Сэтгэгдэл (2)
Монгол улсад чөлөөт хэвлэл үүсч хөгжсөний 25 жил, Монголын Сонинуудын холбоо байгуулагдсаны 15 жилийн ойд зориулж, чөлөөт хэвлэлийн салбарыг хөгжүүлэхэд хувь нэмрээ оруулсан эрхэм хүмүүсийн яриаг цувралаар хүргэж байгаа билээ.
 
Монголын Сонинуудын холбоог үүсгэн байгуулагчдын нэг, тус байгууллагын одоогийн ерөнхийлөгч Раднаагийн Хадбаатарыг урьж ярилцсанаа та бүхэнд хүргэж байна.
 
 
-Та бүхэн ойгоо тэм­дэг­лэх гээд завгүй байна уу?
 
-Харин тийм ээ. Ажил их байна. Манай залуучууд эртнээс бэлдэж эхэлсэн.
 
-Яагаад холбооныхоо ойг  тэмдэглэхээс  гадна  Мон­­­­­гол улсад чөлөөт хэв­лэл үүс­сэний 25 жилийн ойг давхар тэмдэглэх бо­лов?
 
-Монголын  Сонины хол­бооны хувь заяа Монгол улсын  чөлөөт  хэвлэлийн  хувь заяатай салшгүй хол­боотой юм. Өнөөдөр Монгол улсад  хагас ч байна уу, ямар ч байсан чөлөөт хэвлэлийн орон зай байгаа учраас олон сонин хэвлэл, радио, те­­­ле­виз үйл ажиллагаагаа явуулж, тэнд олон мянган хүн ажиллаж байна. Энэ хэвлэлийн байгуул­лагуу­даас тодорхой хэсэг нь манай холбооны гишүүн. Ийм учраас тэднийхээ эрх аш­гийг хамгаалах нь бидний үүрэг. Чөлөөт хэв­лэлийг хөг­­жүүлэхийн төлөө бид эв­лэл­дэн нэгдсэн төрийн бус байгууллага юм.
 
-Тэгээд, 25 гэсэн тоог яаж гаргаж ирээд бай­гаа юм бэ. 1989 онд “Ши­нэ толь” гэдэг сонин “Ард­чи­лал” сонины өмнө гарсан гэж сонссон.
 
-Одоогоос 25 жилийн тэртээ, 1988 онд Хэвлэл, утга зохиолыг хянах газар татан буугдсан. Энэ газар нь Сайд на­рын зөвлөлийн дэргэдэх яам­ны статустай   байсан  байдаг.  Анх  1947 онд бай­гуу­лагдсан энэ “Үнэний яам”-ыг 1988 оны 7 дугаар сарын 6-ны өдрийн МАХН-ын Төв хорооны Улс төрийн товчооны 154 тоот тогтоолоор татан буулгахаар болж, тэр оныхоо 9 дүгээр сарын 1-ний өдрөөс дагаж мөрдөж эхэлсэн байдаг.Тогтоол хэрэгжиж эхэлтэл нууцын зэрэглэлтэй байсан байдаг.  
 
-Тэр ямар учиртай бай­гууллага байсан юм бэ?
 
-Оросоор Главлит (Глав­ное управление по делам литературы и изда­тельств) гэдэг энэ байгууллага бол хэвлэл, зохиол, кино, шинж­лэх ухааны бүтээл, шүлэг, яруу найраг бүх оюун са­нааны бүтээлийг намын үзэл үзэл сурталд нийцэж бай­гаа эсэхэд цензурддаг бай­гууллага байсан байна лээ. Тэр үед зохиолч нар “бичсэн зүйлийг хянаж хаслаа, хү­ний үг хэлэх, хэвлэн нийт­лэх эрх чөлөөг хаслаа, сайн бүтээл гарахгүй байна” хэ­мээн энэ байгууллагыг ил, далд шүүмжилж эхэлсэн юм билээ. “Үнэн” сонинд шүүмжлэлт нийтлэлүүд хүртэл гарч байсан байна билээ. Энэ талаар манай ахмад зохиолчид, сэтгүүлчид олон зүйл ярьдаг.
 
