгөө өвөг дээдсийн нэрийг барьж тодруулах санаатай шургуу зүтгэж буй хүмүүсийн сэтгэлийн сүсэгээр наадагч хоосон толгойт нүгэлтэн билээ дээрхийг бичигч хүн гуай өвөг дээдсийг минь муулвал өөрт чинь нүгэл алдас болмуй ер нь завхан аймгийг богд хаант монгол улсийн нутаг дэвсгэрийн хувиараар хоер хувааж сайн ноен хан засагт хан болгож яаралтай хуваая
xaxuul ikh absan gewj yaridag,bas ikh khuukhnii dontoi,sanj mitab pizda
ene tend khuleen abaltan deer dandaa khuuklhen khaigaid shinshuuchleed yabdag um bilee,nasaa bod,khuukhdee bod,daraltaaa
sartuul mongol bish bogd mongolig avarsnaas yu ch avaagui
Neeree saihan nutag us mine yu l bolood bna daa. Temtsene gesen humuustei sanaa neg bnaa, hen negniig hiine gej honog hugatsaa aldalgui arga hemjee avae aa humuus ee ! Zuv zuitei udirdaad chigluuleed, olon humuust buh shugamaar hurgeed bugdeeree niileed temtseh heregtei, ter belcherr uvuljuuguu hamgaalj bgaa humuus deeree negdej nemj negdmeer bnaa, yah vee. Handiviin dans ene ter neegeed mash uhaantai zuv huneer udirduulmaar bnaa. Zasagt haanii huh erchuud mine yum bodooch ee !! Ter deer hutagtuudiig mine doromjilson hun bh yum, yumaa medej chalchaarai novsh mine !
ENE AIMGIIG DARHAN CAAZTAI AIMAG BOLGOE. YADAJ NEGIIG NI TYNHEJ TONOHGYI BAILGAACH.
Ezengui companiig Mongol ulsiin dansnaas hasaad buh license-g ni huchingui bolgoj bolno doo. Licensiig huchingui bolgoh geheer jinhene ezen ni garch ireh ni garstaagui.
монголыг худалдаагүй засаг ноён хаана байгаа юм бэ? төрөөс мөнгө гаргалгүй хөшөө дурсгал, бурхан, суврага хаана босч байна үүний цаана монголын нутгаас худалдагдаж байгаа шүү гэдгийг заавал нэг бодож үзэж энийг хэн хийлгэчихэв гэдэгийг заавал хардаж бод та хардах эрхтэй.
Gants Zavhan aimag bishee buh nutag usaa Mongol ornoo avrah tsag ni bolsoon.
ЗАВХАН АЙМАГ БИШ ЭЭ МОНГОЛ УЛС ТЭР ЧИГЭЭРЭЭ ХЄНДИЙЛЄГДЄЄД БНА
Oron nutgiin udirdlagaar ajillaj bsan Hudulmuriin saidaas todruulmaar bna.
Badam bur iluu bedne de.
arai ch de ingej bolohgui sh de dendej bn