Хүмүүс бид сансар гэж юу юм бэ, сансар ямар шинж чанартай юм бэ, сансрыг хэрхэн гэтлэх вэ гэдгийг мэдэх хэрэгтэй. Бидний амьдардаг энэ галактикийг сансар буюу самсара гэдэг. Сансарт тэнгэр, асур, хүн, адгуус, бирд, там гэсэн 6 төрөлтөн өөрсдийн үйлдсэн үйлийн эрхээр эргэлдэн оршино. Үүнээс хүн төрөлтөн, адгуус төрөлтөн хоёр зэрэгцэн орших дэлхий нь замбуутив буюу "Хүсэлт орчлон" гэгддэг. 

Учир нь хүн төрөлтөн хором мөч бүрт ямар нэг зүйлийг байнга хүсэж байдаг амьтан юм. Хүний энэ их хүслийг ерөнхийд нь "Ертөнцийн 8 ном" гэнэ.

1-Олз орлого ихтэй байхсан

2-Гарз гарлагаггүй байх юмсан

3-Наргиж цэнгэж зугаалж байх юмсан

4-Эмгэнэн гашуудахгүй байх юмсан

5-Амжилт ялалтаар дүүрэн байх юмсан

6-Уналт ялагдалгүй байх юмсан

7-Магтаал шагналаар тасрахгүй байх юмсан

8-Шүүмжлэл, муушаалд өртөхгүй байх юмсан гэх 8 хүсэлд хүмүүс байнга тачаана. 

Энэхүү хүсэл нь үзүүр ёзооргүй агаад ханана цадна гэж үгүй. Энэ их хүслээ биелүүлэхийн тулд хүмүүс бусдыг хорлох үйлдэл хийдэг. Хүмүүс хүсэл нь биелэхгүй болмогц уурлаж эхэлдэг. Хүмүүсийн хорлолт үйлдэл нь үйлийн үрийн тойрогт хадагдахын шалтгаан болж өвддөг, өтөлдөг, үхдэг шаналгаант бие махбод бүхий төрлийг авдаг. Гэсэн атлаа өвдөхгүй байхсан, өтлөхгүй юмсан, урт наслах юм сан гэсэн бүтэшгүй хүсэл нь хэвээрээ байдаг.

"Сайхан том хаус байшин мөрөөддөг хүн хойд төрөлдөө яст мэлхийн төрөл авч хаусаа нуруундаа үүрэн 300 жил амьдарч мэдэх юм" хэмээн Гарчен багшийн номын айлдварт байдаг. Үйлийн үр хуурмаггүй гэдэг. Бурхан багш энэхүү үйлийн үрийн тойргоос хэрхэн ангижирч амгалан жаргаланд хүрч болох арга замыг заасан билээ. 

Бурхан багшийн сургаалийн гол цөм нь "хүслийг /шуналыг/ буцаах" бөгөөд шунал хүсэл үгүй бол мөнхийн амар амгаланд хүрч болохыг сургасан билээ. 

Хувраг хүн Бурхан багшийн энэхүү сургаалийг хэрэгжүүлж ямар ч шуналгүй амар амгалан амьдардаг. Хувраг хүний өмч бол ном судар, орхимж, модон аяга гурав л байдаг. Энэтхэгийн удирдагч Махатма Гандийн өмч бол нүдний шил, орхимж, таяг гурав л байсан. 

Орчин үеийн хүнд хязгааргүй их хэрэгцээ байдаг. Хүний хэрэгцээг хангах гэж энэ дэлхийн олон сая компани, үйлдвэр ажиллаж байна. Орчин үед хүмүүс дондолтод ихэд өртөж байна. Хэрээсээ хэтэрсэн юм бүхэн донтолт юм. Донтолт бол сэтгэцийн өвчин юм. Тамхичин хүний гар өөрийн мэдэлгүй тамхи руугаа явдаг. Архичин хүний гар өөрийн мэдэлгүй архи руугаа явдаг. Мөрийтэй тоглоомчин өөрийн мэдэлгүй мөрийтэй тоглоом тоглож хамаг мөнгөө алдчихсан байдаг. Хэсүүлч хүн өөрийн мэдэлгүй өөр гадаад олон орон руу хэсүүчилч хамаг мөнгөө дуусчихсан байдаг. Ховдог хүн өөрийн мэдэлгүй хэтэртлээ идээд гэдэс нь өвддөг. Албан тушаалын хэнээтэн хүн албан тушаалаа шөнө зүүдлээд тайван унтаж чаддаггүй. Мөнгөнд дуртай хүн мөнгө зүүдлээд шөнө тайван унтаж чаддаггүй. Машинд дуртай хүн эхлээд жижиг суудлын машин, дараа нь дунд гарын жип, дараа нь том оврын жийп авна гээд тайван байж чаддаггүй. Африкийн омгийн ахлагч эр эхлээд 3 эхнэртэй байгаад сүүлдээ улам шунасаар байгаад 13 эхнэртэй болсон тохиолдолд ч байдаг. Зарим хүн бусдыг шүүмжлэхийн донтой байдаг. Хүн бүү хэл, нар сарыг хүртэл шүүмжилдэг хүн байдаг ажээ. Нэгэн энэтхэг хүн далайн мандал дээгүүр нар жаргаж байгааг хараад “Энэ нар ямар их цусан улаан өнгөтэй юм бэ” хэмээн шүүмжилж байсан гэдэг. Тэхлээр хүмүүс донтолт хэмээх энэхүү сэтгэцийн өвчнөөс сайтар сэргийлэх хэрэгтэй.    