 
-Тэгээд тэр “Монгол Глав­лит” энд ямар хамаатай юм бэ?
 
-Хянагчгүй, харгалзагч­гүй болно гэдэг аз жаргал биз дээ. Хажууд чинь нэг хүн байнга зогсоод байвал чамд ямар санагдах вэ. “Үнэн” сонин, Монгол телевиз дээр байнгийн төлөөлөгч сууж хянадаг байсан байна билээ. Социализмын үед олон сэхээтнүүд, тэр  дундаа зо­хиол­чид, сэт­гүүлчид бич­сэн зүй­лийнхээ төлөө хэл­мэгдэж, амьдралаараа хохирч явсан гашуун түүх их байдаг. Хүний хэлсэн, ярьсан, бичсэнийг хянадаг газар байхгүй болно гэдэг жинхэнэ эрх чөлөө мөн биз дээ. Гэхдээ 1990 он хүртэл энэ үүргийг редакцид нь өгсөн нэртэй боловч намын төв хороо давхар хянаж эрхлэгч нарыг нь дуудаж загнадаг байсан гэдэг. Энэ дарамтыг эрхлэгч нар өөр дээрээ авч байсан талаар ахмад сэтгүүлчид их ярьдаг.
 
-Нээрээ гашуун түүх их байдаг шүү.
 
-Тэр жилдээ 1988 онд “Цагийн толь” хэмээх А4 хэм­жээтэй жижиг сонин гурван дугаар гараад хаагд­сан байдаг. Хамгийн анхны хаагдсан сонин.
 
-Яагаад хаагдсан юм бэ?
 
-Гарсан нийтлэлээс нь болоод намын Төв хорооны шийдвэрээр НАХЯ-ны тө­лөөлөгч очиж сонинг хаасан байдаг.
 
-Хэн гэж зоригтон энэ сонинг гаргав?
 
-Ардчилсан хувьсгалын анхны 15-ын нэг гэгддэг Дарь.Сүхбаатар эрхлэгч нь байсан гэдэг. УБДС-ийн оюут­нууд гаргасан. Шинэ сонин учраас хаасан байх. Тэгэхээс бус “Үнэн” сонин болон бусад хуучин гарч байсан сонин дээр “Цагийн толь” сониноос илүү хурц нийтлэлүүд гараад эхэл­чих­сэн үе шүү дээ.
 
-“Үнэн” зэрэг сонин дээр ямар нийтлэлүүд гарч байсан юм бэ?
 
-1980 оны  сүүлээр “Үнэн”, “Залуучуудын  үнэн”, “Улаан од”, “Хөдөл­мөр”  зэрэг со­­ни­нуудад далд байсан м­э­дээл­лүүдийг ил гаргаж эхэл­сэн байдаг. Тэр битгий  хэл зүүн европ болон ЗХУ-д өрнөж байсан өөрчлөн байгуулалтын талаар зо­ригтой бичиж эхэлсэн бай­даг. Энэ нийтлэлүүд нь Монголын ард түмний оюун санаанд өөрчлөлт оруулж, ардчилсан хувьсгал гарахад түлхэц өгсөн гэж ойлгодог.
 
 
-“Цагийн толь” шиг яаж хаачихаагүй юм бэ?
 
-1988 онд “Үнэн” сонин 100 мянга, “Хөдөлмөр” 100 мянга, “Улаан од” 50 мянга, “Залуучуудын үнэн” 50.0 орчим захиа­лагчтай  байсан гэж сонссон. Ийм сонингуудыг хүчээр хаавал арай чүү тогтоож байгаа нийгэмд нь бослого гарна биз дээ. “Цагийн толь” бол шинэ сонин. Харин ч гур­ван дугаар гарсан байдаг. Цаашид “Цагийн толь” мэ­тийн шинэ олон сонин га­рахаас сэрэмжилсэн байх.
 
-Тэгэхээр 1990 оны Ардчилсан хувьсгалын хөрс суурийг манай ахмад сэт­­гүүлчид тавьсан болж байна уу?
 
