Орос улс дэлхийн хамгийн том газар нутагтай, хэмжээ нь 17 сая километр квадрат. Оросын бүрэлдхүүнд үндсэн хуулинд нь зааснаар 89 субъект ордог ба нийтдээ 157.000 хот, тосгонтой. Оросын холбоо 24 бүгд найрамдах улсаас бүтдэг.

Оросод мөн дөрвөн автономит тойрог буй: Ханты-Мантийн, Чукотскийн, Ненецкийн, Ямало-Ненецкийн. Одоо Оросод 200 шахам угсаатны төлөөлөгчид аж төрж байна. Оросод 12 тэнгис бий. Тэдгээр нь Атландын, Хойт Мөсөн, мөн Номхон далайн усаар тэжээгддэг. Оросод нийт урт нь 12,4 сая километр 2,8 мянган гол горхи байдаг. Манай гаригийн хамгийн их цэнгэг устай Байгал нуурын гүн нь зарим газраа 1642 метр. Орос орны ойн талбайн хэмжээ 809 сая га буюу 8,09 сая километр квадрат.

Газар нутгийн нь 50 хувь нь ой тайга гэсэн үг. Оросод 93 төрлийн мод, бут буй ба тэднээс зонхилох нь навчит мод, бут юм. Оросод 24,700 зүйлийн ургамал буй. Тэдний ихэнх нь Алс Дорнотод ургадаг. Оросод 320 орчим зүйлийн сүүгээр бойжигчид, 700 орчим зүйлийн шувуу, мөн 50 гаруй зүйлийн мөлхөгчид бүртгэгджээ...

17 сая километр квадрат газар нутгийн нь хөрсөн доор байхгүй баялаг гэж үгүй. Алт, мөнгө, нүүрс, нефть, уран, газрын ховор металл, алмаз, шатдаг хий гэх мэт бүгд л байгаа. Нөөц нь ч маш их, чанар нь ч дээд зэрэг. Шуналд хөтлөгдсөн энэ хорвоод, шуналтнуудаар удирдуулсан Барууныхны энэ цаг үед энэ их баялагийн эзэн хэвээрээ байх нь тун ч хэцүү болсоор, бүр тусгаар улс хэвээрээ байх, тусгаар тогтнолоо хамгаалж чадах нь улам бүр л бэрх болсоор байна. Цааш цаашдаа яах л бол, мөн ч хүнд сорилтууд Орос улсыг хүлээж байна даа! Дэлхийн гурван том далайгаар хүрээлэгдсэн (гурван далайд гарцтай) энэ их газар нутгийг олох, авах, эзэн суух гэж, дараа энэ газар нутгаа хамгаалах гэж, мөн гадны халдлагаас сэргийлж Оросын ард түмэн тэмцэж, тулалдсаар 50 шахам сая хүнийхээ амь насаар хохирчээ. Гэхдээ оросуудын хийсэн, оролцсон дайны ихэнх нь “шудрага, үнэний төлөө” гэж үнэлэгдэхээр байсан онцлогтой.

Сүүлийн 200 жилийн дотор гэхэд л Орос болон бусад улсын хооронд 10 шахам том гэхээр дайн болжээ. Тэдгээрийн ихэнх нь харь орны халдлага, бүр бүлэглэсэн халдлага байв. Ийм байдал цаашид ч үргэлжлэх төлөвтэй болчихлоо.

Энэнд цэг тавих, дуусгавар болгох, цэрэг дайны бус арга замаар, улс төрийн, эдийн засгийн арга, хэлбэрээр барууныхны элдэв сонирхлыг хангах, гүйцэлдүүлэх боломжгүй гэж үү? Орос орон улам бүр л нээлттэй болсоор ирлээ. Иймээс бусад улс орон хөрөнгө оруулах, хамтрах, хорших, түрээслэх, худалдан авах гэх мэтийн арга хэлбэрээр Оросын баялагаас хувь хүртэх өргөн боломж байгаа. Тэгш эрх, харилцан ашигтай байх, урт удаан харилцааны гэрээ, хэлэлцээр байгуулах, хэн хэнийхээ өмчийг хамгаалах, мөнгө-санхүүгийн нэгд₮сэн системд хамрагдах, элдэв том төслүүд хэрэгжүүлэх аргаар Оросын нутгийн аль ч хэсэгт аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулах, ашиг олох боломж, нөхцөл аль ч тивийн ямар ч улс оронд нээлттэй шүү дээ. Одоо үед эзлэх, түрэмгийлэх биш, тайван арга, замаар их хэмжээний хөрөнгө оруулах, ажиллах хүчийг эдийн засгийн цагаачид болгон экспортлох, иргэдээ бусад оронд сургах, мэргэжилтнүүдээ бусад оронд илгээх, газар нутгийг нь урт хугацаагаар түрээслэж хүн амынхаа тодорхой хэсгийг нь уг оронд шилжүүлэн амьдруулах зэрэг олон аргаар хэрэгцээ, сонирхлоо хангах, илүү дутуугаа нөхөх , бусад оронд өөрийн гэсэн түшиц газар, хүн амтай болчихоод байгаа улс орон олон болчихсон байна. Жишээ нь Хятад, Энэтхэг, Турк гэх мэт. Түүхэн бүрэлдэж цогцолсон томоос том газар нутагтай байгаа нь Орос орны хувьд өнөөдрийн бодит байдал ч мөн, мөн Барууныхны хувьд, бас тэдний хамсаатнуудын (Ази дахь) хувьд түрэмгий бодлого, санаархлын нь байнгын бай, объект ч мөн юм. 19,20,21-р зуунд Барууныхан Орос руу чиглэсэн өнгөлзлөгөө ахин дахин гаргаснаар СССР-ийг задалж чадлаа. Одоо Оросын Холбоог сулруулах, задлахын тулд олон янзын арга хэрэглэж байна. Гаднаас нь түрэмгийлэх, дотроос нь задлах, бутлах, элдэв хориг тавих, ганцаардуулах, банк-санхүүгийн шахалт, дарамт үзүүлэх, мөнгөн хөрөнгийг нь барьцаалах, бүр хураах, дээрэмдэх гэх мэтээр хэрэглээгүй арга бараг үлдсэнгүй. Оросыг тойруулан цэргийн баазуудыг байгуулж, зэвсэг техник бөөгнөрүүлж, цөмийн зэвсэг байрлуулж, урд өмнөх дайны хонзогногчдыг цуглуулан гарт нь зэвсэг атгуулж Оросын эсрэг дайнд турхиран оролцуулсаар байна.

Орос, Украйны дайныг шатлан өргөтгөсөөр дэлхийн 3-р дайн болгож хувиргахаас ч Барууныхан эмээхээ больлоо. Тэд цөмийн зэвсэг хэрэглэхээс ч сийхгүй улайралд автжээ.

Урьд өмнөх дайн тулалдааны өс хонзонд хөтлөгдөх, өсөрхөх нь оюун ухаант хүний хувьд байж боломгүй муу шинж, араатанлаг авир юм. Өвөө нарын нь үед болоод өнгөрсөн зөрчил, тэмцэл бол ач, зээ нарын нь үед харилцан өсөрхөх шалтгаан болох учиргүй билээ. 21-р зууны хүмүүс мөн 21-р зууныхаа л бодит байдал, нөхцөл, харилцааг ойлгож, хүлээн зөвшөөрч, хүмүүнлэг ёсыг дээдлэн, энх тайвнаар зэрэгцэн орших үүрэгтэй билээ.

Судлаач профессор Д.Чулуунжав