сонин mn
Сэтгэгдэл (37)
Монгол ардын дуунд “Тавхан үгэнд танигдаад байна” гэж гардагчлан хоёрхон үгэнд бидний сэтгэлгээний бяд танигдаад байгаа юм биш үү. Дорноговь аймагт Хар айраг гэх сум бий. Айраг гэдэг малын сүү шимээс гаралтай сайхан цагаан ундаа. Хар айраг байвал ундаа биш, хор л байж таарна. Уг нь тэр сумын нутаг хар хад чулуутай талын аарааг толгодтой. Үүгээрээ газар орноо хар саарап гэж нэрлэдэг байсны учир үл мэдэх хүмүүс санамсаргүй хар айраг болгочихжээ. Нутгийн ухаалаг иргэд үүнийгээ залруулна биз ээ.
 
Үүнээс долоон дор Хархорум гэдэг нэр бий боллоо. Саяхан Ерөнхийлөгчийн зарлиг гарч, хуучин нийслэлийг сэргээн байгуулах сайхан үйлс эхэллээ. Гэтэл хотын нэрийг Хархорум гэх юм байна.
 
Чингис хаан 1220 онд нийслэлээ Орхоны уудам хөндийд байгуулж, Орхон голын сав дагуух эртний галт уулын дэлбэрэлтээс үүссэн их хэмжээны хар хүрмэн чулуу (базальт)-тай газар орны шинж байдлаар нь шинэ хотоо Хар хэрэм гэж нэрлэжээ. Үүнийг барууны ялангуяа Оросын эрдэмтэн судлаачид ном тэмдэглэлдээ өөрсдийн үсэг бичигт “ү” үсэг байхгүйн улмаас дуудлагаар нь Кара хорум гэж бичсэн байдаг. Манайхан харь хэлний хүмүүсийн эндүү ташаа бичсэнийг зүгээр л хуулаад Хар хорин, Хар хорум гээд бичиж ирлээ.
 
Хар хорум гэдэг үг чихэнд “хар хор уум” болж байна. Хар хор уух гэсэн сэжиглэмээр билэггүй нэр болох нь ээ. Монгол уламжлалаа бодож өгөгдсөн Хар хүрэм нэрээр нь шинэ хотоо нэрлэх учиртай биш үү.
 
Ер нь цаашид Чойбалсан, Улаанбаатар, Сүхбаатар хотын улс төрийн зохиомол нэрийг оршин байх газар нутгийн их уулс голын нэрээр нэрлэж ирсэн Монгол уламжлалаа бодож Сэлэнгэ хот, Хэрлэн хот, Туул хот гэж нэрлэхэд болохгүй зүйл биш гэж бодож байгаагаа энэ далиманд дурдав. Олон түмэн болгооно биз ээ.
 
Монгол Улсын Гавьяат Багш Ц.Ядамжав