-Тэгэлгүй яахав. Сэтгүүл­чид бол аливаа юмыг сор­гогоор мэдэрдэг хүмүүс. 1980-аад оны сүүлээр байн­гын давтамжтайгаар со­нин хэвлэлд   социалист нийг­мийн муу талыг сэт­гүүлзүйн олон хэлбэрээр ил гаргаж тавьсан байдаг. Зүүн Европ, ЗХУ-ын “ил тод байдал”, “өөрчлөн бай­гуулалт”-ын  талаар тэнд сурч байсан оюутан за­­луусын дуу хоолой нь болж  өгч чадсан юм. Хэдий со­циалист систем задарч  сайхан нөхцөл бүрдсэн ч ардчилсан хувьсгал ялахад манай ахмад сэтгүүлчдийн оруулсан хувь нэмэр их юм.
 
-1990 оноос л хэвлэлийн эрх чөлөөтэй болсон мэт буруу ойлгодог байж.
 
-Тэгвэл ахмадуудынхаа оруулсан хувь нэмрийг хааш нь хийхэв. Ийм улс орон гэнэт бий болчихсон болж байна уу. Тэр битгий хэл ардчилсан хувьсгалын тэргүүн эгнээд олон сэтгүүлч оролцсон байдаг...
 
-Ардчиллын анхны 13-ын тав нь сэтгүүлч байсан гэдэг...
 
-С.Цогтсайхан, Ц.Элбэг­­­дорж, Ч.Энхээ, С.Амар­санаа, Д.Энхбаатар, Д.Нинж, Ц.Энхтүвшин, Б.Эрдэнэ­­баатар, А.Мурат, Н.Энх­баяр (“Хонх” хамтлаг), Д.Жамъян, Л.Хадбаатар, С.Оюун (“Хөдөлмөр” сонин), С.Баяр (С.Оюуны ах)  гээд  олон сэтгүүлч мэргэ­жилтэй болон хэв­лэлд ойрхон ажиллаж бай­сан хүмүүс ардчилсан хувьс­галд манлайлан оролц­сон анхдагчид байдаг. Энэ хү­мүүсийн олон жилийн тэмц­лийн үр дүн юм.
 
-Ардчилсан хувьсгал гарч хэвлэлийн эрх чөлөө жинхэнэ утгаараа хэрэгжиж эхэлсэн үү?
 
-Тэгэлгүй яах вэ. Хэдий “Үнэний яам” маань татан буугдсан ч хэвлэлийн эрх чөлөө бүрэн утгаараа ирээ­гүй юм. Харин ардчилсан хувьсгалын үр шимээр хэв­­лэлийн эрх чөлөө боди­той хэрэгжиж, олон сонин сэтгүүл уншигч олноо баяр­луулсан. Монгол оронд хү­ний эрх, эрх чөлөө, ард­чил­лын баталгаа болсон хараат бус, чөлөөт хэвлэл жинхэнэ утгаараа хөгжих бололцоо олдсон юм.  
 
-Гэхдээ манай улс хэв­лэлийн хагас эрх чөлөөтэй орны тоонд ордог биз дээ?
 
-БНХАУ, ОХУ-ын хоо­ронд оршдог манайх шиг жи­жиг улс хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй байна гэдэг аз завшаан. Уг нь 1992 онд манай улс хэвлэлийн бүрэн эрх чөлөөтэй орон болсон байдаг. Харин 2000 онд сонин хэвлэлүүдийг шалгаж, хаасны дараагаас хэвлэлийн хагас эрх чөлөөтэй болсон. Тэгээд үүнээс хойш улам уруудсаар 2013 онтой зол­госон байна.
 
-Танд тодорхой тоо байна уу?
 