Хүнд цөөхөн л зүйл хэрэгтэй байдаг. Орчин үеийн хүнд эрүүл бие, амьдрах орон сууц, ажил орлого гурав байхад л гол хэрэгцээ хангагдлаа гэсэн үг.Гэтэл хүн өөртөө үй түмэн эд хөрөнгө, хогшил хураасан байдаг. Зарим айл нүүхдээ хэд хэдэн чиргүүл ачаа чирч явдаг.Зарим хүн үй түмэн хуучин автомашин цуглуулсан байдаг. Зарим хүн олон мянган одон медаль цуглуулсан байдаг. 

Би нэгэн удаа мөнгөнд хэт их дуртай хүн байдгийг мэдээд гайхаж билээ. Тэр хүн надаас “Би Хэнтий нутгийн хүн байна. Тэр хүний эцэг эх нь Хэнтийд төрийн байгууллагад төрийн албан тушаалтанаар ажиллаж байсан нь үнэн л дээ. Тэр хүн надад “Манай автобус нийслэл хот руу явж байгаад эвдрээд Багануурын хойно суучихлаа. Надад мөнгө хэрэгтэй байна. Би яг хотод очоод мөнгийг чинь өгнө” гээд манай гэрийн хаягийг Тамгын Газраас олоод манайд ирээд сахиад суучихдаг юм байгаа. Ингээд би нэг сарын дайны цалинтай тэнцэх мөнгө түүнд зээлсэн юм. Гэвч би би зээлсэн мөнгөө буцааж авах гээд 5 жилийн турш яаж ч чадаагүй. Би бүр тэр хүний түрээсэлж байсан нийслэл хотын гэрт нь хүртэл очиж байлаа. Нэгэн удаа мөнгөө авах гээд түрээсэлж байсан орон сууцанд нь очтол тэнд байсан түрээслэгч эзэн нь надад “Тэр хүн чинь эхтэйгээ манай байрыг түрээсэлж байгаад намайг байхгүй хооронд түрээсийн мөнгөө төлөхгүй гэнэт нүүгээд зугатаад явчихсан” гэж байв. Би түүний утсаар ярьж мөнгөө нэхлээ. Тэр хүн “Одоо би мөнгийг чинь аваачиж өгнө” гэв. Хүлээгээд байлаа. 2 цаг хүлээгээд “Хүүе чи яасан бэ. Би хүлээгээд 2 цаг боллоо Яасан бэ” гэхэд тэр хүн “Би яг өөрт чинь мөнгийг чинь өгөх гээд явж байтал дэлгүүр тааралдаад би тэр мөнгөөрөө өөртөө юм авчихлаа” гэдэг байгаа. Тэгээд би бүр залхаад дахин мөнгөө ч нэхээгүй өнгөрч билээ.Хойд хөрш улсад оюутан байхад нэгэн сайн найз оюутан маань надаас 150 рубль зээлж аваад огт буцааж өгөхгүй 4 жил болоод төгсөөд явчихаж билээ. Энэ мэт муу жишээ олон байна. Мөнгө зарим хүнийг эвддэг бололтой.  

Хүн үхэхдээ нэг ширхэг тэвнэ зүү ч авч явдаггүй гэсэн үг байдаг. Энэ ертөнцөд хүн нүцгэн ирдэг, нүцгэн буцдаг гэдгийг сайн санах хэрэгтэй. 

Буддын сударт энэ ертөнцийн юм бүхэн хоосон чанартай, өөрсдийгөө илжирсэн байшинд түр амьдарч байгаа гэдгээ сайн мэдэх хэрэгтэй гэсэн байдаг. Сансар гэдэг ийм л хоосон чанартай гэдгийг хүмүүс тэр болгон мэддэггүй. 