-Монгол улс хэвлэлийн эрх  чөлөөний  индексээр 2005 онд 179 орноос 53-т бичигдэж байсан бол 2013 онд 98-д орж, 45 байраар ухар­сан. Энэ янзаараа яваад байвал аягүй бол бүр хэв­лэлийн эрх чөлөөгүй орон болж мэдэхээр аюулын ха­ранга дэлдэж байна. Энэ юу харуулаад байна вэ гэвэл ардчилсан хувьсгал ялаад эхэндээ хэвлэл чөлөөтэй бай­сан бол одоо улс орон хөг­жихийн хэрээр хэвлэлийн эрх чөлөө хумигдаж байгаа дүр зураг харагдаж байна.Ардчилсан улсыг чөлөөт хэв­лэлгүйгээр төсөөлөшгүй. Чөлөөт хэвлэл байхгүй бол хэвлэлийн эрх чөлөө байхгүй. Хэвлэлийн эрх чөлөөгүй орныг ардчилсан улс гэж хэлэхгүй. Дээрх тоо эрх баригчдад юм бо­дог­дуулах тоо. Энийг би хэ­лээгүй. Парис төвтэй “Хил хязгааргүй сурвалжлагчид” байгууллагаас жил бүр гаргадаг судалгаа.
 
-Манай улстөрчид хэв­лэлийн эрх чөлөөг хөг­жүү­­лэхэд дорвитой юм хийх­­гүй бол болохоо бай­чи­хаж. Одоо танай холбооны та­лаар ярилцъя. Монголын Сонинуудын холбоо яг хэдэн онд байгуулагдсан бэ?
 
-Анх 1997 онд байгуу­лагдсан. Гэвч албан ёсоор Их хурлаа хийгээд 1998 онд байгуулагдсан гэж үздэг юм.
 
-Яагаад та нар энэ хол­боог байгуулсан бэ?
 
-Монголын Сонинуудын Холбоог анх “Сэрүүлэг” сонины С.Баярмөнх, “Мон­голын нэг өдөр” сонины Ц.Баяраа, Л.Зоригт, “Хань” сонины Д.Батсүх, “Хүмүүс” сонины Р.Хадбаатар, “Дээд­сийн хүрээлэн” со­нины Н.Билгүүн, “Шар сонин” сонины  О.Одгэрэл,  “81 суваг” сонины Ж.Баяр­жаргал нарын 8 хүн анх үүсгэн байгуулсан юм.
 
-Та нар анх хаана та­нилц­сан бэ. Бие биеэ сайн танидаг байсан уу?
 
-Цагдаагийн үүдэнд та­нилцсан.
 
-Яахаараа цагдаагийн үүдэнд танилцдаг билээ?
 
-Уул нь хэвлэлийн бирж дээр сонингоо борлуулах гэж очихдоо бие биенээ зүс таньдаг байсан. Ха­рин цаг­даагийн үүдэнд шал­гуулж байхдаа дотно та­нил­цацгаасан.
 
-Ямар хэрэг хийсэн юм бэ?
 
-1996 онд хэвлэл мэ­дээл­лийн хэрэгсэлд шалгалт хийж, “Халуун хөнжил”, “То­дорхой нууц” зэрэг хэдэн сонинг хаасан. 1998 онд Хууль  зүйн  яам нийслэлд үйл ажиллагаа явуулж буй 455 сонин, 131 сэтгүүл, 8 радио, 51  телевиз, мэдээллийн бу­сад гурван хэрэгсэл, нийт 648 байгууллагыг нэ­гэн зэрэг шалгасан. Энэ шал­галтын үеэр сайн ду­раараа улсын бүртгэлээс ха­суулах хүсэлт гаргасан 51 сонин, сэтгүүлийг улсын бүрт­гэлээс хасч, олон сонинд анхааруулга өгсөн. Сайн ду­раараа улсын бүртгэлээс хасуулах хүсэлтээ гаргасан гэдэг чинь цагдаагаас залхаж “гараа өргөсөн” сонинуудын тоо. Ихэнхэд нь эрүүгийн хэрэг үүсгэж шалгасан. Цагдаа дээр өглөө ирээд ажил тартал сууж, цагаа бүртгүүлдэг байсан. Хэдэн сар ингэж шалгагдсан. Эцэст нь зарим нэг нь залхаад сониноо хаахыг зөвшөөрөөд энэ хэргээс салж байлаа. Ингэж л бид дотно танилцсан юм. Цагдаагийн үүдэнд сууж байхдаа юу эсийг ярихав. “Бүгдээрээ нэгдсэн нэг байгууллагатай болж эрх ашгаа хамгаалахгүй бол нэг нэгээрээ бол хэн ч биш юм байна”  гэдгийг ойл­гоцгоосон. Дараалан хоёр удаагийн шалгалтаар энэ зовлонг нь биеэрээ амсаж мэ­дэрсэн. Энэ яриа ажил хэрэг болж манай холбоо байгуулагдсан түүхтэй.
 
-Дараа нь 1997, 1998 он чинь чөлөөт сонинуудын “алтан үе” байсан биз дээ?
 
-“Дахиж цөмөөрөө нэг ч сонин хаалгахгүй шүү” гэж тангарагласан. Харин тэр үед “ДАНИДА” төслөөр хэрэгжсэн “Чөлөөт хэвлэл сан” сонины хэвлэх үйлдвэр 1996 онд ашиглалтанд орж, энэ зах зээлд хувьсгал гарсан юм. Үүнээс өмнө хар тугалга хайлуулж өрдөг болхи тех­нологиос болоод энэ зах зээл сайн хөгжиж чадахгүй байсан. Сонины цаас ч олдохгүй хэцүү байсан үе.
 
-Дээрх шиг дахиж та нарыг шалгасан уу?
 
-Шалгасан. Сонин хэв­лэлд алтан үе байсан ч хар он жилүүд их шүү дээ.
 
-Хэзээ?
 
-2000 онд Н.Энхбаярын Засгийн газар гарч ирээд бүх чөлөөт хэвлэлд ХЗДХЯ, Татварын ерөнхий газар, Хэвлэлийн хүрээнлэнгийн хам­тарсан  шалгалт  оруул­сан. Сонинууд татвар төл­дөггүй гэж  ойлголттой байсан бай­на лээ. Гэтэл бүгд татвар төлдөг байсан.
Эцэст нь ухаж ухаж ямар нэг хэмжээгээр тат­варын торгууль бүх со­нин дээр тавиад гурван сонинг бүр мөсөн хаасан. Д.Жамъян эрхлэгчтэй “Чоно”, С.Амардаваа эрх­лэгч­тэй “Жигшүүрт хэрэг”, Намчинбумба эрх­лэгчтэй “Дуулиант хэрэг” сонинг садар самуун, гэмт хэрэг сур­талчилсан гэж шүүхийн шийдвэргүйгээр ХЗДХЯ со­нины газруудын үйл ажил­лагааг зогсоож, улсын бүрт­гэлээс хассан.
 
-Нэг ч сониноо хаал­гахгүй гэж тангараглаа биз дээ?
 
-Шалгалтын үеэр манай холбооноос хэдэн хүн урваж өөр холбоо байгуулж эрх баригчидтай нийлсэн юм.
 
-Та нар тэгээд чимээгүй хаалгуулсан хэрэг үү?
 
-Бид маш их тэмцсэн. Даан ч нэг нам хэт олонх байсан үе. Ардчилсан намаас УИХ-д дөрөвхөн суудалтай байсан. Тэмцсэний үр дүнд бүх сонинуудаа хаалгаагүй.
 
-Ямар тэмцэл хийсэн юм бэ?
 
-Олон арга хэмжээ хий­сэн. Жишээ нь, ГХЯ дээр Засгийн газрын тэргүүн га­даад дотоодын сэтгүүлчдэд анх удаа мэдээлэл хийх үеэр өвөртөө лоозон авч ороод бүгд өргөцгөөсөн.
 
-ГХЯ чинь төрийн тусгай хамгаалалттай газар биз дээ?
 
-Төрийн тусгай хам­гаа­лалттай газарт жагсаал цуг­лаан хийж болохгүй гээд барьж явахыг завдсан. Гадаадын сэтгүүлчид зураг аваад байсан тул яаж ч чадаагүй юм.
 
-Ямар олон удаа та нарыг нухчин дарах гэж оролдсон юм бэ?
 
-1996, 1998, 2000 онд шалгаж хэд хэдэн сонинг хаасныг  сая ярилаа. Хам­гийн сүүлд 2012 онд сон­гуулийн дараа есөн телевиз, 13 сайтыг хаасан шүү дээ. Энэ шалгалтууд бол хо­мор­голон шалгасан онууд юм. Энэ хооронд нэг нэгээр нь зөндөө шалгасан.
 