Хүмүүс эдүгээ сансрын ямар галавт, ямар цаг үед амьдарч байгаагаа сайтар мэдэх хэрэгтэй. 

Буддын сударт “ Энэ ертөнцөд гэгээн галав цөөхөн, харанхуй галав олон. Хүмүүн бидний амьдарч буй энэхүү галавын дараа бурхангүй харанхуй 60 галав болно. Түүний дараа Их Яруу хэмээх галавт түмэн Бурхан заларна. Түүний дараа 8 түмэн галав юүлсны дараа Одмэт хэмээх галав болж түмэн Бурхан заларна. Түүний дараа 300 харанхуй галав өнгөрсний дараа Эрдмийг байгуулахуй нэрт галав болоход 8 түм 4 мянган Бурхан заларна. Харанхуй галавт Бурхан залардаггүй. Хүмүүсийн нас 100-аас дээш болсон цагт Бурхан залардаггүй. Бурхан үл орших цаг нь үлэмж их, Бурхан орших цаг нь маш бага байдаг. Бурханы ном дэлгэрсэн орон мөш цөөн, дэлгэрээгүй орон маш олон. Гэргийтэн хүмүүн маш олон, хувраг хүн маш цөөн. Олон зуун мянган лам нарын дотор Бурханы номын зүг оюунаа хандуулсан нь өдрийн од мэт цөөн.” хэмээжээ. 

Нэг галав 1 сая 360 000 жил байдаг гээд бод доо. Хүний нас хэд байдаг билээ. Тэгэхлээр гэгээн галав маш цөөхөн, Бурхан заларсан цаг маш бага, Бурханы шашин дэлгэрсэн орон маш цөөхөн гэдгийг хүмүүс бид ойлгох хэрэгтэй. Хүмүүс бид агааргүй Ангараг гаригт нисэж очоод яах юм бэ. Хүмүүс бид эх дэлхий дээрээ амьсгалж байгаа цагтаа гэгээрэх нь чухал юм биш үү. 

Бурхан Будда манай замбуутивийн хүмүүний нас 100-аас бага болсон цагт заларсан. Бидний амьдарч байгаа цаг Буддагийн эрин. Зарим хүмүүс бидний амьдарч буй цаг шинжлэх ухаан, техногийн эрин гэх байх л даа. Тэр бол үнэн. Гэхдээ бурханы номын үүднээс авч үзвэл энэ цаг үе бол Бурхан авралын сургаалиа айлдсанаас хойш 2500 жил болоод байгаа цаг. 

Үүнээс хойш дахин 2500 жил болоод бурханы шашин үгүй болно хэмээн сударт бичжээ. Хүмүүс тэр үед Бурханы сургаалийг огт мэдэхээ болиод зөвхөн арван хар нүгэл үйлдэж аймаар хар царайтай болж, тохойн чинээ жижигхэн биетэй болох аж. Яг тэр үед Майдар бурхан заларна. Хүмүүс Майдар бурханыг үзээд яаж ийм өндөр сайхан биетэй болох вэ, яаж ийм эрдэмтэй болох вэ хэмээн асуух аж. Ингээд Майдар бурхан дээдийн номоо айлдаж хүмүүс 10 цагаан буян үйлдэж нас нь уртсах аж.

Будда хүмүүст “Үхэл мөнх бусыг сана, Муу заяаны зовлонг сана, Чухаг дээд гуравт аврал одуул, Үйлийн үрд итгэмжилсэн сүжгийг төрүүл, Боди сэтгэлийг ол, Хоосон чанарыг оно” хэмээн заасан. 

Ер нь хүн энэхүү сансрын тойрогт гурван муу заяа хийгээд гурван сайн заяанд төрөхөөс өөр очих замгүй дахин дахин төрөл авсаар хэдэн зуун галав болж байна. Тэгэхлээр Бурхан багшийн заасан “Энэхүү 6 зүйл амьтны төрлийг дахин бүү ав. Хүмүүс энэ 6 зүйлийн төрлийг өөрийн үйл, нисваанисийн эрхээр аваад байгаа юм. Иймд хүмүүс 84 000 нисваанисыг устгаж сансарын тойргоос гэтлэх хэрэгтэй” гэсэн сургаалийг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй.. 

       Хамаг амьтан Гэгээрлийн хутгийг олж, Сансрыг гэтлэх болтугай. 

                    Доржийн СҮХБААТАР        

2025.08.29