-Шалгаад яах гээд бай­даг юм бэ?
 
-Эрх баригчид өөрсдийн­хөө дуу хоолой болгох ганцхан зорилготой. Аль нам засгийн эрх барьж байх нь хамаагүй. Сонгууль бүрийн дараа заавал хэвлэлийг шалгадаг нь “хууль” болоод тогтчихлоо шүү дээ. Эрх баригч байхдаа шалгаж дарамтлаад байдаг, сөрөг хүчин болохоороо хайр зар­лаад байдаг.
 
-Энэ нь хэвлэлийн эрх чөлөөнд аль хэр хортой вэ?
 
-Маш хортой. Сониноо хаалгахгүй, сэтгүүлчээ шо­ронд хориулахгүй гэж тэм­цэж ирсэн бидний тэмцэл нь хувийн бизнесээ хамгаалж байгаа мэт харагдавч, шүү­хийн шийдвэр гарах бүрт хэвлэлийн эрх чөлөө улам хэврэгшиж байсан юм.
 
-Яаж хэврэгшинэ гэж?
 
-Сэтгүүлчдэд эрүүгийн хэрэг үүсгэх, шүүхээр өндөр торгууль тавих бүрт сэтгүүлчийн эр зориг тийм хэмжээгээр мохож бай­даг. Олон сэтгүүлч ийм шалт­гаанаар ажил мэргэжлээ солилоо шүү дээ.
 
-Хүн үлдэх нь үү?
 
-Эмч бол өвчтөнийг эм­чилдэг. Сэтгүүлч бол нийг­­мийг эмчилдэг үзэг барь­сан эмч юм. Тоншуул модны өтийг түүж мод эрүүлжиж, өндөр саглагар ургадаг. Сэтгүүлч энэ ний­гэмд болж бүтэхгүй байгаа тэр “өт”-ийг түүдэг  юм. Сайн  сэтгүүлч бол  энэ  нийгмийн бая­лаг, улс орны эдийн засгийн түлхүүр юм шүү дээ.
 
-Уул нь улс орны эдийн засаг 1990 оныхтой харь­цуулашгүй “баян” бо­лоо биз дээ. Гэтэл хэв­лэлийн эрх чөлөө маань хумигдаад байдаг.
 
-Энэ л гол аюул болоод байна. 1990 онд ардчилсан хувьсгал ялсны дараа юу боллоо. Улс орон эзэнгүй юм шиг. Бүх юм хөл толгойгоо алдчихаад байсан үе. Дэл­гүүрийн лангуун дээр давс­наас өөр юмгүй болтлоо ядуурсан шүү дээ.
 
-Яагаад тэгж их ядуурсан юм бол?
 
-Социалист систем бү­хэлдээ задарч, ЗХУ-ыг бүр­­дүүлж  байсан улсууд тус­гаар тогтносон. Манай улс хэдий тусгаар тогтносон улс боловч ЗХУ-ын нэг ёсны “тэжээвэр” улс байлаа шүү дээ. Тэжээгч нь байхгүй бол­чихоор “үнсэнд хаягдсан шалж” шиг хоцорсон.
 
-Одоо?
 
-Тэр үед улсын төсөв 300.0 тэрбум төгрөг байсан бол одоо 7.0 их наяад, жилдээ 20.0 мянган айл шинэ орон сууцанд ордог, 1800 км урт зам ашиглалтад оруулдаг, автомашины тоо нь 60.0 мянгаар нэмэгддэг харьцангуй  баян улс болжээ.Энэ баялгийг бүтээлцэхэд манай сэтгүүлчид үзгээрээ бүтээлцсэн юм гэдгийг нийгэмд ойлгуулах нь бид­ний үүрэг юм.  Гэхдээ Ливи шиг баян мөртлөө хүний эрхийг уландаа гишгэдэг орон  бол­чихгүй  байх үүднээс одоо­ноос бодох цаг болсон. Яагаад гэвэл эд баялаг шу­нал дагуулдаг гэдэг.
 
-Та юу хэлэх гээд байгаа юм бэ?
 
-Улс нь баян болоод байдаг, харин хэвлэлийн эрх чөлөө нь ядуураад байдаг. Уул нь маш олон сонин, сэтгүүл, радио, телевиз бай­даг. Энэ  маань нөгөө “дүр эсгэсэн ардчилал” гэдэг шиг “дүр эсгэсэн хэвлэлийн эрх чөлөө” рүү явж байгаа юм биш биз бодогдохоор байна. Энэ бол буруу тогтолцоо. Энд ямар нэг юм болохгүй байнаа гэсэн үг.
 
-Юу болохгүй байна гэж?
 
-Харин энийг нь л бид олон нийтэд ил гаргаж тавьж байгаа юм. Бид урсгалаараа хорь гаруй жил явжээ.Энийг өөрчлөх цаг нь болсон байна.
 
-Хамгийн түрүүнд хийх нэг ажил хэлээч?
 
-Нэгдүгээрт, энэ олон радио, телевиз, сайт, сонин хэвлэл эрхлэн гаргачдын холбоо хүчээ тарамдуулаад байна. Ажил олгогчид бүгдээрээ нэг холбооны нэ­рэн дор нэгдэж, нэгдсэн бодлогоо гаргаж ирэх хэ­рэгтэй байна. Тэр бодлогоо төр засаг, олон нийтэд зөв ойлгуулах нь чухал. Хоёр­дугаарт, сэтгүүлчдийн гэ­дэг юм уу, хэвлэлийн ажилт­­нуудын үйлдвэрчний эвлэл байгуулах хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол холилдоод юу нь ч мэдэгдэхгүй “бан­тан” болчихлоо. Энэ хоёрыг салгах хэрэгтэй.
 
-Ер нь Монголын Со­нинуудын холбоо байгуу­лагдсан цагаасаа хойш хий­­сэн томоохон ажлуудаас дурьдаач.
 
-Хамгийн түрүүнд нэг ч сэтгүүлч шоронд орохгүй байх ёстой гэж тэмцсэн. 2004 онд “Монголын нэг өдөр” сонины сэтгүүлчийг цагдаа нартай зодолдон барин Ганц худгаас суллаж авч байсан. Үүний дараа манай сэтгүүлчдийн идэвх нэг хэсэгтээ эрс сайжирсан.Сэтгүүлчээ бид хайрлахгүй юм бол хэн хайрлах юм бэ.
 
-Өөр?
 
-Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг 2007 онд Сангийн сайдаар ажиллаж байхдаа сонин хэвлэлийг НӨАТ-аас чөлөөлөх бидний саналыг хүлээн авч УИХ-аар бат­луулж байсан түүхтэй. Мөн бага хүүтэй орон сууцны зээ­лд ажилчдаа хам­руулж нийгмийн  асуудлыг  шийдэж байсан гэх мэт олон ажлууд бий.
 
-Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр тавду­гаар са­рын 3-ны өдрийг хэ­дийнээс эхэлж тэмдэглэж ирсэн бэ, танай холбоо?
 
-Анх байгуулагдсан ца­гаасаа хойш тэмдэглэж бай­на. Тавдугаар сарын 3-нд “Алтан үзэг” шагнал өгөх гэх мэт хувь сэтгүүлчээ урамшуулдаг. Харин 12 дугаар сард Топ сонин, шилдэг хэвлэл мэдээллийн байгууллага, хамт олноо урамшуулдаг.
 
-Монголын чөлөөт хэв­лэлийн түүхэнд хэн хэн ямар гавьяа байгуулсан гэж та боддог вэ?
 
-Бүх юм чинь нэг өдөр гэнэт бий болдоггүй. Бид ахмадуудаараа бахархах хэ­рэгтэй. “Үнэн” сонины эрх­лэгчээр ажиллаж байсан Л.Түдэв гуай бол манай чөлөөт хэвлэлийн эх үндсийг тавьсан гэж хэлж болно. Ардчилсан, дэвшилтэт үзэл­тэй хүн.
Мөн “Улаан од” сонины эрхлэгчээр ажиллаж байсан А.Баярмагнай, Б.Чантуу гуай нар бол цэр­­гийн сонинг иргэний со­нин шиг гаргаж байсан байдаг.
1980 оны сүүлээр тэр хүнд үед “Хөдөлмөр” сонины эрхлэгчээр ажиллаж байсан талийгаач С.Жамбалдорж гуай байна. “Залуучуудын үнэн” сонины эрхлэгч та­лийгаач С.Батмөнх гуай байна. Энэ буянтай хү­мүүсийн “школ”-оор бэлт­гэ­сэн шавь нар нь Монголын сэтгүүлзүйг тодорхойлж байлаа.
 
-Дунд үеэс?
 
-“Өнөөдөр” сониныг үүс­­гэн байгуулагч талийгаач Ц.Балдорж гуай байна. Энэ хүн өдийд амь сэрүүн байсан бол Монголын хэвлэлийн салбар ингэж доошоо орох­гүй байсан. Хэвлэлийг байн­га өмөөрдөг хүн байлаа. Энэ хүний амьддаа хийсэн ажил өнөөдрийг  болтол  үр­гэлжилж   байна. Манай “Өд­рийн со­нин” сонины эрхлэгч Ж.Мягмарсүрэн, “Сэрүүлэг” сонины С.Баяр­мөнх гээд энэ сал­бартаа үнэнчээр өнөөд­­рийг бол­тол зүтгэсээр   байна. Гэх­дээ чө­лөөт хэв­лэлийг тодор­хой­логч ийм  сайхан хүмүүс улам цөөр­сөөр байгаад харамсаж байна.
Дээр дурьдагдсан хү­мүүсийг хараад байхад ихэнх нь зохиолч, уран бү­тээлчид байгаа харагддаг. Энэ нийгмийн тэргүүний сэхээтнүүд юм.
 
-Энэ ойн арга хэмжээний хүрээнд юу хийх вэ?
 
-Хэд хэдэн ажлууд хий­лээ. Сонин хэвлэлээр Мон­голын хэвлэлийн салбарт юу болж байгаа, юу болохгүй байгаа талаар хэлэлцүүлэг явууллаа.
Ахмадуудынхаа үгийг сонслоо. 12 дугаар сарын 16-ны өдрийн даваа гарагт “Хэвлэлийн эрх чөлөө бол ард түмний эрх чөлөө мөн” нэртэй симфозиум хийнэ. Мөн сонины анхны дугаарын үзэсгэлэн гаргана.
 
-“Хэвлэлийн эрх чөлөө бол ард түмний эрх чөлөө мөн” гэж яг юу гэсэн үг вэ?
 
-Хэвлэлийн эрх чөлөө бол энэ салбарт ажиллаж байгаа хэдэн сэтгүүлчдийнх бус, УИХ-ын хэдэн гишүү­дийнх ч биш, намын хэдэн дарга нарынх ч бус, нийт Монголын ард түмний эрх чөлөө юм. Монголын ард түмэн энэ эрх чөлөөгөөрөө дамжуулж үг хэлэх, хэвлэн нийтлэх, хүний эрх, ард­чил­сан засаглал, зах зээлийн эдийн засгаа авч явдаг гэсэн үг юм.
 
-Өөр юу хийх вэ?
 
-Энэ арга хэмжээний үеэр Монголын чөлөөт хэвлэлийн түүхэнд бичигдэх 25 анхдагчийг шагнах юм.
 
-Сүүлчийн асуултыг танд үлдээе.
 
-Монгол улсыг өнөөд­рийн өдий  зэрэгтэй явахад их  хувь нэмэр оруул­сан ахмад сэтгүүлчид бо­лон одоо энэ салбартаа үнэн­чээр зүтгэж буй үзэг нэгт нөхөддөө, уншигч, захиа­лагч, үзэгч, сонсогч та бүхэн­дээ Монгол улсад чө­­лөөт хэвлэл үүссэний 25, Монголын Сонины холбоо байгуулагдсаны 15 жилийн ойн баярын мэнд хүргэж, эрүүл энх, аз жар­гал, сайн сайхан бүхнийг хүсэн ерөөе.
 
-Ерөөл бат оршиг.
 
 
 Д.Энхтүвшин
 
Эх сурвалж: